MENU
Nasze ceny
Przeczytaj fragment on-line
-
promocja
-
W empik go
Konstantyn i chrześcijańskie. Cesarstwo - ebook
Konstantyn i chrześcijańskie. Cesarstwo - ebook
Ta narracja biograficzna stanowi szczegółowy portret życia i kariery pierwszego chrześcijańskiego cesarza Konstantyna Wielkiego (273-337 po Chr.). Łącząc barwną narrację i historyczne analizy, Charles Odahl opowiada o błyskotliwej karierze Konstantyna w późnym rzymskim świecie pośród kryzysów tego okresu, o jego dramatycznym nawróceniu na chrześcijaństwo i publicznym patronacie nad nim oraz o jego programie budowy kościołów w Rzymie, Jerozolimie i Konstantynopolu, który przekształcił pogańskie państwo rzymskiej starożytności w chrześcijańskie Cesarstwo średniowiecznego Bizancjum. Wszechstronna znajomość źródeł literackich i rozległe badania autora dotyczące materialnych pozostałości tego okresu sprawiają, że praca ta przedstawia pełniejszy i dokładniejszy portret Konstantyna.
To poprawione II wydanie zawiera:
• rozszerzony i poprawiony rozdział końcowy
• nową genealogię i rozszerzoną chronologię
• nowe ilustracje
• poprawione i uaktualnione przypisy i bibliografię.
Ta przełomowa publikacja o rzymskiej historii okresu Cesarstwa, historii wczesnego chrześcijaństwa i Bizancjum – Konstantyn i chrześcijańskie Cesarstwo pozostanie standardową pracą o tych zagadnieniach przez wiele następnych lat.
CHARLES MATSON ODAHL długo pracował jako profesor starożytnej i średniowiecznej historii i łacińskiej literatury na Stanowym Uniwersytecie w Boise w stanie Idaho (1975-2011), a teraz jest profesorem wizytującym rzymskiej i bizantyjskiej historii na Stanowym Uniwersytecie w Corvallis w stanie Oregon. Jego główne zainteresowania badawcze dotyczą Cycerona i późnej republiki rzymskiej, wczesnego chrześcijaństwa oraz Konstantyna i wczesnego Cesarstwa Bizantyjskie-go. Podróżował po Europie i dookoła basenu Morza Śródziemnego, mieszkał na tym obszarze, tam studiował i nauczał. Zbadał wszystkie historyczne miejsca i monumenty z okresu cyceroniańskiego i konstantyńskiego. Wśród jego wcześniejszych publikacji są Early Christian Latin Literature (1993), Cicero and the Catilinarian Conspiracy (Routledge, 2010) oraz I i II wydanie Constantine and the Christian Empire (Routledge, 2004 i 2010).
| Kategoria: | Historia |
| Zabezpieczenie: |
Watermark
|
| ISBN: | 978-83-8362-965-0 |
| Rozmiar pliku: | 12 MB |
FRAGMENT KSIĄŻKI
OD TŁUMACZA
Można śmiało powiedzieć, że Konstantyn Wielki był władcą, który odegrał niezwykle istotną rolę w historii cywilizacji europejskiej i odcisnął na jej dziejach swe piętno. Dzięki niemu chrześcijaństwo przestało być religią prześladowaną, a jego wsparcie dla wyznawców Chrystusa przyczyniło się do upowszechniania tej religii, wpływając w ten sposób na późniejszą historię Europy. Władca ten zapoczątkował współpracę Kościoła i państwa, a jego postrzeganie swej roli jako wysłannika Boga na ziemi dało podwaliny pod ideologię władzy monarszej w średniowieczu. Kontynuacja reform zapoczątkowanych przez Dioklecjana i dalsze wyprowadzanie Cesarstwa z chaosu, który spowodował kryzys III w., przedłużyło istnienie państwa rzymskiego. Budowa pierwszych kościołów wyznaczyła wzorce dla architektury kościelnej istniejące do dziś. Nie wyczerpuje to jednak osiągnięć pierwszego chrześcijańskiego cesarza ani pozostawionego przez niego dziedzictwa. Zarówno postać Konstantyna jak i jego czasy zasługują na wyczerpującą i kompletną pracę monograficzną. Rolę tę świetnie spełnia książka Charlesa Matsona Odahla Konstantyn i chrześcijańskie Cesarstwo. Stanowi ona dzieło biograficzne, nie pomija jednak tła historycznego dla postaci Konstantyna. Praca jest miła i zrozumiała w lekturze, Odahl pisze o kolejnych latach życia cesarza, stosując często styl bliższy powieści niż dziełu naukowemu. Dodatkowo książka nie jest podzielona według poszczególnych zagadnień, lecz stanowi ciągłą narrację. Dzięki tym cechom pozycja ta stanowi świetny wybór dla wszystkich czytelników, nie tylko dla naukowców. Ci drudzy jednak znajdą w niej starannie przygotowany aparat naukowy. Autor starannie popiera swoje poglądy źródłami i to nie tylko pisanymi, lecz uważa także za bardzo istotne źródła materialne, wykorzystując je w swych badaniach. Nie traktuje źródeł wybiórczo, starając się zawsze brać pod uwagę całość dostępnych dziś źródeł na dany temat. Odwołuje się zarówno do starszych, jak i niedawno wydanych pozycji o Konstantynie i jego czasach, komentując uważnie poglądy poszczególnych autorów. Te elementy stanowią o wyjątkowości i niezwykłej wartości książki, a także czynią ją jednym z najbardziej aktualnych obecnie dzieł na temat pierwszego chrześcijańskiego cesarza i jego czasów.
W przekładzie próbowałam stosować styl jak najbliższy oryginału, który jest ogromną zaletą książki. Dzięki temu narracja jest czytelna i jasna. W wielu przypadkach w kwestii terminologii naukowej starałam się być wierna autorowi, nawet jeśli w Polsce przyjęte są inne określenia danego zjawiska. Aparat naukowy znajduje się w przypisach, które w polskim wydaniu są zamieszczone w tekście, a nie na końcu książki, jak w wydaniu angielskim. Ma to ułatwić korzystanie z niego bardziej dociekliwym czytelnikom. Są tam wszystkie adresy do źródeł i opracowań, a także rozważania nad kwestiami dyskutowanymi przez historyków i uwagi do wcześniej wydanych prac. Nazwy własne starałam się podawać w wersji spolszczonej z wyjątkiem tych, które nie są powszechnie stosowane w języku polskim. Jednak pozostawiałam je w brzmieniu łacińskim lub greckim w miejscach, w których czynił to autor. Cytaty ze źródeł starożytnych i średniowiecznych zostały w miarę możliwości zaczerpnięte z istniejących polskich przekładów, które wymieniono w przypisach i w bibliografii. Gdy nie podano autora tłumaczeń, pochodzą one od tłumacza, zostały jednak uzgodnione z wersją angielską.
Z radością oddajemy polskim czytelnikom tę świetną książkę, mając nadzieję, że skorzystają z niej zarówno pasjonaci historii, jak i naukowcy badający czasy konstantyńskie.
Katarzyna Maria BiesPRZEDMOWA
(DO I WYDANIA)
Podczas letnich wakacji w Parku Narodowym Yellowstone, gdy ukończyłem na studiach doktoranckich na Uniwersytecie Kalifornijskim drugi fakultet, dotyczący historii starożytnej, i przed rozpoczęciem głównego fakultetu¹, z historii średniowiecznej, spędzałem wieczory, czytając klasyczną pracę Edwarda Gibbona The Decline and Fall of the Roman Empire. Zafascynowała mnie wtedy osoba i dziedzictwo pierwszego chrześcijańskiego cesarza późnego rzymskiego świata – Konstantyna Wielkiego (306-337 po Chr.). W ciągu następnych kilku lat zapoznałem się z pewnymi greckimi i łacińskimi tekstami Ojców Kościoła z IV i V w. wraz z moim opiekunem naukowym na Uniwersytecie Kalifornijskim w San Diego. Dokonałem też z kuratorami w Europie intensywnych badań nad numizmatyką konstantyńską. Gdy uczyłem historii starożytnej i średniowiecznej oraz klasycznej i patrystycznej łaciny w Stanowym Uniwersytecie w Boise, wygłaszając na konferencjach referaty i publikując w kolejnych latach artykuły o Konstantynie, zauważyłem, że wielu uczonych w tej dziedzinie zdaje się wnioskować z tych samych starych tekstów, nie mając zbyt dużej wiedzy o umiejscowieniu geograficznym Ery Konstantyńskiej i o jej kulturze materialnej. Ponieważ Konstantyn był człowiekiem, który stale jeździł drogami Cesarstwa Rzymskiego z Brytanii do Syrii, tocząc ważne bitwy w istotnych miejscach wzdłuż tych szlaków, spotykając się w kluczowych miejscowościach z katolickimi biskupami na synodach kościelnych, wypełniając wspaniałe miasta Cesarstwa chrześcijańskimi bazylikami, bijąc monety, gdy podróżował przez Cesarstwo i poza nim, doszedłem do wniosku, że jedyna sensowna droga, by naprawdę zrozumieć Konstantyna i jego czasy to wraz z nim podróżować. Dlatego ostatnich trzydzieści lat spędziłem na podążaniu jego śladami przez Europę i Bliski Wschód, przyglądając się miejscom jego kluczowych bitew: pod Turynem, Weroną, przy moście Mulwijskim, pod Adrianopolem, Bizancjum i Chryzopolis; badałem pozostałości budowli wzniesionych według jego projektu w Yorku, Trewirze, Autun, Arles, Rzymie, Jerozolimie, Betlejem i Mamre, i oczywiście w Konstantynopolu; poddawałem analizie monety i wytwory rzemieślnicze jego czasów z wielkich kolekcji muzealnych, poczynając na Dumbarton Oaks w Waszyngtonie, D.C., a kończąc na Archeologicznym Muzeum w Stambule, poniżej Bosforu. Wykorzystałem dwa roczne urlopy naukowe, dostawałem zwolnienia z zajęć, aby nauczać na europejskich uniwersytetach, brałem prywatne urlopy i pracowałem jako przewodnik turystyczny w Brytanii, Francji, we Włoszech, w Grecji, Turcji i Izraelu, by móc podróżować. W tym czasie zgłębiłem topografię, archeologię, numizmatykę, epigrafikę i historię sztuki (i to, jak przetrwać w strefach działań wojennych we wschodniej Europie i na Bliskim Wschodzie). Pracowałem z najlepszymi specjalistami w tych dziedzinach, aby zdobyć wiedzę (a także tysiące slajdów, monet i wyrobów rzemieślniczych) potrzebną, by uczyć i pisać o Konstantynie i rzymskim świecie w IV w. z autorytetem. Dzięki mojemu akademickiemu wykształceniu i pracy nad kilkoma tradycyjnymi okresami historycznymi mogłem nauczać o Konstantynie w college upper division², prowadząc kursy ze starożytnego Rzymu, wczesnego chrześcijaństwa, Cesarstwa Bizantyjskiego i średniowiecznej historii Europy; a także zajęcia z łaciny patrystycznej i specjalne seminaria licencjackie i magisterskie o Konstantynie i późnym Cesarstwie Rzymskim; i w ciągu ostatniej dekady w ramach trzydziestoletniego „Classical and Christian Study Tour-Seminars” zajęcia o Konstantynie w Rzymie, Salonikach, Nicei i w Stambule.
Książka Konstantyn i cesarstwo chrześcijańskie jest owocem moich rozległych badań, podróży i nauczania o Konstantynie. Jest to szczegółowa biografia, która pokazuje, w jaki sposób ten ważny cesarz uczynił chrześcijaństwo z prześladowanego kultu, wyznawanego przez mniejszość, panującą, główną religią, i pogańskie państwo klasycznego Rzymu cesarstwem chrześcijańskim epoki bizantyjskiej. Wykorzystałem wszystkie antyczne źródła literackie, które tradycyjnie uwzględniają uczeni piszący na ten temat, jednak zestawiłem je ze źródłami materialnymi, aby uzyskać głębszy i pełniejszy portret cesarza i jego dokonań niż dotychczas usiłowano. Jestem szczerze przekonany, że książka o kimś tak istotnym jak Konstantyn powinna zostać napisana w taki sposób, aby była zarazem ciekawa i zrozumiała dla wykształconych czytelników, jak i użyteczna i wymagająca dla uczonych. Dlatego starałem się, aby ta książka była przyjazna odbiorcy tak bardzo, jak to tylko możliwe. Tekst pracy składa się z dwunastu rozdziałów przeznaczonych dla wszystkich czytelników. Zaczyna się rozdziałem wstępnym o temacie i odpowiednich antycznych źródłach, a kończy się rozdziałem o jego dziedzictwie i współczesnych interpretacjach. Pomiędzy nimi znajduje się dziesięć rozdziałów opowiadających o historii późnego rzymskiego świata i miejscu Konstantyna w nim pomiędzy ok. 235 a 395 rokiem. Te dwanaście rozdziałów zostało w zamyśle napisanych przejrzystym i zrozumiałym stylem, który nie bazuje na tajemniczych debatach uczonych. Zaciekawieni i inteligentni ludzie, którzy pragną jedynie dobrej lektury i wiedzy o ich kulturalnym dziedzictwie, mogą zatrzymać się w tym miejscu. Aparat naukowy na końcu książki zawiera przypisy, bibliografię i indeks, uzupełniające tekst³. W przypisach przedstawiłem cytaty z tekstów starożytnych, które były moim źródłem informacji, i odniesienia do współczesnych badań przydatnych w poszczególnych tematach; wspomniałem także o problemach w interpretacji i o dysputach uczonych. Bibliografia zawiera listę zarówno istotnych źródeł starożytnych, jak i odnoszących się do nich współczesnych badań. Indeks, naturalnie, zawiera listę stron o poszczególnych zagadnieniach. Studenci i uczeni, którzy życzą sobie pogłębić temat, mogą skorzystać z aparatu naukowego na końcu książki. Czytelnicy znajdą w niej w sumie 92 ilustracje i 8 map, które unaoczniają tor ważnych miejsc, monumentów i przedmiotów z czasów Konstantyna.
Moje badania i dokonaną pracę w studiach nad Konstantynem wspierało swą wiedzą i życzliwością wielu uczonych, którym pragnę tu podziękować: Profesorom Stanleyowi Chodorowi i Aldenowi Mosshammerowi z Uniwersytetu Kalifornijskiego w San Diego za moje początkowe studia nad tekstami konstantyńskimi i historią Kościoła; dr Irene Vaslef z Dumbarton Oaks w Waszyngtonie, D. C., Proffeseur Emmanuelowi Le Roy Ladurie i Madame Marine Sibille z Bibliothèque Nationale w Paryżu, dr. Victorowi Saxerowi z Pontifico Istituto di Archeologia Cristiana, i Patricii Weaver oraz Antonelli Bucci z Amerykańskiej Akademii w Rzymie, Panu Marcelowi Sigritowi z Ecole Biblique et Archéologique Française w Jerozolimie, i Panu Aykutowi Ozetowi z Muzeum Archeologicznego w Stambule za archiwalne badania; kuratorom Philipowi Griersonowi z Dumbarton Oaks w Waszyngtonie, R. A. G. Carsonowi i J. P. C. Kentowi z British Museum w Londynie, Anne Robertson z Hunterian Museum w Glasgow, w Szkocji, Amandre Michel z Bibliothèque Nationale w Paryżu, Wolfgangowi Hessowi ze Staatliche Münzsammlung w Monachium, dr. Nekrimanowi Olcayowi z Muzeum Archeologicznego w Stambule za badania numizmatyczne; Profesorowi Brunowi Apolloniemu Ghettiemu z Rzymu, profesorowi Jerome Murphy-O’Connorowi z Jerozolimy, i profesorowi Erdemowi Yúcelowi ze Stambulu za badania archeologiczne. Moje odległe podróże były możliwe i miłe dzięki następującym osobom i instytucjom: profesorom z Northwest Interinstitutional Council for Studies Abroad, którzy dwukrotnie wybrali mnie, abym nauczał w Bath College of Higher Education w Anglii i na Uniwersytecie w Avignon we Francji; dzięki Ricowi Delgado z Air France w Los Angeles, Penny Keys z Trans Globe Tours w Sherman Oaks, Bobowi Harmonowi i Lindzie Aymon z Harmon Travel w Boise, którzy zatrudnili mnie, abym zaplanował i poprowadził pół tuzina objazdów naukowych po Europie i po Bliskim Wschodzie; dzięki Walterowi Catiniemu i personelowi Columbus Hotel w Rzymie, i dzięki Saimowi Celbekerowi, Remziemu Erbaşowi i Ugarowi Duymayanowi i obsłudze Hotelu And w Stambule, którzy uczynili moje liczne pobyty w ich hotelach, w związku z prywatnymi wyjazdami badawczymi i publicznymi podróżami seminaryjnymi, cudownymi dzięki świetnym pokojom, jedzeniu i usługach; i dzięki Lindzie, Susie, Sandrze i Charlynn Anne, które rozświetliły siedem z moich podróży swym wdziękiem. Kilku uczonych zajmujących się Konstantynem podzieliło się ze mną swoimi badaniami i zaoferowało zachętę do pracy w ciągu ostatnich dwóch dekad – wspominam ich z wdzięcznością: Ramsaya MacMullena, Timothy’ego Barnes’a, Hala Drake’a, Oliviera Nicholsona, Hansa Pohlsandera, Marka Smitha, Judith Evans Grubbs, Maureen Tilley, Elizabeth DePalma Digeser, Davida Woodsa i Klausa Girardeta.
Kilku moich drogich kolegów i studentów ze Stanowego Uniwersytetu w Boise pomogło mi w różny sposób podczas moich badań i pisania tej książki – jestem bardzo wdzięczny za ich uprzejme wsparcie: Deansowi Williamowi Kepplerowi, Robertowi Simsowi i Warrenowi Vinzowi za granty na podróże i zwolnienia; przewodniczącym Wydziału: Errolowi Jones’owi i Peterowi Buhlerowi za wydziałowe fundusze na ilustracje do tekstu; Charlesowi Scheerowi i Johnowi Kelly’emu z Simplot-Micron Technology Center za zrobienie zdjęć mojej kolekcji monet z czasów Konstantyna i wydrukowanie zestawu slajdów na ilustracje w książce; studentom: Patricii Chaloupce, Jody Mabe, Teressie Huff, Dorothei Huff, Jerry’emu Wilsonowi, Kevinowi Cole’owi, Margaret Sankey, Brandonowi Lambertowi, Diane Boleyn, Aaronowi Christensenowi, Chrisowi Ogdenowi, Marilyn Wylde, Joshui Jaynes’owi, Aaronowi Campbellowi, Larry’emu Stampsowi i Kasey Reed za prowadzenie badań związanych z moją pracą i/lub wykonanie korekty maszynopisu książki. Wreszcie składam wielkie podziękowania trzem znakomitym uczonym: Markowi Smithowi z College’u w Idaho, który wykonał wiele pracy nad Euzebiuszem i Konstantynem I, czytając pierwszą połowę mojego maszynopisu i dając mi użyteczne spostrzeżenia; Hansowi A. Pohlsanderowi ze Stanowego Uniwersytetu w Albany w stanie Nowy Jork, który wykonał wiele pracy nad Heleną i rodziną Konstantyna, za przeczytanie całego maszynopisu, liczącego ponad 900 stron i przedstawienie wielu cennych sugestii; i Richardowi Stonemanowi, wspaniałemu uczonemu w zakresie historii starożytnej i wydawcy klasycznych pozycji w Routledge, za poproszenie mnie o napisanie tej książki, za przybycie do Boise i zachęcanie mnie w czasie jej powstawania i za cierpliwe czekanie na jej ukończenie.
(2004) Charles Matson Odahl
nad rzeką w BoiseUWAGI WSTĘPNE
DO WYDANIA W MIĘKKIEJ OPRAWIE
(WYD. I POPRAWIONE)
W związku z pozytywnym odbiorem pierwszego wydania tej książki o pierwszym chrześcijańskim cesarzu oraz ze względu na szybką jej sprzedaż wydawnictwo Routledge postanowiło opublikować poprawione i rozszerzone wydanie w miękkiej oprawie w tysiąc siedemsetną rocznicę ogłoszenia Konstantyna cesarzem w 306 r. Wykorzystałem tę okazję do wprowadzenia niewielkich zmian i uzupełnień, aby ulepszyć tę pracę; w rozdziale o Konstantynopolu nowe ilustracje zastąpiły niektóre wcześniejsze; a w aparacie naukowym do przypisów i bibliografii dodano liczne odniesienia do najnowszych prac. Jestem wdzięczny wielu uczonym, studentom i zwykłym czytelnikom, którzy pisali do mnie e-maile i listy i dzwonili z życzliwymi komentarzami i pytaniami do pierwszego wydania. Dziękuję mojemu koledze z BSU⁴ dr. Skipowi Knoxowi za uprzejmą pomoc w związku z zawiłościami technologii komputerowej i Johnowi Kelly’emu za uważne wydrukowanie nowych ilustracji z moich slajdów; i mojej studentce Kasey Reed za szczegółowe przeczytanie przez nią wydania w twardej oprawie i wskazanie błędów typograficznych. Szczególnie cieszy mnie koleżeńska przyjaźń i częste korespondowanie ze znakomitym konstantyńskim uczonym Hansem Pohlsanderem oraz wsparcie i pomoc wydawcy Richarda Stonemana.
(2006) Charles Matson Odahl
Nad oceanem w OregoniePRZEDMOWA
(DO II WYDANIA)
Trwające zainteresowanie historią późnego antyku i częste cytowanie tej książki w pracach nad Konstantynem na całym świecie (w tym rumuńskiego przekładu tej książki) doprowadziło do podjęcia decyzji o opublikowaniu II wydania Constantine and the Christian Empire. Bardzo doceniam życzliwe komentarze obiektywnych czytelników o starannej syntezie źródeł pisanych i materialnych pozostałościach ze starożytności oraz o barwnym stylu i narracji oraz o szczegółowym opracowaniu aparatu przypisów w pierwszej edycji. Pozostawiłem te elementy pracy na swoim miejscu i próbowałem je w nowym wydaniu ulepszyć. Dodałem genealogię i poszerzyłem chronologię na początku książki, umieściłem trochę nowych ilustracji i ulepszyłem niektóre mapy pojawiające się w tekście, zmieniłem i rozszerzyłem końcowy rozdział o Dziedzictwie i współczesnych interpretacjach, a także uaktualniłem przypisy i bibliografię wraz z odniesieniami do najnowszych prac o badaniach nad Konstantynem.
Od opublikowania I wydania kontynuowałem studia nad konstantyńskimi tekstami i nauczanie o nich na uniwersyteckich zajęciach z historii starożytnej i średniowiecznej oraz z języków klasycznych i patrystycznych. Wciąż przewodziłem objazdom badawczym i wykonywałem własne badania nad konstantyńskimi miejscami i kolekcjami z muzeów od Trewiru po Konstantynopol, a także pisałem artykuły i recenzje na dotyczące tego tematy w naukowych czasopismach. Jestem na bieżąco z powiększającą się ilością prac wpisanych w tematykę „Constantiniana”, ale nie spotkałem się z niczym, co skłoniłoby mnie do zmiany moich poglądów na temat Konstantyna i do innego zaprezentowania tej postaci w niniejszym tomie. Pojawiło się ostatnio kilka prac, które usiłują przedstawić niezgodną z faktami relację o nawróceniu Konstantyna i o jego rozwoju religijnym lub prezentują anachroniczne interpretacje polityki religijnej Konstantyna, ukazując gorliwego chrześcijańskiego cesarza w sposób bardziej miły współczesnym gustom niż wierny starożytnym źródłom. Tak nie jest w niniejszej książce. Stworzono w niej raczej organiczny i holistyczny portret Konstantyna, który starannie podąża za ewolucją jego kariery politycznej i rozwojem religijnym oraz w pełni zakotwicza te tematy w kontekście kulturowym późnego antyku. Pilni czytelnicy odnajdą nie jedynie proste euzebiańskie przedstawienie cesarza, lecz raczej złożony portret, który stanowi syntezę wszystkich dostępnych starożytnych pisanych i materialnych źródeł w celu ukazania najbardziej szczegółowej i zgodnej z prawdą mozaiki o człowieku i jego czasach, jak to możliwe.
Pragnę podziękować wielu osobom, które życzliwie wspierały moją trwającą pracę i badania terenowe nad studiami konstantyńskimi: dr Karin Goethert z Rheinisches Landesmuseum i dr. Reinerowi Noldenowi ze Stadtbibliothek w Trewirze, którzy otworzyli swe zbiory dla mnie kilka razy i pozwolili na sprzedaż wydania w miękkiej okładce Constantine and the Christian Empire na wielkiej Konstantin Der Grosse Ausstellung w Trewirze (2007 r.); świętej pamięci Professore Brunowi Apollonjowi Ghettiemu, który osobiście pracował ze mną w kilku konstantyńskich kościołach w Rzymie, udostępnił mi swe oryginalne rysunki z wykopalisk przy Grobie św. Piotra pod Watykanem i otworzył wrota pod starożytną statuą Konstantyna w narteksie Lateranu, abym mógł sfotografować ją na pierwszą ilustrację tej książki, i watykańskiemu prefektowi Jamesowi Harveyowi i łacińskiemu sekretarzowi Reginaldowi Foster, który pozwolił mi, abym kilka razy nauczał moje podróżne grupy seminaryjne o nawróceniu Konstantyna pod rzeźbą Berniniego Wizja Konstantyna przy Scala Regia w San Pietro i abym sfotografował ją na ostatnią ilustrację w tej książce; dr. Aykutowi Ozetowi z Muzeum Archeologicznego w Stambule i dr. Mustafie Akkayi, dyrektorowi Muzeum Hagii Sophii, który umożliwił mi nieograniczony dostęp do miejsc konstantyńskich i pozwolił mi na zrobienie dla tej książki wspaniałych fotografii Hagii Sophii, Hagia Eirene i innych starożytnych budowli w Konstantynopolu; i ponownie Walterowi Catiniemu i personelowi hotelowi Columbus w Rzymie i Saimowi Celbekerowi i personelowi hotelowi And w Stambule za ich cudowną gościnność w czasie moich licznych pobytów w ich placówkach na prywatne badania i publiczne objazdy.
Jestem wdzięczny wielu konstantyńskim uczonym, którzy napisali życzliwe słowa o pierwszym wydaniu tej książki i dzielili się ze mną swą wiedzą, wśród których są Hans Pohlsander, Ramsay MacMullen, Michael DiMaio, Neil Lenski, David Dungan, Neil Adkins, Hal Drake, Matt Recla, Jacquelyn Winston, Timothy Barnes, David Woods, Judith Herrin, Chris Kelly, Klaus Girardet, Philip Steele i Jerome Murphy-O’Connor.
I wreszcie pragnę podziękować kolegom, którzy pomogli przy tworzeniu tego nowego wydania: dr. Nicholasowi Millerowi, przewodniczącemu wydziału na Stanowym Uniwersytecie w Boise za fundusze na zapłacenie za nowe ilustracje w książce i za zmniejszenie wymiaru moich obowiązków dydaktycznych, abym poprawił książkę i zrobił indeks; Guen Johnson, mojej wydziałowej sekretarce, za asystowanie mi przy tworzeniu tekstu komputerowego i plików CD książki; Johnowi Kelly’emu i Carrie Quinney z Simplot-Micron Instructional Technology Center w Boise za wykonanie wydruków na zewnętrzną okładkę i ilustracji wewnątrz pracy z mojej kolekcji slajdów; moim wspaniałym studentkom Kasey Reed i Karen Wadley za wykonanie korekty nowego materiału w tej książce; oraz Matthew Gibbonsowi i Lalle Pursglove z Wydziału Klasycznego oraz Geraldine Martin i Julene Knox z działu produkcji w Routledge w Brytanii za uprzejme i skuteczne nadzorowanie jej wydania.
(2010) Charles Matson Odahl
Palazzo dei Penitenzieri in RomeUWAGI WSTĘPNE
DO WYDANIA W MIĘKKIEJ OPRAWIE
(WYD. II POPRAWIONE)
W związku z szybką sprzedażą i pozytywną odpowiedzią na wydanie II w twardej oprawie tej książki o Konstantynie i jego panowaniu jako pierwszego chrześcijańskiego cesarza Rzymu wydawnictwo Routledge postanowiło opublikować poprawioną edycję w miękkiej oprawie, która przypada na tysiąc siedemsetną rocznicę nawrócenia cesarza na chrześcijaństwo w 312 r. Wprowadziliśmy kilka mniejszych zmian i dodatków, tak aby praca ta pozostała najbardziej rozległą i przydatną na ten temat. Na początku książki poprawiono błąd zespołu wydawniczego polegający na zamianie łacińskiego imienia Konstantyna (Constantinus) z imieniem jego ojca (Constantius) na górze strony z genealogią; a na końcu pracy dodano do bibliografii ostatnio wydane pozycje o Konstantynie, które zbiegły się z wydaniem w twardej oprawie lub zostały opublikowane po nim.
Jestem wdzięczny tysiącom uczonych i studentów, którzy przeczytali i życzliwie komentowali wiedzę zawartą we wcześniejszych wydaniach tej książki, jej organizację, sposób prezentacji i przejrzystość; a zwłaszcza doceniam uprzejme słowa i liczne jej cytowanie w ostatnich pracach przez innych piszących o Konstantynie – spośród nich pragnę szczególnie wspomnieć Pastora Petera J. Leitharta z Idaho, dr. Davida L. Dungana z Tennessee i dr. Raymonda Van Dama z Michigan w Ameryce oraz dr. Paula Stephensona z Anglii, dr. Timothy’ego Barnesa ze Szkocji i dr. Klausa Girardeta z Niemiec w Europie.
Znów dziękuję zaprzyjaźnionym ze mną od dawna kolegom i koleżankom: dr. Nicholasowi Millerowi z Wydziału Historii i Johnowi Kelly’emu oraz Carrie Quinney z serwisu fotograficznego Stanowego Uniwersytetu w Boise za ich pomoc i wsparcie, gdy uczyłem w Boise przez ostatnich trzydzieści lat historii starożytnej i średniowiecznej; i moim nowym kolegom dr. Benowi Mutschlerowi i dr. Gary’emu Ferngrenowi z Wydziału Historii i Filozofii Stanowego Uniwersytetu w Oregonie za przyjęcie mnie, abym nauczał w nadchodzących latach w Corvallis historii rzymskiej i bizantyjskiej jako profesor wizytujący. Cieszę się także z trwającego wsparcia Matthew Gibbonsa, starszego wydawcy w dziale Classical Studies w wydawnictwie Routledge/Taylor & Francis w Brytanii.
(2012) Charles Matson Odahl
Nad oceanem w OregonieSPIS ILUSTRACJI
Wszystkie ilustracje w tej książce pochodzą ze slajdów, odbitek i negatywów, ukazujących konstantyńskie miejsca, monumenty, statuy, malowidła, mozaiki, rytownictwo, mapy, monety i kamee z kolekcji autora. John Kelly i Carrie Quinney z Simplot-Micron Instructional Technology Center w Boise w Idaho wykonali wydruki do tej książki, by dopełnić opisy autora¹.
Rozdział I
(1) Marmurowa rzeźba Konstantyna jako Augusta z IV w. znajdująca się w narteksie bazyliki św. Jana na Lateranie, Rzym (fot. autora), s. 26.
Rozdział II
(2) Malowidło ścienne przedstawiające Chrystusa jako „Dobrego Pasterza” w katakumbach św. Domitylli, Rzym (fot. autora), s. 63.
(3) Bizantyjski iluminowany rękopis przedstawiający męczeństwo św. Ignacego Antiocheńskiego z Menologionu Bazylego II, Ms. Greco 1613, fol. 258 (dzięki uprzejmości Biblioteca Apostolica Vaticana), s. 66.
(4) Mury Aureliana i Porta San Sebastiano, Rzym (fot. autora), s. 71.
(5) Moneta Antoninanus z Aurelianem i Sol (kolekcja Odahla), s. 71.
Rozdział III
(6) Marmurowa rzeźba przedstawiająca głowę Dioklecjana z Muzeum Archeologicznego w Stambule (fot. autora), s. 79.
(7) Antoninianus przedstawiający Maksymiana oraz Jowisza i Herkulesa (kolekcja Odahla), s. 79.
(8) Follis Galeriusza i „Geniusz ludu rzymskiego” (kolekcja Odahla), s. 83.
(9) Follis Konstancjusza i „Geniusz ludu rzymskiego” (kolekcja Odahla), s. 83.
(10) Porfirowa rzeźba Pierwszej Tetrarchii z San Marco w Wenecji (fot. autora), s. 86.
(11) Widok na północno-zachodni kraniec Forum Rzymskiego (fot. autora), s. 101.
(12) Płyta z płaskorzeźbą z podstawy kolumny Konstancjusza na Decennalia na Forum Rzymskim (fot. autora), s. 101.
Rozdział IV: (13) Widok z lotu ptaka na katedrę w Yorku (fot. autora), s. 123.
(14) Kolumna z głównej kwatery wojskowej w Yorku (fot. autora), s. 125.
(15) „Wielokątna Wieża” w Yorku (fot. autora), s. 127.
(16) Marmurowa rzeźba przedstawiająca głowę Konstantyna w Muzeum Yorkshire (fot. autora), s. 127.
(17) Widok z góry na Trewir z drugiego brzegu Mozeli (fot. autora), s. 128.
(18) Amfiteatr na wzgórzu na wschód od Trewiru (fot. autora), s. 129.
(19) Widok z zewnątrz na aulę palatinę w Trewirze (fot. autora), s. 129.
(20) Wnętrze sali audiencyjnej pałacu w Trewirze (fot. autora), s. 130.
Rozdział V
(21) Brązowa moneta z Maksencjuszem i Romą (kolekcja Odahla), s. 151.
(22) Brązowa moneta z Konstantynem i Sol (kolekcja Odahla), s. 151.
(23) Porta Palatina Turynu (fot. autora), s. 153.
(24) Widok na Weronę i Adygę ze wzgórza nad rzymskim teatrem (fot. autora), s. 155.
(25) Rewers brązowej monety Konstancjusza z Labarum z Chrystogramem i inskrypcją HOC SIGNO VICTOR ERIS (kolekcja Odahla), s. 160.
(26) Rewers brązowej monety Aelii Flaccilli – żony Teodozjusza Wielkiego – z aniołem znaczącym Chrystogram na tarczy (kolekcja Odahla), s. 161.
(27) Tybr i Most Mulwijski na północ od Rzymu (fot. autora), s. 163.
(28) Widok z góry na Koloseum, Łuk Konstantyna, Palatyn i Forum w Rzymie (fot. autora), s. 165.
(29) Brązowa moneta wydana z okazji zwycięstwa Konstantyna nad Maksencjuszem z orłem i sztandarami wojennymi na rewersie (kolekcja Odahla), s. 165.
(30) Pozostałości Basilici Novy na Forum Rzymskim (fot. autora), s. 166.
(31) Głowa i inne części ogromnej marmurowej statuy Konstantyna z Basilici Novy w atrium Palazzo dei Conservatori w Rzymie (fot. autora), s. 167.
Rozdział VI
(32) Widok z góry na obszar cesarskiego pałacu w środku Trewiru z drugiego brzegu Mozeli (for. autora), s. 184.
(33) Kamea Ada z rodziną Konstantyna (dzięki uprzejmości Stadtbibliothek w Trewirze), s. 184.
(34) Widok z góry na Arles nad Rodanem (fot. autora), s. 194.
(35) Absydalny kraniec konstantyńskich thermae w Arles (fot. autora), s. 194.
(36) Południowa strona Łuku Konstantyna w Rzymie (fot. autora), s. 207.
(37) Wschodni kraniec Łuku Konstantyna z tondem ukazującym Sol (fot. autora), s. 207.
(38) Mozaika z „solarnym Chrystusem” na suficie Grobu Juliusza w nekropolii pod San Pietro na Watykanie, Rzym (fot. autora), s. 208.
(39) Srebrny medalion z Ticinum wydany na Decennalia Konstantyna z plakietką z Chrystogramem i kulistym berłem z krzyżem na awersie (dzięki uprzejmości Staatliche Münzsammlung w Monachium), s. 208.
(40) Widok na wschodnią fasadę San Giovanni in Laterano w Rzymie (fot. autora), s. 213.
(41) Wnętrze San Giovanni (fot. autora), s. 213.
(42) Izometryczna rekonstrukcja dawnej Bazyliki Laterańskiej (rysunek autora za Krautheimerem i Apollonjem Ghettim), s. 214.
(43) Fresk Gagliardiego przedstawiający wnętrze starej Bazyliki Laterańskiej w San Martino ai Monti w Rzymie (fot. autora), s. 215.
(44) Widok na wschodnią fasadę Bazyliki San Pietro in Vaticano w Rzymie (fot. autora), s. 218.
(45) Wnętrze San Pietro (fot. autora), s. 218.
(46) Izometryczna rekonstrukcja dawnej Bazyliki Watykańskiej (rysunek autora za Krautheimerem), s. 219.
(47) Fresk Gagliardiego przedstawiający wnętrze starej Bazyliki Watykańskiej w San Martino ai Monti w Rzymie (fot. autora), s. 219.
(48) Widok na atrium i środkową nawę San Paolo fuori le Mura w Rzymie (fot. autora), s. 221.
(49) Wnętrze San Paolo (fot. autora), s. 221.
(50) Rycina Lafrériego przedstawiająca „Siedem kościołów Rzymu” (dzięki uprzejmości Biblioteca Apostolica Vaticana), s. 224.
Rozdział VII
(51) Odlew brązowej monety ukazującej Konstantyna z monogramem Chrystusa na czubie jego hełmu na awersie i zwycięstwami na rewersie (dzięki uprzejmości British Museum), s. 235.
(52) Brązowa moneta z Licyniuszem i Jowiszem (kolekcja Odahla), s. 237.
(53) Widok na Hebrus w kierunku Hadrianopola (fot. autora), s. 247.
(54) Widok na Stambuł (Konstantynopol) za cieśniną Bosforu i Chryzopolis (fot. autora), s. 249.
(55) Widok na wschodni mur i bastiony rzymskiej/bizantyjskiej Nicei (fot. autora), s. 265.
(56) Widok z zachodniego muru Nicei na miejsce cesarskiego pałacu letniego nad brzegiem Jeziora Nicea (fot. autora), s. 265.
(57) Prawosławna ikona ukazująca Konstantyna i chrześcijańskich biskupów na Soborze Nicejskim (dzięki uprzejmości Muzeum Bizantyjskiego na Zakinthos w Grecji), s. 271.
(58) Brązowa moneta Konstantyna z motywem na rewersie przedstawiającym chrześcijańskie Labarum przebijające Wielkiego Smoka (dzięki uprzejmości British Museum), s. 271.
Rozdział VIII
(59) Odlew Brązowej monety wydana przez Kryspusa w Trewirze ukazującej cezara jako trzymającego tarczę z Chrystogramem (dzięki uprzejmości Hunterian Museum w Glasgow w Szkocji), s. 278.
(60) Brązowa moneta dla Fausty ukazująca ją trzymającą dwóch cezarów: Konstantyna II i Konstancjusza II na rewersie (kolekcja Odahla), s. 278.
(61) Rewers srebrnego medalionu z Vicennaliów Konstantyna ukazujący cesarza trzymającego labarum (dzięki uprzejmości © Dumbarton Oaks, Kolekcja Bizantyjska Waszyngton, D.C.), s. 281.
(62) Rysunek Apollonja Ghettiego ukazujący konstantyński Grób św. Piotra (dzięki uprzejmości profesora Apollonja Ghettiego), s. 283.
(63) Brązowa moneta wydana dla Heleny przedstawiająca ją z rewersem ukazującym „Bezpieczeństwo Państwa” (kolekcja Odahla), s. 285.
(64) Widok z góry na stare miasto Jerozolimy w kierunku północnego-wschodu (dzięki uprzejmości Israel Antiquities Authority), s. 286.
(65) Widok na kościół Grobu Świętego w Jerozolimie od południowej strony (fot. autora), s. 287.
(66) Wejście do kaplicy Grobu Świętego dookoła Grobu Chrystusa (fot. autora), s. 287.
(67) Widok z góry na kościół Narodzenia Pańskiego w Betlejem (fot. autora), s. 291.
(68) Wnętrze kościoła Narodzenia (fot. autora), s. 291.
(69) Mozaika ukazująca Chrystusa i konstantyńskie kościoły w Ziemi Świętej w Santa Pudenziana w Rzymie (fot. autora), s. 293.
(70) Mozaika z Madaby w Jordanie ukazująca mapę chrześcijańskiej Jerozolimy (fot. autora), s. 294.
Rozdział IX
(71) Widok ponad Hipodromem i obszarem pałacu do Hagii Sophii w Stambule (fot. autora), s. 313.
(72) Mozaika przedstawiająca polowanie z Wielkiego Pałacu w Konstantynopolu – obecnie w Muzeum Mozaiki w Stambule (fot. autora), s. 314.
(73) Widok na Hipodrom w kierunku północy, Stambuł (fot. autora), s. 317.
(74) Kamienna podpora na południowym krańcu Hipodromu w Stambule (fot. autora), s. 317.
(75) Widok na zachodnią fasadę i kopułę Hagii Sophii z dachu Hotelu And, Stambuł (fot. autora), s. 318.
(76) Wnętrze Hagii Sophii Justyniana widziane z górnej galerii (fot. autora), s. 318.
(77) Hipotetyczny plan oryginalnej konstantyńskiej Hagii Sophii (rysunek za Krautheimerem), s. 319.
(78) Pozostałości zachodniego wejścia do konstantyńsko-teodozjańskiej Hagii Sophii (fot. autora), s. 319.
(79) Widok na Hagię Eirene z kopuły Hagii Sophii (fot. autora), s. 320.
(80) Wnętrze Hagii Eirene (fot. autora), s. 320.
(81) Widok z góry na Złoty Róg i Stary Konstantynopol z wieży Galaty (fot. autora), s. 321.
(82) Kolumna Konstantyna w Stambule (fot. autora), s. 321.
(83) Brązowa moneta na dedicatio Konstantynopola (kolekcja Odahla), s. 322.
(84) Mapa bizantyjskiego Konstantynopola pochodząca z XV w. zamieszczona w Liber Insularum Archipelagi Buondelmontego (dzięki uprzejmości Bibliothèque Nationale de France), s. 323.
Rozdział X
(85) Złoty medalion przedstawiający Konstantyna w „pozie modlitwewnej” z rewersem na cześć VIRTUS cesarza (dzięki uprzejmości © Dumbarton Oaks, Kolekcja Bizantyjska, Waszyngton, D.C.), s. 327.
(86) Brązowa moneta ukazująca na rewersie Konstantyna z chrześcijańskim sztandarem wojennym (kolekcja Odahla), s. 331.
(87) Złoty solidus ukazujący Konstantyna w „pozie modlitewnej” z rewersem na cześć VICTORIA cesarza (dzięki uprzejmości British Museum), s. 339.
(88) Bilon Konstancjusza II z inskrypcją na rewersie na cześć „Przywrócenia Szczęśliwych Czasów” (kolekcja Odahla), s. 350.
(89) Widok z góry na miejsce Wielkiego Pałacu (obecnie Błękitny Meczet) w Konstantynopolu (fot. autora), s. 350.
Rozdział XI
(90) Bizantyjski iluminowany rękopis z XII w. ukazujący Hagioi Apostoloi w Konstantynopolu, Ms Greco 1162, fol. 2v (dzięki uprzejmości Biblioteca Apostolica Vaticana), s. 358.
(91) Widok z góry na Fatih Camii zbudowany w miejscu kościoła świętych Apostołów (fot. autora), s. 359.
(92) Brązowa moneta z consecratio wydana na śmierć Konstantyna (kolekcja Odahla), s. 363.
Rozdział XII
(93) Pochodząca z X w. średniobizantyjska mozaika w Westybulu Wojowników w Hagii Sophii ukazująca Konstantyna i Justyniana po obu stronach Dziewicy i Dzieciątka Jezus, Stambuł (fot. autora), s. 371.
(94) Fresk z XIII w. Donacja Konstantyna w kaplicy św. Sylwestra w Rzymie (fot. autora), s. 373.
(93) Rzeźba Berniniego Wizja Konstantyna ukazująca cesarza konno, znajdująca się na Scala Regia przy prawym krańcu narteksu San Pietro in Vaticano, Rzym (fot. autora), s. 378.SPIS MAP
Autor narysował do tej pracy szkice map, a obsługa techniczna Routledge w Brytanii stworzyła końcowe wersje zawarte w książce.
Rozdział II:
Mapa 1: Cesarstwo Rzymskie i jego wrogowie w połowie III w.
Rozdział III:
Mapa 2: Cesarstwo Dioklecjana w czasach Tetrarchii (ok. 299 r.)
Rozdział V:
Mapa 3: Italska kampania w 312 r.
Rozdział VI:
Mapa 4: Chrześcijańskie bazyliki w konstantyńskim Rzymie
Rozdział VII:
Mapa 5: Wschodnia kampania w 324 r.
Rozdział IX:
Mapa 6: Chrześcijański Konstantynopol jako Nowy Rzym
Rozdział X:
Mapa 7: Konstantyński plan sukcesji (ok. 335-337)
Rozdział XI:
Mapa 8: Chrześcijańskie Cesarstwo Rzymskie pod koniec IV w.GENEALOGIA
(DYNASTIA KONSTANTYŃSKA)
Constantius I (cezar w Pierwszej Tetrarchii i august w Drugiej Tetrarchii) miał dwie żony: Helenę, matkę Konstantyna Wielkiego, ich jedynego dziecka, i Teodorę, matkę trzech przyrodnich braci i trzech przyrodnich sióstr Konstantyna; Constantinus I Wielki (na początku cezar, a później august w Drugiej i Trzeciej Tetrarchii) także miał dwie żony: Minerwinę, matkę jego najstarszego syna Kryspusa, i Faustę, matkę jego trzech synów i dwóch córek. Konstantyn w swych dynastycznych planach dotyczących sukcesji uwzględnił wszystkie swoje dzieci i niektórych spośród jego przyrodnich braci i sióstr.
CHRONOLOGIA
(CZASY KONSTANTYŃSKIE)
235-285 po Chr. kryzys Cesarstwa Rzymskiego i narodziny rodziców Konstantyna – Konstancjusza i Heleny (ok. 245-248)
268-285 objęcie władzy przez iliryjskich żołnierzy-cesarzy – Klaudiusza Gockiego, Aureliana i Dioklecjana
273 narodziny Konstantyna w Niszu (27 lutego)
285-293 Dioklecjan i Maksymian współaugustami; plany wprowadzenia Pierwszej Tetrarchii
293-305 Pierwsza Tetrarchia z Dioklecjanem i Galeriuszem jako augustem i cezarem na Wschodzie i Maksymia- nem i Konstancjuszem jako augustem i cezarem na Zachodzie; Konstantyn służy jako trybun pod tymi pierwszymi
303-305 początek dziesięcioletniego Wielkiego Prześladowa- nia chrześcijan
305-306 Druga Tetrarchia z Konstancjuszem i Galeriuszem jako współaugustami
306 Konstantyn ogłoszony imperatorem w Yorku w Brytanii (25 lipca)
306-311 Konstantyn cesarzem Galów podczas rozpadu Drugiej Tetrarchii
312 kampania italska i nawrócenie Konstantyna na chrze- ścijaństwo – klęska Maksencjusza w bitwie przy mo- ście Mulwijskim (28 października)
313-314 Porozumienie Mediolańskie kończy Wielkie Prześla- dowanie chrześcijan, a synod w Arles zajmuje się sprawą schizmy donatystów
315 Decennalia w Rzymie oraz Łuk Konstantyna i budowa chrześcijańskich bazylik (San Giovanni, San Pietro i San Paolo)
316-323 Konstantyn augustem-seniorem na obszarze nad Du- najem i religijna „zimna wojna” z Licyniuszem
324 wschodnia kampania i zwycięstwo chrześcijaństwa – pokonanie Licyniusza pod Chryzopolis
(18 września)
325 Edykt o religii wyróżnia chrześcijaństwo i Sobór
w Nicei zajmuje się kontrowersją ariańską
326 koniec Vicennaliów w Italii i tragedia dynastyczna wraz ze śmiercią Kryspusa i Fausty
326-327 pielgrzymka Heleny do Palestyny i budowa bazylik w Ziemi Świętej (Grobu Świętego, Narodzenia
Pańskiego i Eleona)
327-330 ostatnia podróż na Zachód i kampanie nad Renem
i Dunajem
330 poświęcenie Konstantynopola (11 maja) i budowa
w nowej stolicy chrześcijańskich bazylik (Hagia
Sophia, Hagia Eirene i Hagioi Apostoloi)
330-336 końcowe kampanie wzdłuż Dunaju i interwencje
w dyskusje chrześcijańskie wraz z Tricennaliami
w nowej stolicy
337 śmierć Konstantyna w pobliżu Nikomedii (22 maja)
i pogrzeb w kościele świętych Apostołów
w Konstantynopolu
337-363 cesarskie panowanie synów i bratanków Konstantyna
364-378 cesarze walentyniańscy i najazdy gockie
na Wschodzie
379-395 po Chr. panowanie Teodozjusza Wielkiego, Sobór
w Konstantynopolu i ostateczny zakaz pogaństwa
Il. 1 Marmurowa rzeźba Konstantyna jako Augusta z IV w., ukazująca silnego iliryjskiego żołnierza-cesarza jako obrońcę i patrona Cesarstwa Rzymskiego (pierwotnie w termach Konstantyna na Kwirynale, teraz w narteksie bazyliki św. Jana na Lateranie w Rzymie, ok. 315 r.).
Można śmiało powiedzieć, że Konstantyn Wielki był władcą, który odegrał niezwykle istotną rolę w historii cywilizacji europejskiej i odcisnął na jej dziejach swe piętno. Dzięki niemu chrześcijaństwo przestało być religią prześladowaną, a jego wsparcie dla wyznawców Chrystusa przyczyniło się do upowszechniania tej religii, wpływając w ten sposób na późniejszą historię Europy. Władca ten zapoczątkował współpracę Kościoła i państwa, a jego postrzeganie swej roli jako wysłannika Boga na ziemi dało podwaliny pod ideologię władzy monarszej w średniowieczu. Kontynuacja reform zapoczątkowanych przez Dioklecjana i dalsze wyprowadzanie Cesarstwa z chaosu, który spowodował kryzys III w., przedłużyło istnienie państwa rzymskiego. Budowa pierwszych kościołów wyznaczyła wzorce dla architektury kościelnej istniejące do dziś. Nie wyczerpuje to jednak osiągnięć pierwszego chrześcijańskiego cesarza ani pozostawionego przez niego dziedzictwa. Zarówno postać Konstantyna jak i jego czasy zasługują na wyczerpującą i kompletną pracę monograficzną. Rolę tę świetnie spełnia książka Charlesa Matsona Odahla Konstantyn i chrześcijańskie Cesarstwo. Stanowi ona dzieło biograficzne, nie pomija jednak tła historycznego dla postaci Konstantyna. Praca jest miła i zrozumiała w lekturze, Odahl pisze o kolejnych latach życia cesarza, stosując często styl bliższy powieści niż dziełu naukowemu. Dodatkowo książka nie jest podzielona według poszczególnych zagadnień, lecz stanowi ciągłą narrację. Dzięki tym cechom pozycja ta stanowi świetny wybór dla wszystkich czytelników, nie tylko dla naukowców. Ci drudzy jednak znajdą w niej starannie przygotowany aparat naukowy. Autor starannie popiera swoje poglądy źródłami i to nie tylko pisanymi, lecz uważa także za bardzo istotne źródła materialne, wykorzystując je w swych badaniach. Nie traktuje źródeł wybiórczo, starając się zawsze brać pod uwagę całość dostępnych dziś źródeł na dany temat. Odwołuje się zarówno do starszych, jak i niedawno wydanych pozycji o Konstantynie i jego czasach, komentując uważnie poglądy poszczególnych autorów. Te elementy stanowią o wyjątkowości i niezwykłej wartości książki, a także czynią ją jednym z najbardziej aktualnych obecnie dzieł na temat pierwszego chrześcijańskiego cesarza i jego czasów.
W przekładzie próbowałam stosować styl jak najbliższy oryginału, który jest ogromną zaletą książki. Dzięki temu narracja jest czytelna i jasna. W wielu przypadkach w kwestii terminologii naukowej starałam się być wierna autorowi, nawet jeśli w Polsce przyjęte są inne określenia danego zjawiska. Aparat naukowy znajduje się w przypisach, które w polskim wydaniu są zamieszczone w tekście, a nie na końcu książki, jak w wydaniu angielskim. Ma to ułatwić korzystanie z niego bardziej dociekliwym czytelnikom. Są tam wszystkie adresy do źródeł i opracowań, a także rozważania nad kwestiami dyskutowanymi przez historyków i uwagi do wcześniej wydanych prac. Nazwy własne starałam się podawać w wersji spolszczonej z wyjątkiem tych, które nie są powszechnie stosowane w języku polskim. Jednak pozostawiałam je w brzmieniu łacińskim lub greckim w miejscach, w których czynił to autor. Cytaty ze źródeł starożytnych i średniowiecznych zostały w miarę możliwości zaczerpnięte z istniejących polskich przekładów, które wymieniono w przypisach i w bibliografii. Gdy nie podano autora tłumaczeń, pochodzą one od tłumacza, zostały jednak uzgodnione z wersją angielską.
Z radością oddajemy polskim czytelnikom tę świetną książkę, mając nadzieję, że skorzystają z niej zarówno pasjonaci historii, jak i naukowcy badający czasy konstantyńskie.
Katarzyna Maria BiesPRZEDMOWA
(DO I WYDANIA)
Podczas letnich wakacji w Parku Narodowym Yellowstone, gdy ukończyłem na studiach doktoranckich na Uniwersytecie Kalifornijskim drugi fakultet, dotyczący historii starożytnej, i przed rozpoczęciem głównego fakultetu¹, z historii średniowiecznej, spędzałem wieczory, czytając klasyczną pracę Edwarda Gibbona The Decline and Fall of the Roman Empire. Zafascynowała mnie wtedy osoba i dziedzictwo pierwszego chrześcijańskiego cesarza późnego rzymskiego świata – Konstantyna Wielkiego (306-337 po Chr.). W ciągu następnych kilku lat zapoznałem się z pewnymi greckimi i łacińskimi tekstami Ojców Kościoła z IV i V w. wraz z moim opiekunem naukowym na Uniwersytecie Kalifornijskim w San Diego. Dokonałem też z kuratorami w Europie intensywnych badań nad numizmatyką konstantyńską. Gdy uczyłem historii starożytnej i średniowiecznej oraz klasycznej i patrystycznej łaciny w Stanowym Uniwersytecie w Boise, wygłaszając na konferencjach referaty i publikując w kolejnych latach artykuły o Konstantynie, zauważyłem, że wielu uczonych w tej dziedzinie zdaje się wnioskować z tych samych starych tekstów, nie mając zbyt dużej wiedzy o umiejscowieniu geograficznym Ery Konstantyńskiej i o jej kulturze materialnej. Ponieważ Konstantyn był człowiekiem, który stale jeździł drogami Cesarstwa Rzymskiego z Brytanii do Syrii, tocząc ważne bitwy w istotnych miejscach wzdłuż tych szlaków, spotykając się w kluczowych miejscowościach z katolickimi biskupami na synodach kościelnych, wypełniając wspaniałe miasta Cesarstwa chrześcijańskimi bazylikami, bijąc monety, gdy podróżował przez Cesarstwo i poza nim, doszedłem do wniosku, że jedyna sensowna droga, by naprawdę zrozumieć Konstantyna i jego czasy to wraz z nim podróżować. Dlatego ostatnich trzydzieści lat spędziłem na podążaniu jego śladami przez Europę i Bliski Wschód, przyglądając się miejscom jego kluczowych bitew: pod Turynem, Weroną, przy moście Mulwijskim, pod Adrianopolem, Bizancjum i Chryzopolis; badałem pozostałości budowli wzniesionych według jego projektu w Yorku, Trewirze, Autun, Arles, Rzymie, Jerozolimie, Betlejem i Mamre, i oczywiście w Konstantynopolu; poddawałem analizie monety i wytwory rzemieślnicze jego czasów z wielkich kolekcji muzealnych, poczynając na Dumbarton Oaks w Waszyngtonie, D.C., a kończąc na Archeologicznym Muzeum w Stambule, poniżej Bosforu. Wykorzystałem dwa roczne urlopy naukowe, dostawałem zwolnienia z zajęć, aby nauczać na europejskich uniwersytetach, brałem prywatne urlopy i pracowałem jako przewodnik turystyczny w Brytanii, Francji, we Włoszech, w Grecji, Turcji i Izraelu, by móc podróżować. W tym czasie zgłębiłem topografię, archeologię, numizmatykę, epigrafikę i historię sztuki (i to, jak przetrwać w strefach działań wojennych we wschodniej Europie i na Bliskim Wschodzie). Pracowałem z najlepszymi specjalistami w tych dziedzinach, aby zdobyć wiedzę (a także tysiące slajdów, monet i wyrobów rzemieślniczych) potrzebną, by uczyć i pisać o Konstantynie i rzymskim świecie w IV w. z autorytetem. Dzięki mojemu akademickiemu wykształceniu i pracy nad kilkoma tradycyjnymi okresami historycznymi mogłem nauczać o Konstantynie w college upper division², prowadząc kursy ze starożytnego Rzymu, wczesnego chrześcijaństwa, Cesarstwa Bizantyjskiego i średniowiecznej historii Europy; a także zajęcia z łaciny patrystycznej i specjalne seminaria licencjackie i magisterskie o Konstantynie i późnym Cesarstwie Rzymskim; i w ciągu ostatniej dekady w ramach trzydziestoletniego „Classical and Christian Study Tour-Seminars” zajęcia o Konstantynie w Rzymie, Salonikach, Nicei i w Stambule.
Książka Konstantyn i cesarstwo chrześcijańskie jest owocem moich rozległych badań, podróży i nauczania o Konstantynie. Jest to szczegółowa biografia, która pokazuje, w jaki sposób ten ważny cesarz uczynił chrześcijaństwo z prześladowanego kultu, wyznawanego przez mniejszość, panującą, główną religią, i pogańskie państwo klasycznego Rzymu cesarstwem chrześcijańskim epoki bizantyjskiej. Wykorzystałem wszystkie antyczne źródła literackie, które tradycyjnie uwzględniają uczeni piszący na ten temat, jednak zestawiłem je ze źródłami materialnymi, aby uzyskać głębszy i pełniejszy portret cesarza i jego dokonań niż dotychczas usiłowano. Jestem szczerze przekonany, że książka o kimś tak istotnym jak Konstantyn powinna zostać napisana w taki sposób, aby była zarazem ciekawa i zrozumiała dla wykształconych czytelników, jak i użyteczna i wymagająca dla uczonych. Dlatego starałem się, aby ta książka była przyjazna odbiorcy tak bardzo, jak to tylko możliwe. Tekst pracy składa się z dwunastu rozdziałów przeznaczonych dla wszystkich czytelników. Zaczyna się rozdziałem wstępnym o temacie i odpowiednich antycznych źródłach, a kończy się rozdziałem o jego dziedzictwie i współczesnych interpretacjach. Pomiędzy nimi znajduje się dziesięć rozdziałów opowiadających o historii późnego rzymskiego świata i miejscu Konstantyna w nim pomiędzy ok. 235 a 395 rokiem. Te dwanaście rozdziałów zostało w zamyśle napisanych przejrzystym i zrozumiałym stylem, który nie bazuje na tajemniczych debatach uczonych. Zaciekawieni i inteligentni ludzie, którzy pragną jedynie dobrej lektury i wiedzy o ich kulturalnym dziedzictwie, mogą zatrzymać się w tym miejscu. Aparat naukowy na końcu książki zawiera przypisy, bibliografię i indeks, uzupełniające tekst³. W przypisach przedstawiłem cytaty z tekstów starożytnych, które były moim źródłem informacji, i odniesienia do współczesnych badań przydatnych w poszczególnych tematach; wspomniałem także o problemach w interpretacji i o dysputach uczonych. Bibliografia zawiera listę zarówno istotnych źródeł starożytnych, jak i odnoszących się do nich współczesnych badań. Indeks, naturalnie, zawiera listę stron o poszczególnych zagadnieniach. Studenci i uczeni, którzy życzą sobie pogłębić temat, mogą skorzystać z aparatu naukowego na końcu książki. Czytelnicy znajdą w niej w sumie 92 ilustracje i 8 map, które unaoczniają tor ważnych miejsc, monumentów i przedmiotów z czasów Konstantyna.
Moje badania i dokonaną pracę w studiach nad Konstantynem wspierało swą wiedzą i życzliwością wielu uczonych, którym pragnę tu podziękować: Profesorom Stanleyowi Chodorowi i Aldenowi Mosshammerowi z Uniwersytetu Kalifornijskiego w San Diego za moje początkowe studia nad tekstami konstantyńskimi i historią Kościoła; dr Irene Vaslef z Dumbarton Oaks w Waszyngtonie, D. C., Proffeseur Emmanuelowi Le Roy Ladurie i Madame Marine Sibille z Bibliothèque Nationale w Paryżu, dr. Victorowi Saxerowi z Pontifico Istituto di Archeologia Cristiana, i Patricii Weaver oraz Antonelli Bucci z Amerykańskiej Akademii w Rzymie, Panu Marcelowi Sigritowi z Ecole Biblique et Archéologique Française w Jerozolimie, i Panu Aykutowi Ozetowi z Muzeum Archeologicznego w Stambule za archiwalne badania; kuratorom Philipowi Griersonowi z Dumbarton Oaks w Waszyngtonie, R. A. G. Carsonowi i J. P. C. Kentowi z British Museum w Londynie, Anne Robertson z Hunterian Museum w Glasgow, w Szkocji, Amandre Michel z Bibliothèque Nationale w Paryżu, Wolfgangowi Hessowi ze Staatliche Münzsammlung w Monachium, dr. Nekrimanowi Olcayowi z Muzeum Archeologicznego w Stambule za badania numizmatyczne; Profesorowi Brunowi Apolloniemu Ghettiemu z Rzymu, profesorowi Jerome Murphy-O’Connorowi z Jerozolimy, i profesorowi Erdemowi Yúcelowi ze Stambulu za badania archeologiczne. Moje odległe podróże były możliwe i miłe dzięki następującym osobom i instytucjom: profesorom z Northwest Interinstitutional Council for Studies Abroad, którzy dwukrotnie wybrali mnie, abym nauczał w Bath College of Higher Education w Anglii i na Uniwersytecie w Avignon we Francji; dzięki Ricowi Delgado z Air France w Los Angeles, Penny Keys z Trans Globe Tours w Sherman Oaks, Bobowi Harmonowi i Lindzie Aymon z Harmon Travel w Boise, którzy zatrudnili mnie, abym zaplanował i poprowadził pół tuzina objazdów naukowych po Europie i po Bliskim Wschodzie; dzięki Walterowi Catiniemu i personelowi Columbus Hotel w Rzymie, i dzięki Saimowi Celbekerowi, Remziemu Erbaşowi i Ugarowi Duymayanowi i obsłudze Hotelu And w Stambule, którzy uczynili moje liczne pobyty w ich hotelach, w związku z prywatnymi wyjazdami badawczymi i publicznymi podróżami seminaryjnymi, cudownymi dzięki świetnym pokojom, jedzeniu i usługach; i dzięki Lindzie, Susie, Sandrze i Charlynn Anne, które rozświetliły siedem z moich podróży swym wdziękiem. Kilku uczonych zajmujących się Konstantynem podzieliło się ze mną swoimi badaniami i zaoferowało zachętę do pracy w ciągu ostatnich dwóch dekad – wspominam ich z wdzięcznością: Ramsaya MacMullena, Timothy’ego Barnes’a, Hala Drake’a, Oliviera Nicholsona, Hansa Pohlsandera, Marka Smitha, Judith Evans Grubbs, Maureen Tilley, Elizabeth DePalma Digeser, Davida Woodsa i Klausa Girardeta.
Kilku moich drogich kolegów i studentów ze Stanowego Uniwersytetu w Boise pomogło mi w różny sposób podczas moich badań i pisania tej książki – jestem bardzo wdzięczny za ich uprzejme wsparcie: Deansowi Williamowi Kepplerowi, Robertowi Simsowi i Warrenowi Vinzowi za granty na podróże i zwolnienia; przewodniczącym Wydziału: Errolowi Jones’owi i Peterowi Buhlerowi za wydziałowe fundusze na ilustracje do tekstu; Charlesowi Scheerowi i Johnowi Kelly’emu z Simplot-Micron Technology Center za zrobienie zdjęć mojej kolekcji monet z czasów Konstantyna i wydrukowanie zestawu slajdów na ilustracje w książce; studentom: Patricii Chaloupce, Jody Mabe, Teressie Huff, Dorothei Huff, Jerry’emu Wilsonowi, Kevinowi Cole’owi, Margaret Sankey, Brandonowi Lambertowi, Diane Boleyn, Aaronowi Christensenowi, Chrisowi Ogdenowi, Marilyn Wylde, Joshui Jaynes’owi, Aaronowi Campbellowi, Larry’emu Stampsowi i Kasey Reed za prowadzenie badań związanych z moją pracą i/lub wykonanie korekty maszynopisu książki. Wreszcie składam wielkie podziękowania trzem znakomitym uczonym: Markowi Smithowi z College’u w Idaho, który wykonał wiele pracy nad Euzebiuszem i Konstantynem I, czytając pierwszą połowę mojego maszynopisu i dając mi użyteczne spostrzeżenia; Hansowi A. Pohlsanderowi ze Stanowego Uniwersytetu w Albany w stanie Nowy Jork, który wykonał wiele pracy nad Heleną i rodziną Konstantyna, za przeczytanie całego maszynopisu, liczącego ponad 900 stron i przedstawienie wielu cennych sugestii; i Richardowi Stonemanowi, wspaniałemu uczonemu w zakresie historii starożytnej i wydawcy klasycznych pozycji w Routledge, za poproszenie mnie o napisanie tej książki, za przybycie do Boise i zachęcanie mnie w czasie jej powstawania i za cierpliwe czekanie na jej ukończenie.
(2004) Charles Matson Odahl
nad rzeką w BoiseUWAGI WSTĘPNE
DO WYDANIA W MIĘKKIEJ OPRAWIE
(WYD. I POPRAWIONE)
W związku z pozytywnym odbiorem pierwszego wydania tej książki o pierwszym chrześcijańskim cesarzu oraz ze względu na szybką jej sprzedaż wydawnictwo Routledge postanowiło opublikować poprawione i rozszerzone wydanie w miękkiej oprawie w tysiąc siedemsetną rocznicę ogłoszenia Konstantyna cesarzem w 306 r. Wykorzystałem tę okazję do wprowadzenia niewielkich zmian i uzupełnień, aby ulepszyć tę pracę; w rozdziale o Konstantynopolu nowe ilustracje zastąpiły niektóre wcześniejsze; a w aparacie naukowym do przypisów i bibliografii dodano liczne odniesienia do najnowszych prac. Jestem wdzięczny wielu uczonym, studentom i zwykłym czytelnikom, którzy pisali do mnie e-maile i listy i dzwonili z życzliwymi komentarzami i pytaniami do pierwszego wydania. Dziękuję mojemu koledze z BSU⁴ dr. Skipowi Knoxowi za uprzejmą pomoc w związku z zawiłościami technologii komputerowej i Johnowi Kelly’emu za uważne wydrukowanie nowych ilustracji z moich slajdów; i mojej studentce Kasey Reed za szczegółowe przeczytanie przez nią wydania w twardej oprawie i wskazanie błędów typograficznych. Szczególnie cieszy mnie koleżeńska przyjaźń i częste korespondowanie ze znakomitym konstantyńskim uczonym Hansem Pohlsanderem oraz wsparcie i pomoc wydawcy Richarda Stonemana.
(2006) Charles Matson Odahl
Nad oceanem w OregoniePRZEDMOWA
(DO II WYDANIA)
Trwające zainteresowanie historią późnego antyku i częste cytowanie tej książki w pracach nad Konstantynem na całym świecie (w tym rumuńskiego przekładu tej książki) doprowadziło do podjęcia decyzji o opublikowaniu II wydania Constantine and the Christian Empire. Bardzo doceniam życzliwe komentarze obiektywnych czytelników o starannej syntezie źródeł pisanych i materialnych pozostałościach ze starożytności oraz o barwnym stylu i narracji oraz o szczegółowym opracowaniu aparatu przypisów w pierwszej edycji. Pozostawiłem te elementy pracy na swoim miejscu i próbowałem je w nowym wydaniu ulepszyć. Dodałem genealogię i poszerzyłem chronologię na początku książki, umieściłem trochę nowych ilustracji i ulepszyłem niektóre mapy pojawiające się w tekście, zmieniłem i rozszerzyłem końcowy rozdział o Dziedzictwie i współczesnych interpretacjach, a także uaktualniłem przypisy i bibliografię wraz z odniesieniami do najnowszych prac o badaniach nad Konstantynem.
Od opublikowania I wydania kontynuowałem studia nad konstantyńskimi tekstami i nauczanie o nich na uniwersyteckich zajęciach z historii starożytnej i średniowiecznej oraz z języków klasycznych i patrystycznych. Wciąż przewodziłem objazdom badawczym i wykonywałem własne badania nad konstantyńskimi miejscami i kolekcjami z muzeów od Trewiru po Konstantynopol, a także pisałem artykuły i recenzje na dotyczące tego tematy w naukowych czasopismach. Jestem na bieżąco z powiększającą się ilością prac wpisanych w tematykę „Constantiniana”, ale nie spotkałem się z niczym, co skłoniłoby mnie do zmiany moich poglądów na temat Konstantyna i do innego zaprezentowania tej postaci w niniejszym tomie. Pojawiło się ostatnio kilka prac, które usiłują przedstawić niezgodną z faktami relację o nawróceniu Konstantyna i o jego rozwoju religijnym lub prezentują anachroniczne interpretacje polityki religijnej Konstantyna, ukazując gorliwego chrześcijańskiego cesarza w sposób bardziej miły współczesnym gustom niż wierny starożytnym źródłom. Tak nie jest w niniejszej książce. Stworzono w niej raczej organiczny i holistyczny portret Konstantyna, który starannie podąża za ewolucją jego kariery politycznej i rozwojem religijnym oraz w pełni zakotwicza te tematy w kontekście kulturowym późnego antyku. Pilni czytelnicy odnajdą nie jedynie proste euzebiańskie przedstawienie cesarza, lecz raczej złożony portret, który stanowi syntezę wszystkich dostępnych starożytnych pisanych i materialnych źródeł w celu ukazania najbardziej szczegółowej i zgodnej z prawdą mozaiki o człowieku i jego czasach, jak to możliwe.
Pragnę podziękować wielu osobom, które życzliwie wspierały moją trwającą pracę i badania terenowe nad studiami konstantyńskimi: dr Karin Goethert z Rheinisches Landesmuseum i dr. Reinerowi Noldenowi ze Stadtbibliothek w Trewirze, którzy otworzyli swe zbiory dla mnie kilka razy i pozwolili na sprzedaż wydania w miękkiej okładce Constantine and the Christian Empire na wielkiej Konstantin Der Grosse Ausstellung w Trewirze (2007 r.); świętej pamięci Professore Brunowi Apollonjowi Ghettiemu, który osobiście pracował ze mną w kilku konstantyńskich kościołach w Rzymie, udostępnił mi swe oryginalne rysunki z wykopalisk przy Grobie św. Piotra pod Watykanem i otworzył wrota pod starożytną statuą Konstantyna w narteksie Lateranu, abym mógł sfotografować ją na pierwszą ilustrację tej książki, i watykańskiemu prefektowi Jamesowi Harveyowi i łacińskiemu sekretarzowi Reginaldowi Foster, który pozwolił mi, abym kilka razy nauczał moje podróżne grupy seminaryjne o nawróceniu Konstantyna pod rzeźbą Berniniego Wizja Konstantyna przy Scala Regia w San Pietro i abym sfotografował ją na ostatnią ilustrację w tej książce; dr. Aykutowi Ozetowi z Muzeum Archeologicznego w Stambule i dr. Mustafie Akkayi, dyrektorowi Muzeum Hagii Sophii, który umożliwił mi nieograniczony dostęp do miejsc konstantyńskich i pozwolił mi na zrobienie dla tej książki wspaniałych fotografii Hagii Sophii, Hagia Eirene i innych starożytnych budowli w Konstantynopolu; i ponownie Walterowi Catiniemu i personelowi hotelowi Columbus w Rzymie i Saimowi Celbekerowi i personelowi hotelowi And w Stambule za ich cudowną gościnność w czasie moich licznych pobytów w ich placówkach na prywatne badania i publiczne objazdy.
Jestem wdzięczny wielu konstantyńskim uczonym, którzy napisali życzliwe słowa o pierwszym wydaniu tej książki i dzielili się ze mną swą wiedzą, wśród których są Hans Pohlsander, Ramsay MacMullen, Michael DiMaio, Neil Lenski, David Dungan, Neil Adkins, Hal Drake, Matt Recla, Jacquelyn Winston, Timothy Barnes, David Woods, Judith Herrin, Chris Kelly, Klaus Girardet, Philip Steele i Jerome Murphy-O’Connor.
I wreszcie pragnę podziękować kolegom, którzy pomogli przy tworzeniu tego nowego wydania: dr. Nicholasowi Millerowi, przewodniczącemu wydziału na Stanowym Uniwersytecie w Boise za fundusze na zapłacenie za nowe ilustracje w książce i za zmniejszenie wymiaru moich obowiązków dydaktycznych, abym poprawił książkę i zrobił indeks; Guen Johnson, mojej wydziałowej sekretarce, za asystowanie mi przy tworzeniu tekstu komputerowego i plików CD książki; Johnowi Kelly’emu i Carrie Quinney z Simplot-Micron Instructional Technology Center w Boise za wykonanie wydruków na zewnętrzną okładkę i ilustracji wewnątrz pracy z mojej kolekcji slajdów; moim wspaniałym studentkom Kasey Reed i Karen Wadley za wykonanie korekty nowego materiału w tej książce; oraz Matthew Gibbonsowi i Lalle Pursglove z Wydziału Klasycznego oraz Geraldine Martin i Julene Knox z działu produkcji w Routledge w Brytanii za uprzejme i skuteczne nadzorowanie jej wydania.
(2010) Charles Matson Odahl
Palazzo dei Penitenzieri in RomeUWAGI WSTĘPNE
DO WYDANIA W MIĘKKIEJ OPRAWIE
(WYD. II POPRAWIONE)
W związku z szybką sprzedażą i pozytywną odpowiedzią na wydanie II w twardej oprawie tej książki o Konstantynie i jego panowaniu jako pierwszego chrześcijańskiego cesarza Rzymu wydawnictwo Routledge postanowiło opublikować poprawioną edycję w miękkiej oprawie, która przypada na tysiąc siedemsetną rocznicę nawrócenia cesarza na chrześcijaństwo w 312 r. Wprowadziliśmy kilka mniejszych zmian i dodatków, tak aby praca ta pozostała najbardziej rozległą i przydatną na ten temat. Na początku książki poprawiono błąd zespołu wydawniczego polegający na zamianie łacińskiego imienia Konstantyna (Constantinus) z imieniem jego ojca (Constantius) na górze strony z genealogią; a na końcu pracy dodano do bibliografii ostatnio wydane pozycje o Konstantynie, które zbiegły się z wydaniem w twardej oprawie lub zostały opublikowane po nim.
Jestem wdzięczny tysiącom uczonych i studentów, którzy przeczytali i życzliwie komentowali wiedzę zawartą we wcześniejszych wydaniach tej książki, jej organizację, sposób prezentacji i przejrzystość; a zwłaszcza doceniam uprzejme słowa i liczne jej cytowanie w ostatnich pracach przez innych piszących o Konstantynie – spośród nich pragnę szczególnie wspomnieć Pastora Petera J. Leitharta z Idaho, dr. Davida L. Dungana z Tennessee i dr. Raymonda Van Dama z Michigan w Ameryce oraz dr. Paula Stephensona z Anglii, dr. Timothy’ego Barnesa ze Szkocji i dr. Klausa Girardeta z Niemiec w Europie.
Znów dziękuję zaprzyjaźnionym ze mną od dawna kolegom i koleżankom: dr. Nicholasowi Millerowi z Wydziału Historii i Johnowi Kelly’emu oraz Carrie Quinney z serwisu fotograficznego Stanowego Uniwersytetu w Boise za ich pomoc i wsparcie, gdy uczyłem w Boise przez ostatnich trzydzieści lat historii starożytnej i średniowiecznej; i moim nowym kolegom dr. Benowi Mutschlerowi i dr. Gary’emu Ferngrenowi z Wydziału Historii i Filozofii Stanowego Uniwersytetu w Oregonie za przyjęcie mnie, abym nauczał w nadchodzących latach w Corvallis historii rzymskiej i bizantyjskiej jako profesor wizytujący. Cieszę się także z trwającego wsparcia Matthew Gibbonsa, starszego wydawcy w dziale Classical Studies w wydawnictwie Routledge/Taylor & Francis w Brytanii.
(2012) Charles Matson Odahl
Nad oceanem w OregonieSPIS ILUSTRACJI
Wszystkie ilustracje w tej książce pochodzą ze slajdów, odbitek i negatywów, ukazujących konstantyńskie miejsca, monumenty, statuy, malowidła, mozaiki, rytownictwo, mapy, monety i kamee z kolekcji autora. John Kelly i Carrie Quinney z Simplot-Micron Instructional Technology Center w Boise w Idaho wykonali wydruki do tej książki, by dopełnić opisy autora¹.
Rozdział I
(1) Marmurowa rzeźba Konstantyna jako Augusta z IV w. znajdująca się w narteksie bazyliki św. Jana na Lateranie, Rzym (fot. autora), s. 26.
Rozdział II
(2) Malowidło ścienne przedstawiające Chrystusa jako „Dobrego Pasterza” w katakumbach św. Domitylli, Rzym (fot. autora), s. 63.
(3) Bizantyjski iluminowany rękopis przedstawiający męczeństwo św. Ignacego Antiocheńskiego z Menologionu Bazylego II, Ms. Greco 1613, fol. 258 (dzięki uprzejmości Biblioteca Apostolica Vaticana), s. 66.
(4) Mury Aureliana i Porta San Sebastiano, Rzym (fot. autora), s. 71.
(5) Moneta Antoninanus z Aurelianem i Sol (kolekcja Odahla), s. 71.
Rozdział III
(6) Marmurowa rzeźba przedstawiająca głowę Dioklecjana z Muzeum Archeologicznego w Stambule (fot. autora), s. 79.
(7) Antoninianus przedstawiający Maksymiana oraz Jowisza i Herkulesa (kolekcja Odahla), s. 79.
(8) Follis Galeriusza i „Geniusz ludu rzymskiego” (kolekcja Odahla), s. 83.
(9) Follis Konstancjusza i „Geniusz ludu rzymskiego” (kolekcja Odahla), s. 83.
(10) Porfirowa rzeźba Pierwszej Tetrarchii z San Marco w Wenecji (fot. autora), s. 86.
(11) Widok na północno-zachodni kraniec Forum Rzymskiego (fot. autora), s. 101.
(12) Płyta z płaskorzeźbą z podstawy kolumny Konstancjusza na Decennalia na Forum Rzymskim (fot. autora), s. 101.
Rozdział IV: (13) Widok z lotu ptaka na katedrę w Yorku (fot. autora), s. 123.
(14) Kolumna z głównej kwatery wojskowej w Yorku (fot. autora), s. 125.
(15) „Wielokątna Wieża” w Yorku (fot. autora), s. 127.
(16) Marmurowa rzeźba przedstawiająca głowę Konstantyna w Muzeum Yorkshire (fot. autora), s. 127.
(17) Widok z góry na Trewir z drugiego brzegu Mozeli (fot. autora), s. 128.
(18) Amfiteatr na wzgórzu na wschód od Trewiru (fot. autora), s. 129.
(19) Widok z zewnątrz na aulę palatinę w Trewirze (fot. autora), s. 129.
(20) Wnętrze sali audiencyjnej pałacu w Trewirze (fot. autora), s. 130.
Rozdział V
(21) Brązowa moneta z Maksencjuszem i Romą (kolekcja Odahla), s. 151.
(22) Brązowa moneta z Konstantynem i Sol (kolekcja Odahla), s. 151.
(23) Porta Palatina Turynu (fot. autora), s. 153.
(24) Widok na Weronę i Adygę ze wzgórza nad rzymskim teatrem (fot. autora), s. 155.
(25) Rewers brązowej monety Konstancjusza z Labarum z Chrystogramem i inskrypcją HOC SIGNO VICTOR ERIS (kolekcja Odahla), s. 160.
(26) Rewers brązowej monety Aelii Flaccilli – żony Teodozjusza Wielkiego – z aniołem znaczącym Chrystogram na tarczy (kolekcja Odahla), s. 161.
(27) Tybr i Most Mulwijski na północ od Rzymu (fot. autora), s. 163.
(28) Widok z góry na Koloseum, Łuk Konstantyna, Palatyn i Forum w Rzymie (fot. autora), s. 165.
(29) Brązowa moneta wydana z okazji zwycięstwa Konstantyna nad Maksencjuszem z orłem i sztandarami wojennymi na rewersie (kolekcja Odahla), s. 165.
(30) Pozostałości Basilici Novy na Forum Rzymskim (fot. autora), s. 166.
(31) Głowa i inne części ogromnej marmurowej statuy Konstantyna z Basilici Novy w atrium Palazzo dei Conservatori w Rzymie (fot. autora), s. 167.
Rozdział VI
(32) Widok z góry na obszar cesarskiego pałacu w środku Trewiru z drugiego brzegu Mozeli (for. autora), s. 184.
(33) Kamea Ada z rodziną Konstantyna (dzięki uprzejmości Stadtbibliothek w Trewirze), s. 184.
(34) Widok z góry na Arles nad Rodanem (fot. autora), s. 194.
(35) Absydalny kraniec konstantyńskich thermae w Arles (fot. autora), s. 194.
(36) Południowa strona Łuku Konstantyna w Rzymie (fot. autora), s. 207.
(37) Wschodni kraniec Łuku Konstantyna z tondem ukazującym Sol (fot. autora), s. 207.
(38) Mozaika z „solarnym Chrystusem” na suficie Grobu Juliusza w nekropolii pod San Pietro na Watykanie, Rzym (fot. autora), s. 208.
(39) Srebrny medalion z Ticinum wydany na Decennalia Konstantyna z plakietką z Chrystogramem i kulistym berłem z krzyżem na awersie (dzięki uprzejmości Staatliche Münzsammlung w Monachium), s. 208.
(40) Widok na wschodnią fasadę San Giovanni in Laterano w Rzymie (fot. autora), s. 213.
(41) Wnętrze San Giovanni (fot. autora), s. 213.
(42) Izometryczna rekonstrukcja dawnej Bazyliki Laterańskiej (rysunek autora za Krautheimerem i Apollonjem Ghettim), s. 214.
(43) Fresk Gagliardiego przedstawiający wnętrze starej Bazyliki Laterańskiej w San Martino ai Monti w Rzymie (fot. autora), s. 215.
(44) Widok na wschodnią fasadę Bazyliki San Pietro in Vaticano w Rzymie (fot. autora), s. 218.
(45) Wnętrze San Pietro (fot. autora), s. 218.
(46) Izometryczna rekonstrukcja dawnej Bazyliki Watykańskiej (rysunek autora za Krautheimerem), s. 219.
(47) Fresk Gagliardiego przedstawiający wnętrze starej Bazyliki Watykańskiej w San Martino ai Monti w Rzymie (fot. autora), s. 219.
(48) Widok na atrium i środkową nawę San Paolo fuori le Mura w Rzymie (fot. autora), s. 221.
(49) Wnętrze San Paolo (fot. autora), s. 221.
(50) Rycina Lafrériego przedstawiająca „Siedem kościołów Rzymu” (dzięki uprzejmości Biblioteca Apostolica Vaticana), s. 224.
Rozdział VII
(51) Odlew brązowej monety ukazującej Konstantyna z monogramem Chrystusa na czubie jego hełmu na awersie i zwycięstwami na rewersie (dzięki uprzejmości British Museum), s. 235.
(52) Brązowa moneta z Licyniuszem i Jowiszem (kolekcja Odahla), s. 237.
(53) Widok na Hebrus w kierunku Hadrianopola (fot. autora), s. 247.
(54) Widok na Stambuł (Konstantynopol) za cieśniną Bosforu i Chryzopolis (fot. autora), s. 249.
(55) Widok na wschodni mur i bastiony rzymskiej/bizantyjskiej Nicei (fot. autora), s. 265.
(56) Widok z zachodniego muru Nicei na miejsce cesarskiego pałacu letniego nad brzegiem Jeziora Nicea (fot. autora), s. 265.
(57) Prawosławna ikona ukazująca Konstantyna i chrześcijańskich biskupów na Soborze Nicejskim (dzięki uprzejmości Muzeum Bizantyjskiego na Zakinthos w Grecji), s. 271.
(58) Brązowa moneta Konstantyna z motywem na rewersie przedstawiającym chrześcijańskie Labarum przebijające Wielkiego Smoka (dzięki uprzejmości British Museum), s. 271.
Rozdział VIII
(59) Odlew Brązowej monety wydana przez Kryspusa w Trewirze ukazującej cezara jako trzymającego tarczę z Chrystogramem (dzięki uprzejmości Hunterian Museum w Glasgow w Szkocji), s. 278.
(60) Brązowa moneta dla Fausty ukazująca ją trzymającą dwóch cezarów: Konstantyna II i Konstancjusza II na rewersie (kolekcja Odahla), s. 278.
(61) Rewers srebrnego medalionu z Vicennaliów Konstantyna ukazujący cesarza trzymającego labarum (dzięki uprzejmości © Dumbarton Oaks, Kolekcja Bizantyjska Waszyngton, D.C.), s. 281.
(62) Rysunek Apollonja Ghettiego ukazujący konstantyński Grób św. Piotra (dzięki uprzejmości profesora Apollonja Ghettiego), s. 283.
(63) Brązowa moneta wydana dla Heleny przedstawiająca ją z rewersem ukazującym „Bezpieczeństwo Państwa” (kolekcja Odahla), s. 285.
(64) Widok z góry na stare miasto Jerozolimy w kierunku północnego-wschodu (dzięki uprzejmości Israel Antiquities Authority), s. 286.
(65) Widok na kościół Grobu Świętego w Jerozolimie od południowej strony (fot. autora), s. 287.
(66) Wejście do kaplicy Grobu Świętego dookoła Grobu Chrystusa (fot. autora), s. 287.
(67) Widok z góry na kościół Narodzenia Pańskiego w Betlejem (fot. autora), s. 291.
(68) Wnętrze kościoła Narodzenia (fot. autora), s. 291.
(69) Mozaika ukazująca Chrystusa i konstantyńskie kościoły w Ziemi Świętej w Santa Pudenziana w Rzymie (fot. autora), s. 293.
(70) Mozaika z Madaby w Jordanie ukazująca mapę chrześcijańskiej Jerozolimy (fot. autora), s. 294.
Rozdział IX
(71) Widok ponad Hipodromem i obszarem pałacu do Hagii Sophii w Stambule (fot. autora), s. 313.
(72) Mozaika przedstawiająca polowanie z Wielkiego Pałacu w Konstantynopolu – obecnie w Muzeum Mozaiki w Stambule (fot. autora), s. 314.
(73) Widok na Hipodrom w kierunku północy, Stambuł (fot. autora), s. 317.
(74) Kamienna podpora na południowym krańcu Hipodromu w Stambule (fot. autora), s. 317.
(75) Widok na zachodnią fasadę i kopułę Hagii Sophii z dachu Hotelu And, Stambuł (fot. autora), s. 318.
(76) Wnętrze Hagii Sophii Justyniana widziane z górnej galerii (fot. autora), s. 318.
(77) Hipotetyczny plan oryginalnej konstantyńskiej Hagii Sophii (rysunek za Krautheimerem), s. 319.
(78) Pozostałości zachodniego wejścia do konstantyńsko-teodozjańskiej Hagii Sophii (fot. autora), s. 319.
(79) Widok na Hagię Eirene z kopuły Hagii Sophii (fot. autora), s. 320.
(80) Wnętrze Hagii Eirene (fot. autora), s. 320.
(81) Widok z góry na Złoty Róg i Stary Konstantynopol z wieży Galaty (fot. autora), s. 321.
(82) Kolumna Konstantyna w Stambule (fot. autora), s. 321.
(83) Brązowa moneta na dedicatio Konstantynopola (kolekcja Odahla), s. 322.
(84) Mapa bizantyjskiego Konstantynopola pochodząca z XV w. zamieszczona w Liber Insularum Archipelagi Buondelmontego (dzięki uprzejmości Bibliothèque Nationale de France), s. 323.
Rozdział X
(85) Złoty medalion przedstawiający Konstantyna w „pozie modlitwewnej” z rewersem na cześć VIRTUS cesarza (dzięki uprzejmości © Dumbarton Oaks, Kolekcja Bizantyjska, Waszyngton, D.C.), s. 327.
(86) Brązowa moneta ukazująca na rewersie Konstantyna z chrześcijańskim sztandarem wojennym (kolekcja Odahla), s. 331.
(87) Złoty solidus ukazujący Konstantyna w „pozie modlitewnej” z rewersem na cześć VICTORIA cesarza (dzięki uprzejmości British Museum), s. 339.
(88) Bilon Konstancjusza II z inskrypcją na rewersie na cześć „Przywrócenia Szczęśliwych Czasów” (kolekcja Odahla), s. 350.
(89) Widok z góry na miejsce Wielkiego Pałacu (obecnie Błękitny Meczet) w Konstantynopolu (fot. autora), s. 350.
Rozdział XI
(90) Bizantyjski iluminowany rękopis z XII w. ukazujący Hagioi Apostoloi w Konstantynopolu, Ms Greco 1162, fol. 2v (dzięki uprzejmości Biblioteca Apostolica Vaticana), s. 358.
(91) Widok z góry na Fatih Camii zbudowany w miejscu kościoła świętych Apostołów (fot. autora), s. 359.
(92) Brązowa moneta z consecratio wydana na śmierć Konstantyna (kolekcja Odahla), s. 363.
Rozdział XII
(93) Pochodząca z X w. średniobizantyjska mozaika w Westybulu Wojowników w Hagii Sophii ukazująca Konstantyna i Justyniana po obu stronach Dziewicy i Dzieciątka Jezus, Stambuł (fot. autora), s. 371.
(94) Fresk z XIII w. Donacja Konstantyna w kaplicy św. Sylwestra w Rzymie (fot. autora), s. 373.
(93) Rzeźba Berniniego Wizja Konstantyna ukazująca cesarza konno, znajdująca się na Scala Regia przy prawym krańcu narteksu San Pietro in Vaticano, Rzym (fot. autora), s. 378.SPIS MAP
Autor narysował do tej pracy szkice map, a obsługa techniczna Routledge w Brytanii stworzyła końcowe wersje zawarte w książce.
Rozdział II:
Mapa 1: Cesarstwo Rzymskie i jego wrogowie w połowie III w.
Rozdział III:
Mapa 2: Cesarstwo Dioklecjana w czasach Tetrarchii (ok. 299 r.)
Rozdział V:
Mapa 3: Italska kampania w 312 r.
Rozdział VI:
Mapa 4: Chrześcijańskie bazyliki w konstantyńskim Rzymie
Rozdział VII:
Mapa 5: Wschodnia kampania w 324 r.
Rozdział IX:
Mapa 6: Chrześcijański Konstantynopol jako Nowy Rzym
Rozdział X:
Mapa 7: Konstantyński plan sukcesji (ok. 335-337)
Rozdział XI:
Mapa 8: Chrześcijańskie Cesarstwo Rzymskie pod koniec IV w.GENEALOGIA
(DYNASTIA KONSTANTYŃSKA)
Constantius I (cezar w Pierwszej Tetrarchii i august w Drugiej Tetrarchii) miał dwie żony: Helenę, matkę Konstantyna Wielkiego, ich jedynego dziecka, i Teodorę, matkę trzech przyrodnich braci i trzech przyrodnich sióstr Konstantyna; Constantinus I Wielki (na początku cezar, a później august w Drugiej i Trzeciej Tetrarchii) także miał dwie żony: Minerwinę, matkę jego najstarszego syna Kryspusa, i Faustę, matkę jego trzech synów i dwóch córek. Konstantyn w swych dynastycznych planach dotyczących sukcesji uwzględnił wszystkie swoje dzieci i niektórych spośród jego przyrodnich braci i sióstr.
CHRONOLOGIA
(CZASY KONSTANTYŃSKIE)
235-285 po Chr. kryzys Cesarstwa Rzymskiego i narodziny rodziców Konstantyna – Konstancjusza i Heleny (ok. 245-248)
268-285 objęcie władzy przez iliryjskich żołnierzy-cesarzy – Klaudiusza Gockiego, Aureliana i Dioklecjana
273 narodziny Konstantyna w Niszu (27 lutego)
285-293 Dioklecjan i Maksymian współaugustami; plany wprowadzenia Pierwszej Tetrarchii
293-305 Pierwsza Tetrarchia z Dioklecjanem i Galeriuszem jako augustem i cezarem na Wschodzie i Maksymia- nem i Konstancjuszem jako augustem i cezarem na Zachodzie; Konstantyn służy jako trybun pod tymi pierwszymi
303-305 początek dziesięcioletniego Wielkiego Prześladowa- nia chrześcijan
305-306 Druga Tetrarchia z Konstancjuszem i Galeriuszem jako współaugustami
306 Konstantyn ogłoszony imperatorem w Yorku w Brytanii (25 lipca)
306-311 Konstantyn cesarzem Galów podczas rozpadu Drugiej Tetrarchii
312 kampania italska i nawrócenie Konstantyna na chrze- ścijaństwo – klęska Maksencjusza w bitwie przy mo- ście Mulwijskim (28 października)
313-314 Porozumienie Mediolańskie kończy Wielkie Prześla- dowanie chrześcijan, a synod w Arles zajmuje się sprawą schizmy donatystów
315 Decennalia w Rzymie oraz Łuk Konstantyna i budowa chrześcijańskich bazylik (San Giovanni, San Pietro i San Paolo)
316-323 Konstantyn augustem-seniorem na obszarze nad Du- najem i religijna „zimna wojna” z Licyniuszem
324 wschodnia kampania i zwycięstwo chrześcijaństwa – pokonanie Licyniusza pod Chryzopolis
(18 września)
325 Edykt o religii wyróżnia chrześcijaństwo i Sobór
w Nicei zajmuje się kontrowersją ariańską
326 koniec Vicennaliów w Italii i tragedia dynastyczna wraz ze śmiercią Kryspusa i Fausty
326-327 pielgrzymka Heleny do Palestyny i budowa bazylik w Ziemi Świętej (Grobu Świętego, Narodzenia
Pańskiego i Eleona)
327-330 ostatnia podróż na Zachód i kampanie nad Renem
i Dunajem
330 poświęcenie Konstantynopola (11 maja) i budowa
w nowej stolicy chrześcijańskich bazylik (Hagia
Sophia, Hagia Eirene i Hagioi Apostoloi)
330-336 końcowe kampanie wzdłuż Dunaju i interwencje
w dyskusje chrześcijańskie wraz z Tricennaliami
w nowej stolicy
337 śmierć Konstantyna w pobliżu Nikomedii (22 maja)
i pogrzeb w kościele świętych Apostołów
w Konstantynopolu
337-363 cesarskie panowanie synów i bratanków Konstantyna
364-378 cesarze walentyniańscy i najazdy gockie
na Wschodzie
379-395 po Chr. panowanie Teodozjusza Wielkiego, Sobór
w Konstantynopolu i ostateczny zakaz pogaństwa
Il. 1 Marmurowa rzeźba Konstantyna jako Augusta z IV w., ukazująca silnego iliryjskiego żołnierza-cesarza jako obrońcę i patrona Cesarstwa Rzymskiego (pierwotnie w termach Konstantyna na Kwirynale, teraz w narteksie bazyliki św. Jana na Lateranie w Rzymie, ok. 315 r.).
więcej..
