Mój rok 1984 - ebook

„Idealizować”: – przypisywać komuś lub czemuś cechy doskonalsze od rzeczywistych; wyrażać przesadnie pozytywną opinię; przeceniać.

„Idealizacja”: – psychologiczny mechanizm obronny, na który składają się dwa etapy:

1/ rozszczepienie obiektu idealizacji na dwie części – dobrą i złą,

2/ zaprzeczenie istnienia złej części (wyparcie) i wyolbrzymienie dobrej; niedostrzeganie wad, dostrzeganie samych zalet.

Wspomnienia to jak dotąd jedyny wehikuł

czasu wynaleziony przez ludzkość.

Gdzieś zasłyszane lub przeczytane

Wszystkie osoby i wydarzenia, z wyjątkiem historycznych, przedstawione w tej książce są fikcyjne, a ich zbieżność z prawdziwymi osobami i wydarzeniami może być jedynie przypadkowa.CZĘŚĆ I (1983 /1984)

Stan wojenny

Dwudziestego drugiego lipca 1983 roku uroczyście rozwiązano Wojskową Radę Ocalenia Narodowego i zniesiono stan wojenny.

Marcel odetchnął z ulgą. Wreszcie koniec wojny partii z narodem, przynajmniej oficjalnie. Doskonale pamiętał, jak go wprowadzali.

★

– Marcelu, co z tego pamiętasz?

– To w gruncie rzeczy nie tak dawno, dwa lata bez pięciu miesięcy, więc pamiętam wszystko bardzo dobrze. Trzynasty grudnia to była niedziela, obudziłem się rano, niby wszystko normalnie, jak w każdą niedzielę. Ale wstałem i czułem, że jednak coś jest nie tak… Rodzice jacyś tacy mało weseli, a nawet dziwnie poważni, włączony telewizor, a w telewizorze zamiast, jak to o tej porze, poranka – generał Jaruzelski w galowym mundurze o czymś przemawia. Cholera, co się dzieje?

Przy śniadaniu słuchałem tego, co mówił generał. Okazało się, że dla przeciwdziałania antysocjalistycznym elementom, kierując się potrzebą zapewnienia wzmożonej ochrony interesów państwa, żeby chronić spokój, ład i porządek, i tak dalej, i tak dalej, Rada Państwa w nocy z wczoraj na dzisiaj wprowadziła stan wojenny. Generał mówił o ojczyźnie w niebezpieczeństwie i jakiejś Wojskowej Radzie Ocalenia Narodowego. Ale co to jest ten „stan wojenny”? Z filmów, gazet i książek wiadomo, że jak jest „stan wojenny”, to znaczy, że jest wojna, a jak jest wojna, to są działania wojenne, żołnierze strzelający do siebie, jeżdżą czołgi i działa, latają samoloty, czasem spadają bomby, więc wojnę dobrze widać i słychać. Popatrzyłem za okno – na termometrze i na szybach mróz, od cholery śniegu, jak to u nas w grudniu, ale cisza i spokój… W zasięgu wzroku tylko zamknięty, przysypany śniegiem bazar, pusta Polna w śniegu i na horyzoncie jeszcze bardziej puste, białe Pole Mokotowskie. Jaka wojna?

Chyba byłem za młody i za głupi, ponieważ w ogóle mnie to nie obeszło. Najfajniejsze w całej sytuacji było to, że, jak się zdawało, mieliśmy przed sobą całe trzy tygodnie ekstra ferii, od poniedziałku czternastego, aż do początku stycznia po Sylwestrze. „Zdawało się”, bo stuprocentowej pewności nie miałem – to było zbyt piękne, żeby było prawdziwe, ale może jednak…? Następnego dnia rano spotkaliśmy się z Waflem i razem poszliśmy do jego szkoły zobaczyć, czy są lekcje. Wafel to tak naprawdę Adrian, mój kolega jeszcze z osiemnastki, podstawówki, do której razem chodziliśmy. Teraz byliśmy w pierwszej klasie, każdy w swoim liceum, ale kolegowanie nam zostało, a nawet przerodziło się w przyjaźń. I w żaden sposób nie mogę sobie przypomnieć, jak to się stało, że Adrian został Waflem…

Wychodząc z domu, na wszelki wypadek wziąłem torbę z poniedziałkową zawartością, bo mimo wszystko chciałem pojechać też do swojej szkoły, żeby to sprawdzić i mieć całkowitą pewność. Jeżeli lekcje u mnie by były, najwyżej trochę bym się spóźnił. Ulice już nie były takie puste, jak w niedzielę, ale chyba faktycznie coś było na rzeczy, ponieważ chwilę po wyjściu z domu zobaczyłem niecodzienny widok – SKOT-a stojącego przy „Rivierze” i paru żołnierzy z karabinami, grzejących się przy koksowniku. Jak są żołnierze, to może faktycznie jest i wojna?

– SKOT-a…?

– SKOT to skrót od „średni kołowy transporter opancerzony” w wersji po czesku, bo to czeska myśl militarna, stąd inna kolejność liter. Skoty to takie mniejsze czołgi bez lufy, które pojawiły się wtedy na ulicach Warszawy, i w innych miastach chyba także. Nie wiem, bo gdzie indziej nie byłem.

U Wafla w Czackim lekcji nie było, szkoła zamknięta na cztery spusty, nikogo w środku. Jeżeli w ogóle ktoś tam był, nawet się nie pofatygował, żeby otworzyć. Stamtąd do mojego liceum też pojechaliśmy razem, a u mnie dokładnie to samo – pusto i ciemno, a pan woźny z bardzo poważną miną przez uchylone drzwi oznajmił nam, że szkoła jest zamknięta i lekcji nie będzie aż do stycznia. Na koniec przykazał, żebyśmy jak najszybciej wracali prosto do domu. A więc to prawda: miałem przed sobą trzy tygodnie wolnego, życie było piękne! Tyle czasu, żeby nic nie musieć, poczytać sobie książki, słuchać muzyki i kręcić kostką! Po znalezieniu w jakiejś gazecie sposobu na jej ułożenie i intensywnym treningu doszedłem do całkiem niezłej wprawy, potrafiłem ułożyć kostkę w ciągu około półtorej minuty. Teraz pewnie byłoby już gorzej.

Chodzi oczywiście o kostkę Rubika, na punkcie której właśnie wtedy oszalał cały świat… Jeśli ktoś nie wie – kostka Rubika to sześciokolorowy sześcian (każdy jego bok to jeden pełen kolor), którego ściankami można dowolnie kręcić w pionach i poziomach. Cała zabawa polegała najpierw na dokładnym pomieszaniu kolorów (po którym każda ścianka kostki składała się z przypadkowej zbieraniny kwadracików w różnych kolorach), a następnie na poukładaniu ich z powrotem do jednokolorowych płaszczyzn. Brzmi prosto i niegroźnie, ale ułożenie kostki Rubika było zadaniem niewykonalnym i mogło doprowadzić do furii połączonej ze skrajną rozpaczą. Chyba że… znało się tzw. sposób. Sposób, w jaki należało układać poszczególne warstwy (nie – ścianki) kostki, tak aby na końcu osiągnąć ten zapierający dech w piersiach efekt ułożonej, pięknej kostki, z powrotem w sześciu pełnych kolorach.

Węgierski architekt Erno Rubik swoją kostką na zawsze zapisał się w historii najfajniejszych, nikomu do niczego niepotrzebnych wynalazków, a przy okazji zarobił na niej prawdziwą fortunę. Poddana profesjonalnej promocji i dystrybucji kostka od roku 1980 do dzisiaj sprzedała się w około trzystu pięćdziesięciu milionach egzemplarzy, a statystyczne szacunki mówią, że bawił się nią co siódmy mieszkaniec Ziemi. Gadżet Erno Rubika stał się jednym z najlepiej rozpoznawalnych i najradośniejszych symboli dekady lat osiemdziesiątych, a nawet poleciał na statku kosmicznym w przestrzeń pozaziemską.

Chodziliśmy z Waflem codziennie na miasto, popatrzeć, co się dzieje, i pobyć trochę na powietrzu. Jakoś tak w następnym tygodniu (więc to musiał być ostatni tydzień przed świętami) zerwałem ze słupa ogłoszeniowego (a w zasadzie nie słupa, tylko takiej betonowej ścianki, na której po obu stronach naklejano różne plakaty i ogłoszenia) „Obwieszczenie o wprowadzeniu stanu wojennego ze względu na bezpieczeństwo państwa”. Zerwałem, złożyłem i pod kurtką doniosłem do domu. W zasadzie nie bardzo wiem, po co to zrobiłem, po co mi było to „Obwieszczenie”? Może na pamiątkę… Ale pamiątkę czego…? Co tu upamiętniać?

Obwieszczenie zachowało się do dzisiaj. Mocno pożółkłe wisi oprawione w przeszkloną ramę jako jeden z najcenniejszych artefaktów w Marcelowej naściennej kolekcji, razem z różnymi imponującymi dyplomami i wybranymi zdjęciami z dalekich podróży, których miłośnikiem został w dorosłym życiu.

A więc jednak. Po trzydziestu z górą latach ta zadrukowana płachetka papieru stała się cenną, dzisiaj już bez-emocyjną pamiątką, czy raczej nostalgicznym kawałkiem tamtych trudnych czasów. Jak to dobrze jest wpaść też czasem na jakiś głupi pomysł…

★

Marcel skończył pierwszą klasę liceum, potem drugą, a teraz miał wakacje przed klasą trzecią.

No więc znieśli stan wojenny.

Był piątek, 22 lipca 1983 roku, właśnie parę dni temu wrócił z obozu wędrownego w górach, w pięknym Beskidzie Sądeckim i jeszcze piękniejszych Tatrach.

Obóz wędrowny

Marcel był tam z Waflem, obaj trochę na doczepkę do grupy z jednego z liceów na Żoliborzu. Dwadzieścia kilka osób. Znajoma Wafla, a raczej jego mamy, była organizatorką imprezy i licencjonowaną przewodniczką górską, więc przy okazji i oni się załapali. Chociaż na początku byli we dwóch trochę obcy – w końcu cała reszta znała się z jednej szkoły, niektórzy nawet z jednej klasy, a oni dołączyli z zewnątrz – to, jak to wśród młodzieży, lody szybko zostały przełamane. Wspólna, miejscami trudna trasa z plecakami po górach, wieczory z różnymi wspólnymi akcjami, wspólne obowiązki – mimo że obaj byli trochę młodsi, szybko poczuli się z tym towarzystwem dobrze i w miarę swobodnie. A towarzystwo z nimi.

Najgorszy, najtrudniejszy był pierwszy dzień obozu. Prosto po całej nocy w pociągu wszyscy mieli do przejścia żółty szlak ze Starego Sącza na Przehybę, gdzie w schronisku czekał już wcześniej zarezerwowany nocleg dla całej grupy. Piętnaście kilometrów trasy, mocno pod górę, tam jest do pokonania ponad osiemset metrów różnicy poziomów! Wymęczeni po pociągu, do tego to był przecież pierwszy dzień po przyjeździe z miasta, więc jeszcze nierozruszani, a nad nimi lipcowe, mocno grzejące słońce… Było ciężko. Na trasie grupa mocno się rozciągnęła, ci najlepiej sobie radzący szli z przodu i dotarli na miejsce pierwsi, trochę słabsi – w środku peletonu, a ostatni maruderzy przybyli do schroniska nawet dwie godziny później… Ale po Przehybie było już tylko łatwiej, a za to wejście wszyscy dostali do swoich GOT-owskich książeczek aż po dwadzieścia dwa punkty na dobry początek.

GOT to Górska Odznaka Turystyczna – i wtedy, i dziś ważne trofeum dla każdego „profesjonalnego” amatora chodzenia po górach. Odznaka była stopniowana, od podstawowej („Popularnej”), poprzez „małą” brązową, srebrną i złotą, „dużą” w tych samych kolorach, aż do super-odznaki „Za wytrwałość”. Każda trasa w górach była – stosownie do swojej trudności – wyceniona na odpowiednią liczbę punktów, a fakt jej przejścia uwidoczniony w książeczce GOT-u i potwierdzony przez upoważnioną do tego osobę (np. przewodnika górskiego). Dla pełnej jasności – dwadzieścia dwa punkty to jedna z najwyższych ówczesnych punktacji za pojedynczą trasę, a więc obozowa młodzież została od razu, pierwszego dnia rzucona na najgłębszą wodę. Przekraczanie wyznaczonych dla kolejnych odznak progów punktowych uprawniało do odbioru z PTTK – Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego – kolejnych odznak, a tym samym umacniania i demonstrowania swojego rosnącego statusu górskiego piechura.

Wspólne obozowe popołudniowo-wieczorne akcje to na przykład mecz w siatkówkę (czy coś, co ją miało przypominać), słuchanie w sobotę wieczorem Listy Przebojów Trójki albo mecz w piłkę z miejscowymi (to już tylko dla panów). Goście z Warszawy zagrali jeden taki w Krynicy na boisku szkoły, w której grupa nocowała. Miejscowi sami zgłosili się do nich z propozycją meczu, pewnie byli przekonani, że dokopią tym ze stolicy, ale… niestety, srodze się rozczarowali. Wynik dziesięć do dwóch dla stołecznych mówi sam za siebie. Warszawscy wirtuozi futbolu mieli świetną okazję, żeby pokonstruować fajne akcje i trochę popisać się przed dziewczynami, które w liczbie czterech (reszta niestety nie była zainteresowana) oglądały mecz i kibicowały im na przyboiskowych ławeczkach. Wafel nie grał, on się nigdy specjalnie do tego sportu nie garnął, Marcel natomiast i owszem, grać w piłkę lubił i umiał, więc z dużą chęcią sam pracował na swoją pozycję i popularność w grupie. Mecz nożnej to była bardzo dobra okazja. I świetnie mu szło – Marcel został autorem najładniejszej brameczki meczu (i jeszcze trzech innych), do tego wypracowywał kolegom sytuacje, w których aby wpisać się na listę strzelców, pozostało im tylko przystawić nogę do piłki. Strzelał Andrzej, strzelał Włodek…

Po pewnym czasie Marcel zauważył, że starsi koledzy zaczęli chwilami sprawiać wrażenie trochę zaskoczonych, że ten młodziak (szesnastolatek, przecież o dwa lata młodszy) tak dobrze gra i momentami robi na boisku fajniejsze rzeczy niż oni. Najładniejsza bramka meczu to strzał z prawego rogu boiska zewnętrzną częścią stopy, ładnie podkręcona piłka zawija w stronę bramki, przelatuje nad zbytnio oddalonym od bramki bramkarzem, który mimo że wyciągnięty jak struna, nie sięga jej, po czym piłka ląduje w prawym okienku bramki… Prawdziwy majstersztyk – stadiony, a co najmniej przyszkolne boiska świata. Odbierając gratulacje, Marcel mimochodem uświadomił sobie, że nie mniejszą (może nawet większą?) przyjemność niż uznanie kolegów sprawił mu aplauz kibicek z ławki. A konkretnie – oklaski i radość Eweliny.

To wtedy, zgodnie z zasadą wzajemności, zwróciła jego uwagę – przecież zawsze jest ta pierwsza chwila, chwila, kiedy TO się pojawia. Od tego momentu – oczywiście jak najdyskretniej – zaczął ją obserwować… „Obserwować” to nie najlepsze określenie, źle się kojarzy – raczej zwracać uwagę na jej obecność, patrzeć, czy jest w pobliżu. Jeśli była, było jakoś milej, niż jak jej nie było. Choć niezbyt natarczywie, to jednak zaczął szukać okazji, żeby „przypadkiem” znaleźć się tam, gdzie ona… Wiecie, o co chodzi, przecież każdy przynajmniej raz w życiu to przerabiał. Tak też Marcel sam przed sobą musiał przyznać, że niczego nieświadoma Ewelina coraz mocniej przyciąga jego uwagę.

Ewelina była jedną z tych starszych osób na obozie. Tak jakoś nie wiadomo jak, ogródką, skądś tam Marcel dowiedział się, że w styczniu skończyła osiemnaście lat (a może ona sama kiedyś to powiedziała…?), więc była z zupełnie innego mentalnego świata niż on. Była dla niego niedostępna, należała do swojego kręgu rówieśników, osiemnasto- i dziewiętnastolatków. Bo niby cóż takiego mógłby jej zaoferować? A nawet gdyby przyszło jej do głowy jakoś wyróżnić jego osobę, zwrócić na niego swoją uwagę, obiektywne uwarunkowania zamykały drogę do jakiegokolwiek rozwoju tej relacji.

No bo jakie by to wywołało komentarze w jej towarzystwie?

Ewelina. Już dorosła, w końcu od stycznia miała dowód osobisty, a za chwilę, po wakacjach – już maturzystka. Z mnóstwem znajomych dookoła była w swoim towarzystwie popularna, zwłaszcza wśród płci przeciwnej. Na obozie także. Nie gwiazdorząc, wyróżniała się i przyciągała uwagę otoczenia – w jakiś dziwny, niewymuszony i naturalny sposób to „działo się” samo. A może tak się tylko Marcelowi wydawało, od bramki na meczu w Krynicy? Nie, tak faktycznie było. Zgrabna blondynka o zielonych oczach. Atrakcyjna, miła i pociągająca.

Marcel. Dorastający nastolatek, młodszy, a w tym wieku dwa lata różnicy to prawie przepaść, do tego w nie swoim towarzystwie – a przez to lekko nieśmiały, nie całkiem pewny siebie. Jeszcze nieświadomy tego, że może być, że jest interesujący, że jednak ma to coś, co może zwracać i przyciągać uwagę.

Świat Marcela i świat Eweliny nie miały i nie mogły mieć ze sobą nic wspólnego, nie miały szansy w żaden sposób przeniknąć się na dłużej. Zetknęli się ze sobą przypadkiem, mieli pobyć w pobliżu siebie przez niecałe dwa tygodnie, a potem – każde wrócić do swojego świata, do życia sprzed obozu i zapomnieć na zawsze…

Mecz w Krynicy był dla Marcela pozytywnym impulsem. Przy każdej nadarzającej się okazji, wykorzystując to, czym mógł się pochwalić, od tego momentu Marcel w możliwie naturalny sposób zaczął wychodzić na pierwszy plan. Tak by dyskretnie i nienachalnie zwrócić na siebie uwagę… Mecz z miejscowymi – świetna i bardzo dobrze wykorzystana okazja, chociaż chyba jeszcze nie zamierzona… Każdy grał, jak umiał, i okazało się, że – czego nikt się nie spodziewał – Marcel świetnie gra w piłkę. Zresztą w siatkę też nie było źle.

Marcel bardzo interesował się muzyką, miał świetny muzyczny słuch i do zapamiętywania piosenek, i do ich śpiewania. W czasie wspólnego słuchania Listy Przebojów Trójki znał prawie wszystkie kolejne piosenki, wiedział, co już było, a co jeszcze miało szansę się pojawić w porównaniu z poprzednią sobotą. Jako wielki fan Listy miał wszystkie dotychczasowe notowania, które co tydzień własnoręcznie, piosenka po piosence, zapisywał w specjalnym, „listowym” zeszycie. Oczywiście bardzo dobrze też orientował się w tym, co ostatnio działo się na Liście. Co będzie na trzecim, na drugim, wreszcie na pierwszym miejscu… Nie mylił się. Nie było najmniejszych wątpliwości, że świetnie się na tym zna. Jednak demonstrując to przed grupą, tak naprawdę chciał to pokazać tylko jednej osobie…

Któregoś wieczora, w zasadzie już późną nocą, nie wiadomo skąd w sali gimnastycznej, gdzie spali obozowicze, pojawiły się duchy… To znaczy ktoś rzucił pomysł, żeby o nich pogadać. Najpierw utworzył się odpowiedni klimat – zgaszone światła, a w całkowitej ciemności tylko jedna, skierowana na sufit latarka – a zaraz potem nastąpiły opowiadania o duchach. W pewnej chwili Marcel zaproponował, że opowie swoją, gdzieś tam przeczytaną historię o duchach. Jak się później okazało, najlepszą tego wieczora, niektóre z dziewcząt wyglądały po niej na autentycznie przestraszone.

Była to historia o płaszczu.

★

„Kiedyś, pod koniec dziewiętnastego wieku, jeden facet o imieniu François jechał na rowerze przez pola i lasy, wioski i miasteczka w środkowej Francji. Miał takie hobby i tak lubił spędzać czas – wymyślał sobie długie rowerowe trasy, które następnie w ciągu iluś tam zaplanowanych dni pokonywał. Spał w napotkanych przy drodze hotelikach, gospodach czy gościńcach, przy każdej okazji rozmawiał ze spotkanymi miejscowymi i w ten sposób poznawał swój kraj.

Tak też pewnego razu, późnym popołudniem przechodzącym we wczesny wieczór, gdy zaczynało się ściemniać, a François znajdował się gdzieś na pustkowiu między jedną wsią a drugą, nagle zerwał się wiatr, zaraz potem zaczął padać deszcz, a po dłuższej chwili przybierającej na sile ulewie zaczęły towarzyszyć grzmoty z błyskawicami. Nasz bohater znalazł się w środku burzy, która nie wiadomo skąd w ciągu kilku chwil rozpętała się wokół niego. Przeklinając na czym świat stoi, momentalnie przemoczony do suchej nitki François pedałował dalej, rozglądając się za jakimś schronieniem, kawałkiem daszku, drzewem, czymkolwiek, pod czym mógłby się schować i przeczekać. Po kilku minutach dalszej jazdy kilkadziesiąt metrów w bok od głównej drogi zamajaczył mu kształt jakiegoś budynku. Był to duży, parterowy dom ogrodzony solidnym parkanem z szeroką, ale teraz na oścież otwartą, bramą. Dom na pustkowiu – z tej odległości, w półmroku, który już zapadł, trudno było ocenić, czy ktoś tam mieszka, czy nie. Samotne, może nawet opuszczone domostwo…? W sytuacji, w której się znalazł, François nie tracił czasu na zastanawianie się nad tym. Był szczęśliwy, że wreszcie będzie mógł schować się przed deszczem, a przy odrobinie szczęścia może nawet podsuszyć ubranie, chwilę odpocząć, zebrać siły przed dalszą drogą. Może dom nie był opuszczony i spotka tam dobrych ludzi, którzy mu pomogą, dadzą coś do jedzenia i picia?

Raźno skręcił w kierunku domu, przejechał przez otwartą, jakby zapraszającą do środka bramę, oparł rower o ścianę na ganku i wszedł do środka. Drzwi wejściowe nie były zamknięte i ustąpiły pod naciśnięciem zdobionej klamki.

François znalazł się w obszernym hallu, z którego kilkoro drzwi prowadziło do kolejnych pomieszczeń. Pusto i cicho, nikogo nie ma. „Jest tu kto?! Halo!” – zawołał kilkakrotnie, ale bez żadnego odzewu. Zaczął otwierać następne drzwi i zaglądając do znajdujących się za nimi pomieszczeń, powoli orientować się w rozkładzie domu. Pokoje umeblowane, ale nikogo nie spotkał… Żywego ducha. Poczuł się trochę niepewnie, był w pustym, półciemnym domu, a na zewnątrz jak okiem sięgnąć żadnych sąsiadów…

Po dłuższej chwili zaczął dostrzegać coraz więcej szczegółów, a jego uwagę zwrócił fakt, że wszystko – podłogi, meble, ściany – pokrywała gruba warstwa kurzu. Nie miał już żadnych wątpliwości – dom był opuszczony i to od długiego czasu. Ale, ale… kurz na podłodze w hallu i w pokojach był przeorany biegnącymi chaotycznie we wszystkie strony, gdzieniegdzie krzyżującymi się, szerokimi śladami. Ślady wyglądały na świeże, jakby jeszcze całkiem niedawno ktoś chodził bez ładu i składu po domu, ciągnąc za sobą worek, płaszcz albo długą suknię. Kto chodził po domu? Jakiś chory psychicznie, który tu pobył i sobie poszedł, albo, co gorsza, może wciąż gdzieś się tu ukrywał? Kobieta w sukni? A może jeszcze ktoś inny? Może nie kto, tylko co?

François musiał ocenić sytuację, rozważyć to, co zobaczył, i podjąć decyzję, co dalej. Deszcz na zewnątrz nie ustawał, a nawet chyba trochę przybrał na sile. Tutaj z kolei dziwna, niezrozumiała historia ze śladami na zakurzonej podłodze… Sam przed sobą musiał przyznać, że czuł się mocno już nieswojo.

Okej, trudno, jak najszybciej rozpali ogień, ogrzeje się, podsuszy ubranie i czym prędzej opuści ten dom. Zabawi tu tylko tyle czasu, ile będzie absolutnie niezbędne.

W jednym z pokojów, przestronnym salonie, znalazł kominek z całym oprzyrządowaniem. Na specjalnym stojaku wisiał zestaw pogrzebaczy, obok szufelka, miotełka i niewielka siekierka, o dziwo, ku zadowoleniu François było też pudełko działających zapałek. Nigdzie niestety nie widział drewna do kominka, więc zaczął się rozglądać za czymś drewnianym, co mógłby przeznaczyć do spalenia, najlepiej jakimś meblem. Potrzebował też wieszaka albo stojaka, na którym rozwiesi przy ogniu swoją przemoczoną garderobę, która dzięki temu szybciej wyschnie.

W sąsiadującym z salonem pokoju znalazł szafę, w której na drążku wisiało kilka wieszaków. Były puste, z wyjątkiem jednego. Jednego, na którym tyłem do niego wisiał płaszcz.

Nie był to zwyczajny płaszcz, jaki nosicie jesienią, ale oficerski płaszcz wojskowy… A do tego na plecach, mniej więcej w okolicach prawej łopatki kogoś, kto go kiedyś nosił, miał niewielki, okrągły otwór. Dziwny, idealnie okrąglutki otwór… Przez głowę François przemknęła myśl, żeby może zdjąć ten płaszcz z wieszaka i opuszczając dom, założyć go w zastępstwie jego własnego, ciężkiego od wody okrycia. Jednak porzucił ten pomysł jeszcze szybciej, niż na niego wpadł. Uświadomił sobie, że nie chce tego płaszcza nawet dotykać, chce mieć jak najmniej wspólnego z przedmiotami, które znalazł w tym dziwnym miejscu. Jeżeli tylko uda mu się znaleźć jakiś opał, jego własny płaszcz za pół godziny będzie suchy. Płaszcza na wieszaku za nic w świecie nie ruszy. Zebrał puste wieszaki z drążka i ruszył z powrotem do salonu…

Czy mu się zdawało, czy naprawdę coś usłyszał…? W momencie, kiedy wychodził z pokoju, coś jakby cichutki chichot dobiegł go skądś z tyłu. Nie tuż zza pleców, ale gdzieś dalej, z głębi pokoju. Odwrócił się i… w jednej chwili sparaliżował go widok drążka, przy którym stał przed chwilą. Zobaczył tam pusty wieszak. Płaszcz, który przed chwilą tam wisiał, gdzieś zniknął!

Tego było już za wiele. François ruszył do salonu, żeby zebrać wszystkie swoje rzeczy i brać nogi za pas. W jednej chwili znalazł się przy kominku, właśnie zakładał przemoczony sweter, kiedy, tym razem tuż za sobą, usłyszał ten sam chichot, co wcześniej. Odwrócił się i… dwa metry przed sobą zobaczył wojskowy płaszcz z dziurką na plecach, który, kołysząc się i chybocząc, stał pionowo przed nim. Płaszcz był pusty, ale stał o własnych siłach, swoimi połami opierając się o podłogę! Do miejsca, w którym właśnie się znajdował, prowadził od drzwi ślad na zakurzonej podłodze, taki sam jak te, które przecinały podłogę w całym domu. Zastygły w przerażeniu François czuł, jak strach dusi go za gardło, serce wali młotem. Po chwili, która trwała wieczność, płaszcz… zaczął zbliżać się do niego, jednocześnie powoli podnosząc oba rękawy. Tak jakby tymi trzęsącymi się rękawami chciał za chwilę złapać go za gardło i udusić śmiertelnym uściskiem.

Jedynym, na co François było stać w takiej chwili, na co wpadł jego roztrzęsiony, sparaliżowany strachem umysł, był znak krzyża, który uczynił przed płaszczem wyciągniętą lewą ręką. Płaszcz na moment się zatrzymał, może nawet troszeczkę cofnął, tak jakby ten gest był dla niego czymś niemiłym, czymś, czego nie znosi. Jednocześnie prawą ręką François gorączkowo szukał czegoś za sobą i… nagle poczuł w dłoni chłód metalu, podłużnego, masywnego metalu. Pogrzebacze na stojaku! Po chwili zawahania płaszcz odzyskał pewność siebie, był już tylko o krok, a trzęsące się rękawy zbliżały się niebezpiecznie blisko do szyi François. Działając instynktownie, François chwycił wymacany przed chwilą pogrzebacz i z całej siły zamachnął się nim przed siebie. Zdzielony z potężną mocą płaszcz złożył się w miejscu uderzenia i na krótki moment upadł na podłogę jak bezwładny kawałek materiału. To wystarczyło, żeby François przeskoczył nad nim i biegiem rzucił się do drzwi wejściowych, byle na zewnątrz, byle jak najdalej stąd. Kątem oka zauważył jeszcze, jak płaszcz powoli się podnosi i z powrotem przybiera pionowy kształt wypełniony jakąś niewidoczną zawartością, jakimś okrywanym, ale nieistniejącym ciałem…

François wyskoczył na deszcz. Już nie dbał o zostawiony w środku sweter, o swój przemoczony płaszcz, o stojący przy ścianie rower, nie dbał o nic. Przerażony myślał tylko o tym, żeby jak najszybciej i jak najdalej zostawić za sobą ten dom z kominkiem w salonie. I z przedziurawionym na plecach, żywym płaszczem.

Po jakichś dwóch kilometrach biegu, w miarę oddalania się coraz spokojniejszego i przechodzącego w marsz, François dotarł do zabudowań i przydrożnej gospody. Wpadł do niej i bez tchu, z hałasem usiadł na pierwszej z brzegu ławie. W jednej chwili znalazł się przy nim właściciel karczmy, pytając, co się stało.

Kiedy François skończył swoją zdyszaną i siłą rzeczy chaotyczną relację, wśród zebranych wokół niego słuchaczy zapanowała wymowna cisza. Po chwili właściciel rozpoczął swoją opowieść o samotnym domu na pustkowiu i mieszkającym tam płaszczu…

W domu tym mieszkał kiedyś emerytowany, choć wcale nie stary, pułkownik wraz ze swoją żoną i córką. Pułkownik był złym człowiekiem i okrutnie, na różne sposoby znęcał się nad obiema kobietami. Okoliczni ludzie jednak nie mieli śmiałości ani odwagi mieszać się w sprawy tej rodziny – kilkukrotne próby interwencji spotykały się z agresywną reakcją pułkownika, który w swoim wojskowym płaszczu i z załadowanym karabinem w rękach przeganiał nieproszonych gości… Żona i córka były niestety pozostawione na pastwę okrutnika, nikt nie zaryzykował otwartego konfliktu w ich obronie.

Któregoś dnia, jakieś trzy lata temu, przejeżdżający drogą listonosz zauważył szeroko otwartą bramę i niezamknięte drzwi wejściowe do domu. Normalnie pułkownik odgradzał siebie i swoje kobiety od świata zewnętrznego wysokim, masywnym ogrodzeniem i starannie zamkniętą bramą i furtką wejściową. Więc… to było coś nienormalnego, z pewnością coś musiało się stać. Z duszą na ramieniu, ostrożnie listonosz zbliżył się, a następnie wszedł do domu, dokładnie w taki sam sposób, jak uczynił to François. Jednak dom był pusty, zarówno pułkownik, jak i obie kobiety, wszyscy zniknęli bez śladu… Wszystko stało na swoim miejscu, a najdziwniejsze było to, że w szafie na wieszaku pozostał przedziurawiony na plecach wojskowy płaszcz pułkownika.

Od tamtej pory nikt już więcej nie wchodził za bramę, nie mówiąc o wejściu do domu. Nikt nie chciał mieć z tą sprawą nic wspólnego, nikt nie próbował rozwiązywać tej zagadki, lęk przed tym miejscem i jego tajemnicą był zbyt silny. Od czasu do czasu, jadąc z wioski do wioski, ktoś tylko przejechał drogą…

Po okolicy zaczęły krążyć mrożące krew w żyłach opowieści o tym, co strasznego mogło zdarzyć się w domu na odludziu. Mówiono, że nie mogąc już dłużej znieść upokorzeń i okrutnego traktowania ze strony pułkownika, jego żona zabiła go strzałem w plecy. Później, po pozbyciu się ciała, obie niewiasty najbliższej nocy, po kryjomu wyjechały w nieznanym kierunku i słuch po nich na zawsze zaginął.

Mówiono, że w domu straszy niemogący zaznać spokoju duch pułkownika. Niektórzy dawali temu wiarę, niektórzy nie… Ale wszystko pozostało w sferze domysłów, bo nikt nie odważył się tam pójść i samemu, na miejscu sprawdzić, jak jest naprawdę.

Dopiero opowieść przejezdnego turysty o przypadkowym pobycie w strasznym domu i spotkaniu z żywym płaszczem dopełniła tę historię…

A François? Musiał sprawić sobie nowy rower. Stary najprawdopodobniej cały czas stoi i rdzewieje na ganku opuszczonego domu na pustkowiu, gdzieś w środkowej Francji…”.

★

W ciemności sali gimnastycznej rozległ się głos którejś z koleżanek:

– Cholera, teraz jest lipiec, ale za chwilę będzie jesień i będę musiała codziennie rano wyciągać z szafy swój płaszcz, żeby go założyć!

Zakupy

Wspólnym obozowym obowiązkiem uczestników było zaopatrzenie i przygotowywanie posiłków – reguła ta dotyczyła śniadań i kolacji, jeżeli akurat obóz chwilowo znajdował się w jakiejś miejscowości, a nie w schronisku w górach. Zgodnie z ustalonymi dyżurami za każdym razem inny, dwuosobowy zespół miał za zadanie wstać wcześniej niż reszta i iść do sklepu spożywczego, żeby kupić coś do jedzenia dla wszystkich. Jakieś pieczywo, coś na pieczywo, serek topiony albo pasztet, albo jakąś mielonkę czy biały ser… Co tam akurat udało się dostać. Dyżury były zaplanowane sprawiedliwie, tak aby było po równo tego wcześniejszego wstawania dla każdego, a pilnowała tego sama pani kierowniczka obozu.

Raz za razem kolejne tandemy wypełniały swoją powinność, aż wreszcie nadeszła kolej Marcela. Któregoś wieczora szefowa poinformowała go, że jutro to on idzie do sklepu i żeby znalazł sobie kogoś do towarzystwa. No tak, łatwo powiedzieć, trudniej wykonać… Niektórzy mieli swoją kolejkę za sobą, inni byli już poumawiani na wspólne wyjście, więc nie podejmowali tematu. Marcel zaczął rozglądać się po sali, wypatrując swojego potencjalnego partnera (albo partnerki) do jutrzejszego odpowiedzialnego zadania.

★

– Marcel, jak chcesz, to ja z tobą jutro pójdę do tego sklepu… – dobiegło do niego gdzieś z drugiego końca sali, przebijając się przez gwar rozmów po drodze. Marcel odwrócił się w tamtą stronę, żeby zlokalizować właściciela głosu, oznajmiającego tak radosną nowinę, właściciela, który okazał się… właścicielką. Jego twarz najwyraźniej była jednym wielkim zaskoczeniem i niedowierzaniem, bo Ewelina musiała z uśmiechem zawołać jeszcze raz:

– Tak, tak, jeżeli nie masz jeszcze nikogo, to ja mogę z tobą iść na te zakupy.

★

Czyżby niemożliwe właśnie stawało się możliwe?

Ewelina w ogóle nie wchodziła w krąg potencjalnych towarzyszy (towarzyszek?) w wyprawie do sklepu, w swoich poszukiwaniach Marcel ani przez chwilę nie brał jej pod uwagę. Pasowałby tutaj raczej któryś z kolegów, nawet trochę starszy, albo ktoś w jego wieku, na obozie było parę osób, tak jak on, przed trzecią klasą. Wafel nie wchodził w grę, bo on już wcześniej był na zakupach, zaproszony przez kogoś do pary. A ponieważ ten kolega nie lubił się przemęczać ani wysilać ponad to, co musiał czy był zobligowany, już na wstępie został przez Marcela wykreślony z zakupowej listy.

Marcel nawet nie odważył się pomyśleć o Ewelinie. Nie chodziło o jego niejasne wrażenie, że już wcześniej robiła zakupy, a więc miała to z głowy. Chodziło o całą resztę – ona z nim na zakupach? Ta niedostępna Ewelina, nieśmiało i dyskretnie obserwowana, z nadzieją na choćby cień zainteresowania z jej strony?

Ewelina miała już swój obowiązek za sobą, a mimo to sama, z własnej inicjatywy zaproponowała Marcelowi, że do niego dołączy. Tak jak on wstanie o wpół do siódmej rano, wezmą siatki i razem pójdą do spożywczego oddalonego o dobre piętnaście minut drogi. Czy to można było jakoś sensownie wytłumaczyć? – pytał siebie w duchu, nie do końca wierząc w jedyną sensowną odpowiedź. Oczywiście, że można.

Poranne wyjście do sklepu stwarzało jedyną, niepowtarzalną okazję, żeby całkowicie oficjalnie, z oczywistego i niebudzącego żadnych podejrzeń (?) powodu przez kilkadziesiąt minut pobyć tylko we dwoje. Żeby na chwilę wyjść z obozowej grupy, pobyć razem z pełną swobodą w rozmowie i w tym, co się będzie działo… A potem, niestety, wrócić do towarzystwa. To miał być ich czas, ni z tego, ni z owego Marcel miał tę nieprzystępną Ewelinę mieć tylko dla siebie. I to dlatego, że ona tego chciała!

Podziękowania dla przyszłej zakupowej partnerki i okazana radość były serdeczne, ale stonowane – Marcel ucieszył się z tego, że właśnie znalazł kogoś do pary. Wszystko więcej niż to, co wypadało okazać, zachował dla siebie, w końcu wokół tyle oczu i uszu…

– Ooo, to świetnie, bardzo się cieszę… Mam nadzieję, że uda nam się szybko sprawę załatwić.

Marcel miał oczywiście nadzieję, że będą sprawę załatwiać tak długo, jak to będzie możliwe, że w sklepie będzie kolejka, a może nawet, przy odrobinie szczęścia, czegoś tam nie dostaną i wtedy trzeba będzie podejść gdzieś dalej, do drugiego… A, jeszcze mieli wstąpić do warzywniaka po jakieś ogórki i pomidory.

W roku 1983, podobnie jak w latach kolejnych aż do końca dekady, zaopatrywanie się w podstawowe produkty spożywcze – chleb, mleko, sery, już nie mówiąc o kartkowanych, przydziałowych wędlinach – wyglądało zupełnie inaczej niż obecnie. Asortyment w spożywczym był z reguły dosyć ograniczony i zmniejszał się z każdą upływającą minutą, a szansa kupienia czegoś malała wraz z coraz późniejszą godziną dotarcia do sklepu. Stąd wymarsz o wpół do siódmej, tak aby w sklepie być przed siódmą. Stąd kolejka w sklepie o tak wczesnej porze, przecież wszyscy tę regułę znali i stosowali. Mówiąc krótko – wtedy jedzenie się zdobywało, nie tak jak teraz, kiedy to sklepy prześcigają się w przyciąganiu klienta i zachęcaniu go, żeby zechciał swoje pieniądze wydać właśnie w nich.

Wiadomość, że Ewelina idzie jutro z Marcelem rano do sklepu, szybko obiegła całe towarzystwo i stała się miniwydarzeniem wieczoru. Ewelina…? Z Marcelem? Do sklepu? I to ona zaproponowała…?

Potem gdzieś Marcel usłyszał niewystarczająco cicho zadane pytanie Gerarda do Eweliny: „czy ona naprawdę i na pewno idzie z nim jutro na te zakupy?”. No, idzie. „Naprawdę?” Naprawdę. Nie mógł uwierzyć. A może nawet zaczął coś podejrzewać.

Zainteresowanie, a potem konsternacja Gerarda były w pełni zrozumiałe. Nie bez powodów Ewelina i Gerard byli na obozie kojarzeni w parę. Jakoś tak dziwnie często byli razem, z każdym dniem coraz częściej, śmielej i z coraz mniejszym skrępowaniem. Tak jakby powoli dochodzili do wspólnego wniosku, że to może być, że już jest interesująca znajomość, która nie musi się urwać razem z końcem wyjazdu. I tak też byli postrzegani przez resztę, także przez Marcela. A tu Ewelina taki numer…? Na zakupy z tym Marcelem? O co chodzi?! Marcel miał swoje prawdziwe, mocne obozowe pięć minut.

Umówili się z Eweliną, że swoje spotkanie rozpoczną o szóstej dwadzieścia.

★

Do you remember me 0n a street of dreams?

Running through my memory 0n the street of dreams?

Pamiętasz mnie na ulicy marzeń?

Ulicy marzeń, którą mam ciągle w pamięci?

Piosenka Street of Dreams / Ulica marzeń zespołu Rainbow w tamtym czasie – październik/listopad ’83 – na Liście Trójki dotarła do ósmego miejsca.

Ulicą marzeń Ewelina i Marcel doszli do sklepu. Kolejka na pół godziny stania, udane zakupy (sklep był akurat świeżo po dostawie), potem jeszcze warzywniak nieopodal. Później tą samą ulicą marzeń wrócili do szkoły. Z siatkami pełnymi trofeów, które w miarę ich wykładania na stół wywoływały okrzyki zachwytu wśród już obudzonego, umytego, ubranego i zgłodniałego koleżeństwa. Kupili wszystko, co niezbędne do świetnego i obfitego śniadania. Spisali się na medal, i to złoty!

Spotkanie Marcela z Eweliną było wspaniałe. Przez te półtorej godziny rozmawiali o mnóstwie rzeczy, Ewelinę interesowało wszystko, co dotyczyło Marcela. Do jakiej szkoły chodzi? Jak znalazł się na tym obozie? Czym się interesuje (oprócz muzyki, rzecz jasna)? Dlaczego trzymają się z Adrianem z boku, chociaż nie powinni?

Marcel też chciał dowiedzieć się o Ewelinie jak najwięcej. Z kim z obecnych na obozie chodzi do jednej klasy? Skąd zna innych? Czy boi się matury? Co będzie pisać? Przed samym sobą musiał się przyznać, że chciał jak najwięcej się dowiedzieć o jej wcześniejszej, sprzed obozu, znajomości z Gerardem. Cała trudność polegała na tym, by nie zadając wprost związanych z tym pytań, uzyskać odpowiedzi. Jednak jako osoba inteligentna poradził sobie całkiem nieźle. Pytania były ogólne i pojemniejsze od tych właściwych, odpowiedzi też, ale, zsumowane, pozwalały na narysowanie sobie w głowie chociaż przybliżonego obrazu całości.

Ewelina poznała bliżej Gerarda dopiero tu, na obozie, był kolegą jednego z jej klasowych kolegów, który wkręcił go w ten obóz w taki sam sposób, jak Adrian wkręcił Marcela. A wcześniej znali się trochę z widzenia…

Marcel doskonale zdawał sobie sprawę, że to była pierwsza i może ostatnia okazja do takich zwierzeń, to działo się tu i teraz. Po obozie – to już była wielka niewiadoma, niczego przecież nie mógł być pewien. Zresztą mniejsza o Gerarda, nie o niego chodziło. Teraz Ewelina stała tuż obok niego w kolejce przy ladzie, przypadkiem się dotykali, patrzyli sobie w oczy, śmiali się… Czuli się jak starzy znajomi i było im ze sobą nieoczekiwanie dobrze i swobodnie. Jak starzy znajomi…?

Czas zakupów jednak nieubłaganie dobiegał końca.

Czy w ogóle będzie jeszcze okazja, żeby się zobaczyć? A jeżeli, to kiedy? W jakich okolicznościach?

Bardzo intrygowała go odpowiedź na jeszcze jedno, najważniejsze pytanie… Ostatnie pytanie, które zadał sto metrów przed wejściem do szkoły.

★

– Jak to się stało, że poszłaś ze mną na te zakupy? Przecież ty już wcześniej byłaś, a w końcu to jednak trochę męcząca sprawa…? – spytał.

– No wiesz, widziałam, że masz kłopot ze znalezieniem kogoś, a ponieważ mam dobre serce (uśmiech)… A poza tym pomyślałam sobie, że to będzie dobra okazja, żeby cię trochę lepiej poznać, bo tam (wskazała przed siebie, na już nieopodal widoczną szkołę) to wiadomo… Nie można sobie pogadać. – Ewelina sprawiała wrażenie, jakby właśnie doczekała się pytania, na które miała już przygotowaną odpowiedź.

– No i co? Udało się?

– Udało, było bardzo fajnie. Miałam bardzo dobry pomysł.

Wchodzili już do szkoły, kiedy Ewelina dodała jeszcze:

– A tak całkiem poza wszystkim… Możesz o tym nie wiedzieć, ba, na pewno nie wiesz, ale mam wbudowane takie niewidoczne, małe radarki i dzięki nim widzę i słyszę więcej, niż komukolwiek mogłoby się wydawać.

Marcel już nie miał szansy cokolwiek odpowiedzieć, bo w tej samej chwili Ewelina otworzyła drzwi do sali, gdzie już czekało na nich obudzone, umyte, ubrane i wygłodniałe koleżeństwo…

------------------------------------------------------------------------

Historia Marcela była luźną interpretacją opowiadania A.E.D. Smitha Płaszcz, które przeczytał w książce O duchach opowieści prawdziwe, znakomitym zbiorze opowiadań o duchach właśnie, wydanym przez Wydawnictwo Iskry w 1977 roku.