Mosty zamiast murów - ebook

PRZEDMOWA DO WYDANIA POLSKIEGO
DLACZEGO OSOBISTA KOMUNIKACJA JEST TAK CENNA?

Przełom tysiącleci określany jest jako era informatyki i internetu. Porozumiewanie się za pośrednictwem sieci komputerowej zdaje się stwarzać ludziom nowe możliwości komunikacyjne, zarówno w sferze docierania do informacji, wymiany informacji, jak i zachowań, które przedtem miały bezpośredni społeczny charakter. Nie musimy już wchodzić w bezpośredni kontakt z drugim człowiekiem, aby zawrzeć z nim znajomość, nawiązać wirtualną przyjaźń czy związek intymny. Korzystając z internetu robimy zakupy, dokonujemy przelewów bankowych, docieramy do zasobów bibliotecznych itp. Czy to oznacza, że osobiste, bezpośrednie kontakty z drugim człowiekiem nie są już nam potrzebne? Jaka jest ich rola?

John Stewart, redaktor książki Mosty zamiast murów, zebrał bardzo różne prace, które z rozmaitych perspektyw: psychologicznej, socjologicznej, filozoficznej i medycznej, ukazują funkcje i dobrodziejstwa osobistej komunikacji. Osobistej – to znaczy takiej, w której nie tylko wyrażamy nasze myśli, opinie, uczucia, ale także słuchamy innych, staramy się ich zrozumieć. Tak rozumiana komunikacja interpersonalna to nie tylko słowa, ale także sposób ich wymawiania, ton głosu, przerwy, gesty, pozycja ciała, dystans, jaki zachowujemy wobec partnera – i setki innych subtelnych międzyludzkich doznań. Efektem osobistej komunikacji jest zwykle jakaś zmiana każdego z partnerów. Może to być tylko chwilowa zmiana nastroju czy sposobu patrzenia na siebie samego lub na jakiś aspekt codzienności. Autorzy Mostów… przekonują nas jednak, iż także nasza tożsamość jest zależna od rodzaju i jakości naszych kontaktów interpersonalnych i sposobu, w jaki porozumiewamy się z innymi.

Oczywiście, nie każda komunikacja między ludźmi ma i powinna mieć charakter osobisty; nie zawsze jest to konieczne czy użyteczne. Ale warto zdawać sobie sprawę z tego, co tracimy, jeżeli nasze kontakty z ludźmi nie są osobiste. Teksty zawarte w tej książce pokazują różne sfery i skutki komunikacji interpersonalnej, jej trudności i pułapki, a także pewne sposoby ich przezwyciężania.

Najmocniejszym argumentem na rzecz tezy o niezwykłym znaczeniu osobistej komunikacji są dane statystyczne wskazujące, iż osoby samotne (nie wchodzące w osobiste kontakty z ludźmi) są od dwóch do czterech razy bardziej narażone na ryzyko przedwczesnej śmierci na nadciśnienie, udar czy chorobę wieńcową. Badania prowadzone nad pacjentami z nadciśnieniem wykazały, że inna jest praca serca osób samotnych, a inna – osób komunikujących się z ludźmi. Wprawdzie w czasie mówienia ciśnienie krwi wzrasta, ale gdy słuchamy innych – stopniowo spada, wyrównuje się. Nasze serce potrzebuje dialogu z innym człowiekiem; monolog z ukochanym kotem czy psem nie daje takich efektów, jak bezpośrednia rozmowa z człowiekiem.

Autorzy Mostów zamiast murów podkreślają, że twórcza i rozwijająca jest komunikacja z osobami, które są od nas różne, nie myślą dokładnie tak jak my, nie używają tych samych schematów czy kluczy do rozumienia rzeczywistości. Różnice między partnerami dostarczają specyficznej energii (w terminologii autorów są „synergiczne”), są rozwijające – musimy jednak nie poprzestawać na kompromisie, lecz tworzyć w czasie kontaktu z innymi nowe rozwiązania, które są lepsze niż uprzednio proponowane przez każdego z partnerów. Takie „synergiczne” porozumiewanie się nie jest łatwe: wymaga pewnego zaufania i otwarcia się na inny niż własny punkt widzenia, a nie tylko skoncentrowania się na obronie własnego stanowiska. Stephen R. Covey, autor tekstu „Komunikacja synergiczna”, dowodzi, że można być synergicznym nawet w nieprzychylnym otoczeniu. Wystarczy nie odbierać ataków jako osobistych napaści, szukać tego, co dobre, w argumentacji przeciwnika czy „napastnika” i wykorzystywać to do poszerzenia i ulepszenia swojego punktu widzenia.

Znajdujemy też w książce dowody popierające znaną tezę, że percepcja świata i funkcjonowanie jednostki oraz społeczny jej odbiór, a nawet tożsamość w dużym stopniu zależą od używanego przez nią języka. Język kształtuje myślenie, kieruje nami, zawarte są bowiem w nim schematy umożliwiające selektywny ogląd świata i siebie. Ponieważ jest „rybą i wędką”, tym więcej możemy ze świata złowić, im więcej słów, powiedzonek, kodów językowych i języków dobrze znamy. Poprzez uczenie się nowych słów, metafor, obcych języków – a także różnorodnych sposobów wyrażania tego samego – rozwijamy się i rozumiemy więcej z otaczającego świata.

Sporo miejsca poświęcono tu roli przyjaciół i związków intymnych oraz sposobów komunikacji w tych związkach. Autorzy dowodzą, że potrzebujemy przyjaciół, aby zaspokoić potrzebę bliskości, wsparcia, swobodnej, niczym nie skrępowanej wymiany opinii, a także aby czynić porównania i pomagać innym (a nie tylko uzyskiwać pomoc). Książka przedstawia również podstawowe ustalenia z zakresu percepcji interpersonalnej i tzw. ujawniania siebie – innym.

Zdrowie i rozwój to – najkrócej mówiąc – podstawowe korzyści płynące z osobistej komunikacji. Obie te sfery są wysoko cenione. Co w takim razie jest przeszkodą czy „murem” utrudniającym osobistą komunikację? Myślę, że takim najgrubszym murem jest brak wiedzy psychologicznej o naturze komunikacji interpersonalnej i zamykanie się na wszelkie formy odmienności: językowej, płciowej, generacyjnej, kulturowej czy politycznej. W przedstawianej tu książce czytelnik znajdzie wiele użytecznej wiedzy o tym, jakie są bariery takiej komunikacji w różnych sferach życia: w rodzinie i związkach intymnych, w procesie edukacji, w relacjach międzykulturowych i zawodowych oraz w polityce. W każdej z tych sfer jest wiele do zrobienia, warto więc dotrzeć do wiedzy, której zastosowanie może uczynić nasze życie mniej stresorodnym, a bardziej przyjemnym. Niektóre tezy prezentowane w książce wyraźnie odbiegają od potocznych sądów w danej sprawie, mogą więc wydawać się kontrowersyjne. Na przykład McKay, Davis i Fanning sądzą, że romantyczne wyobrażenie o rodzinie, w którym zawarte jest pragnienie idealnej zgodności jej członków we wszystkich sprawach, jest stresotwórcze; najlepszym zaś sposobem na zdrową rodzinę jest pozwolić każdemu z jej członków na swobodę mówienia o tym, co czuje, co widzi i czego chce. Stewart dowodzi, iż najważniejsza w nauczaniu jest atmosfera wolności, a błędem nauczyciela jest staranie, by sprawować kontrolę nad wszystkim, co dzieje się na lekcji. To nie porządek, ale nieład czyni cuda w procesie nauczania. Znajdujemy też w książce dane o tym, że komunikacja mężczyzn z kobietami często przypomina komunikację międzykulturową.

Mosty zamiast murów mają specyficzną konstrukcję formalną. Każda część książki poprzedzona jest wstępem odredakcyjnym, prezentującym autorów poszczególnych tekstów oraz podstawowe twierdzenia w nich zawarte. Po tekstach – wymienione są ogólne kwestie „do przemyśleń”, a także zestawy prostych pytań, sprawdzających stopień rozumienia tekstu przez czytelnika. Taka konstrukcja ma walor dydaktyczny – studenci mogą utrwalić wiedzę i samodzielnie sprawdzić jej rozumienie. Dla studentów Mosty zamiast murów mogą więc stanowić rodzaj niekonwencjonalnego podręcznika komunikacji interpersonalnej. Dla każdego czytelnika – są źródłem pomysłów, jak porozumiewać się z ludźmi, żeby kontakty interpersonalne były życiową przyjemnością, a nie udręką. Mam nadzieję, że po przeczytaniu tej książki przynajmniej niektórzy pomyślą o swoich życiowych partnerach, kolegach z pracy, znajomych czy przeciwnikach politycznych: „Z zadowoleniem widzę, że się różnimy. Obyśmy razem stali się czymś więcej niż prostą sumą nas obu”.

Krystyna SkarżyńskaKsiążki i ludzie

Wyobraź sobie, że jesteś na Ziemi sam, zupełnie sam, i możesz wybrać jedno z dwojga, książki lub ludzi. Często spotykam osoby ceniące sobie samotność, ale jest to możliwe tylko dzięki temu, że gdzieś na Ziemi, nawet bardzo daleko, są inni ludzie. Nie miałem pojęcia o książkach, gdy wydobyłem się z łona matki, i umrę bez książek, z dłonią innej istoty ludzkiej w mojej dłoni. Owszem, zamykam czasem drzwi, by poświęcić się książce, ale ze świadomością, że zawsze mogę znów je otworzyć i spojrzeć w oczy ludzkiej istocie.

Martin BuberPRZEDMOWA

To wydanie Mostów zamiast murów zachowuje podejście i podstawowy plan pięciu wydań poprzednich. Oferuje jednak także całkiem nową, czterorozdziałową część na temat związków międzyludzkich, esej na koniec części „Różne spojrzenia na komunikację między osobami” oraz dwadzieścia cztery nowe teksty, które albo zastępują, albo uzupełniają materiał publikowany poprzednio. Książka nadal przeznaczona jest przede wszystkim dla studiujących zagadnienia komunikacji interpersonalnej na średnim poziomie nauczania. Materiał dotyczy jednak także spraw poruszanych na zajęciach z pracy socjalnej, doradztwa, socjologii, nauk humanistycznych, treści książki w większości nadają się więc do wykorzystania na pozauniwesyteckich ćwiczeniach i seminariach poświęconych komunikowaniu się. W poszczególnych rozdziałach omówiono większość tradycyjnych tematów z dziedziny komunikacji interpersonalnej. Teksty zaczerpnięto z szerszego zakresu dziedzin, obejmującego komunikację, pedagogikę, psychologię kliniczną i społeczną, filozofię i naukę o organizacjach. Znalazły się tu również fragmenty z pewnych najistotniejszych pozycji z literatury samokształceniowej.

Doborem tekstów kierowała relacyjna czy transakcyjna teoria komunikacji. Oznacza to, że czytelnik będzie zmuszony wyjść poza takie poglądy na komunikację, które sprowadzają się do relacji „nadawca–odbiorca” lub „źródło–kanał–przekaz–odbiorca”. W dwóch pierwszych rozdziałach przedstawiam argumenty za tym, że najpłodniejsze jest ujęcie komunikacji jako procesu współpracy, a nie czegoś, co jedna osoba „robi” drugiej, oraz że komunikacja jest procesem, w którym tożsamości osobiste są przedmiotem negocjacji i ulegają zmianie. Większość autorów prezentowanych w tej książce uważa, że choć komunikacja ma często charakter ekspresyjny lub instrumentalny, to jest także procesem kształtowania osoby, co oznacza, że to, kim jesteśmy, zostaje wypracowane w toku naszych kontaktów werbalnych i niewerbalnych.

Jest to książka dla osób poszukujących praktycznych pojęć i umiejętności, które mogą być pomocne w bardziej efektywnym komunikowaniu się z przyjaciółmi, partnerami, małżonkami, rodziną, współpracownikami. Jednakże – odmiennie niż większość poradników – opiera się powszechnej tendencji do pomijania istniejących problemów pojęciowych i sprowadzania skuteczności interpersonalnej do technik i formuł. Autorzy tu reprezentowani zdają sobie sprawę, że efektywna komunikacja to o wiele więcej niż po prostu bycie „otwartym i szczerym”. Na przykład w rozdziałach 1, 2, 5, 6, 7, 8, 9, 14 i 15 znajdują się prowokujące intelektualnie dyskusje dotyczące natury kontaktu interpersonalnego, samoświadomości, postrzegania osób, słuchania, odsłaniania się, stylów właściwych obu płciom, konfliktu i komunikacji międzykulturowej, a w rozdziałach 16–18 przedstawiono trzy rozbudowane koncepcje filozofii komunikacji. Książka zawiera również systematyczne omówienie komunikacji werbalnej i niewerbalnej, negocjowania związków, przyjaźni, komunikacji w rodzinie i kontaktów między bliskimi partnerami, nie rości sobie jednak pretensji do zaproponowania „sześciu definitywnych kroków” ani „dwunastu łatwych technik”, które miałyby zagwarantować sukces. Autorzy podkreślają, że wyjątkowość każdej sytuacji, nieustanna zmienność, a zwłaszcza element wyboru, czynią niemożliwym zaprojektowanie i realizację czysto technicznego podejścia do stosunków międzyludzkich.

Takie stanowisko odzwierciedla definicja tematu książki zawarta w tytule Mosty zamiast murów. W myśl tej definicji komunikacja interpersonalna występuje nie tylko w kontaktach twarzą w twarz, w czasie omawiania poważnych spraw lub w długoterminowym związku intymnym. Termin „interpersonalna” określa jakość, typ lub rodzaj komunikacji pojawiającej się między ludźmi, gdy tylko są oni w stanie, mówiąc i słuchając, ujawnić to, co czyni ich istotami ludzkimi. Tę definicję wyjaśnia moje wprowadzenie do pierwszego rozdziału, a późniejsze lektury pogłębiają je. Przez całą książkę przewija się teza, że dla różnych sytuacji właściwe są różne jakości czy typy kontaktu interpersonalnego. „Więcej” komunikacji interpersonalnej nie zawsze oznacza lepiej. Sądzę jednak, że w większości przypadków dla osobistego, szkolnego i zawodowego życia człowieka intensywny kontakt interpersonalny jest korzystny.

W tekstach zawartych w rozdziałach 1, 2, 3, 5, 6, 9, 10, 15 i 18 także kładzie się nacisk na to, że komunikacja jest czymś więcej niż sposobem „załatwiania spraw”, ponieważ wpływa na to, kim jesteśmy. Przedstawiam ten pogląd w dwóch pierwszych rozdziałach; James Lynch, William Wilmot, Ken Cissna i Evelyn Sieburg oraz Carole Logan i ja rozwinęliśmy i poszerzyliśmy dyskusje wcześniejsze. Wymiar komunikacji polegający na budowaniu osoby został omówiony szczegółowo przez Martina Bubera w rozdziale 18.

Moje zaangażowanie w relacyjną czy transakcyjną teorię komunikacji jest dopełnione pragnieniem, by ta książka była czytelna. Tak jak we wcześniejszych wydaniach, starałem się dobierać materiał, który przedstawia tę teorię zwracając się wprost do czytelnika. Zawsze szukam przede wszystkim autorów mających „słuch pisarski”, potrafiących rozmawiać z czytelnikami. Fragmenty z poprzednich wydań, autorstwa Virginii Satir, Carla Rogersa, Hugha Prathera, Neila Postmana, Deborah Tannen oraz Johna Amodeo i Krisa Wentwortha, pozostawiam w tym wydaniu po części dlatego, że właśnie tak dobrze to założenie realizują. Odnalazłem podobną przystępność również u kilku nowych autorów, jak Stephen R. Covey, Gerald i Marianne Corey, Sam Keen i C. Ronald Christensen.

Nowy materiał

Jak wspomniałem, najbardziej istotnym uzupełnieniem tego wydania jest Część 4, dotycząca stosunków międzyludzkich. Teksty rozdziału 10 ukazują ogólny proces negocjacji związków. W pierwszym z nich Carole Logan i ja opisujemy, w jaki sposób jawne i ukryte wybory komunikujących się, co do tego, w jakim zakresie odkryć siebie i na co zwracać uwagę, składają się na definicję jakości kontaktu między nimi. Następnie Ted Grove wyjaśnia, w jaki sposób w rozmowie zostaje wypracowany osobisty i społeczny wymiar związku dwu osób oraz jak ludzie używają zarówno specyficznej taktyki, jak i ogólnego poczucia taktu, kierując swoimi interakcjami. Ten tekst kończy wyjaśnienie wymiaru władzy w związku oraz reguł kontroli. Rozdział 10 zamyka znajdujące się już we wcześniejszych wydaniach wyjaśnienie przez Kena Cissnę i Evelyn Sieburg wzorów akceptacji i odmowy akceptacji.

Inne trzy rozdziały wchodzące w skład Części 4 poświęcone są przyjaźni (rozdział 11), rodzinie (rozdział 12) oraz bliskim partnerom (rozdział 13). Rozdział 11 rozpoczyna się sporządzonym przez Adelman, Parksa i Albrechta opisem przyjaźni, który znalazł się już w piątym wydaniu Mostów. Następnie Steve Duck przedstawia swoje pojęcie tworzenia związków (relatioshipping) w celu omówienia ogólnych cech, jakich ludzie oczekują u partnerów, pewnych ogólnych reguł przyjaźni i tego, co nazywa zasobami przyjaźni, to znaczy tego, co nam przyjaźń daje i jak na nas działa. Końcowy tekst tego rozdziału jest prowokującą intelektualnie dyskusją nad etyką związków osobistych.

Rozdział 12 zawiera prosty, lecz przekonujący opis map rodzinnych. Końcowy rozdział Części 4 poświęcony jest bliskim związkom. Rozpoczyna się fragmentami piątego wydania książki autorstwa zespołu małżeńskiego obdarzonego wyjątkową zdolnością mówienia mądrze i wprost do czytelników w wieku studenckim. Po zanegowaniu reguły quid pro quo w bliskich związkach Gerald i Marianne przedstawiają dziewiętnaście cech wartościowego związku tego rodzaju – kilka z nich współbrzmi z tezami postawionymi w tekstach wcześniejszych. Następnie instruują nas, jak radzić sobie z barierami skutecznej komunikacji w bliskim związku. Kończą pożytecznymi rozważaniami o miłości autentycznej i nieautentycznej. Kolejne dwa teksty stanowiły część piątego wydania Mostów: raport Dolores Curran z jej sondażu, w którym poszukiwała cech charakterystycznych par pozostających w zdrowym związku, oraz porady Hugha i Gayle Pratherów, jak rozwiązywać konflikty, starając się przy tym nie być pamiętliwym. Rozdział zamyka fragment z bestselera Sama Keena Fire in the Belly: On Being a Man. Jak można się spodziewać po autorze z harwardzkim magisterium z teologii i doktoratem z Princeton, Keen uważa, że jeśli chcemy pojąć tajemnicę miłości seksualnej, musimy przyjąć do wiadomości, że języki seksualności i duchowości są dokładnie przemieszane. W miłości uczymy się, według niego, istotnej zasady całego życia duchowego: szacunku i podziwu dla tego, „co niewyjaśnione, nieuchwytne, niezrozumiałe”. Przedstawia on solidne argumenty na rzecz integralnej rodziny nuklearnej, wskazując jednocześnie szanse osób niezamężnych, bezdzietnych i gejów na uczestnictwo w tej sferze dynamiki społecznej. Jest to tekst kontrowersyjny i powinien sprowokować ważną dyskusję. Te cztery rozdziały razem wzięte dostarczają nieocenionych informacji o najważniejszych w naszym życiu relacjach.

Kilka rozdziałów tego wydania zostało w sposób istotny uaktualnionych. Nowe teksty umieszczono w rozdziale wstępnym i w rozdziale poświęconym komunikacji werbalnej, a także znacznie więcej materiału w rozdziale o komunikacji niewerbalnej. Aby uczulić czytelników na niebezpieczeństwa występujących w psychologii popularnej uproszczeń na temat komunikacji niewerbalnej, zamieszczamy na koniec rozdziału 4 krótkie wyjątki z nowej książki Juliusa Fasta, uzupełnione wątpliwościami podnoszonymi w recenzjach oraz testami, które mają pomóc studentom w ćwiczeniu myślenia krytycznego.

Mamy również w rozdziale 6 nowy opis postrzegania osób, autorstwa Sarah Trenholm i Arthura Jensena, nowy tekst Judi Brownell o budowaniu umiejętności komunikacyjnych w rozdziale „Słuchanie”, nowe omówienie problematyki ujawniania siebie w rozdziale 8 oraz dwa nowe opisy kobiecego i męskiego stylu ekspresji w rozdziale 9.

Osią rozdziału „Konflikt” jest nadal Jacka Gibba opis komunikacji defensywnej, ale ożywia go nowa lektura wstępna do kolejnego rozdziału, pióra Josepha Folgera, Scotta Poole’a i Randalla Stutmana. W rozdziale międzykulturowym również zachowano dwa tematy i dodano dwa nowe, przegląd Williama Gudykunsta i Young Yun Kima oraz omówienie języka czarnych Amerykanów (tzw. black language) przez Shirley N. Weber.

Dzięki uprzejmości Ronalda Christensena, wykładowcy z Harvardu, w części zamykającej to wydanie Mostów mogłem przedstawić jego poglądy na temat komunikacji interpersonalnej. Esej Christensena pochodzi z książki Education for Judgment: The Artistry of Discussion Leadership i zawiera przekonujący opis kooperacyjnego, transakcyjnego charakteru komunikacji podczas zajęć uniwersyteckich prowadzonych przez autora. W czasie swej długiej i zróżnicowanej kariery Christensen odkrył, że wzajemne uczenie się opiera się na trzech podstawowych czynnościach komunikacyjnych: pytaniu, słuchaniu i reagowaniu. W głównej części swego eseju opisuje sześć podstawowych praw dotyczących nauczania, między innymi: (1) Otwartość i troska nauczyciela stymuluje uczniów do nauki, (3) Najbardziej stymulujące są oczekiwania umiarkowane oraz (5) Najistotniejszym składnikiem dobrego nauczania jest zaufanie. Ta lektura harmonijnie uzupełnia poglądy Carla Rogersa i Martina Bubera.

Plan książki

Niniejsze wydanie zachowuje w zasadzie strukturę poprzedniego. Rozpoczyna się „od podstaw”. Następnie traktując z osobna wymiar „wdechu” (inhaling) i „wydechu” (exhaling) w komunikacji – mimo że metafora ta podkreśla nieodłączność obu wymiarów – omawia ich wzajemne związki i ukazuje głęboką jedność tego, co pozornie wydaje się odmienne. Potem omówione są relacje międzyludzkie i kwestia pokonywania różnic. Całość kończą trzy odmienne całościowe koncepcje. Taka struktura książki ułatwi prowadzącemu zajęcia dostosowanie materiału do własnych potrzeb. Choć logiczne wydaje się zadawanie lektur zgodnie z porządkiem, w jakim je zamieszczono, to jednak zarówno części książki, jak i ich poszczególne rozdziały są na tyle niezależne, że ich kolejność może być zmieniana zależnie od potrzeb.

W moim „Wprowadzeniu” staram się wykazać, że Mosty zamiast murów różnią się nieco od standardowego, neutralnego, „obiektywnego” tekstu. Pragnę zwrócić uwagę czytelników zarówno na bogactwo możliwości komunikacji między autorem tekstu a jego odbiorcą, jak i na jej ewentualne ograniczenia. Proszę także pamiętać, że każda książka lub esej przedstawia czyjś osobisty punkt widzenia. Chciałbym, aby czytelnicy nie traktowali tekstu jako „prawdziwego, ponieważ jest napisany czarno na białym”, lecz raczej jako przemyślany komunikat konkretnej osoby, która chce im coś przekazać. We „Wprowadzeniu” wyjaśniam istotną dla mnie różnicę między komunikacją bezosobową (impersonal) i międzyosobową (interpersonal) i staram się opisać związek między jakością komunikacji a jakością życia. Streszczam również całą książkę.

W rozdziale 2 części „Podstawy” przedstawiono podstawowe dla pracy podejście – teorię transakcyjną, a następne dwa rozdziały poświęcono komunikacji werbalnej i niewerbalnej. Wprowadzenie do tych dwóch rozdziałów podkreśla po raz kolejny nierozłączność części złożonej całości zwanej komunikacją interpersonalną.

W Części 2: „Otwartość jako wdech”, zarysowano wymiary kontaktu interpersonalnego. Sens użycia terminów „otwartość”, „wdech” i „wydech” wyjaśniam we „Wprowadzeniu”. W książce można wprawdzie zajmować się tylko jednym tematem na raz, jednak takie terminy jak „nadawanie”, „mowa”, „odbiór” i „słuchanie”, brzmią jak przeżytki linearnego podejścia do komunikacji, sprzecznego z podejściem relacyjnym czy transakcyjnym. Kompromisowo uciekłem się więc do pożytecznej dwuznaczności terminu „otwartość”, aby przedstawić znaczenie owej otwartości jako „wdechu” w Części 2 i jako „wydechu” w Części 3. Jak już zaznaczyłem, aluzja do czynności oddychania podkreśla nierozłączność obu składowych tej całości.

Rozdział 5 pt. „Samoświadomość” rozpoczyna się wspomnianą wcześniej dyskusją autorstwa Geralda i Marianne Coreyów, potem następuje krótki, lecz intelektualnie prowokujący komentarz Hugha Prathera, a na koniec omówienie pewnych istotnych przeszkód w efektywnej autopercepcji, autorstwa Roberta Boltona. W rozdziale 6 uwaga przenosi się na spostrzeganie osób – William Wilmot przedstawia transakcyjną naturę tego procesu, a Sarah Trenholm i Arthur Jensen omawiają poznanie społeczne. Część 2 zamyka rozdział 7 zawierający trzy omówienia słuchania, z których jedno przedstawia jego związki z procesem retorycznym, drugie koncentruje się na aktywnym rozwijaniu umiejętności słuchania, ostatnie zaś zachęca czytelnika do przejścia od słuchania aktywnego i empatycznego do nastawienia dialogicznego, bardziej zgodnego z perspektywą relacyjną właściwą całej książce.

Część 3 składa się z dwóch rozdziałów. Rozdział 8 zawiera dwa teksty na temat ujawniania siebie (self-disclosure). Pierwszy ukazuje na czym zjawisko to polega, drugi zaś uświadamia czytelnikowi, że nie jest ono remedium na wszelkie problemy komunikacyjne. Następnie rozdział 9 odwołuje się do fragmentów nowej książki Diany Ivy i Phila Backlunda, bestselera Deborah Tannen oraz New Male Sexuality Berniego Zilbergelda, by dokonać rozróżnienia między stylem ekspresji kobiet i mężczyzn.

Część 4 – „Związki” – została opisana wyżej w punkcie „Nowy materiał”.

Część 5 – „Ponad podziałami” – rozpoczyna się rozdziałem o konflikcie, a kończy rozdziałem o komunikacji międzykulturowej. Rozdział 14 otwiera użyteczna, nowoczesna analiza konfliktu interpersonalnego autorstwa Folgera, Poole’a i Stutmana. Później znajdujemy klasyczny tekst Jacka Gibba „Komunikacja defensywna”, a następnie szereg pożytecznych porad Johna Amodeo i Krisa Wentwortha w kwestii sposobów radzenia sobie z gniewem. Rozdział zamyka kolejny celny tekst pióra Hugha Prathera.

Rozdział 15 rozpoczyna się przeglądem, tym razem autorstwa Gudykunsta i Kima. Następnie Letty Cottin Pogrebin omawia sposoby przekraczania barier w postaci koloru skóry, odmiennych kultur, preferencji seksualnych, niepełnosprawności i wieku. Shirley Weber analizuje znaczenie społeczno-kulturowe języka czarnych, a zamyka rozdział sprawozdanie Paula Rabinowa z jego spotkania z kulturą arabską w osobie przyjaciela – Alego.

Tak jak w poprzednich wydaniach, Część 6 zawiera przedstawienie trzech podejść do komunikacji interpersonalnej – wypowiedzi trzech renomowanych autorów podsumowujące ich poglądy na podstawowe sposoby funkcjonowania w kontakcie z innymi. Rozdział 16 to podejście nauczyciela, rozdział 17 – psychoterapeuty, a rozdział 18 podejście filozofa. Przedstawiłem już nauczyciela, Rolanda Christensena. Psychoterapeuta to Carl Rogers, a filozof to Martin Buber. Wspomnę tu nie po raz pierwszy, iż dochodziły mnie skargi na „niejasność”, „trudność w czytaniu” i „zagmatwanie” końcowego tekstu autorstwa Bubera. Na szczęście wiem również, co się dzieje, gdy studenci moi i moich asystentów wchodzą w rzeczywisty kontakt z tą osobą i jej ideami. Studentowi pilnemu i cierpliwemu pisma Bubera stwarzają okazję do docenienia głębi i wagi komunikacji interpersonalnej. Często skłania się do zastosowania idei Bubera w praktyce, zwłaszcza „w biedzie”. I dlatego prace tego filozofa stały się tak cenne dla mnie i moich współpracowników. Zgadzam się, że nie są łatwe dla studentów pierwszych lat, ale wierzę w sens stawiania wysokich wymagań, a stopień zrozumienia jego poglądów przez większość moich studentów nieustannie mnie zaskakuje i cieszy.

Pozostałe treści

Podobnie jak w piątym wydaniu, po każdym tekście następują dwa zestawy pytań. Pierwszy zestaw, „Pytania przeglądowe”, ma za zadanie przypomnieć czytelnikowi kluczowe idee. Jeśli student jest w stanie na nie odpowiedzieć, wszystko wskazuje na to, że rozumie przeczytany tekst. Zamieszczone następnie „Kwestie do omówienia” wymagają od czytelników podjęcia dodatkowego trudu rozwinięcia, krytyki lub zastosowania w praktyce przemyśleń autora. Niektóre z nich ukazują powiązania między różnymi rozdziałami.

Wiele tekstów zawiera także obszerną bibliografię. Są tam długie listy prac omawiających na przykład komunikację werbalną i niewerbalną, spostrzeganie osób i poznanie społeczne, posługiwanie się językiem przez kobiety i mężczyzn, rozwój związków, przyjaźń i komunikację międzykulturową.

Tak jak w poprzednich wydaniach pragnę przypomnieć czytelnikom, że lektura tej książki na temat komunikacji interpersonalnej nie jest w stanie zastąpić bezpośredniego kontaktu osobistego w życiu codziennym. Właśnie dlatego rozpocząłem książkę wypowiedzią Bubera o „książkach i ludziach”, a zakończyłem refleksjami Hugha Prathera na temat świata idei i królestwa „mrocznej śmierci”.

Podziękowania

Pragnę złożyć wyrazy serdecznego podziękowania autorom i wydawcom przedrukowanych tu materiałów. Bez ich współpracy powstanie tej książki byłoby niemożliwe.

Jestem także niezmiernie wdzięczny recenzentom poprzednich wydań. W poprawkach do nowego wydania istotne były wnikliwe i płodne komentarze następujących osób: Richarda Bryntesona z Concordia College; Dudleya Cahna z The Stale University of New York w New Paltz; Stephena Coffmana z Eastern Montana College; Donalda Darnella z University of Colorado w Boulder; Jackiego Ganschowa z Del Mar College; Dennisa Garna ze Spring Arbor College; Davida Valleya z Southern Illinois University w Edwardsville; Melissy Wood z University of Iowa oraz Marka Woolseya z Fresno City College.

Na ostateczny kształt książki wpłynęło także bezpośrednio lub pośrednio wiele osób, z którymi miałem szczęście systematycznie się kontaktować. Wysoko cenię obecnych i byłych wykładowców naszego kursu komunikacji interpersonalnej: Milta Thomasa, Karen Zediker, Jeffa Kerssena, Lisę Coutu, Roberta Graya, Kathy Hendrix, Ruth Huwe, Kenta Nelsona, Laurę Manning i Beckie McCann. Szczególnie ważny zaś był wkład Karen Zediker. Udało jej się w pracy dydaktycznej zintegrować podejścia transakcyjne z różnych czasów, dzięki czemu otrzymała nagrodę University of Washington – jedną z dwu przyznanych asystentom w roku 1994. Praca Karen jest dla mnie jeszcze jednym dowodem słuszności poglądu Rolanda Christensena na temat wzajemnej korzyści z dyskusji na zajęciach – nauczyłem się od niej nie mniej niż ona ode mnie.

Nieoceniona była pomoc kolegów – zarówno tych, którzy wspierali moje poglądy, jak i tych, którzy z nimi polemizowali: Roberta Arundale’a, Isabelle Bauman, Gerry’ego Philipsena, Jody Nyquist i Carole Logan, oraz przyjaciół takich jak Ann Lukens, Fr. Ralph Carskadden, Walt Fisher i John Agnus Campbell. Głównym zaś źródłem i ostatecznym sprawdzianem poglądów zawartych w tej książce są nadal moje najważniejsze związki życiowe – z Kris, Lincolnem, Lisą, Marcią, Markiem, Jamiem, Joshuą, Heleną, Mamą, Bobem, Barbarą, Michaelem i innymi członkami naszej rodziny.

Wszystkim wydaniom Mostów zamiast murów towarzyszyły niezmiennie: moja świadomość zarazem trudności i niezbędności komunikacji interpersonalnej oraz fascynacja wyzwaniem, jakim jest praca nad jej realizacją. Mam nadzieję, że przynajmniej część tej fascynacji zdołam przekazać czytelnikom.

John StewartPRZYPISY

Rozdział 1

R. Howe, The Miracle of Dialoge, New York, Seabury, 1963; cyt. za The Human Dialogue, F. W. Matson, A. Montagu (red.), New York, Free Press, 1968, s. 148–149.

J. J. Lynch, The Language of the Heart: The Body’s Response to Human Dialogue, New York, Basic Books, 1985, s. 3.

J. J. Lynch, The Language, s. 123–124.

Tamże, s. 160 i nast.

Tamże, s. 150–155.

J. J. Lynch, The Broken Heart: The Medical Consequences of Loneliness, New York, Basic Books, 1977, s. 42–51.

E. A. Liljefors, R. H. Rahe, Psychosocial Characteristics of Subjects with Myocardial Infraction in Stockholm, w: Life Stress Ilness, E. K. Gunderson, R. H. Rahe (red.), Springfield, IL, Charles C. Thomas, 1974, s. 90–104.

J. J. Lynch, The Broken Heart, s. 14.

Jest to parafraza tego, co pisze M. Buber w Ja i Ty, przeł. J. Doktór, Warszawa, PAX, 1992, s. 116. Kursywa dodana.

J. Powell, Why Am I Afraid to Tell You Who I Am?, Chicago, Argus Communications, 1969, s. 43.

R. Shattuk, The Forbidden Experiment: The Story of the Wild Boy of the Aveyron, New York, Farrar Straus Giroux, 1980, s. 5.

Tamże, s. 37.

Tamże, s. 119.

Rozdział 2

Parafraza M. Buber, Ja i Ty, przeł. J. Doktor, Warszawa, PAX, 1992, s. 58–59.

Zob. tamże, s. 100.

G. A. Kelly, The Autobiography of a Theory, w: Clinical Psychology and Personality: The Selected Papers of George Kelly, B. Maher (red.), New York, Wiley, 1969, s. 47.

H. B. English, A. Champney English, A Comprehensive Dictionary of Psychological and Psychoanalytical Terms, New York, Longmans, 1958, s. 561.

P. Watzlawick, J. H. Beavin, D. D. Jackson, Pragmatics of Human Communication, New York, Norton, 1968, zob. zwłaszcza rozdz. 2.

Tamże, s. 54 –59.

Carole Logan i ja proponujemy inny opis tego podejścia do komunikacji interpersonalnej w pierwszych dwóch rozdziałach Together: Communicating Interpersonally, wyd. 4, New York, McGraw-Hill, 1993.

------------------------------------------------------------------------

„The New York Times”, 31 października 1984, s. A18.