Kruszwicki słownik biograficzny - ebook

Wstęp

Kruszwica, miasto nad Gopłem, nie cieszyła się nadmiernym zainteresowaniem historyków. Przez długie lata patrzono na nie przez pryzmat legend, a jeśli już podejmowano badania, to przedstawiano procesy społeczno-gospodarcze, rozwój i upadek, często pomijając ludzi, twórców dziejów.

_Kruszwicki słownik biograficzny_ ma za zadanie przedstawić złożoność przeszłości Kruszwicy, stanowić ma swego rodzaju przewodnik po życiorysach ludzi.

Inicjatywa opracowania _Słownika_ wydawać się może przedsięwzięciem nowym. Jednak próby przedstawienia życiorysów ludzi związanych z Kruszwicą podejmowali już wcześniej inni badacze. W monografii Edmunda Calliera znajdujemy wykaz urzędników: kasztelanów i starostów kruszwickich. Książka powstała już u schyłku XIX wieku. Wielu cennych informacji na temat postaci związanych z miastem, dostarcza druga monografia, która ukazała się w 1965 roku i wydana została pod redakcją Jana Grześkowiaka. Szczególnie interesująca jest lista powstańców wielkopolskich, którą udało się uzupełnić autorowi w 2019 roku. Sporo nazwisk znalazło się w książkach Henryka Łady, który zajął się dziejami ziemiaństwa kruszwickiego, a także spisał historię Towarzystwa Gimnastycznego w Kruszwicy. Do grona XX wiecznych badaczy zaliczyć należy również Katarzynę Hewner, która podjęła się opisu Kolegiaty kruszwickiej. W tej publikacji odnajdujemy listę duchownych związanych z parafią. O urzędnikach i urzędach w Kruszwicy powstało również ciekawe opracowanie, autorstwa Teresy Brauer. Znajdujemy tam nazwiska samorządowców z XX wieku i urzędników pracujących wcześniej, także w czasach kasztelanii i starostwa.

_Słownik_ przeznaczony jest dla szerokiego grona czytelników, jego celem ma być dostarczenie informacji o ludziach działających w Kruszwicy — tych, którzy zapisali się swą działalnością na różnych polach: gospodarczym, politycznym, społecznym, kulturalnym, czy też sportowym. Nie zabrakło także żołnierzy niepodległościowych: powstańców z różnych okresów historycznych, obrońców Ojczyzny. Zamiarem autora było, aby _Słownik_ łączył cechy opracowania ze stroną naukową i z powszechnie przyjętymi zasadami obowiązującymi przy pracy nad tego rodzaju publikacjami. Ze względu na brak źródeł, ta ostatnia rzecz może nie do końca się udała, ale autor ma nadzieje, że pierwsze wydanie zbudzi zainteresowanie większego grona badaczy, co zaowocuje stworzeniem w przyszłości wydania rozszerzonego _Słownika_.

W pracy znaleźli się przedstawiciele różnych grup społecznych i zawodów. Na życiu Kruszwicy piętno wywarli nie tylko Polacy, lecz również Niemcy i Żydzi, stąd w _Kruszwickim słowniku_ umieszczono także przedstawicieli tych narodowości.

Autor starał się przedstawić sylwetki ludzi działających w Kruszwicy w jej pojęciu historycznym, od czasów najdawniejszych, dokładniej mówiąc od nadania jej prawa miejskiego i pierwszego zapisku w dokumentach o tym nadaniu, aż do końca XX wieku, z małymi wyjątkami, kilka postaci przekroczyło te bramy czasowe i działało, czy działa współcześnie.

_Słownik_ zawiera około tysiąc życiorysów, głównie osób nieżyjących — zmarłych przed datą oddania do druku publikacji.

Oczywiście zestawienie zaledwie tysiąca osób musi być dyskusyjne, autor liczy jednak, że nie zostanie pominięta żadna z osób, która w sposób oczywisty, jednoznaczny ze względu na zasięg swej działalności, zasługiwała na zamieszczenie w _Słowniku._

Książka stosuje system „holenderski”, biogramy ułożone są od A do Z.

Kompletność i szczegółowość poszczególnych życiorysów uwarunkowane jest każdorazowo stanem dostępnych autorowi źródeł. Opracowano je w miarę możliwości z źródeł wykorzystanych już wcześniej przez historyków, z drobnymi zmianami i poprawkami. Mowa o materiałach przechowywanych w archiwach archidiecezji gnieźnieńskiej, bibliotece kruszwickiej, aktach gminy miast: Kruszwica, Inowrocław, Strzelna i Mogilna. Pomocne były również biogramy zamieszczone w Dzienniku Kujawskim i mediach społecznościowych.

Liczba wierszy, jaką poświęcono poszczególnym osobom, zależy w zasadzie od roli i wybitności, czasami jednak pewnym ograniczeniem był brak materiałów lub niemożność dotarcia do odpowiednich źródeł.

Biogramy wzorowane były na _Polskim słowniku biograficznym_, który wychodził w 1935 roku. Część biogramów zawiera życiorys i omówienie działalności poszczególnych osób, zawierają także spis wykorzystanych źródeł i literatury.

Autor dedykuje książkę mieszkańcom Kruszwicy. To za ich sprawą zdecydował się na opracowanie życiorysów ich przodków. Zadanie było nie łatwe, ale jak każda poprzednia publikacja było traktowane jak wyzwanie.

Z góry bardzo dziękuje wszystkim Czytelnikom, którzy nadeślą wszelkie sprostowania, uzupełnienia, uwagi i sugestie na adres mailowy, czy poczty tradycyjnej — Bartłomiej Piotr Grabowski.Przyjmuje się, że Kruszwica otrzymała prawa miejskie w 1422 roku z rąk króla Władysława Jagiełły. Niewykluczone jednak, że była już wcześniej lokowana na prawie niemieckim.

E. Callier, Kruszwica monografia, Kruszwica 1895.

Kruszwica zarys monograficzny, pod red. J. Grześkowiaka, Toruń 1965.

B. Grabowski, Powstanie Wielkopolskie na ziemi kruszwickiej 1918—1919, Kruszwica 2019.

H. Łada, Wybitniejsi działacze organizacji rolniczych na Kujawach 1864—1939, Inowrocław 1984.

K. Hewner, Kolegiata śś. Piotra i Pawła, w Kruszwicy, Kruszwica 1998.

T. Brauer, Samorząd Miejski Kruszwicy, Dawniej i dziś, Kruszwica 1994.

Dziennik Kujawski, gazeta wydawana w Inowrocławiu w latach 1893—1939.E. Callier, Kruszwica 1895; Kodeks Wielkopolski, n. 33; Kodeks Mazowiecki, s. 6; Kodeks Wielkopolski, n. 708, 1536; Dokument Kujawski Ulan. 1. 4; Kodeks Tyn. I Kodeks Dyplomatyczny Po. II i Monum. M. Aevi, XII; Kodeks Dyplomatyczny Pol. IV.

Lista pochodzi z: Urzędnicy kujawscy i dobrzyńscy XII — XV wieku. Spisy oprac. J. Bieniak, S. Szybkowski, pod red. A. Gąsiorowskiego, Kórnik 2014, cz. A, nr 343—366.

Druga lista: Opracowanie Bartłomiej Grabowski, na podstawie monografii E. Callier, Kruszwica 1895, publikacja ze strony http://kruszwicahistoria.blogspot.com/2015/11/kasztelania-i-kasztelanowie-w-kruszwicy.html

Hierarchia ustalona na podstawie konstytucji 1611 r., ź. T. Brauer, Samorząd Miejski Kruszwicy, Dawniej i dziś, Kruszwica 1994.Z Dziejów Pogranicza Kujawsko-Pomorskiego III, Strzelno-Kruszwica 2015, pod red. D. Karczewski i M. Wilczak-Karczewskiej, publikacja J. Karczewska pt. Rody rycerskie w okolicy Kruszwicy i ich majątki w późnym średniowieczu, s. 47; J. Karczewska, Własność szlachecka na pograniczu wielkopolsko-kujawskim, s. 155; S. Szybkowski, Ród Cielepałów, Studium genealogiczne, Gdańsk 1999, s. 47—48.

Z Dziejów Pogranicza Kujawsko-Pomorskiego III, Strzelno-Kruszwica 2015, pod red. D. Karczewski i M. Wilczak-Karczewskiej, publikacja J. Karczewska pt. Rody rycerskie w okolicy Kruszwicy i ich majątki w późnym średniowieczu, s. 42—43; Lustracja poradlnego i rejestr łanów województw brzesko-kujawskiego i inowrocławskiego z roku 1489, wyd. J. Senkowski, t. 7; 1961, s. 149; J. Karczewska, Własność szlachecka na pograniczu wielkopolsko-kujawskim w pierwszej połowie XV wieku, Kraków 2010, s. 140; J. Bieniak, Kościelna Wieś i jej dziedzice, Kościelna Wieś na Kujawach. Studium osadnicze, pod red. L. Kajzera, Łódź 1994; Archiwum Państwowe w Poznaniu, Poznań Gr. 2, k.35; Wielkopolskie roty sądowe XIV — XV wieku, t. 5, wyd. H. Kowalewicz, Poznań-Wrocław 1981, nr 330.

Z Dziejów Pogranicza Kujawsko-Pomorskiego III, Strzelno-Kruszwica 2015, pod red. D. Karczewski i M. Wilczak-Karczewskiej, publikacja J. Karczewska pt. Rody rycerskie w okolicy Kruszwicy i ich majątki w późnym średniowieczu, s. 43.

Z Dziejów Pogranicza Kujawsko-Pomorskiego III, Strzelno-Kruszwica 2015, pod red. D. Karczewski i M. Wilczak-Karczewskiej, publikacja J. Karczewska pt. Rody rycerskie w okolicy Kruszwicy i ich majątki w późnym średniowieczu, s. 41—42; J. Karczewska, Własność szlachecka na pograniczu wielkopolsko-kujawskim w pierwszej połowie XV wieku, Kraków 2010.

Z Dziejów Pogranicza Kujawsko-Pomorskiego III, Strzelno-Kruszwica 2015, pod red. D. Karczewski i M. Wilczak-Karczewskiej, publikacja J. Karczewska pt. Rody rycerskie w okolicy Kruszwicy i ich majątki w późnym średniowieczu, s. 45; Urzędnicy kujawscy i dobrzyńscy XII — XV wieku, s. 50; S. Szybkowski, Kujawska szlachta urzędnicza, s. 598.

Z Dziejów Pogranicza Kujawsko-Pomorskiego III, Strzelno-Kruszwica 2015, pod red. D. Karczewski i M. Wilczak-Karczewskiej, publikacja J. Karczewska pt. Rody rycerskie w okolicy Kruszwicy i ich majątki w późnym średniowieczu, s. 44—45; Urzędnicy kujawscy i dobrzyńscy XII — XV wieku, s. 66. J. Karczewska, własność szlachecka na pograniczu wielkopolsko-kujawskim, s. 48—49; J. Bieniak, Przezdrzew z Ostrowa, Polski Słownik Biograficzny, t. 29, Wrocław 1986, s. 42.

Z Dziejów Pogranicza Kujawsko-Pomorskiego III, Strzelno-Kruszwica 2015, pod red. D. Karczewski i M. Wilczak-Karczewskiej, publikacja J. Karczewska pt. Rody rycerskie w okolicy Kruszwicy i ich majątki w późnym średniowieczu, s. 41; Lustracja poradlnego i rejestr łanów województw brzesko-kujawskiego i inowrocławskiego z roku 1489, wyd. J. Senkowski, t. 7; 1961, s. 149; J. Karczewska, Własność szlachecka na pograniczu wielkopolsko-kujawskim w pierwszej połowie XV wieku, Kraków 2010, s. 140.

Z Dziejów Pogranicza Kujawsko-Pomorskiego III, Strzelno-Kruszwica 2015, pod red. D. Karczewski i M. Wilczak-Karczewskiej, publikacja J. Karczewska pt. Rody rycerskie w okolicy Kruszwicy i ich majątki w późnym średniowieczu, s. 38—39; urzędnicy kujawscy i dobrzyńscy XII — XV wieku. Spisy, opr. J. Bieniak, S. Szybkowski, pod. Red. A. Gąsiorowskiego, Kórnik 2014, cz. A, nr 343—366.

Z Dziejów Pogranicza Kujawsko-Pomorskiego III, Strzelno-Kruszwica 2015, pod red. D. Karczewski i M. Wilczak-Karczewskiej, publikacja J. Karczewska pt. Rody rycerskie w okolicy Kruszwicy i ich majątki w późnym średniowieczu, s. 45—47; S. Kozierowski, Pierwotne osiedlenie pojezierza Gopła, „Slavia occidentalis”, t. 2; 1922, s. 27; J. Bieniak, Ród Łabędziów, Geneologia, Studia nad wspólnotami krewniaczymi i terytorialnymi w Polsce średniowiecznej na tle porównawczym, pod red. J. Hertla i J. Wroniszewskiego, Toruń 1987, s. 13; S. Kozierowski, Szematyzm historyczny ustrojów parafialnych dzisiejszej archidiecezji gnieźnieńskiej, Poznań 1934, s. 169; J. Karczewska, Własność szlachecka na pograniczu wielkopolsko-kujawskim, s. 152; Herb Junosza Baranowskich z Kujaw, T. Gajl, Herbarz Polski od średniowiecza do XX wieku, Gdańsk 2007.