Łódź poprzez wieki. Historia miasta. Tom 4. Od 1945 roku - ebook

Historia miast przeżywa obecnie rozkwit, o czym świadczą liczne tomy przedstawiające dzieje światowych aglomeracji i mniejszych ośrodków miejskich. Rozmaite aspekty życia miejskiego przybliżane są w naukowych monografiach, esejach, a także w historiach literackich, kryminalnych czy kulinarnych. Poszukiwanie lokalnych tożsamości stanowi przeciwwagę dla procesów kulturowej unifikacji i globalizacji – jest odkrywaniem swoistego miejskiego genius loci. Odnosi się to także do Łodzi, mającej od sześciu wieków prawa miejskie, a od dwóch – status jednego z najważniejszych ośrodków miejskich w Polsce. Pomimo istnienia ogromnej liczby publikacji o mieście nad Łódką, odczuwalny jest brak nowego syntetycznego opracowania jego pełnej historii. Oddawana w ręce Czytelników wielotomowa publikacja, będąca efektem prac licznego zespołu autorskiego, ma na celu zaradzić temu niedostatkowi.

Czwarty tom publikacji poświęcony jest dziejom Łodzi po II wojnie światowej, a więc czasom, gdy miasto funkcjonowało w realiach PRL, a następnie w rzeczywistości ukształtowanej w konsekwencji zmian zapoczątkowanych w 1989 r. Na jego kartach przemiany polityczne splatają się z przeobrażeniami w przestrzeni miasta, sytuacją gospodarczą, a ściślej kondycją łódzkiego przemysłu, rozwojem szeroko rozumianego życia kulturalnego i akademickiego oraz warunkami codziennej egzystencji mieszkańców. Autorzy poszczególnych rozdziałów ukazują wydarzenia o charakterze węzłowym, w tym te wyróżniające miasto na tle kraju, a także na nowo interpretują znane już fakty. Szczególną rolę pełnią kapsuły, które interesującymi szczegółami, m.in. o charakterze biograficznym, dopełniają tekst główny. Nie zabrakło również ciekawych rycin. To książka o Łodzi, która po okresie ekstensywnego gospodarowania w latach 1945–1989 ponownie sięga do swoich korzeni, gdy była „ziemią obiecaną” i w tym kontekście usiłuje zdefiniować kierunki własnego rozwoju w XXI w.

Wstęp (Krzysztof Lesiakowski) 9

Część I. Życie polityczne 17

Kształtowanie się komunistycznego ładu w Łodzi 1945–1948 (Krzysztof Lesiakowski) 19

Łódź w okresie stalinowskim (1948–1956) (Janusz Wróbel, Joanna Żelazko) 45

Nowy kurs w życiu politycznym 45

Sytuacja gospodarcza w mieście 53

Terror – struktury i działalność aparatu przemocy 55

Odwilż i Październik 1956 r. 71

Pod znakiem Gomułki i Gierka. Sytuacja polityczna w Łodzi 1957–1980 (Krzysztof Lesiakowski) 77

Od euforii do zwątpienia. Łódź w okresie „Solidarności” i stanu wojennego (Leszek Próchniak) 105

Ostatnie lata PRL (1983–1989) (Sebastian Pilarski) 135

Oficjalne życie polityczne 135

Niezależne życie polityczne i formy oporu społecznego 138

Inne środowiska niezależne 144

Początek roku przełomu 146

Niezależny ruch młodzieżowy 149

Kampania wyborcza do Sejmu „kontraktowego” i Senatu 151

Ostatnie miesiące Polski „ludowej” 157

W wolnej Polsce. Preferencje wyborcze łodzian 1990–2024 (Ewa Kacprzyk) 163

Wybory samorządowe 163

Wybory parlamentarne i prezydenckie 190

Część II. Przestrzeń miasta 197

Miejsce i rola planowania przestrzennego w procesie urbanizacji (Rafał Pakuła) 199

Miasto i nie-miasto, czyli przemiany łódzkiej urbanistyki (Błażej Ciarkowski) 215

Plany Wielkiej Łodzi 215

Urbanistyka czasów socrealizmu 217

Powrót do modernizmu 219

Epoka wielkich planów 220

Powrót do przeszłości 224

Urbanistyka po transformacji 226

Szklane domy, wielka płyta i gipsowe kariatydy. Architektura powojennej Łodzi (Błażej Ciarkowski) 231

Łódzcy architekci i architektki 231

Modernizm i monumentalizm 232

Socjalistycznie w treści 233

Szklane pudełka 235

Epoka wielkiej płyty 238

Czas kryzysu, czas przemian 240

Blaski transformacji 242

XXI w. w Łodzi 243

Rzeźba łódzka (Aneta Pawłowska, Wioletta Kazimierska-Jerzyk) 245

Pomniki łódzkie 245

Rzeźby plenerowe i instalacje w przestrzeni publicznej 255

Rewitalizacja – w poszukiwaniu tożsamości (Julia Sowińska-Heim) 269

Postindustrialne dziedzictwo Łodzi – dynamika miejskiego krajobrazu (Aleksandra Krupa-Ławrynowicz) 285

Rzeki i parki w mieście (Grażyna Ewa Karpińska) 299

Rzeki 299

Parki 305

Część III. Przemysł – stagnacja, modernizacja, upadek 311

W dobie centralnego planowania (Witold Jarno) 313

W warunkach gospodarki rynkowej (Witold Jarno) 339

Część IV. Nauka, kultura i sztuka 355

Łódź akademicka (Jolanta Kolbuszewska) 357

Uniwersytet – „niechciane dziecko robotniczej Łodzi”? 359

Upragniona politechnika 366

Inne nowo tworzone uczelnie 370

Uczelnie artystyczne 371

Uczelnia pedagogiczna 376

Akademia Medyczna 377

Teatry, kina, muzea i prasa (Joanna Królikowska, Grzegorz Mnich) 383

Placówki kultury 383

Środki masowego przekazu 394

Łódź filmowa (Piotr Sitarski) 417

Realiści szerszej rzeczywistości. Przestrzenie łódzkich „dysydentów sztuki” (Ada Florentyna Pawlak) 447

Eksperymenty transmedialne Warsztatu Formy Filmowej 448

Filmowcy bez kamer, malarze bez płócien – Kultura Zrzuty 451

Podziemie na „Strychu”, czyli outsiderzy w centrum miasta 454

„Tango” – materialny odcisk łódzkiej awangardy 461

Komizm i współistnienie konkurencyjnych aksjologii 464

„Kominy drżące, maszyny dymiące”, czyli zmierzchanie świata 468

Środowisko artystyczne – przeszłość i teraźniejszość (Aneta Pawłowska, Paulina Sztabińska-Kałowska) 473

Pieczęcie i herb Łodzi. Część 4: Lata 1945–2023 (Marek Adamczewski) 495

Część V. Mieszkańcy i ich problemy 509

Rozwój ludnościowy Łodzi w okresie powojennym (Piotr Szualski) 511

Liczba ludności 512

Demograficzne determinanty zmian liczby ludności Łodzi 516

Struktura płci i wieku 521

Specyfika zachowań demograficznych mieszkańców 524

Przyszłość Łodzi 526

Podsumowanie 527

Oblicze narodowościowe i wyznaniowe (Leszek Olejnik, Ewelina Ślązak) 531

Skutki okupacji dla zmian struktury narodowościowej miasta 531

W okowach stalinizmu (1949–1955) 540

Następstwa „odwilży politycznej” 1956 r. 543

W Polsce demokratycznej (po 1989 r.) 549

Zmiany struktury wyznaniowej ludności Łodzi po zakończeniu II wojny światowej 552

Straty materialne Kościołów i związków wyznaniowych Łodzi po zakończeniu okupacji 553

Aparat partyjno-państwowy odpowiedzialny za politykę wyznaniową w Łodzi (1945–1990) 558

Mniejszości wyznaniowe w Łodzi po 1989 r. 559

Warunki życia ludności (Damian Bębnowski) 563

Trudno żyć w komunizmie 564

Nie tak łatwo żyć w kapitalizmie 569

Szkolnictwo – baza materialna, kadra, sukcesy i porażki (Ewa Kacprzyk) 577

Opieka zdrowotna w Łodzi – największe wyzwania (Ewa Kacprzyk) 589

Łódzki sport po II wojnie światowej (Bartłomiej Kluska) 605

W Polsce Ludowej 605

W III Rzeczpospolitej 613

W kamienicy, w bloku, w famułach (Grażyna Ewa Karpińska) 623

W kamienicy 623

W bloku 627

W famułach 630

Miasto kobiet – feminizacja wizerunku i mitu Łodzi (Inga B. Kuźma) 637

Na Piotrkowskiej, kulturowym centrum Łodzi (Grażyna Ewa Karpińska) 653

Aneksy 667

Aneks 1. Parlamentarzyści wybrani w Łodzi w latach 1989–2023 669

Aneks 2. Prezydenci Łodzi i przewodniczący Prezydium Rady Narodowej m. Łodzi 1945–2023 677

Aneks 3. Radni łódzcy w latach 1990–2024 w kolejności alfabetycznej 679

Wykaz skrótów 685

Bibliografia (wybór) 693

Ulice i place Łodzi 723

Wykaz rycin 729

Wykaz kapsuł 745

Wykaz tabel 749

Indeks nazw osobowych 751

Indeks nazw miejscowych 769