Księga męczenników chrześcijańskich. Inkwizycja - ebook

© nada 2020

_Książka ta nigdy nie umrze. Jest to pozycja, która wpisała się w kanon literatury angielskiej. Ponieważ napisana została z pasją i sercem, można ją czytać tak, jak czyta się literaturę piękną. To opowieść traktująca o najbardziej wstrząsających momentach w historii chrześcijaństwa. (…) Przenosi nas w dni, w których “szlachetni żołnierze, mężczyźni i chłopcy; matrony i dziewice, wspinali się ciernistą ścieżką do niebios, a towarzyszyły temu niebezpieczeństwa, ból i udręka._

_Poza samą Biblią, żadna książka nie wpłynęła w tym stopniu na wczesny ruch protestancki tak, jak Księga męczenników. Nawet w naszych czasach dzieło to jest aktualne. Stanowi ona nie tylko opis prześladowań, ale także świadectwo wielu konfliktów, zapis historii romansowych i źródło, służące ku zbudowaniu._

James Miller Dodds, _English Prose_

„_Kiedy zdamy sobie sprawę, że aż do czasu ukazania się Podróży Pielgrzyma, zwykli ludzie nie mieli właściwie żadnych książek, poświęconych wierze, oprócz „Biblii” i „Księgi męczenników Foxe’a”, możemy zrozumieć wielkie wrażenie, jakie na ludziach zrobiła ta książka i jak bardzo posłużyła ona do kształtowania charakteru narodowego. Ci, którzy umieli czytać, zapoznali się ze wszystkimi okropnościami, jakie spotkały reformatorów protestanckich. Ci, którzy czytać nie potrafili, mogli przyjrzeć się ilustracjom, przedstawiającym różne narzędziom tortur, takie jak koło, ruszt, gotujący się olej i świętym ludziom, którzy powierzali Bogu dusze w płomieniach. Pomyślmy o ludziach, którzy właśnie dojrzeli do nowego intelektualnego i religijnego życia. Wyobraźmy sobie, jak kilka generacji takich ludzi- zarówno młode osoby, jak i ludzie w starszym wieku, pochyla się nad książką taką, jak ta, i historie w nich zawarte stają się tradycją, tak jak tradycja są pieśni i zwyczaje, kultywowane przez naród._

Douglas Campbell, _The Puritan in Holland, England, and America_

_Jeśli rozpatrzyć książkę, nie dbając o zatargi między kościołami, to i tak jest ona w stanie się wybronić w pierwszych latach rządów królowej Elżbiety. Praca ta jest świadectwem narastającej potrzeby duchowej wolności, która to potrzeba stoi w opozycji do sił, pragnących obciążyć sumienie i spętać umysł_.

Henry Morley, English WritersSzkic o autorze

John Fox (albo Foxe) urodził się w Bostonie, w hrabstwie Lincolnshire, w roku 1517. Jego rodzice byli zamożnymi ludźmi. Ojciec odumarł go wcześnie i jego matka wkrótce wyszła za mąż ponownie. John wciąż mieszkał z rodzicami. Jako że od najmłodszych lat przejawiał talenty i chęć do nauki, jego przyjaciele pragnęli, by zaczął pobierać nauki w Oxfordzie i by tym sposobem zdolności jego mogły się należycie rozwinąć. Kiedy przebywał już na uniwersytecie, wyróżniał się wielkością i bystrością swego intelektu, który rozwijał się dzięki rywalizacji, która istniała między studentami. Foxe przykładał się do nauki z pełną pilności żarliwością. Cechy owe sprawiły, że wkrótce stał się on przedmiotem podziwu wszystkich, którzy go znali i w nagrodę za swe osiągnięcia i godną pochwały postawę, został obrany członkiem koledżu Magdalen, co poczytywano za wielkie wyróżnienie w światku uniwersyteckim i co spotykało jedynie najwybitniejszych spośród studentów. Wydaje się, że pierwsze przebłyski geniuszu widoczne są w jego poezji. Foxe skomponował kilka komedii po łacinie. Są one dostępne dla współczesnych. Niemniej zaraz potem skierował swój umysł na poważniejsze ścieżki i zajął się studiowaniem Pisma Świętego. Do zgłębiania teologii zabrał się z większym żarem, niż roztropnością, i tak odkrył swoje zamiłowanie do idei reformacji, które pojawiło się w nim jeszcze zanim znał i miał poparcie innych sympatyków tego ruchu. Była to okoliczność, która stanowiła o pierwszych jego kłopotach. Mówił ponoć często, że do zrewidowania papieskiej doktryny skłoniło go spostrzeżenie, że istnieją różne, jedne gorsze od drugich, rzeczy, do których zmuszani są ludzie w Kościele i że obserwacja ta zachwiała jego wcześniejszym postanowieniem, dotyczącym dochowania wierności owej instytucji. Z czasem niechęć ta tylko się ugruntowała.

Jednym z pierwszych przedmiotów jego badań były studia nad historią Kościoła; wyznaczenie ram czasowych jego powstania i zbadanie historii jego rozwoju; rozważenie wszystkich kontrowersji, które pojawiły się w owym czasie i zbadanie z pilnością ich skutków, wagi, wszelkich niespójności etc. Zanim ukończył trzydzieści lat, studiował pisma greckich i łacińskich Ojców Kościoła a także dzieła innych uczonych autorów; przekłady uchwał, wydanych przez sobory i konsystorze. Przy okazji nauczył się bardzo dobrze hebrajskiego. Przy owych zajęciach trawił nieraz całą, lub dużą część nocy. By odciążyć umysł od aktywności intelektualnej, udawał się do zagajnika, znajdującego się nieopodal szkoły. Miejsce owo było często odwiedzane przez studentów wieczorem, ponieważ cenili oni panujący tam ponury nastrój odosobnienia. Kiedy tak wędrował samotnie, często można było usłyszeć jego wykrzyknienia i wzdychanie; w ten sposób modlił się ze łzami do Boga. Te nocne aktywności stały się pierwszym z sygnałów, które wywołały podejrzenie, że odsuwa się on od kościoła rzymskiego.

John Foxe
Kiedy starano dowiedzieć się, jaki jest powód zmiany jego zachowania, nie chciał kłamać i tym samym zdobyć dla siebie usprawiedliwienie, ale wyraził swe opinie, przez co został uznany przez college za heretyka i wyrzucony. Jego przyjaciele, usłyszawszy o tym, byli bardzo oburzeni i wkrótce Foxe został porzucony również przez nich. Znalazło się dla niego miejsce w domu sir Tomasza Lucy z Warwickshire, który dał mu pracę guwernera. Budynek ten znajdował się nieopodal osady o nazwie Stanford on Avon. To właśnie tam, kilka lat później, Foxe się ożenił. Niemniej strach przed inkwizycją papieską przyspieszył jego wyjazd. Inkwizycja bowiem ścigała nie tylko przewinienia publiczne, ale także zaczęła mieszać się w sekrety życia prywatnego swych ofiar. Zaczął rozmyślać, co zrobić, by uchronić się przed dalszymi problemami i zadecydował udać się do ojca swej żony. Jego teść był obywatelem Coventry, i był do męża swej córki nastawiony serdecznie, dlatego Foxe mógł liczyć na jego pomoc. Foxe wyruszył i w czasie podróży, poprzez listy, próbował wysondować, czy teść przyjmie go, czy też nie. Otrzymał następującą odpowiedź: “Przyjęcie pod mój dach kogoś, kogo skazano na karę śmierci, będzie dla mnie trudne; wiem też, na jakie niebezpieczeństwa narażam się, decydując się na ten krok. Będę jednak dla was jak rodak i zdecyduję się narazić dla was moje własne bezpieczeństwo. Jeśli mnie przekonacie do siebie, będziecie mogli zostać na tyle, ile was potrzeba; ale jeśli nie, będziecie musieli się zadowolić krótszym pobytem, by nie narażać na niebezpieczeństwo ani mnie, ani żony.”

Matka Foxe’a poradziła mu w sekrecie, by przyjechał i by nie bał się surowości swego teścia: “koniecznym było, by napisał do ciebie w sposób, w jaki to zrobił; ale kiedy tylko nadarzy się okazja, odpłaci ci wszystko z nawiązką.” Rzeczywiście, został przez rodzinę przyjęty lepiej, niż się tego spodziewał. Miał teraz miejsce, w którym mógł się ukryć przez pewien czas. Potem wyruszył do Londynu. Działo się to w drugiej połowie rządów Henryka VIII. Nie mając w nikim oparcia, znalazł się w wielkiej biedzie; nawet śmierć zaglądała mu w oczy z powodu głodu. Niemniej Opatrzność czuwała nad nim i udało mu się przeżyć. Któregoś dnia pan Foxe siedział w kościele św. Pawła, wyczerpany długim postem. W pewnym momencie usiadł obok niego nieznajomy, który pozdrowił go serdecznie i wrzuciwszy mu w ręce pewną sumę pieniędzy, kazał mu się rozchmurzyć. Powiedział też, że w ciągu najbliższych dni jego sytuacja się odmieni. Kim był ów człowiek, tego Foxe’owi nie udało się nigdy dowiedzieć; niemniej w ciągu trzech dni otrzymał on propozycję pracy od księżnej Richmond, która chciała, by zajął się nauczaniem dzieci hrabiego Surry. Hrabia ów, wraz z jego ojcem, diukiem Norfolk, został uwięziony w Tower przez zazdrosnego i pełnego niewdzięczności króla. Powierzono jego opiece Tomasza, który miał w przyszłości zostać diukiem, i Henryka, przyszłego hrabiego Northampton, oraz Jane, która została księżną Westmoreland. Jego praca w pełni zaspokoiła oczekiwania księżnej i jej ciotki. Te cudowne czasy trwały w drugiej połowie rządów Henryka VIII i w ciągu pięciu lat rządów Edwarda VI. Potem do władzy doszła królowa Maria, która przekazała całą władzę w ręce papistów. W owym czasie pan Foxe, który wciąż cieszył się opieką diuka, zaczął wzbudzać zawiść i nienawiść wielu ludzi, a w szczególności doktora Gardniera, ówczesnego biskupa Winchester, który stał się jego najzaciętszym wrogiem. Pan Fox, zobaczywszy, co się dzieje i że rozpoczyna się okres okrutnych prześladowań, zaczął rozważać opuszczenie królestwa. Kiedy diuk znał już zamierzenia Johna Foxe’a, zdołał skłonić go do pozostania na miejscu. Jego argumenty były tak przekonujące, a sam diuk tak szczery, że przestał myśleć o opuszczeniu swego schronienia. Biskup Winchester był wtedy bardzo mocno związany z diukiem (dzięki temu, że wsparcie jego rodziny pomogło mu osiągnąć stanowisko, które obecnie piastował) i często prosił, by ów stary opiekun wyświadczał mu rozmaite przysługi. Z początku diuk mu odmawiał, udając nieobecność lub niedyspozycję. Pewnego dnia jednak zdarzyło się, że pan Foxe, nie wiedząc, że biskup był w domu, wszedł do pokoju, w którym znajdował się diuk, ale zobaczywszy, że był tam również i biskup, wycofał się. Gardiner zapytał, kim jest Foxe i diuk odpowiedział mu: “to lekarz, którego zachowanie nie jest zbyt dworskie, ale to pewnie dlatego, że dopiero opuścił uniwersytet.” Biskup odpowiedział: “On mi się podoba! Kiedy będzie okazja, przyślę po niego.” Diuk zrozumiał tę mowę jako zapowiedź zbliżającego się nieszczęścia i pomyślał, że nadchodzi czas, by Foxe opuścił miasto, a może nawet kraj. Zapewnił mu więc wszystko, co było potrzebne do ucieczki, i przygotowania te odbyły się w sekrecie. Wysłał jednego ze swoich sług do Ipswitch, by wynajął barkę i przygotował wszystko, co wymagane, do jego wyjazdu. Umówił się także, że Foxe będzie mógł, aż do momentu, w którym nastanie odpowiedni wiatr, przebywać w domu jednego z jego sług, i wszystko, co potrzebne do wypłynięcia, będzie już przygotowane. Foxe opuścił w sekrecie swego szlachetnego patrona wraz ze swą żoną, która była wówczas ciężarna. Zaledwie rozwinięto żagle, nastał bardzo gwałtowny sztorm, który trwał cały dzień i całą noc. Następnego dnia wiatr zepchnął ich z powrotem do portu, z którego wypłynęli. W czasie, w którym statek znajdował się na morzu, pewien oficer, który został wysłany przez biskupa Winchester, włamał się do domu owego rolnika, z którym mieszkał wcześniej Foxe, z rozkazem pochwycenia go i sprowadzenia do miasta. Dowiedziawszy się o tym, Foxe wynajął konia, by wydawało się, że pragnie natychmiast opuścić miasto; ale zamiast tego, powrócił w sekrecie na nadbrzeże i uzgodnił z kapitanem statku, by wypłynęli, jak tylko wiatry zaczną im sprzyjać. Nie wątpił w to, że Bóg będzie błogosławić jego przedsięwzięciu. Marynarz dał się przekonać i w ciągu dwóch dni jego pasażerowie znaleźli się bezpiecznie w Nieuport. Po tym, jak spędzili na miejscu kilka dni, Foxe wyruszył do Bazylei, gdzie znajdowało się kilku ludzi, którzy uciekli z Anglii przed okrucieństwem prześladowań. Zostali oni jego przyjaciółmi. W tym również czasie rozpoczął pisanie “Dzieł i pomników kościoła”; książki, która została po raz pierwszy opublikowana po łacinie w Bazylei w roku 1554. Jej wydanie w Anglii ujrzało światło dzienne w roku 1563. W międzyczasie religia reformowana zaczęła zdobywać coraz więcej zwolenników na terenie całej Anglii; natomiast papiści coraz bardziej tracili na znaczeniu- a proces ten rozpoczął się wraz ze śmiercią królowej Marii. Kiedy umarła, wielu protestantów, przebywających dotąd na wygnaniu, powróciło do swego rodzinnego kraju. Wśród owych ludzi znajdował się również pan Foxe, który po powrocie do kraju, znalazł przyjaciela w swym starym opiekunie, diuku Norfolk. Zażyłość ową przerwała dopiero śmierć diuka, w następstwie której Foxe otrzymał pensję, którą jego dobroczyńca przyznał mu w testamencie, i która uznana została przez następcę szlachcica, hrabiego Suffolk. Nie był to kres sukcesów owego dobrego człowieka. Został on polecony królowej przez Cecyla, jej sekretarza stanu i jej wysokość zapewniła mu (a właściwie narzuciła mu ponieważ Foxe’a z trudem udało się przekonać do przyjęcia propozycji) prebendę Shipton w katedrze Salisbury.

Po tym, jak ponownie osiedlił się w Anglii, zajął się przeglądem i uzupełnianiem swego wspaniałego dzieła dotyczącego dziejów męczenników. W wielkich bólach i ciągłej pracy, był w stanie ukończyć swe dzieło w ciągu jedenastu lat. By uniknąć pomyłek, własnoręcznie przepisał każdą linijkę swego dzieła; to samo tyczy się każdego potrzebnego mu fragmentu dokumentu historycznego. Niestety, w związku z tym, że pracował w bardzo wytężony sposób, cały swój czas poświęcając studiowaniu i nie pozwalając sobie na odpoczynek ani będącą koniecznością natury rekreację, jego stan pogorszył się tak znacznie, że odwiedzający go czasem krewni i przyjaciele ledwie go poznawali.

I chociaż stawał się z każdym dniem bardziej zmęczony, pracował wytrwale i nie dało go się odwieść od pełnienia obowiązków, które sobie wyznaczył. Papiści, zdając sobie sprawę z tego, jak szkodliwe byłoby mówienie o pełnej okrucieństw i pomyłek historii ich organizacji, wkładali duży wysiłek w to, by nadszarpnąć reputację Foxe’a. Wysiłki przeciwników okazały się jednak czynnikiem mobilizującym dla autora i sprawiły, że pisał ją w sposób dokładny i szczegółowy, sprawdzając pieczołowicie wiarygodność faktów i źródeł, z których czerpał.

Kiedy Foxe zajmował się swą wymagającą uwagi, promującą prawdę pracą, nie zaniedbywał jednocześnie innych obowiązków, związanych ze swym powołaniem: był wspaniałomyślny, ludzki; wyczulony na naturalne i duchowe potrzeby swoich bliźnich.

Choć nie chciał utrzymywać znajomości z bogatymi i wysoko postanowionymi ludźmi, to chcąc być bardziej przydatnym, nie odmawiał swej przyjaźni tym, którzy o nią zabiegali, i nigdy nie zapominał o tym, by użyć wpływu, jaki mógł mieć, na użytek biednych i potrzebujących. Ponieważ odznaczał się nieposzlakowaną prawością, często obdarzano go pieniędzmi, które on z kolei rozdzielał między potrzebujących. Czasem spożywał posiłki wraz z przyjaciółmi, ale robił to nie dla przyjemności, ale bardziej z uprzejmości i by przekonać ich, że jego nieobecność nie wynika ze obawy przed nadmiernymi pokusami apetytu. Krótko mówiąc: jego charakter jako człowieka i chrześcijanina był bez skazy. Chociaż ostatnie prześladowanie, które przedsięwzięła Krwawa Mary sprawiło, że jego pisarstwo stało się gorzkie, należy zauważyć, że sam Foxe był człowiekiem wyjątkowo zgodnym. I choć z całego serca odrzucał kościół rzymski, w tradycji którego został wychowany, bardzo leżała mu na sercu zgoda między braćmi-protestantami. Można go właściwie nazwać apostołem tolerancji. Kiedy w Anglii, w roku 1563., wybuchła plaga i wielu porzuciło swe obowiązki, Foxe pozostał na stanowisku, wspomagając ludzi pozbawionych przyjaciół i dając jałmużnę potrzebującym. Mówiono, że nie odmawiał nigdy udzielenia pomocy temu, kto prosił o nią w imieniu Chrystusa. Będąc człowiekiem tolerancyjnym i wielkodusznym, próbował użyć swojego wpływu, prowadząc rozmowy z królową Elżbietą i przekonać ją, by nie zabijano więcej ludzi, którzy mają odmienne od obowiązujących poglądy religijne. Królowa szanowała go i mówiła o nim: “Nasz Ojciec Foxe.” Pan Foxe mógł cieszyć się z owoców swojej pracy jeszcze przed swoją śmiercią. Jego książka miała cztery duże wydania i z rozkazu biskupa została ona umieszczona w każdym kościele katedralnym w Anglii. Często przykuwano ją do pulpitu- tak jak było w zwyczaju czynić również i z Biblią. W ten sposób ludzie mieli do niej dostęp. W końcu, gdy już od długiego czasu służył swą działalnością i świętym życiem Kościołowi i światu, w pokorze oddał swą duszę Chrystusowi. Był 18. kwiecień roku 1587 i siedemdziesiąty rok jego życia.Inkwizycja

Ponieważ światło ewangelii docierało do różnych krajów Europy, papież Innocenty III zaczął obawiać się o losy kościoła rzymskiego. Powołał więc pewną liczbę _inkwizytorów_, czyli ludzi, których zadaniem było zbierać informacje o tak zwanych heretykach, a także łapać ich i karać. Głównym inkwizytorem został Dominik, który później -by uczynić niepodwarzalnym autorytet organizacji- został kanonizowany przez papieża. Dominik i reszta inkwizytorów, opanowali różne kraje katolickie i traktowali protestantów z wielką surowością. Z biegiem czasu papież, który nie znalazł tych wędrownych inkwizytorów tak użytecznych, jak by sobie życzył, postanowił powołać regularne sądy inkwizycji. Po wydaniu postanowienia, pierwsza siedziba inkwizycji powstała w Tuluzie. Tak jak wcześniej Dominik był pierwszym z wędrownych inkwizytorów, tak teraz stał się pierwszym z _osiadłych_.

Papież Innocenty III
Sądy inkwizytorów powstały w różnych krajach. Inkwizycja hiszpańska była najsilniejsza i najstraszniejsza spośród wszystkich. Dostojników inkwizycji bali się nawet samowolni na ogół królowie Hiszpanii. Okrucieństwa, których dopuszczała się ta organizacja, sprawiły, że wiele spośród tych, którzy nie zgadzali się z kościołem rzymskich, wybierało milczenie. Najbardziej gorliwi i posłuszni spośród papieskich mnichów byli dominikanie i franciszkanie, dlatego papież uznał za stosowne powierzyć im dowodzenie nad sądami inkwizycji. Jako jego wysłannicy i reprezentanci otrzymali nieograniczone przywileje. Mieli prawo ekskomunikować i skazać na śmierć każdego, kogo chcieli, w razie najmniejszego posądzenia danej osoby o herezję. Mieli też możliwość zwoływania krucjat wymierzonych przeciw każdemu środowisku, które uważali za heretyckie; a także zawierać sojusze z książętami i uderzać na odszczepieńców wspólnymi siłami. W 1244. roku cesarz Fryderyk IIwłaśc. LOTARIO DE CONTI DI SEGNI; sprawował urząd papieski od 8 stycznia 1198 do 16 lipca 1216

DOMINIK GUZMÁN hiszp. _Domingo de Guzmán Garcés_; __ św. Dominik (ur. ok. 1170 w Caleruega, zm. 6 sierpnia 1221 w Bolonii) — duchowny narodowości hiszpańskiej, założyciel _Zakonu Kaznodziejskiego_ (znanego także jako dominikanie), święty Kościoła katolickiego.

FRYDERYK II (niem. Friedrich II., ur. 26 grudnia 1194, zm. 13 grudnia 1250) — król Sycylii od 1198 (jako Fryderyk I), król Rzymian (Niemiec) od 1212,książę Szwabii od 1212 do 1216 (jako Fryderyk VII), Święty Cesarz Rzymskiod 1220 i król Jerozolimy od 1225—1228 (jako Fryderyk I), z dynastii Hohenstaufów.

Na przestrzeni wieków Żydzi zmuszani byli do noszenia specjalnych strojów i oznaczeń. Papież Paweł IV ( 28 lipca 1476 — 18 sierpnia 1559) w encyklice “Cum nimis absurdum”, nakazał im noszenie żółtej czapki.

WIELKI INKWIZYTOR- główny urzędnik inkwizycji. Tytuł ten przysługiwał często najważniejszemu spośród inkwizytorów hiszpańskich.

mitra- nakrycie głowy, noszone przez najwyższych rangą dostojników kościelnych: papieży, biskupów, kardynałów, opatów, infułatów oraz archimandrytów.ST BARTHOLOMEW-THE-LESS, anglikańska parafia w dawnym Londynie, zwana “mniejszą parafią świętego Bartłomieja” dla odróżnienia od większej (“St Bartolomew the Great”).

Odniesienie do słów Jezusa, skierowanych do bezbożnych ludzi: “Ojcem waszym jest diabeł i chcecie postępować według pożądliwości ojca waszego_.”_ Jn 10:44

KADYKS- miasto w południowo-zachodniej Hiszpanii, stolica prowincji Kadyks.

Sewilla- stolica Andaluzji, port nad rzeką Gwadalkiwir.

Więzienie znajdowało się w dzielnicy, zwanej Triana. Więźniów inkwizycji zamykano w zamku San Jorge, który stanowił główną kwaterę hiszpańskiej inkwizycji.

_Auto da fe_, czyli dosłownie: _akt wiary_. Proces przeprowadzany przez inkwizycję.

Miasto portowe i dystrykt, położone na południu Anglii w hrabstwie ceremonialnym Hampshire.

“Zdrowaś Mario, łaski pełna, Pan z Tobą; błogosławionaś Ty między niewiastami i błogosławiony owoc żywota twojego, Jezus._”_

„Święta Maryjo, Matko Boża, módl się za nami grzesznymi.”

JAMES FITZJAMES, ur. 21 sierpnia 1670, zm. 12 czerwca 1734) — wódz francuski. Nieślubny syn króla Angliii Szkocji Jakuba II jego metresy Arabelli Churchill, siostry księcia Marlborough. Po tym, jak jego ojciec stracił władzę w kraju, wstąpił do armii francuskiej.

JAKUB II (ur. 14 października 1633, zm. 16 września 1701) — król Angliii Szkocji, w której panował jako Jakub VII. Rządy królewskie sprawował w latach 1685—1688. Ostatni katolicki król Anglii i ostatni władca absolutny.

Rozegrała się 25 kwietnia 1707 i była jedną z decydujących bitew podczas hiszpańskiej wojny sukcesyjnej.Szczególnie ciekawa dlatego, że wojskami angielskimi dowodzził Francuz, a francuskimi- Anglik. W jej rezultacie armia francusko-hiszpańska pod dowództwem księcia Berwicka rozbiła wojska portugalsko-angielsko-holenderskie dowodzone przez hrabiego Galway i większa część wschodniej Hiszpanii przeszła pod władzę Burbonów.

Wspólnota autonomiczna Hiszpanii; region geograficzny i kraina historyczna na Półwyspie Iberyjskim z ośrodkiem kulturalnym i administracyjnym w Barcelonie.

Henri de Massue, markiz de Rouvigny, earl Galway (9 kwietnia 1648– 3 września 1720), francuski hugenota, żołnierz i dyplomata.

ARAGONIA- region historyczny, położony w północno-wschodniej Hiszpanii.

DON CARLOS ( ur. 8 lipca 1545, zm. 24 lipca 1568) — syn Filipa II Habsburga, króla Hiszpanii, i jego pierwszej żony — Marii Manueli Portugalskiej. Książę Asturii.

FILIP II (ur. 21 maja 1527 w Valladolid, zm. 13 września 1598 w Eskurialu) — król Neapolu i Sycylii w latach 1554—1598, władca Niderlandów w latach 1555—1598, król Hiszpanii w latach 1556—1598 i Portugalii w latach 1580—1598 jako Filip I, z dynastii Habsburgów. Syn Karola V Habsburga Karola oraz Izabelli Aviz (córki króla Portugalii Manuela I Szczęśliwego). Ojciec króla Hiszpanii i Portugalii, Filipa III.Malaga- miasto w Hiszpanii; największa po Sewilli metropolia regionu Andaluzja. Położona nad Morzem Śródziemnym, u podnóża Gór Betyckich. Jedno z najstarszych miast europejskich.

WYSPA ŚWIĘTEGO TOMASZA- wyspa na Oceanie Atlantyckim, w Zatoce Gwinejskiej, największa wyspa archipelagu Wysp Świętego Tomasza i Książęcej.

GLEJT- dokument wydawany przez panującego, zezwalający danej osobie na przejazd przez jakieś terytorium, bądź zapewniający bezpieczeństwo osobiste; list bezpieczeństwa, list żelazny.

JAKUB I (ur. 19 czerwca 1556 w Edynburgu, zm. 27. marca 1625. w Theobalds House) — król Szkocji (jako Jakub VI) w latach 1567–1625 I król Anglii w latach 1603–1625. Syn Henryka Stuarta, lorda Darnleya I królowej Szkocji, Marii Stuart, córki Jakuba V Stuarta. Pierwszy król Anglii z dynastii Stuartów. Jego panowanie było początkiem unii personalnej Anglii ze Szkocją.

JARDA- pozaukładowa jednostka masy bądź objętości płynów, stosowana także m.in. jako jednostka wagi metali szlachetnych. Waga uncji różni się w zależności od stosowanego systemu wagowego.

Zwana także “Wielką Armadą”. Flota hiszpańska, która brała udział w wyprawie na Szkocję i która zniszczona została w roku 1588. Dla Anglików i mieszkańców Niderlandów klęska Niezwyciężonej Armady traktowana była jako znak tego, że Bóg popiera protestantów.

JAKUB I STUART (ur. 19 czerwca w Edynburgu, zm. 27 marca w Theobalds House) król Szkocji jako Jakub VI w latach 1567—1625 i król Anglii w latach 1603—1625.

Według Tradycji katolickiej Loreto było miejscem, w którym dokonało się wiele cudów po tym, jak tamtejszy duchowny, Aleksander Georgevich, miał wizję kościoła, spływającego z chmur nieopodal swej miejscowości. Cudowny kościół miał się kilkakrotnie w sposób cudowny przemieszczać. Początkiem owych cudów miał być wiek XIII.

łac. _Vicarius Christi-_ dosłownie: zastępca Chrystusa.

ŚWIĘTYCH OBCOWANIE, tzw. c_ommunio sanctorum:_ wspólna dla kościoła katolickiego i prawosławnego idea, zakładająca, że na kościół-wspólnotę składają się żyjący wyznawcy (tzw. _Kościół pielgrzymujący_); zmarli przebywający w czyśćcu (_Kościół pokutujący_) i dusze, znajdujące się w niebie (_Kościół_ _triumfujący_). Przedstawiciele wszystkich owych grup mogą się do siebie na_ _wzajem zwracać w modlitwie.

Termin _transsubstancjacja_ pojawił się w XIII w., podczas soboru laterańskiego IV. Doktryna o transsubstancjacji zakłada realną obecność ciała i krwi Chrystusa w chlebie i winie, spożywanym podczas tzw. komunii świętej.

Grenada (hiszp. _Granada_ ) — miasto w Andaluzji, w późnym średniowieczu centrum ostatniego państwa muzułmańskiego na Półwyspie Iberyjskim, obecnie stolica prowincji.

FLAMANDOWIE (nid. _Vlamingen_) ludność niderlandzkojęzyczna, zamieszkująca obecnie głównie belgijską część szeroko rozumianej Flandrii oraz północno-wschodnią Francję.

Vanguard- galeon 32-działowy, należący do angielskiej floty pod panowaniem dynastii Tudorów. Pierwszy okręt, który nosił tę nazwę. Odegrał kluczowa rolę podczas zniszczenia Niezwycięzonej Armady.

ROBERT MANSEL (ur. 1573; zm. 1656) adminał Królewskiej Marynarki Wojennej i członek Parlamentu.

SIR RICHARD HAWKINS (ur. ok. 1562; zm. 17 kwietnia 1622) angielski żeglarz, odkrywca i pirat.

REDA– obszar, znajdujący się przed wejściem do portu morskiego lub przystani na brzegu jeziora, z wyznaczonymi torami wodnymi oraz płytkim i odpowiednim rodzajem dna umożliwiającym zakotwiczenie statków, oczekujących na wejście do portu.

DEPTFORFD- dystrykt, położony w południowo-wschodnim Londynie. W okręgu administracyjnym zwanym London Borough of Lewisham. Od połowy XVI w. do XIX w. w Deptford znajdowała się stocznia Królewskiej Marynarki Wojennej.

Bath- największe miasto w hrabstwie ceremonialnym w Somerset, znane z tego, że znajdują się tam zbudowane przez starożytnych Rzymian łaźnie.GALILEUSZ wł. _Galileo Galilei_ (ur. 15 lutego 1564. w Pizie, zm. 8 stycznia 1642. w Arcetri): włoski Astronom, astrolog, matematyk, fizyk i filozof. Uważany za prekursora nowożytnej fizyki.

_Święte Officium_ (łac. _Sacrum Officium_), _Kongregacja Kardynalska Świętej Rzymskiej i Powszechnej_ _Inkwizycji_– inne określenie instytucji, nazywanej powszechnie inkwizycją. Inkwizycja_ _powołana została w 1542. przez papieża Pawła III, a odnowiono ją w roku 1564. na mocy postanowień soboru w Trydencie.