Model biznesu sieci przedsiębiorstw - ebook

WSTĘP

Z zagadnieniem współpracy między przedsiębiorstwami jest związana problematyka tworzenia relacji o różnorodnym charakterze, kierunku oraz sile. Na podstawie tych relacji można zdiagnozować formy współpracy między przedsiębiorstwami. Sieci przedsiębiorstw są jedną z takich form współpracy. Obecnie zagadnienie sieci przedsiębiorstw przeżywa swoisty renesans w naukach o zarządzaniu. Jak zauważył Z. Olesiński , również w literaturze polskiej problematyka sieci przedsiębiorstw zainspirowała wielu badaczy. Popularność tego zagadnienia wynika z faktu, że podejście sieciowe pozwala na przebadanie różnych aspektów, które nierzadko wzajemnie się wykluczają, i wychwytuje zależności między nimi . Sieci przedsiębiorstw jako obiekt badań w naukach o zarządzaniu stanowią fascynujące, lecz trudne wyzwanie . W rzeczywistości jednak sieci przedsiębiorstw istniały od dawna, natomiast ich znaczenie gospodarcze zostało docenione w ostatnich latach. Podobne zjawisko występuje w odniesieniu do modelu biznesu. Stał się on popularnym zagadnieniem eksploracji naukowej, a literatura ekonomiczna dotycząca tego zagadnienia jest bardzo obszerna. Inną kwestią jest natomiast interferencja obu tych perspektyw. Z koniunkcji tych zagadnień otrzymuje się bowiem obiekt konceptualny, który można nazwać „modelem biznesu sieci przedsiębiorstw”. W takim kontekście nawet podstawowa tematyka dotycząca precyzowania pojęcia, identyfikacji obiektu, dokonywania klasyfikacji są nowymi problemami naukowymi. W związku z tak zarysowanym zagadnieniem nasuwa się problem badawczy w postaci pytania: Jak można określić model biznesu sieci przedsiębiorstw?

Większość publikacji naukowych dotyczących modelu biznesu odnosi się bezpośrednio do poszczególnych biznesów prowadzonych w ramach przedsiębiorstwa. Niektórzy autorzy dopuszczają jednak szersze zastosowanie owych modeli (np. odnoszące się do gospodarki narodowej) lub odnoszące się do zupełnie innych aspektów niż działalność gospodarcza (np. w odniesieniu do osobistej kariery zawodowej). Nie podejmując dyskusji na temat prawidłowości założeń teoretycznych tak usytuowanej koncepcji modelu biznesu, a zwłaszcza możliwości eksploracji naukowej i przydatności praktycznej, należy zauważyć, że model biznesu wykracza w publikacjach naukowych poza domenę pojedynczego przedsiębiorstwa. Fakt ten przemawia więc za uznaniem możliwości zbudowania spójnej teorii modelu biznesu sieci przedsiębiorstw. Innym argumentem uprawniającym do twierdzenia, że sieć przedsiębiorstw może działać według własnego modelu biznesu jest fakt, iż sieci przypisuje się wiele atrybutów i właściwości cechujących przedsiębiorstwa. Rozpatruje się np. problematykę strategii sieci. Przy tym warto podkreślić, że warunki sieciowego współdziałania oznaczają, iż oprócz strategii sieci występują także odrębne strategie jej członków . Poprzez analogię można stwierdzić, że model biznesu sieci przedsiębiorstw nie jest sprzeczny z faktem, iż pojedynczy członkowie sieci mają własne modele biznesu.

Dokonując agregacji tych pojęć, zauważyć należy występowanie zbieżności odnośnie głównej kategorii konstytuującej zarówno model biznesu, jak i sieć przedsiębiorstw. Model biznesu koncentruje się na uchwyceniu logiki tworzenia wartości dla klienta oraz przechwytywania części tej wartości przez przedsiębiorstwo. Podobnie w odniesieniu do sieci przedsiębiorstw – pomimo faktu, iż obiekt ten nie ma osobowości prawnej, to jednak realizuje procesy odpowiedzialne za tworzenie wartości. Poza tym, wspólnemu wysiłkowi tworzenia wartości, musi także towarzyszyć proces dzielenia się wytworzoną wartością . Dlatego też mówi się o apriopracji lub ekspropriacji wartości. Reasumując, zarówno w odniesieniu do modelu biznesu, jak i sieci przedsiębiorstw podstawowe znaczenie w definiowaniu tych obiektów ma tworzenie wartości i jej podział – zbieżność ta jest dodatkowym argumentem skłaniającym do zbadania zjawiska interferencji obu tych indywiduów. Zważywszy dodatkowo na niedostatek literatury na temat modelu biznesu sieci przedsiębiorstw oraz związany z tym brak wypracowanej metody identyfikacji tego obiektu badań, można wykazać istnienie luki poznawczej, która stworzyła podstawę do określenia celu głównego monografii, czyli opracowania metody identyfikacji modelu biznesu sieci przedsiębiorstw. Realizacja tego celu wymagała osiągnięcia celów szczegółowych w obszarze teoretycznym i empirycznym. W teoretycznej warstwie monografii celami szczegółowymi uczyniono:

• T.1: Zidentyfikowanie elementów składowych modelu biznesu sieci przedsiębiorstw.

• T.2: Określenie kryteriów oraz wielkości progowych wyłaniania modelu biznesu sieci przedsiębiorstw.

• T.3: Identyfikację wymiarów oceny modelu biznesu sieci przedsiębiorstw oraz zmiennych je charakteryzujących.

• T.4: Opracowanie klasyfikacji rodzajowej modeli biznesu sieci przedsiębiorstw.

W empirycznej warstwie sformułowano następujące cele szczegółowe:

• E.1: Ocena zidentyfikowanych modeli biznesu sieci przedsiębiorstw.

• E.2: Weryfikacja poprawności zbudowanej metody identyfikacji modelu biznesu sieci przedsiębiorstw i możliwości jej wykorzystania w różnych rodzajach sieci.

Założenia dotyczące wspomnianych celów wskazują na idiograficzny charakter badań. Jak zauważył J. Niemczyk, charakterystycznymi procedurami badawczymi podejścia nomotetycznego są: lustracja, korelacja i eksperyment, a właściwymi jego metodami: obserwacja, wywiad, ankieta, testy i eksperymenty. Natomiast właściwą procedurą badawczą dla podejścia idiograficznego jest studium przypadku, a metodami wykorzystywanymi w studium przypadku mogą być: analizy dokumentacji, obserwacje, a także wywiady .

W związku z tak zarysowanymi celami można sformułować następujące pytania badawcze:

1. Jakie kryteria należy przyjąć, aby można było stwierdzić powstanie modelu biznesu sieci przedsiębiorstw?

2. Jakie wielkości progowe należy przyjąć w ramach zidentyfikowanych kryteriów?

3. Jaki rodzaj i poziom relacji (z podziałem na stosunki i oddziaływania) uzasadnia stwierdzenie o powstaniu modelu biznesu sieci przedsiębiorstw?

4. Jakie elementy składowe należy badać w procesie identyfikacji modelu biznesu sieci przedsiębiorstw?

5. Jakie kryteria mogą służyć ocenie zidentyfikowanego modelu biznesu sieci przedsiębiorstw?

6. Jakie należy przyjąć wielkości progowe w ramach kryteriów oceniających model biznesu sieci przedsiębiorstw?

Aby uzyskać odpowiedzi na powyższe pytania, konieczne jest wykorzystanie konkretnych źródeł danych oraz zastosowanie odpowiednich metod badawczych. Na płaszczyźnie teoretycznej wykorzystano dedukcyjne oraz indukcyjne metody badań. Pozwoliło to zrekonstruować wiedzę zawartą w badanej literaturze i na jej podstawie sformułować własne wnioski. Natomiast na płaszczyźnie empirycznej wykorzystano metodę case study, która pozwoliła sprawdzić poprawność zbudowanej metody identyfikacji modelu biznesu sieci przedsiębiorstw. Podjęty problem badawczy powoduje, że praca ma charakter teoretyczny i empiryczny.

Przy tym charakter teoretyczny pracy obejmuje określenie podstawowych pojęć i sformułowanie założeń, a także opracowanie metody pomiaru identyfikującej model biznesu sieci przedsiębiorstw. Natomiast ocena modeli biznesu sieci przedsiębiorstw oraz konieczność sprawdzenia poprawności opracowanej w części teoretycznej metody ich identyfikacji wymusza przeprowadzenie badań empirycznych na konkretnych sieciach przedsiębiorstw.

Zakres podmiotowy badań objął sześć sieci przedsiębiorstw zróżnicowanych co do wielkości, branży, obszaru działania, okresu funkcjonowania itd. Logika zróżnicowania podmiotów badań została oparta na założeniu, że koncepcja identyfikacji modelu biznesu sieci przedsiębiorstw powinna być na tyle ogólna, aby mieć zastosowanie do różnego rodzaju sieci. Dlatego też do badań przyjęto po dwa przeciwstawne przypadki z trzech różnych rodzajów sieci. Przy takim charakterze badań przyjęto, że właściwą podstawą badań będzie perspektywa funkcjonalno-interpretatywna.

Przyjęty tok wywodu odzwierciedla struktura monografii. Praca składa się ze wstępu, trzech rozdziałów oraz zakończenia będącego podsumowaniem wyników badań oraz zarysowującego możliwości dalszych prac eksploracyjnych, bazujących na już otrzymanych wynikach.

W rozdziale 1, wykorzystując literaturę krajową i zagraniczną, określono pojęcie sieci przedsiębiorstw. Przyjęcie określonej perspektywy ontologicznej w tym zakresie było koniecznym zadaniem, aby w rozdziale 2 przejść do głównego obiektu badań, a mianowicie modelu biznesu sieci przedsiębiorstw. Rozdział ten obok elementów ontologicznych odnoszących się do modelu biznesu sieci przedsiębiorstw zawiera także problematykę identyfikacji tego obiektu. Podjęto w nim także zagadnienie oceny zidentyfikowanego modelu biznesu sieci przedsiębiorstw. Ocena ta została dokonana na podstawie wielu zmiennych i pozwala diagnozować rodzaj modelu biznesu występujący w badanej sieci przedsiębiorstw. Rozdział 3 zawiera empiryczną weryfikację zbudowanej w rozdziale drugim metodyki identyfikowania i oceny modelu biznesu sieci przedsiębiorstw.

W konsekwencji przeprowadzonych prac identyfikacja modelu biznesu sieci przedsiębiorstw odnosi się do badania jego elementów, a mianowicie: tworzenia i przechwytywania wartości, kompetencji, zasobów, konfiguracji wartości, kanałów dystrybucji, instrumentów konkurowania oraz relacji (z uwzględnieniem dekompozycji tej kategorii na element statyczny, czyli stosunki, oraz dynamiczny, czyli oddziaływania). Efektem przeprowadzonych badań jest więc wiedza, której wykorzystanie umożliwi doskonalenie funkcjonowania sieci przedsiębiorstw.

Do pracy dodano załącznik w postaci przykładowego kwestionariusza wywiadu dla poszczególnych przedsiębiorstw w zidentyfikowanych uprzednio sieciach.PRZYPISY

Potwierdzeniem takiego stanu rzeczy jest fakt, że model biznesu jest rozpatrywany przede wszystkim z punktu widzenia konkretnego przedsiębiorstwa. Jeśli jest analizowane przedsiębiorstwo niezdywersyfikowane przedmiotowo (jeden biznes), to występuje także jeden model biznesu. W przypadku przedsiębiorstw zdywersyfikowanych lub dokonujących segmentacji klientów można rozpatrywać w ramach przedsiębiorstwa więcej niż jeden model biznesu. Niezależnie jednak od tych dwóch przypadków model biznesu jest najczęściej rozpatrywany w odniesieniu do wydzielonych (czy to pod względem prawnym, czy organizacyjnym), pojedynczych jednostek lub grup kapitałowych.

Przykładowo problematyka budowy modeli biznesu dla Polski: .

Budową własnej kariery zawodowej opartą na modelu biznesu zajęli się m.in. . Przytoczyć tu można oryginalny tytuł tej książki: „Business Model You: A One-Page Method For Reinventing Your Career”, nie zaś jej polskie tłumaczenie, które brzmi: „Model biznesowy TY”. Jak widać w języku angielskim nie występują problemy semantyczne w przeciwieństwie do języka polskiego. Jak zauważył T. Falencikowski, sformułowanie „model biznesowy” jest błędne. Model dotyczy rzeczy, a modeluje się „coś”, np. dźwig, samochód, samolot, ptaka. Mówi się wówczas o modelu dźwigu, samochodu, samolotu, ptaka, a nie o modelu dźwigowym, samochodowym, samolotowym czy modelu ptasim. Wobec tego do rzeczownika „model” można dołączyć predykat odpowiadający na pytanie – model czego? Natomiast za niewłaściwe należy uznać używanie predykatu odpowiadającego na pytanie – model jaki? . W związku z powyższym w całej pracy użyto sformułowania model biznesu, zmieniając nawet formę w przypadku cytowań poszczególnych autorów, pozostawiono jedynie oryginalny zapis w tytułach artykułów lub książek.

Przykład ten jest uzasadniony, ponieważ strategia biznesu i model biznesu są ściśle ze sobą powiązane. Niektórzy autorzy posuwają się nawet dalej, utożsamiając model biznesu ze strategią. I choć podejście to jest obecnie często krytykowane, to jednak nikt nie kwestionuje ścisłych związków strategii i modelu biznesu.

Podejście nomotetyczne zakładało poszukiwanie ogólnych praw i reguł rządzących światem przyrody, podejście idiograficzne natomiast sugerowało wyjaśnianie zjawisk w taki sposób, aby nie prowadziło ono do formułowania reguł ogólnych, ale raczej do uchwycenia tych zdarzeń zewnętrznych, które mogłyby te zjawiska kształtować, zmieniać jakościowo (szerszą charakterystykę można znaleźć m.in. w ).

Nie oznacza to oczywiście, że w ramach studium przypadku nie można wykorzystać metod statystycznych typowych dla badań ilościowych, co ma miejsce w niniejszej pracy, natomiast oparcie badań na studiach przypadków nie daje podstaw do weryfikacji hipotez.

Logikę wykorzystania tej metody wraz z uzasadnieniem jej wyboru dokonano w części metodycznej pracy.

Logikę dobrania poszczególnych rodzajów sieci przedsiębiorstw wraz z uzasadnieniem ich wyboru przedstawiono w części metodycznej pracy.

Użyto tu sformułowania „przykładowy”, ostateczny bowiem kształt konkretnych kwestionariuszy wywiadu dla poszczególnych przedsiębiorstw w sieci był uzależniony od wcześniej zidentyfikowanych węzłów i relacji sieciowych między tymi przedsiębiorstwami (szerzej podrozdział 3.1. Metodyka badań).

Ponieważ większość badań sieci w socjologii prowadzi się z perspektywy jednostek ludzkich, niebezpieczne jest bezpośrednie przekładanie ich na relacje między przedsiębiorstwami .

Ze względu na fakt, iż w wielu sieciach międzyorganizacyjnych przedsiębiorstwa odgrywają kluczową rolę, natomiast organizacje takie jak instytuty badawcze, urzędy administracji różnego szczebla, organizacje pozarządowe itd. pełnią często funkcje pomocnicze, to sieć międzyorganizacyjną określa się w uproszczeniu siecią przedsiębiorstw. Niektórzy autorzy, definiując sieć przedsiębiorstw, uważają, że oprócz samych przedsiębiorstw w jej skład mogą wchodzić także inne podmioty, np. według J.R. D’Cruza i A.M. Rugmana, sieć przedsiębiorstw to struktura zarządcza, która służy organizowaniu wymiany na podstawie kooperacyjnych niezależnych (tzn. niepowiązanych kapitałowo) powiązań przedsiębiorstw oraz innych podmiotów. Przy tym wspomniane „inne podmioty” mogą reprezentować nie tylko infrastrukturę ekonomiczną, lecz także pozaekonomiczną (np. administrację państwową oraz związki zawodowe czy też instytucje szkoleniowe) . Niemniej jednak mimo częstego stosowania obu tych terminów zamiennie należy pamiętać, że choć są to bliskoznaczne pojęcia, to jednak nie są synonimami.

Listę podanych przykładów można rozszerzyć o inne terminy, takie jak: „sieć gospodarcza”, „sieć strategiczna”, „sieć biznesowa”, „sieć organizacji”, „struktura sieciowa” lub po prostu „sieć”, które to, choć blisko związane z pojęciem sieci przedsiębiorstw, nie oznaczają tego samego.

Przyjmując, że zakres nazwy to zbiór wszystkich jej desygnatów .

OECD w swych opracowaniach przyjmuje podobną definicję do cytowanej już definicji M.E. Portera, uznając klaster za lokalne skupisko powiązanych horyzontalnie lub wertykalnie przedsiębiorstw, działających w pokrewnych sektorach wraz z innymi instytucjami wobec nich komplementarnymi .

Lub inne cele, niemniej jednak cele te muszą być tożsame z celami przyjętymi dla organizacji komercyjnych (głównie przedsiębiorstw).

Ze względu na charakter niniejszej monografii nie ma potrzeby opisywania każdego przypadku z osobna (tym bardziej że przedstawiono tu jedynie pokrewne pojęcia), można jednak zauważyć, że w odniesieniu do sieci wartości (sieci tworzącej wartość dodaną – value creating network) podstawowymi jej cechami są: dzielony przez uczestników wspólny cel dotyczący wartości, wzajemne inwestycje służące dodaniu wartości, a także asymetria władzy, oferująca możliwość kontroli . Natomiast sieć strategiczna to długotrwałe, celowe porozumienia między autonomicznymi organizacjami, dzięki którym możliwe jest zdobycie i/lub utrzymanie przewagi konkurencyjnej .

Ze względu na charakter monografii nie podjęto tu „problemów ontologicznych” związanych z pojęciem przedsiębiorstwa. Problematyka ta jest bowiem przedmiotem dyskusji teoretyków zarządzania od wielu lat (także w literaturze polskojęzycznej), w szczególności w ramach nurtu nazwanego „nauka o przedsiębiorstwie”. Jako przykład monografii odnoszących się kompleksowo do omawianego zagadnienia można podać choćby i wiele innych prac. Zagadnienie to jest o tyle związane z tematyką niniejszej monografii, gdyż niektóre definicje przedsiębiorstwa odnoszą się bezpośrednio do sieci. Na przykład kooperacyjna teoria przedsiębiorstwa określa przedsiębiorstwo jako organizację, której miejsce w gospodarce w procesie swoistej gry z innymi przedsiębiorstwami wyznaczają możliwości wejścia w kooperację, np. sieć przedsiębiorstw lub ekosystem .

W potocznym języku sieć oraz internet stały się wręcz synonimami. Tendencja ta jest istotna dla problematyki opisywanej w niniejszej monografii, gdyż często przez pojęcie „sieciowy model biznesu” nie rozumie się modelu biznesu sieci, a jedynie model biznesu, którego istotnym elementem jest internet, czyli de facto model e-biznesu, np. takie ujęcie zaprezentowano w .

Ograniczono się tu jedynie do przykładów definiujących sieć przedsiębiorstw, pomijając liczne przykłady definicji sieci międzyorganizacyjnej podane w literaturze.

Na przykład grupa jest definiowana jako pewna liczba jednostek połączonych w jakąś wyodrębniającą się całość . Zatem liczba nie jest precyzyjnie określona, podobny przykład można podać w odniesieniu do zbioru – i choć w przytaczanych definicjach z pewnością nie brano tego pod uwagę, liczba elementów zbioru może wynosić jeden, a nawet zero (w przypadku zbiorów pustych).

Przy tym „wiele przedsiębiorstw” również pozwala na ustalenie liczby podmiotów na minimalnym poziomie trzy. Kilka to liczebnik nieokreślony, oznaczający w sposób przybliżony liczbę od trzech do dziewięciu czegoś , natomiast wiele to wyraz wskazujący na wielką liczbę, ilość lub wielkie nasilenie czegoś .

Za przyjęciem większej niż dwa minimalnej liczby uczestników sieci przedsiębiorstw przemawia fakt, że sieć powiązań to coś więcej niż prosta suma dwustronnych, bilateralnych relacji między poszczególnymi podmiotami. Dzieje się tak, ponieważ na relacje oddziałuje pewien całościowy kontekst działań, który obejmuje konkretne powiązania dwustronne. Co więcej, sieć przedsiębiorstw to nie tylko relacje między podmiotami, lecz również zależności jednych powiązań od drugich . Przy minimalnej liczbie dwóch przedsiębiorstw niemożliwe jest rozpatrywanie tego kontekstu, a jedyny poziom analizy można sprowadzić do diady, gubiąc cały kontekst problematyczny, jaki towarzyszy zagadnieniu funkcjonowania sieci międzyorganizacyjnych (ciekawe przykłady oddziaływania przez relacje pośrednie, ukazujące jak niepełny obraz sieci powstaje jedynie przez analizę relacji bezpośrednich, przytacza .

Co można przetłumaczyć jako definiowanie przez rodzaj najbliższy i różnicę gatunkową. Przykładem może tu być często cytowana definicja Arystotelesa: „Człowiek to zwierzę (genus proximom – rodzaj najbliższy) rozumne (differentiam specificam – różnica gatunkowa)”. W tabeli 1.3 przedstawiono zatem genus proximom, natomiast differentiam specificam zostanie poddana analizie w dalszej części niniejszego podrozdziału.

W analizowanych przypadkach są to wyrażenia typu: zestaw, grupa, zgrupowanie.

Do terminów tych należą, np.: interakcja, powiązanie, powiązanie partnerskie, związek, współpraca, współdziałanie, wielość, zależność.

Na przykład: jednostka, samodzielna jednostka, podmiot, element, firma, komercyjna organizacja, jednostka gospodarcza.

Na przykład: koordynacja, sposób, działanie, organizacja, organizowanie, jednoczenie.

Wyrażenia typu: układ, forma, struktura, wzorzec, porozumienie, system, sposób, wiązka, mechanizm, konfiguracja.

Na przykład: interakcja, powiązanie, powiązanie partnerskie, związek, współpraca, współdziałanie, wielość, zależność.

Oczywiście możliwe jest kompromisowe sformułowanie typu „zbiór przedsiębiorstw i relacji”, niemniej jednak łączne ujmowanie przedsiębiorstw i relacji nie jest raczej fortunnym rozwiązaniem, poza tym pojawia się problem, dlaczego „przedsiębiorstw i relacji”, a nie „relacji i przedsiębiorstw” (przyjmując, że na początku powinien być element „ważniejszej wagi”).

Co zresztą czyni wielu twórców definicji sieci przedsiębiorstw.

Samo pojęcie relacji zostanie omówione w dalszej części monografii.

Za produkty przyjmuje się tu zarówno wyroby, jak i usługi.

W pewnych sektorach sieciowa kooperacja przedsiębiorstw staje się wręcz standardem .

Wyróżnianie jako budulca sieci międzyorganizacyjnych dwóch elementów składowych, a mianowicie węzłów (organizacji) oraz relacji nie jest jedynym podejściem stosowanym w eksploracji naukowej tego zagadnienia. Przykładowo zgodnie z modelem ARA sieci przedsiębiorstw są konstytuowane przez trzy powiązane i oddziałujące na siebie elementy, a mianowicie: aktorów (actors), działania zachodzące między nimi (activities) i zasoby (resources) . Upraszczając, można przyjąć, że odpowiednikiem aktorów w modelu ARA są węzły, natomiast activities są odpowiednikiem relacji (w oryginale używano terminu activity links). Pozostają więc zasoby, które przynależą do poszczególnych węzłów (organizacji) na zasadzie wyłącznej własności bądź wspólnej (przynależność do wybranych lub wszystkich członków sieci na zasadzie umów formalnych bądź nieformalnych). Są one wtedy nieodłącznym elementem konstytuującym pierwszy element – actors. Nie ma więc potrzeby wydzielania ich jako trzeciego składnika. Jeśli natomiast w modelu tym chciano zwrócić uwagę na problem powiązań zasobowych między uczestnikami sieci (w oryginale modelu ARA użyto sformułowania resources ties), to nawet traktując o „twardych” zasobach materialnych, relacje obejmują oddziaływania materialne (nie wspominając o energetycznych czy informacyjnych) i zgodnie z brzytwą Okhama nie ma potrzeby wydzielania kolejnego bytu. Przechodząc na grunt nauk o kierowaniu organizacjami, L. Krzyżanowski uznał, że kategoria rzeczy nie wystarcza do opisu i wyjaśnienia realnego uniwersum. Nie jest bowiem w stanie opisać i wytłumaczyć przyczyn złożoności i zmienności świata realnego. Natomiast wraz z wzajemnymi oddziaływaniami jako kategorią współtworzącą ontologiczny obraz rzeczywistości jest to już możliwe . Wystarczą więc dwie bazowe kategorie do opisu i wyjaśnienia świata realnego, tym bardziej dwie kategorie można uznać za wystarczające do eksploracji sieci przedsiębiorstw. W związku z tym w całej monografii konsekwentnie przyjęto te dwa elementy (tzn. przedsiębiorstwa i relacje) jako wystarczające kategorie do opisu funkcjonowania sieci przedsiębiorstw.

Świadczy o tym także przyjęta w niniejszej monografii definicja sieci przedsiębiorstw.

Należy przy tym podkreślić, że wydzielanie mikro- i makroperspektywy jest kluczowym problemem nie tylko w naukach ekonomicznych (w tym w naukach o zarządzaniu), lecz także innych dyscyplinach wiedzy, np. socjologii, a nawet fizyki czy biologii. Natomiast koncepcja sieci jest m.in. z tego powodu interesująca, że ma swe źródła i zastosowania w obu (tzn. mikro i makro) obszarach .

Przegląd definicji siły przetargowej z punktu widzenia ekonomii, nauk politycznych, socjologii oraz organizacji i zarządzania można znaleźć choćby w .

Niektórzy badacze zajmujący się sieciami międzyorganizacyjnymi uważają nawet, że identyfikowanie konkretnych treści relacji reprezentowanych przez więzi między organizacjami w sieci jest ograniczone jedynie wyobraźnią badacza; zob. .

Na przykład .

Inną kwestią jest fakt, że same sieci przedsiębiorstw można porządkować w ten sposób (np. w zależności od liczby węzłów można mówić o mniejszych czy większych jednostkach).

Biorąc pod uwagę założenia metodyczne i postawiony w niniejszej pracy cel badawczy.

Mówi się o celach przedsiębiorstwa, realizowaniu przez przedsiębiorstwo strategii, przedsiębiorstwie zachowującym się społecznie odpowiedzialnie, a nawet prawidłowo lub nieprawidłowo motywującym swoich pracowników. Podobnie jest w odniesieniu do opisu sieci przedsiębiorstw. Konkretyzując ich działania, formułuje się stwierdzenia, iż przedsiębiorstwa współpracują, dzielą się zasobami, realizują wspólne cele. Faktycznie współpraca taka ma miejsce, ale odbywa się na zasadach ustalonych przez ludzi (właścicieli lub menedżerów zatrudnionych w tych przedsiębiorstwach) i „poprzez ludzi”.

Nie przesądzając o słuszności któregokolwiek z tych podejść, należy stwierdzić, że charakteryzują się one wysokim stopniem subiektywizmu. Dlatego w części metodycznej badań po dokładniejszym scharakteryzowaniu zasygnalizowanych tu podejść zaproponowano autorskie „podejście sekwencyjne” (zob. rozdział 3).

Szczegółowy opis charakteryzujący wskazane atrybuty relacji sieciowej wraz z ich praktycznym wykorzystaniem w części badawczej niniejszej pracy również przedstawiono w części metodycznej.

Przyjmując, iż w analizowanej sytuacji węzły są przedsiębiorstwami, przypisywanie im tego typu zdolności „ociera się” o omawiany już błąd hipostazy. Mając jednak świadomość, że za zdolnością tworzenia relacji kryją się ostatecznie ludzie z konkretnych przedsiębiorstw, uproszczenie to można uznać za dopuszczalne.

Oczywiście przy założeniu pewnego poziomu autonomii decyzyjnej przedsiębiorstw wchodzących w skład grupy.