Mózg Buddy - ebook

POCHWAŁY DLA KSIĄŻKI „MÓZG BUDDY”

„Cudownie przystępna książka. Autorzy w prosty sposób wyjaśniają, jak działa nasz umysł i jak wprowadzać zmiany, żeby prowadzić szczęśliwsze i pełniejsze życie”.

– Sharon Salzberg

„Ta książka jest mocno osadzona w najnowszych badaniach neuronaukowych i oparta na głębokim zrozumieniu praktyki kontemplacyjnej, co czyni ją przystępną, frapującą i głęboką – to krystalizacja praktycznej mądrości!”.

– dr Philip David Zelazo, z tytułem profesora Nancy M. i John E. Lindahl w Instytucie Rozwoju Dziecka na Uniwersytecie Minnesota

„To po prostu najlepsza książka jaką czytałam na temat tego, dlaczego i jak możemy kształtować swój mózg, by osiągnąć spokój i szczęście. Ta lektura dosłownie zmieni twój mózg i twoje życie”.

– Jennifer Louden

„Mózg Buddy w znaczącym stopniu przyczynia się do zrozumienia wspólnej płaszczyzny dla nauki i medytacji znajdującej się na ścieżce transformacji. Pouczająca”.

– Joseph Goldstein

„Mózg Buddy to lektura frapująca, łatwa w odbiorze i zdecydowanie pouczająca. Zręcznie odpowiada na najważniejsze pytanie w życiu każdego z nas – jak być szczęśliwym – przedstawiając fundamentalne zasady buddyzmu zintegrowane z elementarnymi informacjami na temat funkcjonowania mózgu. Ta książka pomoże każdemu, kto pragnie zrozumieć sprawdzone sposoby zręcznego życia poparte osiągnięciami współczesnej nauki”.

– dr Frederic Luskin, dyrektor Stanford Forgiveness Projects

„Chciałbym mieć takiego nauczyciela przedmiotów ścisłych jak Rick Hanson, kiedy chodziłem do szkoły. Mózg Buddy jest lekturą przyjemną, fascynującą i głęboką. Nie tylko wskazuje, jak skutecznie rozwijać w swoim życiu prawdziwe szczęście, ale także wyjaśnia z perspektywy fizjologicznej, jak i dlaczego te sposoby działają. Zgodnie z radą autora, aby skupiać się na pozytywnych doświadczeniach, wchłaniaj wszystkie wspaniałe informacje, które ta książka ma do zaoferowania i delektuj się nimi”.

– James Baraz, współzałożyciel Centrum Medytacyjnego Spirit Rock

„Dzięki umysłowi naukowca, perspektywie psychologa oraz mądremu sercu rodzica i oddanego mediatora, Rick Hanson stworzył przewodnik dla tych wszystkich z nas, którzy chcą poznać i wykorzystać nowe, błyskotliwe badania obejmujące swoim zasięgiem neurologię, psychologię i autentyczny wgląd duchowy. Współczesne odkrycia w połączeniu z najdoskonalszymi praktykami czynią z tej książki zajmującą lekturę. Mózg Buddy plasuje się na szczycie mojej listy!”.

– dr Richard A. Heckler, profesor nadzwyczajny na Uniwersytecie Johna F. Kennedy’ego w Pleasant Hill w Kalifornii

„Pouczający przewodnik po kształtującym się połączeniu nowatorskiej neuropsychologii i starożytnej mądrości buddyjskiej, pełen praktycznych wskazówek na temat tego, jak stopniowo przekształcać swój mózg, aby osiągnąć szczęście. Książka przejrzysta, pogodna i przystępna”.

– dr John J. Prendergast, kontraktowy profesor nadzwyczajny psychologii w Kalifornijskim Instytucie Badań Integralnych i starszy redaktor w The Sacred Mirror oraz Listening from the Heart of Silence

„Mózg Buddy pokaże ci, jak praktyki mentalne, uwiarygodnione przez tradycje kontemplacyjne, mogą zwiększyć twoją zdolność doświadczania szczęścia i spokoju. Niniejsza książka przedstawia te metody w ujęciu naukowym i poprowadzi cię przez praktyki, które pielęgnują mądre i wolne serce”.

– dr Tara Brach

„Niniejsza książka pozwala nam zrozumieć przyczyny i sposoby ludzkiego systemu operacyjnego, aby nasze działania stały się bardziej świadome, a nasze życie pełniejsze, przesycone współczuciem, lepszym samopoczuciem i życzliwością wobec innych ludzi i wobec siebie. W Mózgu Buddy urzeka mnie zręczność z jaką Rick Hanson nakreśla głębokie przyczyny cierpienia i podsuwa adekwatne sposoby, dzięki którym możemy je zmienić i dokonać trwałej modyfikacji na wszystkich poziomach umysłu, ciała i relacji interpersonalnych. Bogactwo informacji w połączeniu ze swobodnym i łatwym w odbiorze stylem pisania zachęcało mnie do częstego sięgania po jego książkę, żeby coraz bardziej zagłębiać się w złożoność struktury człowieka. Mózg Buddy umieściłem na liście lektur dla moich studentów i przyszłych nauczycieli”.

– dr Richard C. Miller, założyciel i prezes Integrative Restoration Institute

„Liczne pisma z ostatnich lat pogłębiły tradycyjny rozdźwięk między nauką a religią; pojawił się jednak nowy, równoległy trend przeciwny powyższemu. Neuronaukowcy są coraz bardziej zainteresowani wykorzystaniem własnych introspektywnych badań umysłu, upatrując w nich uzupełnienie perspektywy trzecioosobowej, typowej dla zachodnich badań naukowych nad mózgiem. Buddyjskie praktyki kontemplacyjne są szczególnie otwarte na tego rodzaju współpracę, sprzyjając wysiłkom zmierzającym do odkrycia neurobiologicznego wyjaśnienia buddyjskiej filozofii. Pozbawiony obciążeń religijnych Mózg Buddy jasno opisuje, jak współczesne koncepcje neurobiologii ewolucyjnej i poznawczej potwierdzają fundamentalne nauki i praktyki buddyjskie. Niniejsza książka powinna przemówić do ludzi poszukujących świeckiej ścieżki duchowej, a zainteresowanym naukowcom nasunąć wiele potwierdzalnych hipotez”.

– dr med. Jerome Engel, Jr., z tytułem profesora Jonathan Sinay w dziedzinie neurologii, neurobiologii, psychiatrii i nauk bio-behawioralnych na Uniwersytecie Kalifornijskim w Los Angeles

„Mózg Buddy włącza się w aktualny dynamiczny dialog między neuronauką, psychologią i buddyjskimi dyscyplinami treningu umysłu. Czerpiąc z mądrości zrodzonej z własnej praktyki medytacyjnej i ze swego naukowego wykształcenia, autorzy, raz po raz, wskazują na możliwości głębokiej transformacji naszych umysłów i życia”.

– Christina Feldman

„Najnowsze postępy w psychologii i neuronaukach doprowadziły do ważnych odkryć na temat tego, jak działa ludzki mózg, i jak te neurologiczne funkcje kształtują nasze doświadczanie świata. Te odkrycia są całkowicie zgodne z mądrością zrodzoną w tradycjach kontemplacyjnych na przestrzeni tysięcy lat. Autorzy Mózgu Buddy dają nam zwięzły i praktyczny przewodnik, który wskazuje, w jaki sposób możemy wykorzystać te dwa nurty wiedzy, aby przekształcić zdolność do wzbudzenia mądrości, współczucia i uważności zarówno w nas samych, jak i w innych ludziach”.

– dr med. Robert D. Truog, profesor w Szkole Medycznej Harvarda, dyrektor wykonawczy Institute for Professionalism and Ethical Practice oraz starszy konsultant na oddziale intensywnej opieki medycznej w Szpitalu Dziecięcym w Bostonie

„Przejrzyste wprowadzenie do podstawowych zasad neuronauki i Dharmy”.

– dr med. Roger Walsh, profesor na Uniwersytecie Kalifornijskim w Irvine

„Mózg Buddy w błyskotliwy sposób przedstawia nauki Buddy w świetle współczesnej neuronauki. Oto praktyczny przewodnik, który pomoże ci zmienić twoją rzeczywistość. To mówi twój mózg o Dharmie!”.

– Wes „Scoop” Nisker, redaktor Inquiring MindSŁOWO WSTĘPNE

Mózg Buddy zachęca do skupienia umysłu i wykorzystania mocy uwagi, by poprawić swoje życie i relacje z innymi. Łącząc starożytne wglądy, wywodzące się z kontemplacyjnych praktyk tradycji buddyjskich, ze współczesnymi odkryciami na polu neuronauki, dr Rick Hanson i dr Richard Mendius stworzyli praktyczny i skłaniający do refleksji przewodnik, który poprowadzi cię, krok po kroku, ku przebudzeniu umysłu.

Niedawna rewolucja naukowa dowiodła, że mózg u dorosłego człowieka pozostaje otwarty na zmiany przez całe życie. Choć w przeszłości wielu badaczy mózgu głosiło pogląd, że umysł jest tylko aktywnością mózgu, obecnie możemy spojrzeć na powiązanie między tymi dwoma wymiarami naszego życia z innej perspektywy. Kiedy postrzegamy umysł jako zagnieżdżony i relacyjny proces, który reguluje przepływ energii i informacji, uświadamiamy sobie, że możemy posłużyć się umysłem, by dokonać zmian w mózgu. Po prostu koncentracja uwagi oraz celowe kierunkowanie przepływu energii i informacji w obwodach neuronalnych, mogą w bezpośredni sposób wpłynąć na zmianę aktywności i struktury mózgu. Żeby osiągnąć ten cel, trzeba wiedzieć, jak przy pomocy świadomości można poprawiać samopoczucie.

Wiedząc, że umysł ma charakter relacyjny, a mózg jest organem społecznym, zyskujemy kolejny punkt widzenia: nasze relacje z drugim człowiekiem nie są nieistotną częścią życia, lecz mają fundamentalne znaczenie dla sposobu funkcjonowania umysłu i pełnią kluczową rolę w utrzymywaniu zdrowia mózgu. Nasze wzajemne relacje społeczne kształtują powiązania neuronalne, które tworzą strukturę mózgu. To oznacza, że sposób w jaki się komunikujemy, zmienia zespół obwodów mózgu, co pomaga utrzymywać równowagę w życiu. Nauka potwierdza również, że kiedy pielęgnujemy współczucie i uważną świadomość – odrzucając osądzanie i w pełni angażując się w teraźniejszość – pobudzamy społeczne obwody mózgu, dzięki czemu możemy przekształcić nawet własną relację z samym sobą.

Autorzy spletli w jedno buddyjskie praktyki rozwijane przez ponad dwa tysiące lat i nowe odkrycia dotyczące funkcjonowania mózgu, a w rezultacie powstał niniejszy przewodnik celowego tworzenia pozytywnych zmian w sobie. Współczesne czasy często skłaniają nas do przełączenia się na tryb „autopilota”, ponieważ nasze życie jest nieustannie wypełnione niezliczonymi zadaniami i zajęciami, cyfrową stymulacją, nadmiarem informacji i harmonogramami, które obciążają mózg i przytłaczają nas. Znalezienie czasu, by się zatrzymać pośród tego chaosu, stało się pilną potrzebą zaspokajaną przez niewielu z nas. Mózg Buddy zachęca, by wziąć głęboki oddech i zastanowić się nad neuronalnymi przyczynami, dla których powinniśmy nieco zwolnić, zrównoważyć mózg i poprawić więzi łączące nas z innymi ludźmi i z samym sobą.

Proponowane tu ćwiczenia opierają się na praktykach, których pozytywny wpływ na kształtowanie naszego świata wewnętrznego, poprzez poprawę koncentracji, odporności i pomysłowości, został dowiedziony naukowo. Te określone kroki zwiększają też naszą empatię w stosunku do innych osób oraz poszerzają zasięg współczucia i troskliwości w obrębie świata pełnego wzajemnych połączeń, w którym żyjemy. Obietnica, że dzięki tym praktykom umysł zostanie zaprzęgnięty do wprowadzania zmian w mózgu, oznacza budowanie obwodów życzliwości i dobrego samopoczucia – stopniowo i pojedynczo, u poszczególnych osób i w obrębie poszczególnych relacji. O cóż więcej możemy prosić? I czy jest lepsza pora na rozpoczęcie tego procesu niż chwila obecna?

dr med. Daniel J. Siegel

Mindsight Institute i UCLA Mindful Awareness Research Center

Los Angeles, Kalifornia

czerwiec 2009PRZEDMOWA

W Mózgu Buddy dr Rick Hanson i dr Richard Mendius przedstawiają klarowne i praktyczne podejście do zasadniczych nauk Buddy. Językiem współczesnej nauki zachęcają czytelnika do otwarcia się na tajemnice umysłu, ucząc nowoczesnego pojmowania starożytnych i głębokich nauk o praktyce medytacji. Mózg Buddy zręcznie splata te klasyczne nauki z rewolucyjnymi odkryciami neuronauki, potwierdzającymi ludzką zdolność do uważności, współczucia i samoregulacji, które odgrywają kluczową rolę w treningu kontemplacyjnym.

Podczas lektury tej książki, poznasz zarówno naukę o mózgu, jak i praktyczne duchowe metody wzmacniające dobre samopoczucie, rozwijające swobodę i współczucie, a przy tym zmniejszające cierpienie. Zaznajomisz się z mądrymi, nowymi spojrzeniami na życie i biologicznymi podstawami, na których opiera się ta mądrość. Kolejne rozdziały pozwolą ci lepiej zrozumieć działanie umysłu oraz neurologiczne źródła szczęścia, empatii i współzależności.

Nauki zawarte w każdym rozdziale – szlachetne prawdy, fundamenty uważności oraz rozwijanie prawości, miłującej dobroci, przebaczenia i wewnętrznego spokoju – przedstawione są prosto i bezpośrednio, a każdy czytelnik, zgodnie z duchem Buddy, zachęcany jest do ich indywidualnego rozumienia. Następujące po tych naukach praktyki są równie jasne i wiarygodne. Zapewnią ci dokładnie taki sam trening, jakiemu poddany zostałbyś w świątyni medytacji.

Widziałem Ricka i Richarda podczas udzielania tych nauk i żywię szacunek wobec ich pozytywnego wpływu na umysły i serca tych, którzy przybywają, by z nimi praktykować.

Bardziej niż kiedykolwiek wcześniej, świat musi znaleźć sposób na zbudowanie miłości, zrozumienia i pokoju, zarówno w wymiarze indywidualnym, jak i globalnym.

Niech te słowa przysłużą się temu istotnemu wysiłkowi.

Z błogosławieństwem,

dr Jack Kornfield

Centrum Spirit Rock

Woodacre, Kalifornia

czerwiec 2009PODZIĘKOWANIA

Chcielibyśmy podziękować wielu ludziom:

Naszym duchowym nauczycielom, do których należą: Christina Feldman, James Baraz, Tara Brach, Ajahn Chah, Ajahn Amaro, Ajahn Sumedho, Ajahn Brahm, Jack Kornfield, Sylvia Boornstein, Guy i Sally Armstrong, Joseph Goldstein, Kamala Masters (szczególne podziękowania za rozdział dotyczący bezstronności), Steve Armstrong, Gil Fronsdal, Phillip Moffit, Wes Nisker i Adi Da.

Naszym nauczycielom i mentorom intelektualnym, do których zaliczają się: Dan Siegel, Evan Thompson, Richard Davidson, Mark Leary, Bernard Baars, Wil Cunningham, Phil Zelazo, Antoine Lutz, Alan Wallace, William Waldron, Andy Olendzki, Jerome Engel, Frank Benson i Fred Luskin; w końcowej fazie przygotowywania tej książki natknęliśmy się na artykuł napisany przez dr. Davidsona i dr. Lutza, zatytułowany „Mózg Buddy” i z szacunkiem przyznajemy, że jako pierwsi posłużyli się tym terminem; składamy również wyrazy szacunku pamięci Francisco Vareli.

Naszym dobroczyńcom, którymi są: Centrum Medytacyjne Spirit Rock, Mind and Life Institute, Peter Bauman, członkowie San Rafael Meditation Group, Patrick Anderson, Terry Patten, Daniel Ellenberg, Judith Bell, Andy Dreitcer, Michael Hagerty, Julian Isaacs, Stephen Levine, Richard Miller, Deanna Clark, Community Dharma Leaders Program i Sue Thoele.

Naszym uważnym czytelnikom, którzy poczynili wiele pomocnych sugestii. Do tego grona należą: Linda Graham, Carolyn Pincus, Harold Hedelman, Steve Meyers, Gay Watson, John Casey, Cheryl Wilfong, Jeremy Lent i John Prendergast.

Naszym wspaniałym redaktorom i grafikom z New Harbinger, a wśród nich: Melissie Kirk, Jess Beebe, Amy Shoup i Glorii Sturzenacker.

Naszemu skrupulatnemu i wielkodusznemu ilustratorowi Bradowi Reynoldsowi (www.integralartandstudies.com).

Naszym rodzinom, do których należą: Jan, Forrest i Laurel Hanson; Shelly Scammell; Courtney, Taryn i Ian Mendius; William Hanson; Lynne i Jim Bramlett; Keith i Jenny Hanson; Patricia Winter Mendius, Catherine M. Graber, E. Louise Mendius i Karen M. Chooljian.

Oraz wielu innym ludziom, którzy otworzyli umysł i serce każdego z nas.WPROWADZENIE

Niniejsza książka pokaże ci, jak sięgnąć w głąb własnego mózgu i stworzyć więcej szczęścia, miłości i mądrości. Zawiera ona, dotąd niespotykane, skrzyżowanie psychologii, neurologii i praktyki kontemplacyjnej, którego celem jest znalezienie odpowiedzi na dwa pytania:

• Jakie stany mózgu kryją się za umysłowymi stanami szczęścia, miłości i mądrości?

• Jak można wykorzystać swój umysł do pobudzania i wzmacniania tych pozytywnych stanów mózgu?

Rezultatem jest praktyczny przewodnik po mózgu, zawierający narzędzia, dzięki którym będziesz mógł stopniowo ulepszać swój mózg.

Richard jest neurologiem, a ja neuropsychologiem. Chociaż to ja napisałem większość słów składających się na tę książkę, od wielu lat współpracuję i uczę razem z Richardem; jego wiedza na temat mózgu, poparta trzydziestoletnim doświadczeniem lekarskim, została wpleciona w stronice tej książki. Wspólnie założyliśmy The Wellspring Institute for Neuroscience and Contemplative Wisdom ; na jego stronie internetowej, www.wisebrain.org, znaleźć można wiele artykułów, rozmów i innych materiałów.

Z tej książki nauczysz się skutecznych sposobów radzenia sobie z trudnymi stanami umysłowymi, takimi jak: stres, zły nastrój, rozproszenie uwagi, problemy w relacjach, niepokój, smutek i złość. Jednak, przede wszystkim, skupimy się na dobrym samopoczuciu, rozwoju psychicznym i praktyce duchowej. Od tysięcy lat kontemplatorzy – „mistrzowie olimpijscy” treningu mentalnego – studiują umysł. W tej książce skupimy się na tej tradycji kontemplacyjnej, którą znamy najlepiej – na buddyzmie – i odniesiemy ją do mózgu, aby odsłonić neuronalne ścieżki prowadzące ku szczęściu, miłości i mądrości. Nikt nie zna całkowitej natury mózgu Buddy ani jakiegokolwiek człowieka. Ale coraz powszechniej znane są sposoby pobudzania i wzmacniania neuronalnych podstaw radosnych, opiekuńczych i głęboko wnikliwych stanów umysłu.

JAK KORZYSTAĆ Z TEJ KSIĄŻKI?

Nie potrzebujesz żadnej wiedzy z zakresu neuronauki, psychologii czy medytacji, żeby skorzystać z tej książki. Łączy ona w sobie informacje i metody – jak instrukcja obsługi mózgu połączona z przybornikiem – i znajdziesz w niej narzędzia, które okażą się dla ciebie najlepsze.

Ponieważ mózg jest fascynujący, przedstawiamy tu wiele najświeższych odkryć naukowych na jego temat, a także bogatą bibliografię na wypadek, gdybyś chciał samodzielnie zapoznać się z tymi badaniami. (Żeby jednak uniknąć podręcznikowego tonu, uprościliśmy opisy aktywności neuronalnej i skupiliśmy się na jej najistotniejszych cechach). Z drugiej strony, jeśli bardziej interesują cię praktyczne metody, wystarczy że pobieżnie przejrzysz część naukową. Oczywiście psychologia i neurologia są naukami tak młodymi, że wielu rzeczy jeszcze nie wyjaśniają. Nie próbowaliśmy więc sprawiać wrażenia wszechwiedzących. Właściwie byliśmy oportunistami, koncentrując się na metodach, które są w stanie wyjaśnić naukowo, w jaki sposób rozświetlają się sieci neuronalne zadowolenia, życzliwości i spokoju.

Metody te obejmują medytacje z przewodnikiem. Instrukcje są celowo luźne, a ich język często jest raczej poetycki i działający na wyobraźnię, a nie precyzyjny i konkretny. Możesz wykorzystać je na różne sposoby: po prostu je przeczytać i przemyśleć; włączyć ich elementy do dowolnych praktyk medytacyjnych, których używasz; korzystać z nich razem z przyjacielem; albo je nagrać i realizować samodzielnie. Instrukcje te są jedynie sugestiami; rób między nimi przerwy tak długie, jak zechcesz. Nie ma niewłaściwego sposobu przeprowadzenia medytacji – właściwym sposobem jest ten, który uważasz za zgodny ze sobą.

Słowo przestrogi: niniejsza książka nie zastąpi profesjonalnej opieki i nie uleczy żadnej choroby umysłu ani ciała. Różne sposoby skutkują u różnych osób. Czasem jakaś metoda może poruszyć nieprzyjemne uczucia, zwłaszcza, jeśli kiedyś przeżyłeś jakąś traumę. Możesz śmiało pominąć jakąś metodę, omówić ją z przyjacielem (albo psychologiem), zmienić ją lub odrzucić. Bądź dla siebie łagodny.

I wreszcie, jedno co wiem na pewno – nieznaczne zmiany dokonane w umyśle mogą prowadzić do wielkich zmian w mózgu i w doświadczaniu życia. Nieraz obserwowałem to u ludzi, których poznałem jako psycholog lub nauczyciel medytacji, ale także u siebie, we własnych myślach i uczuciach. Naprawdę możesz codziennie kierować całe swoje istnienie w lepszą stronę.

Kiedy dokonujesz zmian w mózgu, dokonujesz zmian w życiu.ROZDZIAŁ PIERWSZY
SAMOPRZEKSZTAŁCAJĄCY SIĘ MÓZG

Główne funkcje mózgu polegają
na dokonywaniu zmian w sobie.

– Marvin L. Minsky

Kiedy zmienia się umysł, zmienia się też mózg. Zgodnie ze stwierdzeniem pochodzącym z artykułu napisanego przez psychologa Donalda Hebba: jednoczesne pobudzenie to mocniejsze połączenie – aktywność umysłowa dosłownie tworzy nowe struktury neuronalne (Hebb 1949; LeDoux 2003). W rezultacie nawet przelotne myśli i uczucia mogą pozostawić trwałe ślady w twoim mózgu, tak jak po wiosennym deszczyku mogą zostać ślady na zboczu wzgórza.

Na przykład u londyńskich taksówkarzy – których praca wymaga zapamiętania wielu krętych ulic – rozwija się większy hipokamp (istotny obszar mózgu odpowiedzialny za pamięć wzrokowo-przestrzenną), ponieważ ta część mózgu poddawana jest dodatkowemu treningowi (Maguire i in. 2000). Gdy stajesz się szczęśliwszą osobą, lewy przedni obszar mózgu zwiększa aktywność (Davidson 2004).

To, co przepływa przez umysł, kształtuje mózg. Tak więc możesz wykorzystać umysł, żeby ulepszyć swój mózg – co przysłuży się całemu twemu istnieniu, a także każdej innej osobie, z którą się zetkniesz.

Ta książka ma na celu pokazanie ci, jak to zrobić. Dowiesz się, co robi mózg, gdy umysł czuje się szczęśliwy, kochający i mądry. Nauczysz się też wielu sposobów pobudzania tych stanów mózgu, za każdym razem trochę je wzmacniając. W ten sposób zyskasz umiejętność stopniowego przeorganizowania swego mózgu – od wewnątrz – w celu poprawy samopoczucia, a także osiągnięcia spełnienia w związkach i zwiększenia wewnętrznego spokoju.

Twój mózg – podstawowe fakty

• Twój mózg zbudowany jest z około 1,3 kg tofu-podobnej tkanki zawierającej 1,1 biliona komórek, w tym 100 miliardów neuronów. Przeciętnie, każdy neuron odbiera około pięć tysięcy połączeń, zwanych synapsami, od innych neuronów (Linden 2007).

• Przez odbiorczą stronę synapsy neuron otrzymuje sygnały – zwykle w postaci przypływu substancji chemicznych zwanych neuroprzekaźnikami – od innych neuronów. Sygnały działają na neuron pobudzająco lub hamująco; działanie pobudzające lub hamujące zależy głównie od kombinacji sygnałów odbieranych w każdej chwili. Z kolei, kiedy neuron zostaje pobudzony, wysyła poprzez swoje synapsy sygnały do innych neuronów, działając na nie pobudzająco lub hamująco.

• Typowy neuron wysyła impulsy 5-50 razy na sekundę. W czasie jakiego potrzebujesz, żeby przeczytać wypunktowane informacje w tej ramce, w twojej głowie przemieszczą się dosłownie biliardy sygnałów.

• Każdy sygnał neuronalny stanowi porcję informacji; twój układ nerwowy przewodzi informacje tak, jak serce przepompowuje krew. Wszystkie te informacje są tym, co określamy szerokim pojęciem umysłu, w większości na zawsze pozostającego poza świadomością. W naszym rozumieniu tego pojęcia, „umysł” obejmuje sygnały regulujące reakcję na stres, umiejętność jazdy na rowerze, tendencje osobowościowe, nadzieje i marzenia, a także znaczenie słów, które właśnie czytasz.

• Mózg pobudza i kształtuje umysł. Jest tak aktywny, że choć stanowi zaledwie 2 procent masy całego ciała, zużywa 20-25 procent tlenu i glukozy (Lammert 2008). Jak lodówka – stale pracuje, spełniając swoje funkcje; w rezultacie zużywa mniej więcej tyle samo energii, niezależnie od tego czy głęboko śpisz, czy intensywnie myślisz (Raichle i Gusnard 2002).

• Zasadniczo liczba możliwych kombinacji 100 miliardów neuronów wysyłających impulsy lub nie, wynosi około 10 do milionowej potęgi, czyli 1 z milionem zer; jest to liczba możliwych stanów mózgu. Aby spojrzeć na tę ilość z właściwej perspektywy, warto nadmienić, że liczba atomów we wszechświecie szacowana jest na „tylko” około 10 do osiemdziesiątej potęgi.

• Świadome zdarzenia umysłowe opierają się na tymczasowych koalicjach synaps, które powstają i zanikają – zwykle w ciągu kilku sekund – jak wiry w strumieniu (Rabinovich, Huerta i Laurent 2008). Neurony mogą tworzyć również trwałe obwody, wzmacniając wzajemne połączenia wskutek aktywności umysłowej.

• Mózg pracuje jako całościowy system, stąd przypisywanie określonej funkcji – na przykład uwagi lub emocji – tylko jednej jego części jest zwykle uproszczeniem.

• Twój mózg współdziała z innymi układami w ciele – które z kolei wchodzą w interakcje ze światem – a dodatkowo jest również kształtowany przez umysł. W najszerszym sensie, umysł jest formowany przez mózg, ciało, świat natury i ludzką kulturę – a także przez samego siebie (Thompson i Varela 2001). Upraszczamy sprawę, mówiąc o mózgu jako podstawie umysłu.

• Wzajemna interakcja umysłu i mózgu jest tak głęboka, że najlepiej rozumieć je jako jeden, współzależny układ umysłowo-mózgowy.

NIESPOTYKANA OKAZJA

Tak jak mikroskop zrewolucjonizował biologię, tak nowe narzędzia badawcze, na przykład funkcjonalne MRI (obrazowanie metodą rezonansu magnetycznego), doprowadziły w przeciągu kilku ostatnich dekad do zasadniczego rozwoju wiedzy naukowej na temat umysłu i mózgu. W rezultacie znamy obecnie o wiele więcej sposobów, dzięki którym możemy stawać się szczęśliwszymi i wydajniejszymi w codziennym życiu.

Prawdopodobnie więcej nauczyliśmy się o mózgu w ciągu ostatnich dwudziestu lat niż w całej dotychczasowej historii ludzkości.

– Alan Leshner

Tymczasem wzrosło zainteresowanie kontemplacyjnymi tradycjami, które od tysięcy lat zgłębiają umysł – a więc także mózg – i pozwalają wyciszać umysł/mózg, żeby wychwycić jego najsubtelniejsze szmery, a także wypracowały skomplikowane sposoby służące jego przekształcaniu. Jeśli chcesz być dobrym w czymkolwiek, warto przyjrzeć się tym, którzy już wcześniej opanowali daną umiejętność; na przykład, jeśli lubisz gotować, oglądaj programy telewizyjne, w których występują najlepsi kucharze. Dlatego, jeśli chciałbyś czuć się szczęśliwszy, wewnętrznie silniejszy, spokojniejszy i mieć jaśniejszy umysł, ucz się od praktykujących kontemplację – zarówno od ludzi świeckich, jak i zakonników – którzy naprawdę wytrwale rozwijają te cechy.

Każde nie-kontemplacyjne spojrzenie na życie jest niemal pewnym przepisem na bycie nieszczęśliwym.

– ojciec Thomas Keating

Chociaż wyraz „kontemplacja” może wydawać się dość egzotyczny, to jednak ty sam już kontemplowałeś, jeśli kiedykolwiek medytowałeś, modliłeś się czy choćby z zachwytem wpatrywałeś się w gwiazdy. Na świecie istnieje wiele tradycji kontemplacyjnych, z których większość powiązana jest z największymi religiami, czyli chrześcijaństwem, judaizmem, islamem, hinduizmem i buddyzmem. W kręgu zainteresowań nauki znalazł się przede wszystkim buddyzm. Tak jak nauka, buddyzm zachęca ludzi, by niczego nie przyjmowali wyłącznie na wiarę i nie wymaga wiary w Boga. Dysponuje także szczegółowym modelem umysłu, który z powodzeniem przekłada się na język psychologii i neurologii. Wskutek tego, żywiąc wielki szacunek do innych tradycji kontemplacyjnych, skoncentrujemy się zwłaszcza na perspektywie i metodach wywodzących się z buddyzmu.

Wyobraź sobie każdą z następujących dyscyplin – psychologię, neurologię i praktykę kontemplacyjną – w postaci okręgu (Rys. 1). Odkrycia poczynione w obrębie ich części wspólnej dopiero zaczynają wydawać się obiecujące, ale naukowcy, klinicyści i kontemplatorzy, już nauczyli się bardzo wiele na temat stanów mózgu, będących źródłem zdrowych stanów umysłu i poznali sposoby pobudzania tych pierwszych. Te ważne odkrycia umożliwiają nam wpływanie na własny umysł.

Rysunek 1
Część wspólna trzech dyscyplin

Możesz wykorzystać tę umiejętność do zmniejszenia każdego cierpienia lub zaburzenia, poprawienia samopoczucia i wzmocnienia praktyki duchowej; są to główne działania w sferze tego, co moglibyśmy nazwać ścieżką przebudzenia, a naszym celem jest wykorzystanie nauki o mózgu, żeby pomóc ci daleko zajść tą drogą. Żadna książka nie użyczy ci mózgu Buddy, ale dzięki lepszemu zrozumieniu umysłów i mózgów ludzi, którzy daleko zaszli tą właśnie ścieżką, ty również będziesz mógł rozwinąć we własnym umyśle i mózgu przymioty radości, troskliwości i wnikliwości.

Historia nauki obfituje w przykłady owocności połączenia dwóch zbiorów technik, dwóch zbiorów idei, powstałych w odrębnych kontekstach w poszukiwaniu nowej prawdy.

– J. Robert Oppenheimer

BUDZĄCY SIĘ MÓZG

Zarówno Richard jak i ja uważamy, że coś transcendentalnego przenika umysł, świadomość i ścieżkę przebudzenia – możesz nazwać to Bogiem, Duchem, naturą Buddy, Podstawą albo nie nazywać tego wcale. Czymkolwiek to jest, z samej definicji wykracza poza fizyczny wszechświat. Skoro w żaden sposób nie można dowieść istnienia takiego czynnika, ważne jest – i zgodne z duchem nauki – żeby jednak uszanować taką możliwość.