- promocja
Mity polskie - ebook
Wydawnictwo:
Data wydania:
19 maja 2016
Format ebooka:
EPUB
Format
EPUB
czytaj
na czytniku
czytaj
na tablecie
czytaj
na smartfonie
Jeden z najpopularniejszych formatów e-booków na świecie.
Niezwykle wygodny i przyjazny czytelnikom - w przeciwieństwie do formatu
PDF umożliwia skalowanie czcionki, dzięki czemu możliwe jest dopasowanie
jej wielkości do kroju i rozmiarów ekranu. Więcej informacji znajdziesz
w dziale Pomoc.
Multiformat
E-booki w Virtualo.pl dostępne są w opcji multiformatu.
Oznacza to, że po dokonaniu zakupu, e-book pojawi się na Twoim koncie we wszystkich formatach dostępnych aktualnie dla danego tytułu.
Informacja o dostępności poszczególnych formatów znajduje się na karcie produktu.
Format
MOBI
czytaj
na czytniku
czytaj
na tablecie
czytaj
na smartfonie
Jeden z najczęściej wybieranych formatów wśród czytelników
e-booków. Możesz go odczytać na czytniku Kindle oraz na smartfonach i
tabletach po zainstalowaniu specjalnej aplikacji. Więcej informacji
znajdziesz w dziale Pomoc.
Multiformat
E-booki w Virtualo.pl dostępne są w opcji multiformatu.
Oznacza to, że po dokonaniu zakupu, e-book pojawi się na Twoim koncie we wszystkich formatach dostępnych aktualnie dla danego tytułu.
Informacja o dostępności poszczególnych formatów znajduje się na karcie produktu.
Multiformat
E-booki sprzedawane w księgarni Virtualo.pl dostępne są w opcji
multiformatu - kupujesz treść, nie format. Po dodaniu e-booka do koszyka
i dokonaniu płatności, e-book pojawi się na Twoim koncie w Mojej
Bibliotece we wszystkich formatach dostępnych aktualnie dla danego
tytułu. Informacja o dostępności poszczególnych formatów znajduje się na
karcie produktu przy okładce. Uwaga: audiobooki nie są objęte opcją
multiformatu.
czytaj
na tablecie
Aby odczytywać e-booki na swoim tablecie musisz zainstalować specjalną
aplikację. W zależności od formatu e-booka oraz systemu operacyjnego,
który jest zainstalowany na Twoim urządzeniu może to być np. Bluefire
dla EPUBa lub aplikacja Kindle dla formatu MOBI.
Informacje na temat zabezpieczenia e-booka znajdziesz na karcie produktu
w "Szczegółach na temat e-booka". Więcej informacji znajdziesz w dziale
Pomoc.
czytaj
na czytniku
Czytanie na e-czytniku z ekranem e-ink jest bardzo wygodne i nie męczy
wzroku. Pliki przystosowane do odczytywania na czytnikach to przede
wszystkim EPUB (ten format możesz odczytać m.in. na czytnikach
PocketBook) i MOBI (ten fromat możesz odczytać m.in. na czytnikach Kindle).
Informacje na temat zabezpieczenia e-booka znajdziesz na karcie produktu
w "Szczegółach na temat e-booka". Więcej informacji znajdziesz w dziale
Pomoc.
czytaj
na smartfonie
Aby odczytywać e-booki na swoim smartfonie musisz zainstalować specjalną
aplikację. W zależności od formatu e-booka oraz systemu operacyjnego,
który jest zainstalowany na Twoim urządzeniu może to być np. iBooks dla
EPUBa lub aplikacja Kindle dla formatu MOBI.
Informacje na temat zabezpieczenia e-booka znajdziesz na karcie produktu
w "Szczegółach na temat e-booka". Więcej informacji znajdziesz w dziale
Pomoc.
Czytaj fragment
Pobierz fragment
Pobierz fragment w jednym z dostępnych formatów
Mity polskie - ebook
Znaczna część ludzi jest przekonana, że Hamlet trzymał czaszkę, kiedy zadawał swoje egzystencjalne pytanie o „być albo nie być”. W rzeczy samej przeprowadził ten monolog już w trzecim akcie, podczas gdy scena z czaszką jest w piątym. Ale świat nie chciał tego tak widzieć i dlatego sceny połączono razem. Historycy starają się oddzielać mity od rzeczywistości, a mimo to istnieją utarte twierdzenia, które wszyscy mniej lub bardziej biorą za pewnik. Dlatego niektórzy nazywają to syndromem Hamleta. Mity polskie stanowią próbę odkłamania pewnych obiegowych prawd, do których tak bardzo Polacy się przyzwyczaili. Walka z mitami nie jest prosta, co przyznawał nawet Napoleon, który powiadał, że łatwiej zwyciężyć w dziesięciu bitwach, niż pokonać jeden mit. Książka ta nie jest podręcznikiem historii Polski ani próbą napisania jej od nowa. To rodzaj podsumowania dotychczasowego stanu badań, wzbogaconego o najnowsze hipotezy i wnioski.
| Kategoria: | Historia |
| Zabezpieczenie: |
Watermark
|
| ISBN: | 978-83-11-14319-7 |
| Rozmiar pliku: | 7,1 MB |
FRAGMENT KSIĄŻKI
Niezwykła i porażająca jest potęga mitu. Niezmierzone areały historiografii obsiane są uautentycznionymi mitami, co zauważyli już antyczni dziejopisarze, a po nich setki uczonych i literatów, choćby Aleksander Dumas, ojciec autora Trzech muszkieterów, czy Gabriel García Márquez. Wiktor Hugo niezniszczalność mitu zakotwiczonego w świadomości ludzkiej określił genialnie trafnym stwierdzeniem: il court, il vole, il tombe, il se relève roi, co znaczy, że mit wstanie królem z najgłębszego upadku i dalej pofrunie lotem orła. „Ujawnieniem bądź przypomnieniem prawdy można mit na chwilę cisnąć o ziemię – przyznaje Waldemar Łysiak – ale nigdy zabić. Prawda jest bezradna wobec Jego Królewskiej Mości – Mitu”.
Często ludzie są przekonani, że Hamlet trzymał czaszkę, kiedy zadawał swoje egzystencjalne pytanie o „być albo nie być”. W rzeczywistości przeprowadził ten monolog już w trzecim akcie, podczas gdy scena z czaszką jest w piątym. Jednak w potocznej świadomości te sceny zostały połączone. Historycy starają się oddzielać mity od rzeczywistości, a mimo to istnieją utarte twierdzenia, które wszyscy mniej lub bardziej biorą za pewnik. Dlatego niektórzy nazywają to syndromem Hamleta.
W tradycyjnej historiografii raczej przeciwstawiano historię mitowi, twierdząc, że zadaniem naukowego dziejopisarstwa jest uwolnienie się od wszelkich mitów. Zakres tego pojęcia został znacząco rozszerzony przez historiografię nowoczesną, która uważa je za szczególną formę świadomości społecznej, element ludzkiej kultury. Znalazło to wyraz w definicji zaproponowanej przez Charles’a-Oliviera Carbonella, który uznał mit za:
„(…) wszelką opowieść, każde przedstawienie, wszelką ideę wraz z towarzyszącymi jej obrazami, szeroko rozpowszechnioną i upowszechnioną, przekazywaną z pokolenia na pokolenie, która nadaje grupie (społecznej) jednocześnie spójność kulturową i koherencję moralną (reguły zachowania, sens Historii)”.
Mit, legenda – słowa te budziły i pewnie długo jeszcze budzić będą określone emocje związane z rozwiązywaniem zagadek przeszłości. Są więc wpisane niejako w sferę zagadnień, wokół których obraca się każdy historyk, niezależnie od tego, jaką specjalność reprezentuje i jaki określony element przeszłości chce zbadać. „Wiedza mitologiczno-legendarna” okazuje się niekiedy tak interesująca, a jednocześnie tak bardzo prawdopodobna, że wielu historyków chętnie może ją uznać, i uznaje za godną zamieszczenia w swoich dociekaniach badawczych, bez przeprowadzenia głębszej analizy krytycznej źródeł.
„Charakterystyczne jest – zauważa Czesław Grzelak – że zamiast rzeczowej analizy wydarzeń zaistniałych na wschodnim terytorium Drugiej Rzeczypospolitej, w opublikowanych wspomnieniach sporej liczby wysokich rangą i stanowiskiem polskich wojskowych, a nawet osobistości ze szczebla cywilnego kierownictwa państwa z tego okresu, pokutuje teza, iż zostali zaskoczeni agresją wschodniego sąsiada 17 września 1939 r. Tymczasem przesyłane do nich dane naszego wywiadu, zarówno płytkiego, jak i głębokiego (m.in. polskiego attaché wojskowego w Moskwie pułkownika Stefana Brzeszczyńskiego) wyraźnie wskazywały, że Związek Sowiecki czynił przygotowania do zbrojnej agresji na Polskę. Ale mit o braku znajomości tych faktów przez polskie elity wojskowo-polityczne okazał się dla nich silniejszy i łatwiejszy do przyjęcia niż prawda, że wiedzieli, a nic nie zrobili, chociaż zrobić w tamtej sytuacji niewiele mogli. Ale przynajmniej nie powstałby kolejny mit”.
Zastanawiając się nad żywotnością mitu w świadomości społecznej, dotykamy jednocześnie jego licznych funkcji. Tak więc może on powstać – przede wszystkim – na potrzeby własne (zarówno zbiorowości, jak i jednostki), w celu poprawy samopoczucia, by przedstawić się w lepszym świetle. Mit może powstać przeciw komuś (przeciw innej jednostce lub zbiorowości). Celem jest wówczas zdeprecjonowanie tego, przeciwko komu (czemu) jest skierowany. Wówczas bardzo bliski staje się temu, co zwykliśmy postrzegać jako stereotyp.
„Można nawet zaryzykować twierdzenie – pisze Karol Olejnik – że obecność mitów w naszych dziejach ojczystych jest przykładem właśnie szczególnej sytuacji, kiedy to odgrywają one rolę pozytywną. Zacznijmy jednak od ogólnej konstatacji, że mity wzbogacają tradycję, ubarwiają narodową świadomość. Wystarczy w tym miejscu przywołać mit o Piaście, założycielu dynastii. Niekiedy mamy do czynienia z sytuacją, kiedy mity wzajemnie się uzupełniają. Przykładem może być ów mit o odwiecznej zaporze, jaką przeciw Turkom stanowiła Rzeczpospolita (mit przedmurza), a zaczęło się to już w XV stuleciu, kiedy to najstarszy syn Władysława Jagiełły, Władysław III zwany Warneńczykiem, poniósł klęskę. (…)
To nie nikt inny, tylko Mistrz Wincenty Kadłubek przyczynił się do utrwalenia w historiografii błędnego obrazu relacji pomiędzy władzą świecką a duchowną, gdy całkowicie zmienił wcześniejszą relację Galla Anonima o konflikcie biskupa Stanisława z Bolesławem Śmiałym. Taka sytuacja towarzyszyła także następnym etapom dziejopisarstwa. Nawet u schyłku średniowiecznego zapisu, a na progu historiografii nowożytnej znajdujemy tego typu rewelacje, że odwołamy się do relacji Jana Długosza o rzekomym dowodzeniu armią polsko-litewską pod Grunwaldem przez Zyndrama z Maszkowic.
Czyny wodzów i poszczególnych uczestników zwycięskiego starcia bardziej nadawały się do tworzenia aury sukcesu, poniekąd pomagały maskować mizerne skutki całej kampanii. A zatem przekonanie o szczególnej bitności szlachty, o jej walorach rycerskich było niczym innym jak (w dużym stopniu) kulturową atrapą. (…) Mity znakomicie przecież rekompensują niepowodzenia, które w przeszłości były naszym udziałem, a które w ten sposób (dzięki nim) zyskują dodatkowego znaczenia, stają się mniej dotkliwe (przykładem mit o nieprzerwanym wywoływaniu przedstawiciela nieistniejącej Polski na sułtańskim dworze, przez całe XIX stulecie)”.
Przypadki mitów i legend związanych z historią narodu polskiego można by mnożyć. Ważniejsza chyba jednak jest ich likwidacja, czy przynajmniej znaczące ograniczenie ich wpływów, nie automatyczne, lecz merytoryczne, za pomocą udokumentowanych badań naukowych. Jednocześnie trzeba zauważyć, że mity i legendy są też w jakiś sposób spoiwem społecznym. Mimo ogólnie pejoratywnego wydźwięku mogą mieć pozytywne znaczenie.
Przykładem są mity państwotwórcze lub tworzone dla dobra interesów narodowych. Ważne miejsce zajmuje mit wzniosłości, który tworzy się, zwłaszcza wokół dowódców. Najczęściej podkreśla się ich talent, a wojna przestaje być pojmowana jako nieszczęście. Tłumaczy się ją ekspansją lub obroną i racją stanu. Nie ma jednak znaku równości między mitem a nieprawdą.
Niniejsza publikacja jest próbą ukazania pewnego sposobu spojrzenia na nasze dzieje, niezważającego na obiektywne, historyczne fakty. Żywotność takich „mitów” ukazuje, jak łatwo polskie społeczeństwo je zaakceptowało. Jakby na potwierdzenie poglądu Pascala, który uważał, że ludzie „niemal zawsze są skłonni wierzyć nie w to, co dowiedzione, ale w to, co im miłe!”.
Mity polskie stanowią próbę odkłamania pewnych obiegowych prawd, do których Polacy tak bardzo się przyzwyczaili. Walka z mitami nie jest prosta, co przyznawał nawet Napoleon, który twierdził, że łatwiej zwyciężyć w dziesięciu bitwach, niż pokonać jeden mit. Książka ta nie jest podręcznikiem historii Polski ani próbą napisania jej od nowa. To rodzaj podsumowania dotychczasowego stanu badań, wzbogaconego o najnowsze hipotezy i wnioski.
------------------------------------------------------------------------
1 W. Łysiak, Napoleoniada, Warszawa 1990, s. 261.
2 A.F. Grabski, Czy historiografię można uwolnić od mitów?, „Przegląd Humanistyczny”, 1996, nr l, s. 1.
3 C. Grzelak, Mity i legendy w historii – pułapki czy ślady przeszłości, Mit w historiografii i świadomości historycznej, Mity i legendy w polskiej historii wojskowości, t. 1, red. W. Caban, J. Smoliński, Kielce 2014, s. 27–28.
4 K. Olejnik, Mit w historiografii i świadomości historycznej, ibidem, s. 23–25.
5 R. Renz, Wstęp, Ibidem, s. 7.Wykaz ilustracji
1. Plemiona polskie – aut. Poznaniak, CC BY-SA 3.0
2. Postrzyżyny Mieszka – Jan Kazimierz Wilczyński, Album Wileńskie, CC BY-SA 3.0
3. Mieszko kruszy w swym państwie bałwany pogańskie – Jan Kazimierz Wilczyński, Album Wileńskie, CC BY-SA 3.0
4. Jeden z najwspanialszych przykładów wikińskiego szkutnictwa – okręt pogrzebowy z norweskiego Oseberg
5. Wikingowie słynęli ze swej waleczności – współczesna inscenizacja, fot. Tone, CC BY-SA 2.5
6. Łódź wikingów z anglosaksońskiej księgi
7. Zaprowadzenie chrześcijaństwa – obraz Jana Matejki; E. Suchodolska, M. Wredne, Jana Matejki Dzieje cywilizacji w Polsce, Warszawa 1998, CC BY-SA 3.0
8. Kościół i klasztor św. Mikołaja na wyspie Lido koło Wenecji. Według zwolenników hipotezy weneckiej z tym miejscem związany był Gall Anonim, zanim przybył do Polski – fot. Didier Descouens, CC BY-SA 4.0
9. Kronika polska, najstarszy zachowany rękopis, tak zwany Rękopis Zamoyskich z XIV wieku
10. Bolesław III Krzywousty według Jana Matejki, Poczet królów i książąt polskich
11. Mapa podziału Księstwa Polskiego w 1102 roku po śmierci Władysława I Hermana, CC BY-SA 3.0
12. Drzeworyt z Kroniki polskiej Marcina Bielskiego (1597) przedstawiający bitwę na Psim Polu
13. Pomorze i Prusy do 1125 – mapa z 1854 roku, sporządzona przez kartografa Karla von Sprunera
14. Chrzest Władysława III w 1425 roku – obraz Jana Matejki
15. Bitwa pod Warną – obraz Stanisława Chlebowskiego
16. Fragment obrazu Jana Matejki Bitwa pod Warną
17. Władysław Warneńczyk – wizja Jana Matejki
18. Fragment obrazu Januarego Suchodolskiego – Śmierć Władysława pod Warną
19. Obraz Spotkanie św. Joachima ze św. Anną znajdujący się w Muzeum Sztuki Sakralnej w Funchal – ponoć przedstawia Warneńczyka z żoną senhorinhą Annes
20. Cabo Girao, gdzie miał zginąć Władysław Warneńczyk
21. Fragment symbolicznego grobowca Władysława Warneńczyka na Wawelu – fot. Cezary Piwowarski, CC BY-SA 3.0
22. Jan z Kolna na obrazie Arthura Szyka
23. Jan z Kolna – posąg na Wałach Chrobrego w Szczecinie – fot. Mateusz War, CC BY-SA 3.0
24. Mapa Vinlandu
25. Mapa Michaela Loka z nazwiskiem Scolvusa
26. Posąg Krzysztofa Kolumba na Maderze
27. Pomnik odkrywców w Lizbonie
28. Husarz na obrazie Wacława Pawliszaka
29. Skrzydlata jazda tatarska w bitwie ze Szwedami podczas potopu w 1656 roku – obraz Johanna Philippa Lemkego z 1684 roku
30. Bitwa pod Kłuszynem – atak husarii na obrazie Szymona Boguszowicza z 1620 roku
31. Zbroje husarskie – Muzeum Wojska Polskiego – fot. Maciej Szczepańczyk, CC BY-SA 2.5
Rys. 32. Koń husarski – Encyklopedia staropolska ilustrowana Zygmunta Glogera
33. Kirasjerzy sascy Augusta II Mocnego wyekwipowani po husarsku – obraz Kampament na polach czerniakowskich i królikarni w 1732 roku Johanna Christiana Mocka
34. Bitwa pod Kircholmem – obraz Wojciecha Kossaka
35. Chorągiew husarska w bitwie pod Kircholmem – obraz Pietera Snayersa z 1630 roku
36. Husarz Paweł Krajewski przed królem Karolem IX w przededniu bitwy pod Kircholmem – detal anonimowego obrazu na podstawie rysunku Juliusza Kossaka
37. Król Węgier Stefan I Święty przekazuje Świętemu Emerykowi relikwie Krzyża Świętego, fresk Macieja Reichana z 1782 roku w kaplicy Oleśnickich – fot. Maciej Szczepańczyk, CC BY-SA 4.0
38. Klasztor pod wezwaniem Świętego Krzyża przed odbudową wieży
39. Krypta grobowa kaplicy Oleśnickich – domniemane zwłoki księcia Jeremiego Wiśniowieckiego – fot. Agnieszka Parkitna, CC BY-SA 2.5
40. Bazylika mniejsza Świętej Trójcy na Świętym Krzyżu – fot. Kroco245, CC BY-SA 3.0
41. Czy to jest ciało księcia Jeremiego Wiśniowieckiego?
42. Tupac Amaru II
43. José Gabriel Condorcanqui, potomek ostatniego króla Inków Tupaca Amaru I
44. Pismo węzełkowe kipu
45. Wszystkie znane kipu były zrobione ze sznurka, nigdy z rzemienia
46. Jedno z nielicznych zdjęć Andrzeja Benesza
47. Zamek w Niedzicy – fot. Klearchos Kapoutsis, CC BY-SA 2.0
48. Zbiornik Sromowski i Niedzica. U góry Pieniny Spiskie: Hombark i Cisówka – fot. Jerzy Opioła, CC BY-SA 3.0
49. Czy takie skarby ukryto w Niedzicy?
50. Napoleon w stroju koronacyjnym – obraz z 1805 roku François Gérarda
51. Śmierć ks. J. Poniatowskiego w Elsterze – rycina Jana Piotra Norblina
52. Niech żyje Cesarz! – na obrazie Wojciecha Kossaka
53. Wejście wojsk francuskich do Warszawy – rycina z początków XIX wieku
54. Grenadier i saper Księstwa Warszawskiego na obrazie Januarego Suchodolskiego z 1822 roku
55. Szturm na mury Saragossy – obraz Januarego Suchodolskiego z 1870 roku
56. Książę Józef Poniatowski na obrazie z początku XIX wieku
57. Proklamacja wzywająca do walki z Austrią po stronie Napoleona
58. Most Kierbedzia w Warszawie obsadzany przez 10 pułk piechoty podczas zamachu majowego w 1926 roku – „Światowid” 1926, nr 21 z 21 maja
59. Prezydent Ignacy Mościcki i Hermann Göring podczas polowania w Białowieży
60. Generał Tadeusz Jordan Rozwadowski – NAC, Sygnatura 1-W-451
61. Generał Włodzimierz Ostoja-Zagórski – Zbigniew Cieślikowski, Tajemnice śledztwa KO-1042/27. Sprawa generała Zagórskiego, Warszawa 1976
62. Marszałek Edward Rydz-Śmigły – „Gazeta Polska”, 1937, Biblioteka Kongresu USA
63. Nakaz zwolnienia generała Zagórskiego z aresztu
64. List gończy za generałem Włodzimierzem Zagórskim – Zbigniew Cieślikowski, Tajemnice śledztwa KO-1042/27. Sprawa generała Zagórskiego, Warszawa 1976
65. Prezydent Ignacy Mościcki wręcza buławę marszałkowską Edwardowi Rydzowi-Śmigłemu
66. Przemówienie Edwarda Rydza-Śmigłego w Krakowie, 6 sierpnia 1939 roku – Hanna i Tadeusz Jędruszczak, Ostatnie lata II Rzeczypospolitej (1935–1939), Warszawa 1970
67. Suchá Hora, miejsce przekroczenia granicy przez marszałka Edwarda Rydza-Śmigłego w 1941 roku – fot. Maciej Szczepańczyk, CC BY-SA 2.5
68. Grób Marszałka Polski Edwarda Rydza-Śmigłego – fot. Cezary p, GFDL
69. Tablica na budynku przy ulicy Sandomierskiej 18 w Warszawie upamiętnia Edwarda Rydza-Śmigłego i miejsce jego zamieszkania – fot. Jolanta Dyr, CC BY-SA 3.0
70. Edward Rydz-Śmigły z żoną Martą Thomas podczas wyborów do sejmu w 1938 roku – NAC, Sygnatura 1-A-927-5
71. Pierwszy gospodarz Polski Ludowej na propagandowym plakacie
72. Bierut wśród dzieci w dniu swoich urodzin, „Radio i Świat”, 1951, nr 16
73. Gazety codzienne z 13 marca 1956 roku – nazajutrz po śmierci Bieruta
74. Grób Bolesława Bieruta na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie – fot. Cezary Piwowarski, CC BY-SA 3.0
Często ludzie są przekonani, że Hamlet trzymał czaszkę, kiedy zadawał swoje egzystencjalne pytanie o „być albo nie być”. W rzeczywistości przeprowadził ten monolog już w trzecim akcie, podczas gdy scena z czaszką jest w piątym. Jednak w potocznej świadomości te sceny zostały połączone. Historycy starają się oddzielać mity od rzeczywistości, a mimo to istnieją utarte twierdzenia, które wszyscy mniej lub bardziej biorą za pewnik. Dlatego niektórzy nazywają to syndromem Hamleta.
W tradycyjnej historiografii raczej przeciwstawiano historię mitowi, twierdząc, że zadaniem naukowego dziejopisarstwa jest uwolnienie się od wszelkich mitów. Zakres tego pojęcia został znacząco rozszerzony przez historiografię nowoczesną, która uważa je za szczególną formę świadomości społecznej, element ludzkiej kultury. Znalazło to wyraz w definicji zaproponowanej przez Charles’a-Oliviera Carbonella, który uznał mit za:
„(…) wszelką opowieść, każde przedstawienie, wszelką ideę wraz z towarzyszącymi jej obrazami, szeroko rozpowszechnioną i upowszechnioną, przekazywaną z pokolenia na pokolenie, która nadaje grupie (społecznej) jednocześnie spójność kulturową i koherencję moralną (reguły zachowania, sens Historii)”.
Mit, legenda – słowa te budziły i pewnie długo jeszcze budzić będą określone emocje związane z rozwiązywaniem zagadek przeszłości. Są więc wpisane niejako w sferę zagadnień, wokół których obraca się każdy historyk, niezależnie od tego, jaką specjalność reprezentuje i jaki określony element przeszłości chce zbadać. „Wiedza mitologiczno-legendarna” okazuje się niekiedy tak interesująca, a jednocześnie tak bardzo prawdopodobna, że wielu historyków chętnie może ją uznać, i uznaje za godną zamieszczenia w swoich dociekaniach badawczych, bez przeprowadzenia głębszej analizy krytycznej źródeł.
„Charakterystyczne jest – zauważa Czesław Grzelak – że zamiast rzeczowej analizy wydarzeń zaistniałych na wschodnim terytorium Drugiej Rzeczypospolitej, w opublikowanych wspomnieniach sporej liczby wysokich rangą i stanowiskiem polskich wojskowych, a nawet osobistości ze szczebla cywilnego kierownictwa państwa z tego okresu, pokutuje teza, iż zostali zaskoczeni agresją wschodniego sąsiada 17 września 1939 r. Tymczasem przesyłane do nich dane naszego wywiadu, zarówno płytkiego, jak i głębokiego (m.in. polskiego attaché wojskowego w Moskwie pułkownika Stefana Brzeszczyńskiego) wyraźnie wskazywały, że Związek Sowiecki czynił przygotowania do zbrojnej agresji na Polskę. Ale mit o braku znajomości tych faktów przez polskie elity wojskowo-polityczne okazał się dla nich silniejszy i łatwiejszy do przyjęcia niż prawda, że wiedzieli, a nic nie zrobili, chociaż zrobić w tamtej sytuacji niewiele mogli. Ale przynajmniej nie powstałby kolejny mit”.
Zastanawiając się nad żywotnością mitu w świadomości społecznej, dotykamy jednocześnie jego licznych funkcji. Tak więc może on powstać – przede wszystkim – na potrzeby własne (zarówno zbiorowości, jak i jednostki), w celu poprawy samopoczucia, by przedstawić się w lepszym świetle. Mit może powstać przeciw komuś (przeciw innej jednostce lub zbiorowości). Celem jest wówczas zdeprecjonowanie tego, przeciwko komu (czemu) jest skierowany. Wówczas bardzo bliski staje się temu, co zwykliśmy postrzegać jako stereotyp.
„Można nawet zaryzykować twierdzenie – pisze Karol Olejnik – że obecność mitów w naszych dziejach ojczystych jest przykładem właśnie szczególnej sytuacji, kiedy to odgrywają one rolę pozytywną. Zacznijmy jednak od ogólnej konstatacji, że mity wzbogacają tradycję, ubarwiają narodową świadomość. Wystarczy w tym miejscu przywołać mit o Piaście, założycielu dynastii. Niekiedy mamy do czynienia z sytuacją, kiedy mity wzajemnie się uzupełniają. Przykładem może być ów mit o odwiecznej zaporze, jaką przeciw Turkom stanowiła Rzeczpospolita (mit przedmurza), a zaczęło się to już w XV stuleciu, kiedy to najstarszy syn Władysława Jagiełły, Władysław III zwany Warneńczykiem, poniósł klęskę. (…)
To nie nikt inny, tylko Mistrz Wincenty Kadłubek przyczynił się do utrwalenia w historiografii błędnego obrazu relacji pomiędzy władzą świecką a duchowną, gdy całkowicie zmienił wcześniejszą relację Galla Anonima o konflikcie biskupa Stanisława z Bolesławem Śmiałym. Taka sytuacja towarzyszyła także następnym etapom dziejopisarstwa. Nawet u schyłku średniowiecznego zapisu, a na progu historiografii nowożytnej znajdujemy tego typu rewelacje, że odwołamy się do relacji Jana Długosza o rzekomym dowodzeniu armią polsko-litewską pod Grunwaldem przez Zyndrama z Maszkowic.
Czyny wodzów i poszczególnych uczestników zwycięskiego starcia bardziej nadawały się do tworzenia aury sukcesu, poniekąd pomagały maskować mizerne skutki całej kampanii. A zatem przekonanie o szczególnej bitności szlachty, o jej walorach rycerskich było niczym innym jak (w dużym stopniu) kulturową atrapą. (…) Mity znakomicie przecież rekompensują niepowodzenia, które w przeszłości były naszym udziałem, a które w ten sposób (dzięki nim) zyskują dodatkowego znaczenia, stają się mniej dotkliwe (przykładem mit o nieprzerwanym wywoływaniu przedstawiciela nieistniejącej Polski na sułtańskim dworze, przez całe XIX stulecie)”.
Przypadki mitów i legend związanych z historią narodu polskiego można by mnożyć. Ważniejsza chyba jednak jest ich likwidacja, czy przynajmniej znaczące ograniczenie ich wpływów, nie automatyczne, lecz merytoryczne, za pomocą udokumentowanych badań naukowych. Jednocześnie trzeba zauważyć, że mity i legendy są też w jakiś sposób spoiwem społecznym. Mimo ogólnie pejoratywnego wydźwięku mogą mieć pozytywne znaczenie.
Przykładem są mity państwotwórcze lub tworzone dla dobra interesów narodowych. Ważne miejsce zajmuje mit wzniosłości, który tworzy się, zwłaszcza wokół dowódców. Najczęściej podkreśla się ich talent, a wojna przestaje być pojmowana jako nieszczęście. Tłumaczy się ją ekspansją lub obroną i racją stanu. Nie ma jednak znaku równości między mitem a nieprawdą.
Niniejsza publikacja jest próbą ukazania pewnego sposobu spojrzenia na nasze dzieje, niezważającego na obiektywne, historyczne fakty. Żywotność takich „mitów” ukazuje, jak łatwo polskie społeczeństwo je zaakceptowało. Jakby na potwierdzenie poglądu Pascala, który uważał, że ludzie „niemal zawsze są skłonni wierzyć nie w to, co dowiedzione, ale w to, co im miłe!”.
Mity polskie stanowią próbę odkłamania pewnych obiegowych prawd, do których Polacy tak bardzo się przyzwyczaili. Walka z mitami nie jest prosta, co przyznawał nawet Napoleon, który twierdził, że łatwiej zwyciężyć w dziesięciu bitwach, niż pokonać jeden mit. Książka ta nie jest podręcznikiem historii Polski ani próbą napisania jej od nowa. To rodzaj podsumowania dotychczasowego stanu badań, wzbogaconego o najnowsze hipotezy i wnioski.
------------------------------------------------------------------------
1 W. Łysiak, Napoleoniada, Warszawa 1990, s. 261.
2 A.F. Grabski, Czy historiografię można uwolnić od mitów?, „Przegląd Humanistyczny”, 1996, nr l, s. 1.
3 C. Grzelak, Mity i legendy w historii – pułapki czy ślady przeszłości, Mit w historiografii i świadomości historycznej, Mity i legendy w polskiej historii wojskowości, t. 1, red. W. Caban, J. Smoliński, Kielce 2014, s. 27–28.
4 K. Olejnik, Mit w historiografii i świadomości historycznej, ibidem, s. 23–25.
5 R. Renz, Wstęp, Ibidem, s. 7.Wykaz ilustracji
1. Plemiona polskie – aut. Poznaniak, CC BY-SA 3.0
2. Postrzyżyny Mieszka – Jan Kazimierz Wilczyński, Album Wileńskie, CC BY-SA 3.0
3. Mieszko kruszy w swym państwie bałwany pogańskie – Jan Kazimierz Wilczyński, Album Wileńskie, CC BY-SA 3.0
4. Jeden z najwspanialszych przykładów wikińskiego szkutnictwa – okręt pogrzebowy z norweskiego Oseberg
5. Wikingowie słynęli ze swej waleczności – współczesna inscenizacja, fot. Tone, CC BY-SA 2.5
6. Łódź wikingów z anglosaksońskiej księgi
7. Zaprowadzenie chrześcijaństwa – obraz Jana Matejki; E. Suchodolska, M. Wredne, Jana Matejki Dzieje cywilizacji w Polsce, Warszawa 1998, CC BY-SA 3.0
8. Kościół i klasztor św. Mikołaja na wyspie Lido koło Wenecji. Według zwolenników hipotezy weneckiej z tym miejscem związany był Gall Anonim, zanim przybył do Polski – fot. Didier Descouens, CC BY-SA 4.0
9. Kronika polska, najstarszy zachowany rękopis, tak zwany Rękopis Zamoyskich z XIV wieku
10. Bolesław III Krzywousty według Jana Matejki, Poczet królów i książąt polskich
11. Mapa podziału Księstwa Polskiego w 1102 roku po śmierci Władysława I Hermana, CC BY-SA 3.0
12. Drzeworyt z Kroniki polskiej Marcina Bielskiego (1597) przedstawiający bitwę na Psim Polu
13. Pomorze i Prusy do 1125 – mapa z 1854 roku, sporządzona przez kartografa Karla von Sprunera
14. Chrzest Władysława III w 1425 roku – obraz Jana Matejki
15. Bitwa pod Warną – obraz Stanisława Chlebowskiego
16. Fragment obrazu Jana Matejki Bitwa pod Warną
17. Władysław Warneńczyk – wizja Jana Matejki
18. Fragment obrazu Januarego Suchodolskiego – Śmierć Władysława pod Warną
19. Obraz Spotkanie św. Joachima ze św. Anną znajdujący się w Muzeum Sztuki Sakralnej w Funchal – ponoć przedstawia Warneńczyka z żoną senhorinhą Annes
20. Cabo Girao, gdzie miał zginąć Władysław Warneńczyk
21. Fragment symbolicznego grobowca Władysława Warneńczyka na Wawelu – fot. Cezary Piwowarski, CC BY-SA 3.0
22. Jan z Kolna na obrazie Arthura Szyka
23. Jan z Kolna – posąg na Wałach Chrobrego w Szczecinie – fot. Mateusz War, CC BY-SA 3.0
24. Mapa Vinlandu
25. Mapa Michaela Loka z nazwiskiem Scolvusa
26. Posąg Krzysztofa Kolumba na Maderze
27. Pomnik odkrywców w Lizbonie
28. Husarz na obrazie Wacława Pawliszaka
29. Skrzydlata jazda tatarska w bitwie ze Szwedami podczas potopu w 1656 roku – obraz Johanna Philippa Lemkego z 1684 roku
30. Bitwa pod Kłuszynem – atak husarii na obrazie Szymona Boguszowicza z 1620 roku
31. Zbroje husarskie – Muzeum Wojska Polskiego – fot. Maciej Szczepańczyk, CC BY-SA 2.5
Rys. 32. Koń husarski – Encyklopedia staropolska ilustrowana Zygmunta Glogera
33. Kirasjerzy sascy Augusta II Mocnego wyekwipowani po husarsku – obraz Kampament na polach czerniakowskich i królikarni w 1732 roku Johanna Christiana Mocka
34. Bitwa pod Kircholmem – obraz Wojciecha Kossaka
35. Chorągiew husarska w bitwie pod Kircholmem – obraz Pietera Snayersa z 1630 roku
36. Husarz Paweł Krajewski przed królem Karolem IX w przededniu bitwy pod Kircholmem – detal anonimowego obrazu na podstawie rysunku Juliusza Kossaka
37. Król Węgier Stefan I Święty przekazuje Świętemu Emerykowi relikwie Krzyża Świętego, fresk Macieja Reichana z 1782 roku w kaplicy Oleśnickich – fot. Maciej Szczepańczyk, CC BY-SA 4.0
38. Klasztor pod wezwaniem Świętego Krzyża przed odbudową wieży
39. Krypta grobowa kaplicy Oleśnickich – domniemane zwłoki księcia Jeremiego Wiśniowieckiego – fot. Agnieszka Parkitna, CC BY-SA 2.5
40. Bazylika mniejsza Świętej Trójcy na Świętym Krzyżu – fot. Kroco245, CC BY-SA 3.0
41. Czy to jest ciało księcia Jeremiego Wiśniowieckiego?
42. Tupac Amaru II
43. José Gabriel Condorcanqui, potomek ostatniego króla Inków Tupaca Amaru I
44. Pismo węzełkowe kipu
45. Wszystkie znane kipu były zrobione ze sznurka, nigdy z rzemienia
46. Jedno z nielicznych zdjęć Andrzeja Benesza
47. Zamek w Niedzicy – fot. Klearchos Kapoutsis, CC BY-SA 2.0
48. Zbiornik Sromowski i Niedzica. U góry Pieniny Spiskie: Hombark i Cisówka – fot. Jerzy Opioła, CC BY-SA 3.0
49. Czy takie skarby ukryto w Niedzicy?
50. Napoleon w stroju koronacyjnym – obraz z 1805 roku François Gérarda
51. Śmierć ks. J. Poniatowskiego w Elsterze – rycina Jana Piotra Norblina
52. Niech żyje Cesarz! – na obrazie Wojciecha Kossaka
53. Wejście wojsk francuskich do Warszawy – rycina z początków XIX wieku
54. Grenadier i saper Księstwa Warszawskiego na obrazie Januarego Suchodolskiego z 1822 roku
55. Szturm na mury Saragossy – obraz Januarego Suchodolskiego z 1870 roku
56. Książę Józef Poniatowski na obrazie z początku XIX wieku
57. Proklamacja wzywająca do walki z Austrią po stronie Napoleona
58. Most Kierbedzia w Warszawie obsadzany przez 10 pułk piechoty podczas zamachu majowego w 1926 roku – „Światowid” 1926, nr 21 z 21 maja
59. Prezydent Ignacy Mościcki i Hermann Göring podczas polowania w Białowieży
60. Generał Tadeusz Jordan Rozwadowski – NAC, Sygnatura 1-W-451
61. Generał Włodzimierz Ostoja-Zagórski – Zbigniew Cieślikowski, Tajemnice śledztwa KO-1042/27. Sprawa generała Zagórskiego, Warszawa 1976
62. Marszałek Edward Rydz-Śmigły – „Gazeta Polska”, 1937, Biblioteka Kongresu USA
63. Nakaz zwolnienia generała Zagórskiego z aresztu
64. List gończy za generałem Włodzimierzem Zagórskim – Zbigniew Cieślikowski, Tajemnice śledztwa KO-1042/27. Sprawa generała Zagórskiego, Warszawa 1976
65. Prezydent Ignacy Mościcki wręcza buławę marszałkowską Edwardowi Rydzowi-Śmigłemu
66. Przemówienie Edwarda Rydza-Śmigłego w Krakowie, 6 sierpnia 1939 roku – Hanna i Tadeusz Jędruszczak, Ostatnie lata II Rzeczypospolitej (1935–1939), Warszawa 1970
67. Suchá Hora, miejsce przekroczenia granicy przez marszałka Edwarda Rydza-Śmigłego w 1941 roku – fot. Maciej Szczepańczyk, CC BY-SA 2.5
68. Grób Marszałka Polski Edwarda Rydza-Śmigłego – fot. Cezary p, GFDL
69. Tablica na budynku przy ulicy Sandomierskiej 18 w Warszawie upamiętnia Edwarda Rydza-Śmigłego i miejsce jego zamieszkania – fot. Jolanta Dyr, CC BY-SA 3.0
70. Edward Rydz-Śmigły z żoną Martą Thomas podczas wyborów do sejmu w 1938 roku – NAC, Sygnatura 1-A-927-5
71. Pierwszy gospodarz Polski Ludowej na propagandowym plakacie
72. Bierut wśród dzieci w dniu swoich urodzin, „Radio i Świat”, 1951, nr 16
73. Gazety codzienne z 13 marca 1956 roku – nazajutrz po śmierci Bieruta
74. Grób Bolesława Bieruta na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie – fot. Cezary Piwowarski, CC BY-SA 3.0
więcej..
