Magiczny świat Słowian - ebook

SŁOWEM WSTĘPU

Oto dla­czego ma­gia i na­uka w rów­nej mie­rze po­cią­gają umysł ludzki, oto dla­czego obie były po­tęż­nymi bodź­cami do roz­woju wie­dzy. Po­cią­gają znu­żo­nego wę­drowca, pro­wa­dzą błą­dzą­cego o zra­nio­nych sto­pach przez pusz­czę roz­cza­ro­wań te­raź­niej­szo­ścią, ku­sząc wi­zją wspa­nia­łych per­spek­tyw w przy­szło­ści. Wpro­wa­dzają go na szczyt nie­zwy­kle wy­so­kiej góry i po­ka­zują mu pod ciem­nymi chmu­rami i mgłami prze­pły­wa­ją­cymi pod jego sto­pami wi­zję mia­sta nie­biań­skiego, da­le­kiego, być może, lecz ja­śnie­ją­cego nie­ziem­ską wspa­nia­ło­ścią, ską­pa­nego w świe­tle snów.

James George Frazer, Złota gałąź

Dawno, dawno temu, kiedy na ziemiach Sło­wian nie było żad­nego krzyża, lu­dzie gro­ma­dzili się przy ogni­skach i drew­nia­nych ido­lach, żeby kul­ty­wo­wać wiarę oj­ców. Ży­cie Sło­wian było prze­peł­nione ma­gią, któ­rej do­świad­czali nie tylko pod­czas udziału w ob­rzę­dach i ry­tu­ałach, lecz także pod­czas co­dzien­nych czyn­no­ści. Dba­nie o do­bre re­la­cje z du­chami do­mo­wymi sprzy­jało utrzy­my­wa­niu po­rządku i miru do­mo­wego, na­to­miast nie­baczne lub nie­godne po­stę­po­wa­nie mo­gło skut­ko­wać spo­tka­niem ze zło­wrogą siłą nad­przy­ro­dzoną, która ‒ choć pra­gnęła zła ‒ przy oka­zji wy­cho­wy­wała lu­dzi do do­bra i roz­sąd­nego ży­cia.

Świat Sło­wian to nie tylko mity i wspa­niała hi­sto­ria, lecz także współ­cze­sność ota­cza­jąca nas na co dzień. Zwy­czaje daw­nych Sło­wian nie zo­stały za­po­mniane. Ule­gły wielu prze­obra­że­niom, które za­tarły ich pier­wotne źró­dła i zna­cze­nia, lecz wciąż je­ste­śmy w sta­nie zro­zu­mieć ich sens. Wi­dać to naj­le­piej na przy­kła­dzie kul­tury lu­do­wej, która, choć jest sil­nie zwią­zana z chrze­ści­jań­stwem, oka­zała się naj­bar­dziej trwałą prze­cho­wal­nią ma­gii daw­nych cza­sów. Lud­ność wiej­ska przy­jęła do­gmaty Ko­ścioła ka­to­lic­kiego dość swo­iście: za­cho­wu­jąc spe­cy­fikę re­li­gij­no­ści lu­do­wej, ni­gdy do końca nie wy­parła się przed­chrze­ści­jań­skich wie­rzeń. Dzięki fan­ta­zji pi­sa­rzy i ar­ty­stów oraz za­pa­łowi mi­ło­śni­ków te­matu mamy współ­cze­śnie do­stęp do licz­nych opo­wie­ści na te­mat wiary daw­nych Sło­wian. Dzięki wy­sił­kom na­ukow­ców róż­nych dzie­dzin do­wia­du­jemy się co­raz wię­cej o tym, w co mo­gli wie­rzyć nasi pra­przod­ko­wie, a także je­ste­śmy w sta­nie le­piej we­ry­fi­ko­wać in­for­ma­cje, które w po­wszech­nym obiegu za­częły żyć wła­snym ży­ciem.

Uwa­żam, że czło­wiek po­wi­nien dą­żyć do po­zna­nia swo­ich ko­rzeni, po­wi­nien drą­żyć co­raz głę­biej i głę­biej, żeby gdzieś tam, na końcu czy też na po­czątku, od­na­leźć sa­mego sie­bie. Współ­cze­sny świat jest bar­dzo po­dzie­lony i po­dzie­leni są też Sło­wia­nie. Na­rody sło­wiań­skie nie­ustan­nie to­czą ze sobą wojny oraz, nie­stety, nie po­tra­fią się po­ro­zu­mieć i za­po­mnieć o daw­nych krzyw­dach. Po­szcze­gólne spo­łe­czeń­stwa dzielą się z przy­czyn re­li­gij­nych i z po­wodu wy­zna­wa­nego świa­to­po­glądu na prze­ciwne grupy in­te­re­sów. Mar­no­tra­wimy czas na to, by się kłó­cić, za­miast po­szu­kać głę­boko tego, co nas łą­czy.

Wie­rzę w to, że ma­gia daw­nych Sło­wian może ule­czyć na­szą zbio­rową toż­sa­mość i spra­wić, że na nowo od­naj­dziemy się w tym świe­cie. Choć zmie­niło się sporo, wciąż od­kry­wamy wiele rze­czy nie­zmien­nych. Dla­tego chciał­bym za­pro­sić na wspólną po­dróż w głąb świata du­cho­wo­ści Sło­wian. Mam na­dzieję, że bę­dzie to oka­zja do tego, żeby od­na­leźć w so­bie i ota­cza­ją­cym świe­cie choćby cząstkę daw­nej sło­wiań­skiej ma­gii.

------------------------------------------------------------------------

1.

J.G. Fra­zer, Złota ga­łąź. Stu­dia z ma­gii i re­li­gii, Kra­ków 2017, s. 49.ZAKOŃCZENIE

Ma­giczny świat Sło­wian to nie rze­czy­wi­stość, która ode­szła w za­po­mnie­nie wraz z upo­wszech­nie­niem się chrze­ści­jań­stwa. To świat, który nie tylko prze­trwał okres chry­stia­ni­za­cji, lecz trwa do dziś. To także świat, który ulega sta­łym prze­obra­że­niom. Z po­wodu frag­men­ta­rycz­no­ści in­for­ma­cji na te­mat daw­nych Sło­wian nie po­tra­fimy dziś w spo­sób wia­ry­godny i nie­pod­wa­żalny zre­kon­stru­ować ich wie­rzeń. Za­pewne ten stan rze­czy już się nie zmieni...

Bez względu na zbio­rową bez­rad­ność te­mat mi­to­lo­gii sło­wiań­skiej bę­dzie roz­pa­lał na­szą wy­obraź­nię i sprawi, że co ja­kiś czas lu­dzie na­uki i kul­tury będą two­rzyć wła­sne nar­ra­cje na te­mat tego, czym były lub są ma­giczne wie­rze­nia lu­dów sło­wiań­skich. Na­sza zbio­rowa toż­sa­mość po­trze­buje ich jako dro­go­wskazu iden­ty­fi­ka­cyj­nego, szcze­gól­nie w świe­tle swo­istego prze­mę­cze­nia do­tych­cza­so­wymi ko­dami kul­tu­ro­wymi. Zgłę­bia­nie tych za­gad­nień dla wielu może być in­te­re­su­ją­cym spo­so­bem na po­szu­ki­wa­nie sa­mego sie­bie, a także oka­zją do zwe­ry­fi­ko­wa­nia swo­jej do­tych­cza­so­wej wie­dzy na te­mat źró­deł prak­ty­ko­wa­nych przez nich zwy­cza­jów i tra­dy­cji.

Jako do­świad­czony prze­wod­nik po ma­gicz­nym świe­cie Sło­wian mogę za­le­cić ta­kim oso­bom wy­łącz­nie to, by nie bały się błą­dzić i po­szu­ki­wać od­po­wie­dzi na wła­sną rękę. Oczy­wi­ście warto przy tym wszyst­kim za­cho­wać zdrowy scep­ty­cyzm. Choć na każdą hi­po­tezę na­leży spo­glą­dać okiem wąt­pią­cego kry­tyka, wy­pada pod­cho­dzić z więk­szym sza­cun­kiem do osób uzna­wa­nych za au­to­ry­tety na­ukowe. Wiele z daw­nych uni­wer­sy­tec­kich usta­leń nie prze­trwało próby czasu i zo­stało zre­wi­do­wa­nych przez współ­cze­snych ba­da­czy, któ­rzy dys­po­nują lep­szą me­to­do­lo­gią i lep­szymi na­rzę­dziami. W tym wszyst­kim za­in­te­re­so­wa­nie ama­to­rów jest po­trzebne, gdyż mo­ty­wuje i za­chęca do dzia­ła­nia. Na­leży jed­nak pod­cho­dzić z więk­szą nie­uf­no­ścią do tez, które są sta­wiane w opar­ciu o bar­dzo wą­tłe prze­słanki przez osoby nie­ma­jące od­po­wied­niego warsz­tatu ba­daw­czego.

Poza zgłę­bia­niem me­an­drów ma­gicz­nego świata Sło­wian warto współ­two­rzyć go sa­memu na co dzień przez prak­ty­ko­wa­nie zwy­cza­jów i ry­tu­ałów, które były znane na na­szych zie­miach na długo przed tym, kiedy po raz pierw­szy od­pra­wiono tu chrze­ści­jań­ską mszę. Dzięki od­po­wied­niemu na­sta­wie­niu można się prze­ko­nać że świat ten to coś wię­cej niż ide­owy kon­cept, który mo­żemy je­dy­nie pró­bo­wać wy­obra­zić so­bie w opar­ciu o do­stępną wie­dzę. Ma­giczny świat Sło­wian to miej­sce, w któ­rym mo­żemy żyć tu i te­raz. To rze­czy­wi­stość, któ­rej mo­żemy do­świad­czać na po­zio­mie zmy­sło­wym, umy­sło­wym i du­cho­wym. Wy­maga to jed­nak od­po­wied­niego przy­go­to­wa­nia i chęci do sa­mo­dziel­nych po­szu­ki­wań.BIBLIOGRAFIA

Monografie i artykuły:

Abra­ham Wła­dy­sław, Or­ga­ni­za­cya Ko­ścioła w Pol­sce do po­łowy wieku XII, Lwów 1890.

Abra­mo­wicz An­drzej, Ba­nasz­kie­wicz Ja­cek i in., Sło­wiańsz­czy­zna w Eu­ro­pie śre­dnio­wiecz­nej, cz. 1, In­sty­tut Ar­che­olo­gii i Et­no­lo­gii PAN, Lu­blin 1996.

Ada­mow­ski Jan, O sym­bo­lice wiel­ka­noc­nego jaja, „Twór­czość Lu­dowa” 1992, nr 1–2, s. 38–40.

Ba­ra­now­ski Boh­dan, O hul­ta­jach, wiedź­mach i wsze­tecz­ni­cach. Szkice z oby­cza­jów XVII i XVIII wieku, Re­plika, War­szawa 2020.

Ba­ra­now­ski Boh­dan, Po­że­gna­nie z dia­błem i cza­row­nicą, Re­plika, War­szawa 2020.

Ba­ra­now­ski Boh­dan, Pro­cesy cza­row­nic w Pol­sce w XVII i XVIII wieku, Re­plika, War­szawa 2021.

Ba­ra­now­ski Boh­dan, W kręgu upio­rów i wil­ko­ła­ków. De­mo­no­lo­gia sło­wiań­ska, Re­plika, War­szawa 2019.

Bart­miń­ski Je­rzy, Ję­zy­kowe pod­stawy ob­razu świata, Wy­daw­nic­two UMCS, Lu­blin 2009.

Bro­żyna Woj­sław, Ręce Swa­roga. Ger­mań­ska sym­bo­lika w służ­bie sło­wiań­skiego ro­dzi­mo­wier­stwa, „Gniazdo. Ro­dzima wiara i kul­tura” 2019, nr 19, s. 36–41.

Brück­ner Alek­san­der, Dzieje kul­tury pol­skiej. Od cza­sów przed­hi­sto­rycz­nych do 1506 roku, t. 1, PWN, War­szawa 1965.

Brück­ner Alek­san­der, Mi­to­lo­gia sło­wiań­ska i pol­ska, wstęp i oprac. Sta­ni­sław Urbań­czyk, PWN, War­szawa 1980.

Brück­ner Alek­san­der, Sta­ro­żytna Li­twa. Ludy i bogi. Szkice hi­sto­ryczne i mi­to­lo­giczne, Re­plika, Po­znań 2023.

Bu­jak Jan, O ge­ne­zie i zmien­nych funk­cjach lalki, ZNUJ, „Prace Et­no­gra­ficzne” 1983, z. 18, s. 7–22.

Buko An­drzej, Ar­che­olo­gia Pol­ski wcze­sno­śre­dnio­wiecz­nej. Od­kry­cia – hi­po­tezy – in­ter­pre­ta­cje, Wy­daw­nic­two Trio, War­szawa 2011.

By­stroń Jan Sta­ni­sław, Zwy­czaje żni­wiar­skie w Pol­sce, Na­kła­dem Aka­de­mii Umie­jęt­no­ści, Kra­ków 1916.

Fra­zer Ja­mes Geo­rge, Złota ga­łąź. Stu­dia z ma­gii i re­li­gii, Vis-á-vis Etiuda, War­szawa 2017.

Gier­lach Bo­gu­sław, Sank­tu­aria sło­wiań­skie, Re­plika, War­szawa 2024.

Gieysz­tor Alek­san­der, Mi­to­lo­gia Sło­wian, Wy­daw­nic­twa Uni­wer­sy­tetu War­szaw­skiego, War­szawa 2006.

Go­łę­biow­ska-Su­chor­ska Agnieszka, Dziew­czę przę­dzie, Pan Bóg nitki daje. O spój­no­ści lu­do­wej wi­zji świata, Wy­daw­nic­two UKW, Byd­goszcz 2011.

Górny Halszka, Sło­wiań­skie imiona dwu­czło­nowe za­cho­wane w naj­star­szych pol­skich to­po­ni­mach (re­ko­ne­sans), „Ono­ma­stica” 2017, t. 61, nr 1, s. 255‒264.

Hen­sel Wi­told, Sło­wiańsz­czy­zna wcze­sno­śre­dnio­wieczna. Za­rys kul­tury ma­te­rial­nej, PWN, War­szawa 1987.

Ja­guś Ja­cek, Uwagi na te­mat wy­mowy ma­gicz­nej śre­dnio­wiecz­nych amu­le­tów i ozdób na zie­miach pol­skich, „An­na­les Uni­ver­si­ta­tis Ma­riae Cu­rie-Skło­dow­ska. Sec­tio F, Hi­sto­ria” 2003, Vol. 58, s. 7‒24.

Ja­ku­bow­ski Sta­ni­sław, Teka pra­sło­wiań­skich mo­ty­wów ar­chi­tek­to­nicz­nych. Dwa­dzie­ścia sie­dem drze­wo­ry­tów, Na­kła­dem Księ­garni Or­bis, Kra­ków 1923.

Ja­nion Ma­ria, Nie­sa­mo­wita Sło­wiańsz­czy­zna, Wy­daw­nic­two Li­te­rac­kie, Kra­ków 2006.

Kacz­mar­czyk Bo­żena, Lalki do za­bawy i nie tylko... O for­mie i funk­cji la­lek w kul­tu­rze tra­dy­cyj­nej i współ­cze­snej, Mu­zeum Et­no­gra­ficzne im. Se­we­ryna Udzieli, Kra­ków 2014.

Kaj­kow­ski Ka­mil, Mity, kult i ry­tuał. O du­cho­wo­ści nad­bał­tyc­kich Sło­wian, Tri­glav, Szcze­cin 2017.

Kha­ma­iko Na­ta­lia, Cre­scent pen­dants (lun­nitsa) in 11th‒13th cen­tury Rus’: Pa­gan amu­let or Chri­stian or­na­ment?, „Acta Ar­cha­eolo­gica Car­pa­thica” 2011, z. 46, s. 7–28.

Kle­men­sie­wicz Ze­non, Hi­sto­ria ję­zyka pol­skiego, PWN, War­szawa 2002.

Kol­berg Oskar, Dzieła wszyst­kie, Za­kład Na­ro­dowy im. Osso­liń­skich, Wro­cław 1958–1983.

Ko­neczny Fe­liks, Dzieje Pol­ski. Od po­czątku Pia­stów do III roz­bioru Pol­ski, Wy­daw­nic­two Li­te­rac­kie, Kra­ków 1982.

Ko­wal­czy­kówna Ma­ria, Tańce i za­bawy w świe­tle rę­ko­pi­sów śre­dnio­wiecz­nych Bi­blio­teki Ja­giel­loń­skiej, „Biu­le­tyn Bi­blio­teki Ja­giel­loń­skiej” 1984–1985, r. 34–35, s. 71–88.

Ko­wa­lik Ar­tur, Ko­smo­lo­gia daw­nych Sło­wian. Pro­le­go­mena do teo­lo­gii po­li­tycz­nej daw­nych Sło­wian, „An­na­les Uni­ver­si­ta­tis Ma­riae Cu­rie-Skło­dow­ska. Sec­tio F, Hi­sto­ria” 2003, t. 58, s. 7–24.

Kó­čka-Krenz Hanna, Wcze­sno­śre­dnio­wieczna bi­żu­te­ria za­chod­nio­sło­wiań­ska, „Stu­dia Led­nic­kie” 2014, t. 13, s. 27–38.

Kra­wiec Adam, Sek­su­al­ność w śre­dnio­wiecz­nej Pol­sce, Wy­daw­nic­two Na­ukowe UAM, Po­znań 2000.

Ku­cy­pera Pa­weł, Pranke Piotr, Wa­dyl Sła­wo­mir, Wcze­sno­śre­dnio­wieczne mi­nia­tu­rowe to­porki me­ta­lowe z Eu­ropy Środ­kowo-Wschod­niej i Pół­noc­nej, Rze­czy co­dzienne przez pry­zmat rze­czy, Ku­cy­pera Pa­weł, Wa­dyl Sła­wo­mir (red.), Wy­daw­nic­two Na­ukowe UMK, To­ruń 2010.

Le­cie­je­wicz Lech (red.), Mały słow­nik kul­tury daw­nych Sło­wian, Wie­dza Po­wszechna, War­szawa 1972.

Le­cie­je­wicz Lech (red.), Sło­wiańsz­czy­zna za­chod­nia, Za­kład Na­ro­dowy im. Osso­liń­skich, Wro­cław 1976.

Le­vack Brian P., Po­lo­wa­nie na cza­row­nice w Eu­ro­pie wcze­sno­no­wo­żyt­nej, Za­kład Na­ro­dowy im. Osso­liń­skich, War­szawa 2001.

Lévy-Bruhl Lu­cien, Czyn­no­ści umy­słowe w spo­łe­czeń­stwach pier­wot­nych, PWN, War­szawa 1992.

Link­ner Ta­de­usz, Sło­wiań­skie bogi i de­mony. Z rę­ko­pisu Bro­ni­sława Tren­tow­skiego, Mar­press, Gdańsk 2019.

Lu­bicz Alek­san­der, Mi­to­lo­gia sło­wiań­ska: po­dług Na­ru­sze­wi­cza, Le­le­wela, Bo­gu­sław­skiego, Brück­nera i Gru­szew­skiego, re­print, Mi­nia­tura, Kra­ków 1991.

Łacny Dag­mara, Mo­tanki – lalki sło­wiań­skie jako lu­dowa forma au­to­te­ra­pii, „Zwier­cia­dło” 11.03.2022, do­stęp on­line: zwier­cia­dlo.pl.

Łow­miań­ski Hen­ryk, Re­li­gia Sło­wian i jej upa­dek (w. VI‒XII), PWN, War­szawa 1979.

Łozko Ha­łyna, Ro­dzima wiara ukra­iń­ska, To­po­rzeł, Wro­cław 1997.

Łu­czyń­ski Mi­chał, Ję­zy­kowo-kul­tu­rowy ob­raz Mo­ko­szy: próba re­kon­struk­cji, „NO­MOS” 2013, nr 79, s. 48–77.

Ma­ła­chow­ska Syl­wia, Wcze­sno­śre­dnio­wieczne za­wieszki pół­księ­ży­co­wate zna­le­zione na te­re­nach ziem pol­skich, „Ar­che­olo­gia Pol­ski” 1998, t. 43, z. 1–2, s. 37–127.

Mączka Ry­szard, Ta­jem­nice pan­te­onu Jana Dłu­go­sza: szkice re­li­gio­znaw­czo-hi­sto­ryczne, wyd. 2 popr., na­kła­dem au­tora, Wro­cław 2012.

Mich­niuk Ju­styna, Sło­wiań­skie sym­bole na pi­san­kach Ser­bo­łu­ży­czan, „Sło­wiań­ska Agen­cja Pra­sowa” 24.04.2021, do­stęp on­line: isap.info.pl.

Mo­szyń­ski Ka­zi­mierz, Kul­tura lu­dowa Sło­wian, t. 1–2, Pol­ska Aka­de­mia Umie­jęt­no­ści, Kra­ków 1929–1939.

Ogro­dow­ska Bar­bara, Pol­skie ob­rzędy i zwy­czaje do­roczne, Muza, War­szawa 2010.

Pan­kalla An­drzej Bro­ni­sław, Ko­śnik Kon­rad Ka­zi­mierz, In­dy­ge­niczna psy­cho­lo­gia Sło­wian. Wpro­wa­dze­nie do re­al­nej na­uki o du­szy, Uni­ver­si­tas, Kra­ków 2018.

Pełka Le­onard J., Pol­ska de­mo­no­lo­gia lu­dowa. Wie­rze­nia daw­nych Sło­wian, Re­plika, War­szawa 2020.

Pełka Le­onard J., Ry­tu­ały, ob­rzędy, święta. Od cza­sów sło­wiań­skich po wiek XX, Re­plika, War­szawa 2022.

Pełka Le­onard J., U stóp sło­wiań­skiego par­nasu. Bo­go­wie i gu­sła, Re­plika, War­szawa 2021.

Ry­ba­kow Bo­ris Alek­san­dro­wicz, Ja­zy­cze­stwo driew­nich Sła­wian, Na­uka, Mo­skwa 1981 (Рыбаков Борис Александрович, Язычество древних славян, Наука, Москва 1981).

Sam­so­no­wicz Hen­ryk (red.), Na­ro­dziny śre­dnio­wiecz­nej Eu­ropy, Bel­lona, War­szawa 1999.

Si­kor­ski Da­riusz An­drzej, Re­li­gie daw­nych Sło­wian, Wy­daw­nic­two Po­znań­skie, Po­znań 2023.

Simp­son Scott, Na­tive Fa­ith. Po­lish Neo-Pa­ga­nism at the Brink of the 21st Cen­tury, Za­kład Wy­daw­ni­czy No­mos, Kra­ków 2000.

Sko­nieczna-Gaw­lik Do­brawa, Tro­pem ba­da­czy Za­głę­bia Dą­brow­skiego, Re­gio­nalny In­sty­tut Kul­tury w Ka­to­wi­cach, Ka­to­wice 2016.

Strzel­czyk Je­rzy, Apo­sto­ło­wie Eu­ropy, Wy­daw­nic­two Po­znań­skie, Po­znań 2010.

Strzel­czyk Je­rzy, Mity, po­da­nia i wie­rze­nia daw­nych Sło­wian, Re­bis, Po­znań 2007.

Strzel­czyk Je­rzy, Od Pra­sło­wian do Po­la­ków. Dzieje na­rodu i pań­stwa pol­skiego, Kra­jowa Agen­cja Wy­daw­ni­cza, Kra­ków 1987.

Suszko Hen­ryk, La­to­pis hu­styń­ski. Opra­co­wa­nie, prze­kład i ko­men­ta­rze, Wy­daw­nic­two Uni­wer­sy­tetu Wro­cław­skiego, Wro­cław 2003.

Szaj­no­cha Ka­rol, Ja­dwiga i Ja­giełło, PIW, War­szawa 1969.

Szcze­pa­nik Pa­weł, Wcze­sno­śre­dnio­wieczne fi­gurki wie­lo­twa­rzowe z te­re­nów ba­senu Mo­rza Bał­tyc­kiego – do­wód kon­tak­tów mię­dzy­kul­tu­ro­wych czy uni­wer­salny fe­no­men?, „Ar­cha­eolo­gia Hi­sto­rica Po­lona”” 2013, t. 21, s. 49‒60.

Szcze­pa­nik Pa­weł, Sło­wiań­skie za­światy. Wie­rze­nia, wi­zje i mity, Tri­glav, Szcze­cin 2018.

Szyc Jo­achim An­toni, Sło­wiań­scy bo­go­wie, War­szawa 1865.

Szy­jew­ski An­drzej, Re­li­gia Sło­wian, WAM, Kra­ków 2003.

Szy­żen­ski Ro­man Wi­tal­je­wicz, Su­ro­ve­gina Eka­te­rina Sier­gie­jewna, Oso­bien­no­sti pro­wie­die­nija sow­rie­mien­nogo sła­wian­skogo ja­zy­cze­skogo prazd­nika (na pri­mie­rie or­ga­ni­za­cyi dnia Pie­runa), „Ob­szcze­stwo: fi­ło­so­fija, isto­rija, kul­tura” (Шиженский Роман Витальевич, Суровегина Екатерина Сергеевна, Особенности проведения современного славянского языческого праздника (на примере организации дня Перуна), „Общество: философия, история, культура”, 2015.

Szy­man­der­ska Hanna, Pol­ska Wiel­ka­noc. Tra­dy­cja, zwy­czaje, po­trawy, Wa­tra, War­szawa 1990.

Świ­dziń­ska Agata, Lalki-mo­tanki jako me­toda pracy nad zro­zu­mie­niem do­świad­cze­nia mi­gra­cyj­nego, „Kul­tura i Edu­ka­cja” 2020, nr 3 (129), s. 184–201.

Ta­szycki Wi­told, Naj­daw­niej­sze pol­skie imiona oso­bowe, Pol­ska Aka­de­mia Umie­jęt­no­ści, Kra­ków 1925.

Trę­bacz­kie­wicz-Oziem­ska Te­resa, Rola ka­pła­nów (żer­ców) w ży­ciu ple­mion Sło­wian Po­łab­skich, „Acta Ar­cha­eolo­gica Lo­dzien­sia” 1968, nr 17, s. 97–106.

Váňa Zde­nĕk, Świat daw­nych Sło­wian, PIW, War­szawa 1985.

Wy­pu­stek An­drzej, Ma­gia an­tyczna, Za­kład Na­ro­dowy im. Osso­liń­skich, Wro­cław 2001.

Urbań­czyk Prze­my­sław, Co się stało w 966 roku?, Zysk i S-ka, Po­znań 2016.

Urbań­czyk Prze­my­sław, Mieszko Pierw­szy Ta­jem­ni­czy, Wy­daw­nic­two Na­ukowe UMK, To­ruń 2013.

Urbań­czyk Prze­my­sław, Za­nim Pol­ska zo­stała Pol­ską, Wy­daw­nic­two Na­ukowe UMK, To­ruń 2015.

Urbań­czyk Sta­ni­sław, Dawni Sło­wia­nie. Wiara i kult, Za­kład Na­ro­dowy im. Osso­liń­skich, Wro­cław 1991.

Średniowieczne kroniki i zabytki piśmiennictwa:

Dłu­gosz Jan, Rocz­niki czyli kro­niki sław­nego Kró­le­stwa Pol­skiego, przeł. Ka­rol Me­che­rzyń­ski, do­stęp on­line: Wi­ki­źró­dła.

Gall Ano­nim, Kro­nika Pol­ska, przeł. Ro­man Gro­decki, Za­kład Na­ro­dowy im. Osso­liń­skich, Wro­cław 1996.

Hel­molda Kro­nika Sło­wian, przeł. Jó­zef Ma­tu­szew­ski, Re­plika, War­szawa 2024.

Her­bord, Dia­log o ży­ciu św. Ot­tona bi­skupa bam­ber­skiego, „Mo­nu­menta Po­lo­niae Hi­sto­rica. Se­ries Nova”, t. 7, cz. 3, PWN, War­szawa 1969.

Ka­dłu­bek Win­centy, Kro­nika pol­ska, przeł. Bry­gida Kür­bis, Za­kład Na­ro­dowy im. Osso­liń­skich, Wro­cław 2003.

Ko­smas, Kro­nika Cze­chów, przeł. Ma­ria Woj­cie­chow­ska, PWN, War­szawa 1968.

Kro­nika Thiet­mara, przeł. Ma­rian Zyg­munt Je­dlicki, Uni­ver­si­tas, Kra­ków 2014.

La­buda Ge­rard, Sło­wiańsz­czy­zna pier­wotna. Wy­bór tek­stów. Ma­te­riały źró­dłowe do hi­sto­rii Pol­ski epoki feu­dal­nej, t. 1, Ma­rian Ma­ło­wist (red.), PWN, War­szawa 1954.

Le­wicki Ta­de­usz i in., Źró­dła arab­skie do dzie­jów Sło­wiańsz­czy­zny, t. 1–4, Za­kład Na­ro­dowy im. Osso­liń­skich, Wro­cław‒Kra­ków 1956–1988.

Ma­gi­stri Adam Bre­men­sis Ge­sta Ham­ma­bur­gen­sis ec­c­le­siae pon­ti­fi­cum, „Mo­nu­menta Ger­ma­niae Hi­sto­rica. Scrip­to­res re­rum Ger­ma­ni­ca­rum”, t. 2, Ha­no­wer–Lipsk 1917.

Po­wieść mi­nio­nych lat. Naj­star­sza kro­nika ki­jow­ska, przeł. Fran­ci­szek Sie­licki, Tem­plum, Wo­dzi­sław Ślą­ski 2014.

Re­la­cja Ibra­hima ibn Ja­kuba z po­dróży do kra­jów sło­wiań­skich w prze­ka­zie Al-Be­kriego, przeł. Ta­de­usz Ko­wal­ski, Mo­nu­menta Po­lo­niae Hi­sto­rica, se­ria 2, t. 1, Kra­ków, 1946.

Saxo Gram­ma­ti­cus, Ge­sta Da­no­rum. Kro­nika Da­nii, przeł. Jan Wo­łucki, Wy­daw­nic­two Ar­mo­ryka, War­szawa 2014.

Słowo o wy­pra­wie Igora, czyli wy­prawa Igora na Po­łow­ców, przeł. Au­gust Bie­low­ski (wier­szem) i An­drzej Sarwa (prozą), Wy­daw­nic­two Ar­mo­ryka, War­szawa 2013.