Łódź poprzez wieki. Historia miasta. Tom 3. 1914-1945 - ebook

Historia miast przeżywa obecnie rozkwit, o czym świadczą liczne tomy przedstawiające dzieje światowych aglomeracji i mniejszych ośrodków miejskich. Rozmaite aspekty życia miejskiego przybliżane są w naukowych monografiach, esejach, a także w historiach literackich, kryminalnych czy kulinarnych. Poszukiwanie lokalnych tożsamości stanowi przeciwwagę dla procesów kulturowej unifikacji i globalizacji – jest odkrywaniem swoistego miejskiego genius loci. Odnosi się to także do Łodzi, mającej od sześciu wieków prawa miejskie, a od dwóch – status jednego z najważniejszych ośrodków miejskich w Polsce. Pomimo istnienia ogromnej liczby publikacji o mieście nad Łódką, odczuwalny jest brak nowego syntetycznego opracowania jego pełnej historii. Oddawana w ręce Czytelników wielotomowa publikacja, będąca efektem prac licznego zespołu autorskiego, ma na celu zaradzić temu niedostatkowi.

Trzeci tom publikacji poświęcony jest dziejom Łodzi w latach 1914–1945 – czasom, kiedy wielki przemysłowy ośrodek miejski mierzył się z dramatem dwóch wojen światowych oraz krótkim okresem odbudowy i rozwoju w niepodległej Rzeczypospolitej. Autorzy proponują Czytelnikowi podróż w czasie z dziewiętnastowiecznej „ziemi obiecanej” do dwudziestowiecznej nowoczesności. Podróż ta, okupiona wyludnieniem, zmianą oblicza narodowościowego, stratami materialnymi i dewastacją przemysłu, pokazała hart ducha oraz siłę miasta i jego mieszkańców. Nie tylko odbudowywali oni zniszczone fabryki, zakładali małe rodzinne firmy, tworzyli własną administrację, budowali szkoły, przedszkola, świątynie, ofiarnie pomagali najsłabszym spośród wielkomiejskiej społeczności, ale także bawili się i tworzyli. Gehenna wojny zmiotła z powierzchni ziemi dawny świat i ogromną rzeszę jego mieszkańców – łodzian. Tekst główny książki opowiada zniszczeniu i odrodzeniu, a uzupełniają go kapsuły zawierające fragmenty wartościowych źródeł, biogramy i ciekawostki oraz ilustracje.

Wstęp (Przemysław Waingertner) 9

Część I. Miasto w młynach Wielkiej Wojny 17

Miasto w młynach Wielkiej Wojny (1914–1918) (Aneta Stawiszyńska) 19

Miasto i jego władze 19

Demograficzna katastrofa 23

Przemysł w odwrocie 24

Kryzys dnia powszedniego i próby jego przezwyciężania 25

Życie religijne 30

Szkolnictwo 31

Ożywienie polityczne 32

W czasie wojny milczą (?) muzy 40

Część II. Lata Drugiej Rzeczypospolitej 47

Łodzianie międzywojnia i warunki ich życia 49

Społeczności międzywojennej Łodzi konterfekt zbiorowy (Małgorzata Łapa) 49

O pracy w „mieście włókna” (Magdalena Makówka) 65

Od „miasta analfabetów” do edukacyjnego wzorca (Małgorzata Łapa) 82

„Społeczeństwo obywatelskie”. Samoorganizacja mieszkańców międzywojennej Łodzi (Karol Chylak) 91

Współistnienie – współpraca – rywalizacja. Wielowyznaniowa społeczność miasta (Małgorzata Łapa, Karol Chylak) 109

W zdrowym ciele – zdrowy duch. Sport i rekreacja nad Łódką (Sebastian Glica) 140

Folklor łódzkiego międzywojnia (Sebastian Latocha) 155

Sztuka i artyści znad Łódki (Eleonora Jedlińska, Aneta Pawłowska, Irmina Gadowska, Agnieszka Świętosławska) 162

Cień „Ziemi Obiecanej” 189

Łódź na mapie gospodarczej Drugiej Rzeczypospolitej (Marcin Szymański) 189

Trudny czas łódzkiego przemysłu (Marcin Szymański) 201

Finanse, handel i usługi (Marcin Szymański) 219

Samorząd gospodarczy i dobrowolne zrzeszenia gospodarcze w Łodzi (Karol Chylak) 230

Łódzkie strajki (Karol Chylak) 246

Polityka gospodarcza miasta i przedsiębiorstwa miejskie (Marcin Szymański) 251

Wielkie plany. Koncepcje przebudowy i rozbudowy miasta (Rafał Bazaniak) 263

Oblicze miasta – architektura Łodzi międzywojennej (Krzysztof Stefański) 284

Polityka i władza 297

Mozaika polityczna międzywojennej Łodzi (Kamil Piskała) 297

Oblicza i działalność łódzkiego samorządu (Przemysław Waingertner) 340

Stolica województwa (Przemysław Waingertner, Katarzyna Derlatka) 357

Łódzka „czwarta władza” (Katarzyna Derlatka) 379

„Łódź wojskowa” (Witold Jarno) 393

Część III. Litzmannstadt 413

A więc wojna! 415

W cieniu wojny. Sytuacja w mieście i nastroje łodzian (Adam Sitarek) 415

Władze Łodzi wobec wybuchu wojny (Adam Sitarek) 418

Działania wojenne (Witold Jarno) 425

W III Rzeszy 441

Pierwsze tygodnie okupacji (Adam Sitarek) 441

Zaprowadzenie okupacyjnej administracji (Janusz Wróbel, Adam Sitarek) 444

Polityka niemiecka w mieście (Janusz Wróbel, Michał Turski) 447

Polskie Państwo Podziemne w Litzmannstadt (Tomasz Toborek) 468

Dzień powszedni w Litzmannstadt (Michał Turski) 477

Niemieckie plany przebudowy miasta w okresie okupacji (Krzysztof Stefański) 488

Koniec okupacji niemieckiej (Adam Sitarek) 494

Getto w Litzmannstadt 499

Przed powstaniem getta. Niemiecka polityka wobec Żydów (Adam Sitarek) 499

Utworzenie i organizacja „dzielnicy zamkniętej” (Adam Sitarek) 502

Warunki życia w getcie (Ewa Wiatr) 517

Eksterminacja (Ewa Wiatr) 530

Likwidacja getta (Adam Sitarek) 533

Część IV. Pieczęcie i herb Łodzi 539

Pieczęcie i herb Łodzi. Część 3: Lata 1914–1945 (Marek Adamczewski) 541

Wojenna prehistoria herbu międzywojennej Łodzi 544

W latach Drugiej Rzeczypospolitej 549

Herb Litzmannstadt 560

Wykaz skrótów 565

Bibliografia (wybór) 571

Wykaz rycin 585

Wykaz kapsuł 593

Wykaz tabel 595

Indeks nazw osobowych 597

Indeks nazw miejscowych 611