Morze Koralowe 1942 - ebook

Wstęp

Tematem niniejszej książki jest bitwa na Morzu Koralowym, stoczona przez floty Cesarstwa Japonii i Stanów Zjednoczonych oraz ich sojuszników (w szczególności Australii) od 4 do 8 maja 1942 r. Starcie to stanowiło epizod drugiej wojny światowej na Pacyfiku końca pierwszego etapu konfliktu, który przyniósł Japończykom wiele zwycięstw oraz błyskawiczny podbój olbrzymich obszarów Azji Południowo-Wschodniej oraz Oceanii. Powstrzymanie japońskiej floty przed zajęciem Port Moresby oraz – w konsekwencji – przed odizolowaniem Australii i Nowej Zelandii okazało się największym strategicznym sukcesem aliantów przed czerwcowym zwycięstwem w bitwie o Midway. Bitwa na Morzu Koralowym była pierwszym w historii starciem, w którym aktywny udział wzięły lotniskowce obu walczących stron.

Praca składa się ze wstępu oraz jedenastu rozdziałów. W rozdziale pierwszym przedstawiono historię ekspansji Japonii w kierunku Azji Południowo-Wschodniej do chwili wybuchu drugiej wojny światowej na Pacyfiku. W rozdziale drugim skupiono się na japońskich planach opanowania obszaru Południowego Pacyfiku w okresie od stycznia do kwietnia 1942 r., ze szczególnym uwzględnieniem Operacji „MO”. W kolejnych rozdziałach, trzecim i czwartym, opisano działania alianckiego wywiadu mające na celu odczytanie zamiarów wroga, jak również przygotowania się do jego przyszłej ofensywy. W rozdziale piątym przedstawiono krótką historię rozwoju lotniskowców i lotnictwa pokładowego, a także charakterystykę najważniejszych okrętów i samolotów obu stron. W rozdziałach od szóstego do ósmego opisano pierwsze dni Operacji „MO”, w tym zajęcie Tulagi przez Japończyków, rajd Yorktowna na wyspę oraz poszukiwania obu zespołów lotniskowców. W rozdziale dziewiątym skupiono się na dniu poprzedzającym kulminacyjny moment Operacji „MO”, który skutkował zatopieniem Shōhō oraz zniszczeniem amerykańskiej Grupy Tankowania. W rozdziale dziesiątym przedstawiono główną bitwę lotniskowców TF-17 i Zespołu Uderzeniowego „MO”, zakończoną zatopieniem Lexingtona, poważnym uszkodzeniem Shōkaku i przesunięciem przez Japończyków terminu realizacji Operacji „MO”. W rozdziale jedenastym podsumowano działania wojenne i podjęto próbę oceny starcia w wymiarze taktycznym oraz strategicznym.

Celem niniejszej pracy jest przedstawienie japońsko-alianckich zmagań w ramach kampanii na Południowym Pacyfiku pod koniec kwietnia i w pierwszej dekadzie 1942 r. W polskiej historiografii bitwę na Morzu Koralowym po raz pierwszy szerzej przedstawił w 1986 r. Z. Flisowski w tomie pierwszym Burzy nad Pacyfikiem, opisując historię działań morskich w drugiej wojnie na Pacyfiku. Drugą pracą dotyczącą tego zagadnienia jest wydana w 1996 r. monografia A. Perepeczki Bitwa na Morzu Koralowym. Jednak ze względu na dezaktualizację znacznej części danych zawartych w Burzy nad Pacyfikiem i Bitwie na Morzu Koralowym, szczególnie w związku z możliwością uwzględnienia dotychczas nieznanych polskim badaczom amerykańskich i japońskich dokumentów, warto ponownie opracować ten temat. W ostatnim czasie próbę tę podjął J. Jastrzębski, wydając w 2012 r. pracę Bitwa na Morzu Koralowym 2–8 V 1942, w której zerwał z dotychczas prezentowanymi poglądami. Pracy tej nie można odmówić walorów poznawczych, lecz nie zawiera ona odniesień do japońskich dokumentów i literatury przedmiotu, które umożliwiłyby zbadanie zagadnienia z perspektywy dwóch stron konfliktu. Przedstawiona czytelnikowi monografia ma na celu nie tylko wypełnienia tej luki, ale również rzucenie nowego światła na dotychczas przedstawione problemy.

Temat bitwy na Morzu Koralowym doczekał się szerokiego opracowania w języku angielskim. Pierwszą chronologicznie pracą zawierającą opis starcia japońskich i amerykańskich lotniskowców w maju 1942 r. był wydany w 1949 r. tom czwarty monumentalnego dzieła S.E. Morisona dotyczącego historii działań US Navy w drugiej wojnie światowej – History of United States Naval Operations In World War II, t. 4 – Coral Sea, Midway and Submarine Actions. W połowie lat siedemdziesiątych XX w. wydano kolejne dwie monografie bitwy na Morzu Koralowym autorstwa E. Hoyta – Blue Skies and Blood: The Battle of the Coral Sea i B. Millota – The Battle of the Coral Sea. Spośród wydanych w ostatnich 30 latach pozycji w języku angielskim na szczególną uwagę zasługują przede wszystkim trzy opracowania J. Lundstroma, w których autor zawarł opis planowania strategicznego kampanii na Południowym Pacyfiku oraz przebiegu bitwy – The South Pacific Campaign, The First Team: Pacific Naval Air Combat from Pearl Harbor to Midway oraz The Black Shoe Carrier Admiral: Frank Jack Fletcher at Coral Sea, Midway, and Guadalcanal. Szczegółowe informacje dotyczące pobocznych aspektów bitwy na Morzu Koralowym można znaleźć w monografiach amerykańskich lotniskowców oraz innych jednostek. Do dzieł tych zalicza się prace: R. Cressmana, That Gallant Ship: USS Yorktown CV-5, A. Hoehlinga, The Lexington Goes Down, a także P. Keitha, Stay The Rising Sun. Cenne źródło dla badacza stanowią również wspomnienia pilotów grupy lotniczej Yorktowna wydane przez S. Ludluma pod tytułem They Turned the War Around at Coral Sea and Midway: Going to War with Yorktown’s Air Group Five. Przytoczone pozycje nie wyczerpują literatury przedmiotu w języku angielskim, lecz stanowią – w opinii autora – najważniejsze prace, z których korzystał.

Temat bitwy na Morzu Koralowym nie cieszy się w Japonii dużą popularnością. Pierwsza monografia starcia na Południowym Pacyfiku, Sangokai Kaisen (pol. Bitwa na Morzu Koralowym), została wydana już wprawdzie w 1942 r. (jako część broszury wydawanej przez Sztab Generalny Floty), lecz z racji na nieuwzględnienie amerykańskich źródeł, mnogość błędów faktograficznych i propagandowy cel powstania pracy ma ona głównie charakter porównawczy. W pełni wyczerpujące i rzetelne opracowanie tego tematu, po wydaniu w 1956 r. krótkiej pracy A. Tendō Sangokai Daikaisen ukazało się dopiero na początku lat siedemdziesiątych w ramach serii Senshi Sōsho, wydawanej przez Instytut Naukowy Ministerstwa Obrony Narodowej. Autorem 49. tomu poświęconego operacjom marynarki wojennej na Południowym Pacyfiku, w tym bitwie na Morzu Koralowym, jest T. Takeshita. Nieco nowsze ujęcie japońsko-amerykańskiego starcia, uwzględniające większość dostępnych dokumentów obu stron konfliktu, zawarto w dziele S. Moriego Akatsuki no Sangokai (pol. Brzask nad Morzem Koralowym).

Najistotniejszą część bibliografii niniejszej monografii stanowią amerykańskie oraz japońskie dokumenty źródłowe, pochodzące z archiwów państwowych oraz zbiorów prywatnych. Większość amerykańskich źródeł pozyskano z Archiwum Narodowego i Dokumentów Administracji (ang. National Archives and Records Administration), japońskich zaś z Archiwum Narodowego Japonii (jap. Kokuritsu Kōbunshokan) w sekcji Japońskiego Centrum Dokumentów Historii Azji (jap. Ajia Rekishi Shiryō Sentā – dalej JACAR).

Podczas pisowni nazw, miejsc, imion i nazwisk w języku japońskim korzystałem z Hebon-shiki rōmaji, czyli transkrypcji Hepburna, która pozwala na zapis znaków kanji, hiragany i katakany w alfabecie łacińskim ze specyficznymi znakami diakrytycznymi charakteryzującymi japońską wymowę. Co do personaliów, zarówno japońskich, jak i alianckich, pozwoliłem sobie wymienić najpierw imię, a potem nazwisko, świadomie łamiąc zasady przyjęte w językach wschodnioazjatyckich.

Na koniec pragnąłbym podziękować wszystkim bliskim mi osobom za wsparcie okazane podczas powstawania tej książki. Szczególne słowa podziękowania kieruję w stronę Takeshiego Hattoriego i Tadashiego Yody, którzy umożliwili mi sprowadzenie do Polski trudno dostępnych opracowań i dokumentów, a także wielokrotnie rozwiązywali problemy natury językowej związane z tłumaczeniem skomplikowanych fragmentów japońskich tekstów źródłowych. Z perspektywy autora równie ważny wkład w powstanie niniejszego opracowania mieli: Jarosław Palasek, który w każdym czasie służył konsultacją przy skomplikowanej terminologii okrętowej, Marcin Gandor, który podzielił się interesującymi poglądami na temat grupy lotniczej Shōhō, rozwiązując wiele moich wątpliwości, a także Tomek Borówka i Robert Stern, którzy udostępnili mi część dokumentów i opracowań wzbogacających książkową bibliografię.

Niniejsza praca obecny kształt zawdzięcza uprzejmości pracowników Archiwum Narodowego i Dokumentów Administracji oraz Japońskiego Centrum Dokumentów Historii Azji, którzy przez niemal dwa lata cierpliwie wysyłali do Polski papierowe kopie archiwalnych dokumentów oraz rzetelnie odpowiadali na moje coraz to nowsze i bardziej skomplikowane pytania.

------------------------------------------------------------------------

1 Z. Flisowski, Burza nad Pacyfikiem, t. 1, Poznań 1986.

2 A. Perepeczko, Bitwa na Morzu Koralowym, Warszawa 1996.

3 J. Jastrzębski, Bitwa na Morzu Koralowym 2–8 V 1942, Zabrze 2012.

4 S.E. Morison, History of United States Naval Operations in World War II, t. 4, Coral Sea, Midway and Submarine Actions, May 1942–August 1942, Annapolis 2012.

5 B. Millot, The Battle of the Coral Sea, London 1974; E. Hoyt, Blue Skies and Blood: The Battle of the Coral Sea, New York 1975.

6 J.B. Lundstrom, The First South Pacific Campaign: Pacific Fleet Strategy December 1941–June 1942, Annapolis 2014; J.B. Lundstrom, The First Team: Pacific Naval Air Combat from Pearl Harbor to Midway, Annapolis 2005; J.B. Lundstrom, The Black Shoe Carrier Admiral: Frank Jack Fletcher at Coral Sea, Midway, and Guadalcanal, Annapolis 2013.

7 R. Cressman, That Gallant Ship: USS Yorktown (CV-5), Missoula 1993; A.A. Hoehling, The Lexington Goes Down, New Jersey 1971; P. Keith, Stay The Rising Sun, Minneapolis 2015.

8 S.D. Ludlum, They Turned the War Around at Coral Sea and Midway: Going to War with Yorktown’s Air Group Five, Bennington 2011.

9 Daihon’ei Kaigun Hōdōbu, Sangokai Kaisen, Tōkyō 1942.

10 A. Tendō, Sangokai Daikaisen, Tōkyō 1956.

11 T. Takeshita, Senshi Sōsho (kan 49), Nantō Hōmen Kaigun Sakusen (1) Gashima Dakkai Sakusen Kaishi Made, Tōkyō 1972.

12 S. Mori, Akatsuki no Sangokai, Tōkyō 2009.Nanshinron

Japońska doktryna ekspansji w kierunku południowym (jap. Nanshinron), choć jej sformułowanie przypisywano politykom ery Shōwa (1926–1989), miała swoje korzenie w XIX w. Postępująca modernizacja i industrializacja Cesarstwa Japonii sprawiły, że naczelni reformatorzy ery Meiji (1869–1912), idąc za przykładem europejskich mocarstw kolonialnych, rozpoczęli poszukiwania w Azji Wschodniej nowych rynków zbytu oraz źródeł surowców dla japońskiej gospodarki. Polityczna i ekonomiczna dominacja na tym obszarze miała zapewnić Japończykom całkowitą niezależność od kolonialnej polityki Europejczyków oraz Stanów Zjednoczonych. Ziemie wchodzące w skład Chin, Indochin Francuskich, brytyjskich Malajów, Singapuru, Filipin oraz Holenderskich Indii Wschodnich, bogate w surowce naturalne i zamieszkane przez pokrewną rasę, miały stać się przestrzenią życiową i gospodarczą dla narodu, który był przekonany o swojej wyjątkowej misji w dziejach Dalekiego Wschodu.

Pod koniec XIX w., pomimo trzydziestu lat przemian społecznych oraz gospodarczych, Japonia w dalszym ciągu nie była zdolna podjąć rywalizacji z mocarstwami europejskimi o dominację w Azji Wschodniej. Wykorzystując słabość przeciwników oraz korzystną koniunkturę międzynarodową, Japończycy zdołali pokonać w dwóch wojnach rozdarte wewnętrznie Chiny (1894–1895) i Cesarstwo Rosyjskie (1904–1905). Dwie zwycięskie wojny, które skutkowały m.in. rozciągnięciem japońskich wpływów na Formozę, archipelag Peskadorów, Koreę i południowy Sachalin, ostatecznie zakończyły wiekową izolację Japonii na arenie międzynarodowej. Pierwsze sukcesy stanowiły dla japońskich polityków nadzieję na zakończenie europejskiej hegemonii w Azji Wschodniej. Zadanie wyparcia Europejczyków ze wschodniej półkuli należało do przyszłych pokoleń Japończyków. W zgodzie z tym przekonaniem w szkołach w Japonii wprowadzono wkrótce program nauczania, który zakładał dżingoistyczną edukację dzieci. Wychowanie w duchu bezwzględnej wierności cesarzowi i pogardy dla innych narodów miało zdecydować o pomyślnej przyszłości Japonii i Azji Wschodniej.

Nabytki terytorialne zdobyte kosztem II Rzeszy na mocy traktatu wersalskiego – mandat Południowego Pacyfiku – były szczególnie istotne dla dowództwa Japońskiej Cesarskiej Marynarki Wojennej (jap. Dai-Taikoku Nippon Kaigun), które wsparło rozbudowę baz morskich oraz lotniczych na atolach Truk i Palau. Obie wyspy miały w japońskich planach wojennych szczególne znaczenie, ponieważ zamierzano wykorzystać je jako bazy wypadowe do dalszej ekspansji w kierunku południowym i obrony przed amerykańskim atakiem ze wschodu. Na początku lat dwudziestych doktryna Nanshin-ron oficjalnie znalazła się w programach politycznych i wojskowych, z tym wyjątkiem, że do obszaru „naturalnej dominacji politycznej i ekonomicznej” Cesarstwa Japonii dołączono również obszar Wschodniego Pacyfiku, obejmujący m.in. Hawaje.

Po śmierci cesarza Yoshihito w 1926 r. i objęciu tronu przez Hirohito w japońskim życiu politycznym coraz większe wpływy osiągały stronnictwa oraz organizacje antydemokratyczne i militarystyczne. Światowy kryzys gospodarczy, choć dotknął Japonię w mniejszym stopniu niż pozostałe państwa regionu, zradykalizował poglądy społeczeństwa. Pozbawione autorytetu rządy gabinetowe traciły stopniowo kontrolę nad społeczeństwem oraz siłami zbrojnymi. Szczególnym nieposłuszeństwem charakteryzowała się młoda kadra podoficerska skupiona wokół Frakcji Cesarskiej Drogi (jap. Kōdō-Ha), która żądała usunięcia starych i skompromitowanych polityków oraz restauracji władzy cesarskiej. Kōdō-Ha swoje największe wpływy posiadała w Armii Kwantuńskiej, którą utworzono w 1907 r. do obrony japońskich interesów w Mandżurii. Przed północą 18 września 1931 r. jej oficerowie, dążąc do zabezpieczenia i poszerzenia japońskiej strefy wpływów, sprowokowali incydent, który przerodził się w regularne działania wojenne, skutkujące zajęciem trzech chińskich prowincji w ciągu zaledwie pięciu miesięcy. Samowolnej akcji Armii Kwantuńskiej nie zdołał powstrzymać nawet Cesarski Sztab Generalny (jap. Sambō-hombu), który przystał do polityki faktów dokonanych. Za agresywną politykę Japonię potępiła społeczność międzynarodowa. Fala krytyki, która spłynęła po utworzeniu przez Japończyków marionetkowego państwa Mandżukuo (jap. Manshū-koku), sprawiła, że w 1933 r. Japonia zdecydowała się opuścić Ligę Narodów. Choć rok później tron Manshū-koku objął cesarz Puyi z mandżurskiej dynastii Qing, jego państwo było kolonią administrowaną przez japońskich oficerów. Mandżurskie ziemie, bogate w rudy żelaza, węgiel kamienny i ropę naftową, miały zostać skolonizowane przez Japończyków, co rozwiązałoby problem przeludnienia macierzystych wysp. Manshū-koku było traktowane przez japoński rząd nie tylko jako państwo buforowe, lecz również jako poligon doświadczalny dla koncepcji gospodarki planowanej oraz strefa specjalnych wpływów japońskich przedsiębiorców.

W związku z pomyślnym zakończeniem walk w Mandżurii i ustanowieniem marionetkowego państwa, w Cesarskiej Armii Japońskiej (jap. Nippon Rikugun) uaktywniła się grupa entuzjastów ekspansji w kierunku północnym (jap. Hokushin-ron). Zwolennicy ataku na Chiny i Związek Radziecki argumentowali, że kraje te, w przeciwieństwie do europejskich mocarstw kolonialnych i Stanów Zjednoczonych, uda się pokonać w szybkim tempie. Olbrzymie przestrzenie Syberii, Mongolii i Kraju Nadmorskiego pobudzały wyobraźnię japońskich wojskowych, którzy widzieli w nich przestrzeń życiową dla Japończyków.

25 listopada 1936 r. przedstawiciele rządów III Rzeszy i Japonii podpisali pakt antykominternowski, w którym obie strony zobowiązywały się do wspólnego zwalczania Międzynarodówki Komunistycznej. Sojusz z Berlinem był dla większości japońskich polityków doskonałym środkiem nacisku na Moskwę, a jedynie dla niewielkiej grupy wojskowych oznaczał ściślejsze związanie się z Niemcami.

Od czasu zajęcia Mandżurii przez Armię Kwantuńską stosunki japońsko-chińskie utrzymywały się na złym poziomie. Na początku 1937 r. w rękach Japonii znalazły się prowincje położone na północ od Pekinu, z których utworzono Autonomiczną Radę Wschodniego Hebei – strefę buforową oddzielającą Mandżukuo od Chin. Choć Czang Kaj-szek, generalissimus Republiki Chińskiej, starał się utrzymywać z dwoma protektoratami neutralne stosunki, Japończycy postanowili sprowokować chińskie służby graniczne, aby uzyskać pretekst do dalszych podbojów. 7 lipca 1937 r. inspirowany przez japońskie wojska incydent na moście Marco Polo przerodził się w drugą wojnę chińsko-japońską. Chińczycy usiłowali jeszcze negocjować z Tokio, lecz rozmowy dyplomatyczne nie przyniosły żadnego skutku. 18 sierpnia żołnierze japońscy, prąc na południe, wkroczyli do Pekinu. Premier Japonii, książę Fumimaro Konoe, starał się zachować pozory i na arenie międzynarodowej oświadczył, że: „Wysyłając wojska do północnych Chin rząd, oczywista, nie ma innego celu jak zachowanie pokoju we Wschodniej Azji . Japonia nie uważa narodu chińskiego za swego wroga”.

Wypowiedź Konoe nie zdołała usprawiedliwić Japonii w oczach całego świata. Japońską agresję skrytykowało większość państw, które po rzezi nankińskiej w grudniu 1937 r. jednoznacznie opowiedziały się przeciwko Japończykom w wojnie w Chinach. Wrogość wobec Chińczyków w samej Japonii potępiały jedynie Ministerstwo Spraw Zagranicznych i marynarka wojenna, lecz nie zdołały one powstrzymać eskalacji konfliktu. Posiłki japońskie wzmocniły walczące oddziały, które stopniowo podbijały Państwo Środka. Ekspansja ta była nazywana przez Japończyków „niewypowiedzianą wojną”. 14 grudnia z japońskiej inicjatywy powstał Tymczasowy Rząd Republiki Chińskiej. Stanowił on zalążek władz przyszłego państwa chińskiego, które miało uznawać dominację Japonii w Azji Wschodniej.

Już w 1937 r. wszystkie rodzaje sił zbrojnych stały się beneficjentami 70% całorocznego budżetu Japonii. Pierwsze inwestycje w Mandżurii zaczęły przynosić korzyści gospodarce japońskiej, która rozpoczęła proces dozbrajania i powiększania armii. Do 1938 r. Japończycy zaangażowali w Chinach ok. 1,5 mln żołnierzy, którzy w ciągu niespełna osiemnastu miesięcy wojny podbili terytorium o powierzchni ponad 1,8 mln km2 zamieszkiwane przez około 170 mln ludzi. Armia Czang Kaj-szeka została zepchnięta do głębokiej defensywy i utraciła kontrolę nad kluczowymi punktami we wschodnich prowincjach kraju.

W lutym 1939 r. Nippon Kaigun zdobyła Hajnan, a miesiąc później Wyspy Spratly, oflankowując Indochiny Francuskie od wschodu. Japończycy, pomimo znacznych sukcesów na kontynencie, nie mogli jednak pokonać Chin. Kolejne miesiące walk nie przynosiły rozstrzygnięcia w wojnie, która pochłaniała znaczne zasoby ludnościowe, surowcowe i finansowe Japonii.

W czasie gdy toczyły się zmagania w Chinach, na pograniczu mandżursko-mongolskim oraz koreańsko-radzieckim doszło do kilku incydentów z udziałem Armii Kwantuńskiej oraz Armii Czerwonej. Największy z nich, nad rzeką Chałchin-Goł, wykazał słabość Japończyków w Mandżurii i nieustępliwość Sowietów. Trzy tygodnie przed zawieszeniem działań na Dalekim Wschodzie III Rzesza podpisała ze Związkiem Radzieckim pakt o nieagresji. Tokio, tracąc zaufanie najważniejszego sojusznika przeciwko Moskwie, stopniowo wycofywało się z planów zaatakowania Syberii i Kraju Nadmorskiego. Doktryna Hokushin-ron, choć wspierana w dalszym ciągu przez niektórych polityków i wojskowych, okazała się niemożliwa do zrealizowania bez wcześniejszego pokonania Chin.

1 września 1939 r. nazistowskie Niemcy napadły na Polskę. Wybuchła wojna, do której wkrótce dołączyły Francja i Imperium Brytyjskie. Pomimo pierwszych sukcesów III Rzeszy japoński rząd postanowił zachować neutralność i czekać na dalszy rozwój wydarzeń. Konflikt w Europie był doskonałą okazją do poszerzenia japońskiej strefy wpływów w południowo-wschodniej Azji, pod warunkiem że zakończy się on zdecydowanym zwycięstwem III Rzeszy lub znacznym osłabieniem Brytyjczyków, Francuzów i Holendrów. Jednym z głównych problemów Tokio w przyjęciu dalszej strategii działania była niejednoznaczna postawa Stanów Zjednoczonych, które w każdej chwili mogły otwarcie wystąpić po stronie europejskich mocarstw kolonialnych. Już 26 lipca 1939 r. administracja prezydenta Roosevelta zareagowała na powtarzające się ataki japońskich żołnierzy na obywateli Stanów Zjednoczonych w Chinach i za zgodą kongresu zdecydowała się nie przedłużać wygasłej umowy handlowej z 1911 r. Od tamtej pory handel pomiędzy obu państwami miał być uzależniony od „dobrego zachowania Japończyków”.

Od końca 1939 r. Japonia rozpoczęła stopniowe przygotowywania do nowej wojny. Marynarka wojenna ogłosiła, że potrzebuje przynajmniej ośmiu miesięcy, aby rozpocząć operacje na Pacyfiku. Pomiędzy dowództwami obu rodzajów sił zbrojnych rozgorzała dyskusja dotycząca kierunku przyszłej ekspansji. Armia utrzymywała, że największym priorytetem powinny w dalszym ciągu zostać objęte działania w Chinach. Marynarka wojenna niezmiennie uważała, że jedynie zagarnięcie południowo-wschodniej Azji i jej bogactw naturalnych może dać Japonii hegemonię w całym regionie. Armia nie negowała tej idei. Rozumiała potrzeby surowcowe rodzimego przemysłu, lecz doktryna Nanshin-ron miała być dla niej jedynie środkiem do okrążenia, odizolowania i ostatecznego pokonania Chin.

W lutym 1940 r. Japończycy rozpoczęli naciski dyplomatyczne na Holandię w celu podpisania korzystnej umowy handlowej oraz uzyskania wpływów gospodarczych i politycznych w Holenderskich Indiach Wschodnich. Gdy miesiąc później Holandia została pokonana przez III Rzeszę, Japończycy zażądali od Holendrów ściślejszego powiązania gospodarczego ich kolonii z Japonią. Do końca maja marynarka wojenna przesunęła część swoich sił do Palau, zabezpieczając tym samym Holenderskie Indie Wschodnie przed wrogą interwencją. 25 czerwca, po kapitulacji Francji, Japończycy rozpoczęli przygotowania do przejęcia wpływów w Indochinach Francuskich, obawiając się, że zostaną uprzedzeni przez Niemców lub aliantów.

Treść dostępna w pełnej wersji eBooka.

------------------------------------------------------------------------

13 W.G. Beasley, Japanese Imperialism 1894–1945, Oxford 1999, s. 195–197; M. Kołodziejski, Takahashi Korekiyo 1854–1936 a gospodarka międzywojennej Japonii, Warszawa 2006, s. 126.

14 Z. Flisowski, Burza nad Pacyfikiem, s. 58.

15 H.P. Willmott, Empires in the Balance: Japanese and Allied Pacific Strategies to April 1942, Annapolis 2008, s. 53–55.

16 L. Woodward, British Foreign Policy in the Second World War, t. 2, London 1971, s. 85.W popularnonaukowej serii pt. „Historyczne bitwy” ukazały się ostatnio:

M. Staniszewski, FORT PILLOW 1864 • B. Nowaczyk, CHOJNICE 1454 ŚWIECINO 1462 • W. Kalwat, KAMPANIA LANGIEWICZA 1863 • J. Molenda, WOJNY GUARAŃSKIE 1628–1756 • R. Warszewski, BOLIWIA 1966–1967 • M.A. Piegzik, GUADALCANAL 1942–1943 • A. Murawski, GÓRY PINDOS 1943–1949 • P. Korzeniowski, FLANDRIA 1940 • M. Franz, A. Pastorek, TEXEL 1673 • Ł. Migniewicz, kleidion 1014 • P. Groblewski, ANTIETAM 1862 • P. Rochala, VERCELLAE 101 p.n.e. • L. Kania, WILNO 1944 • P. Zarzycki, Iłża 1939 • T. Fijałkowski, ATLANTYK 1939–1945 • R. Warszewski, Cuzco 1536–1537 • J. Wojtczak, Minnesota 1862 • Ł. Burkiewicz, Aleksandria 1365 • K. Plewako, CAMBRAI 1917 • M. Kuczyński, WOJNA CZU Z HAN 209–202 P.N.E. • L. Wyszczelski, LWÓW 1920 • M.A. Piegzik, HOLENDERSKIE INDIE WSCHODNIE 1941– 1942 • W. Polakiewicz, LIMANOWA 1914 • A. Lorbiecki, M. Wałdoch, CHOJNICE 1939 • M. Leszczyński, pomorze 1945 • G. Lach, IPSOS 301 p.n.e. • R. Warszewski, KONGO 1965 • A. Toczewski, FESTUNG KÜSTRIN 1945 • J. Wojtczak, CALLAO 1866 • R. Dzieszyński, KRAKÓW 1768–1772 • T. Jarmoła, KRETA 1941 • R.F. Barkowski, CROTONE 982 • Z. Stąpor, BERLIN 1945 • S. Kaliński, BOLIMÓW 1915 • W. Zawadzki, POMORZE 1920 • A. Zieliński, MALTA 1565 • M. Grzeszczak, IGNACEWO 1863 • R.F. Barkowski, POŁABIE 983 • D. Kupisz, PSKÓW 1581–1582 • J. Wojtczak, FILIPINY 1898–1902 • S. Rek, MANZIKERT 1071 • R. Rabka, MACEDONIA–EPIR–ALBANIA 1912–1913 • R.F. Barkowski, POITIERS 732 • S. Rek, KOSOWE POLE 1389 • R. Warszewski, KUBA 1958–1959 • J. Dobrzelewski, INDIE–PAKISTAN 1971 • P. Krukowski, NAD WIEPRZEM 1920 • R.F. Barkowski, LECHOWE POLE 955 •

W przygotowaniu: W. Włodarkiewicz, Wołyń 1939