Na ostrzu noża - ebook

1. Dziura w Szumie

1
Dziura w Szumie

PIERWSZE, CO ODKRYWASZ, jak twój pies się nauczy mówić, to że psy nie mają za wiele do powiedzenia. O niczym.

— Chce mi się kupę, Todd.

— Zamknij pysk, Manczi.

— Kupę. Kupę, Todd.

— Powiedziałem, zamknij pysk.

Idziemy przez zarośnięte chwastami pola na południowy wschód od osady, te, co to opadają ku rzece i dalej, ku bagnom. Ben mnie wysłał, żebym mu narwał trochę bagiennych jabłek, i kazał mi zabrać Mancziego, choć wszyscy wiemy, że Cillian kupił go tylko po to, żeby się podlizać burmistrzowi Prentissowi i dlatego, bach, na urodziny w zeszłym roku dostałem psa, chociaż nigdy nie mówiłem, że chcę psa. Mówiłem, że najbardziej to chcę, żeby Cillian wreszcie naprawił turbocykl, żebym nie musiał się tłuc na piechotę w każdy przeklęty kąt w tej głupiej dziurze, ale nie, wszystkiego najlepszego, Todd, masz tu szczeniaczka, Todd, i chociaż go nie chcesz, chociaż nigdy o niego nie prosiłeś, zgadnij, kto musi go karmić i tresować, i kąpać, i wyprowadzać, i słuchać, jak paple, teraz, kiedy jest już wystarczająco duży, by zarazek gadania działał na jego japę. Zgadnij, kto?

— Kupa. — Manczi szczeka cicho do siebie. — Kupa, kupa, kupa.

— Po prostu zrób tę durną kupę i przestań o niej mleć ozorem.

Zrywam łodygę trawy rosnącej obok ścieżki i zamierzam się na niego. Nie trafiam, nie mam zamiaru go trafić, ale on tylko wydaje swój krótki szczekający śmiech i biegnie dalej. Idę za nim, uderzając trawy rosnące po obu stronach łodygą, którą trzymam w ręku, mrużąc oczy od słońca, próbując o niczym nie myśleć.

Tak naprawdę nie potrzebujemy tych jabłek z bagien. Ben może je kupić w sklepie pana Phelpsa, jeśli naprawdę chce. Wiadomo też, że pójście na bagna, żeby zerwać parę jabłek, to nie robota dla mężczyzny, bo mężczyźnie nigdy nie wolno się tak obijać. No cóż, ja oficjalnie stanę się mężczyzną dopiero za trzydzieści dni. Przeżyłem dwanaście lat, liczących po trzynaście długich miesięcy i do tego jeszcze dwanaście miesięcy, i to wszystko oznacza, że od wielkich urodzin dzieli mnie jeszcze cały miesiąc. Tworzą się plany, trwają przygotowania, będzie niezłe przyjęcie, jak sądzę, choć zaczynam wyłapywać związane z nim dziwne obrazy, całe ciemne i jednocześnie zbyt jaskrawe, ale w każdym razie stanę się mężczyzną, a zrywanie jabłek na bagnach to nie robota dla mężczyzny, ani nawet dla prawie mężczyzny.

Ale Ben wie, że może mnie poprosić, żebym tam poszedł, i wie, że powiem: dobrze, pójdę, bo bagna to jedyne miejsce w pobliżu Prentisstown, gdzie możesz zyskać chwilę wytchnienia od całego tego Szumu, co się wylewa z ludzi, całego zgiełku i jazgotu, co nigdy nie cichnie, nawet kiedy śpią, mężczyźni i te myśli, o których sami nie wiedzą, że je mają, nawet kiedy wszyscy je słyszą. Mężczyźni i ich Szum. Nie wiem, jak oni to robią, że są w stanie wytrzymać jedni z drugimi. Mężczyźni robią wokół siebie mnóstwo Szumu.

— Wiewiórka! — woła Manczi i już leci, zbaczając ze ścieżki, nie dbając o moje krzyki, więc ja też muszę za nim pobiec przez (rozglądam się, żeby mieć pewność, że jestem sam) cholerne pola, bo Cilliana szlag trafi, jeśli Manczi wpakuje się w jakąś cholerną wężową dziurę, i oczywiście to będzie moja cholerna wina, nawet jeśli ja w ogóle nie chciałem dostać tego cholernego psa, do jasnej cholery.

— Manczi! Wracaj tu!

— Wiewiórka!

Przedzieram się przez trawę. Pędrakulki przylepiają mi się do podeszew. Gdy próbuję się ich pozbyć, jedna się rozwala, zostawiając na bucie zieloną smugę, której — jak wiem z doświadczenia — już się nie wywabi.

— Manczi! — wściekam się.

— Wiewiórka! Wiewiórka! Wiewiórka!

Ujada wokół drzewa, a wiewiórka biega tam i z powrotem po pniu, drażniąc się z nim. No chodź, młyniecki psie — mówi jej Szum. — Chodź złap, chodź złap. Młyniec, młyniec, młyniec.

— Wiewiórka, Todd! Wiewiórka!

Kuźwa, ale durne te zwierzaki.

Łapię Mancziego za obrożę i daję mu solidnego klapsa w tylne łapy.

— Au, Todd? Au? — Walę go znowu. I znowu. — Au? Todd?

— Chodź — mówię, a mój własny rozwścieczony Szum huczy tak głośno, że ledwo słyszę własne myśli, czego zaraz pożałuję, poczekajcie tylko.

Młyniecki chłopak, młyniecki chłopak — myśli o mnie wiewiórka. Chodź złap, młyniecki chłopaku.

— Ty też się odwal — odpowiadam, ale nie mówię „odwal”, tylko deczko mniej grzecznie.

I naprawdę, naprawdę powinienem był się jeszcze raz rozejrzeć.

Bo znikąd zjawia się Aaron, znienacka podrywa się z trawy, podrywa się i wali mnie z liścia w twarz, rozcinając mi wargę swoim wielkim pierścieniem, a potem zaciska dłoń w pięść i wymierza drugi cios na odlew, trafiając w kość policzkową, ale przynajmniej nie w nos, bo już upadam w trawę, próbując uciec przed jego sierpowym, i puszczam obrożę Mancziego, a on pędzi z powrotem ku wiewiórce, szczekając jak najęty, zdrajca jeden, i ląduję na czworakach w trawie, zasyfiając sobie pędrakulkami całe ciuchy.

I zostaję tak, na ziemi, dysząc.

Aaron staje nade mną, jego Szum zasypuje mnie fragmentami Biblii i jego następnego kazania i pojedynczych myśli: Język, młody Toddzie i znalezienie ofiary, i święty wybiera swą drogę i Bóg słyszy, a do tego ta powódź obrazów, która jest w każdym Szumie, znajomych rzeczy oraz przelotnych migawek…

Co? Co u diaska?

Ale głośny kawałek jego kazania zagłusza to coś, a ja spoglądam w górę, w jego oczy i nagle nie chcę wiedzieć. Czuję już smak krwi z wargi, którą mi rozciął swoim pierścieniem i nie chcę wiedzieć. On nigdy tu nie przychodzi, mężczyźni nigdy tego nie robią, mają swoje powody, jak to mężczyźni, tylko ja i mój pies tu bywamy, ale teraz on tu jest i nie chcę, nie chcę, nie chcę wiedzieć dlaczego.

Aaron uśmiecha się zza tej swojej brody, patrząc w dół, uśmiecha się, patrząc na mnie, leżącego w trawie.

Uśmiechnięta pięść.

— Język, młody Toddzie — mówi — wiąże nas jak więźniów na łańcuchu. Czy niczego się nie nauczyłeś w kościele, chłopcze? — A potem mówi to, co najczęściej powtarza z ambony. — Jeśli jeden z nas upada, wszyscy upadamy.

„Tak, Aaronie” — myślę.

— Ustami, Todd.

— Tak, Aaronie — mówię.

— A cholery? — nie odpuszcza. — A kuźwy? Nie myśl, że ich też nie słyszałem. Twój Szum cię zdradza. Zdradza nas wszystkich.

„Nie do końca” — myślę, ale równocześnie odpowiadam:

— Przepraszam, Aaronie.

Nachyla się nade mną, zbliżając wargi do mojej twarzy, i czuję zapach oddechu wydobywającego się z jego ust, czuję ten smród, jak ciężar, jakby to były palce sięgające ku mnie.

— Bóg słyszy — szepcze. — Bóg słyszy.

I znów podnosi rękę, uchylam się odruchowo, on parska śmiechem, a potem już go nie ma, tak po prostu. Odchodzi z powrotem w kierunku osady, zabierając swój Szum ze sobą.

Cały się trzęsę od napięcia po tym, jak mnie walnął, trzęsę się przez to, że jestem tak nakręcony i zaskoczony, i wściekły, i tak bardzo nienawidzę tej osady oraz mieszkających w niej mężczyzn, że mija dłuższa chwila, nim jestem w stanie wstać i znowu złapać mojego psa. „Co on tu, do kuźwy nędzy, robił?” — myślę i jestem tak wkurzony, wciąż tak nabuzowany złością i nienawiścią (i strachem, tak, strachem, zamknijcie się), że nawet się nie odwracam, żeby sprawdzić, czy Aaron usłyszał mój Szum. Nie odwracam się. Nie odwracam się.

A potem jednak się odwracam i idę po mojego psa.

— Aaron, Todd? Aaron?

— Nie powtarzaj więcej tego imienia, Manczi.

— Krwawisz, Todd. Todd? Todd? Todd? Krwawisz?

— Wiem. Zamknij się.

— Młyniec — mówi, jakby to nic nie znaczyło. Łeb ma pusty jak niebo.

Wymierzam mu klapsa w tyłek.

— Tego też nie powtarzaj.

— Au? Todd?

Idziemy dalej, trzymając się w bezpiecznej odległości od rzeki, którą mamy po lewej. Rzeka płynie w dół przez serię kanionów na wschód od osady; bierze swój początek daleko na północy, za naszą farmą, mija osadę i rozlewa się szerzej, tworząc podmokły obszar, który przechodzi w bagniska. Lepiej trzymać się z dala od rzeki, a zwłaszcza od tego podmokłego odcinka przed linią bagiennych drzew, bo żyją tam kroksy, wystarczająco duże, żeby załatwić prawie mężczyznę i jego psa. Płetwy na ich grzbietach wyglądają zupełnie jak trzciny, a jeśli podejdziesz za blisko, WUUM! — wylatują z wody, rzucają się na ciebie z wyciągniętymi szponami i kłapiącą paszczą, i w zasadzie nie masz już wtedy szans.

Omijamy podmokły odcinek i staram się chłonąć przybliżającą się ciszę bagien. Nie ma tu już nic ciekawego do oglądania tak naprawdę, i to dlatego mężczyźni tu nie przychodzą. A także przez zapach. Nie udaję, że go nie ma, ale też wcale nie śmierdzi tu tak strasznie, jak powiadają mężczyźni. Czują smród swoich wspomnień, nie ten zapach, który teraz tu jest; czują zapach tego, co było kiedyś. Wszystkich martwych stworzeń. Szpakusy i ludzie mieli odmienne zdanie na temat grzebania zwłok. Szpakusy po prostu wykorzystywały bagno, wrzucały swoich zmarłych do wody, pozwalając im zatonąć, i nie było żadnego problemu, pewnie dlatego, że ich ciała dobrze się do tego nadawały. Tak powiada Ben. Woda, muł i szpakusowa skóra dobrze się ze sobą łączyły, zwłoki nie zatruwały bagna, tylko je użyźniały, tak jak mężczyźni użyźniają ziemię.

A potem nagle, rzecz jasna, było o wiele więcej szpakusów do pogrzebania niż normalnie, zbyt wiele, żeby mogło ich połknąć nawet tak wielkie bagno jak to, mimo że jest naprawdę pioruńsko wielkie. I nie było już żadnych żywych szpakusów, co nie? Tylko sterty szpakusowych trupów, gromadzące się w bagnisku, gnijące i cuchnące, i musiało minąć mnóstwo czasu, nim bagna stały się z powrotem bagnami, a nie paskudnym syfem pełnym much i smrodu, i kto wie, jakich zarazków, które tamci zachowali specjalnie dla nas.

Urodziłem się w tamtym czasie, w całym tamtym syfie, gdy bagna były przepełnione, cmentarz był przepełniony, a w osadzie zostało za mało ludzi, no więc nic nie pamiętam, nie pamiętam świata bez Szumu. Mój tatko zachorował i zmarł, zanim się urodziłem, a potem oczywiście zmarła też mama, jakżeby inaczej. Ben i Cillian mnie przygarnęli, wychowali mnie. Ben powiada, że moja mama była ostatnią z kobiet, ale wszyscy to mówią o wszystkich mamach. Może i Ben nie kłamie, on sądzi, że to prawda, ale kto wie?

Tak czy owak jestem najmłodszy z całej osady. Kiedyś wychodziłem rzucać kamieniami w polne wrony razem z Regiem Oliverem (starszym o siedem miesięcy i osiem dni), Liamem Smithem (starszym o cztery miesiące i dwadzieścia dziewięć dni) i Sebem Mundym, który był najmłodszy po mnie, starszy o trzy miesiące i jeden dzień, ale teraz już nawet on się do mnie nie odzywa, po tym jak stał się mężczyzną.

Chłopcy nigdy tego nie robią, gdy już skończą trzynaście lat.

Tak to już jest w Prentisstown. Chłopcy stają się mężczyznami, którzy chodzą na swoje spotkania tylko–dla–mężczyzn, żeby tam gadać piorun wie o czym. Chłopcy zdecydowanie nie mają tam wstępu, a jeśli jesteś ostatnim chłopcem w osadzie, musisz po prostu czekać, całkiem sam.

No, ty i pies, którego nie chcesz.

Ale mniejsza o to; przed nami już bagna i włazimy tam, trzymając się ścieżek, które prowadzą nas wokół miejsc, gdzie stoi najwięcej wody, okrążając wielkie, cebulaste drzewa, co wyrastają z trzęsawiska i pną się w górę, w górę, a ich gałęzie tworzą iglasty okap wiele metrów wyżej. Powietrze jest tu parne, panuje mrok i duchota, ale nie jest to przerażający rodzaj parności, mroku i duchoty. Wszystko tu tętni życiem, mnóstwem życia, totalnie ignorującego osadę — ptaki i zielone węże, i żaby, i kiwity, i oba gatunki wiewiórek, i (przysięgam wam) jeden czy dwa kassory, i oczywiście trzeba uważać na czerwone węże, ale choć jest ciemnawo, to przez szczeliny między gałęziami sączy się światło i jeśli chcecie znać moje zdanie, a nie musicie chcieć, dla mnie bagna są jak jeden wielki, wygodny, prawie pozbawiony Szumu pokój. Mroczny, ale pełen życia. Pełen życia, ale przyjazny. Przyjazny, ale nienachalnie.

Manczi zadziera łapę praktycznie na każdym kroku, aż chyba zaczyna mu już brakować siuśków, po czym kieruje się w krzaki, gaworząc cicho do siebie. Pewnie szuka miejsca, gdzie będzie mógł załatwić grubszą potrzebę.

Ale bagnu to nie przeszkadza. Bo i czemu? Wszystko to jest po prostu życie, które wciąż się powtarza, wraca po własnych śladach, zatacza kręgi i zjada samo siebie, żeby ponownie wyrosnąć. Znaczy się, nie żeby tu nie było Szumu. Jasne, że jest, nie da się uciec od Szumu, nie ma sposobu, żeby się od niego uwolnić, ale tu jest ciszej niż w osadzie. Tutejsze głośno to inne głośno, bo bagienne głośno to tylko ciekawość, różne stwory próbują dociec, coś ty za jeden i czy stanowisz zagrożenie. Osada zaś wie o tobie wszystko i chce się dowiedzieć więcej, i chce ci dowalić tym, co już wie, i jak w tym wszystkim zachować choćby kawalątek siebie?

Ale Szum bagien, Szum bagien to tylko małe, zaaferowane ptasie myśli trzepoczące w małych ptasich móżdżkach. Gdzie jedzenie? Gdzie gniazdo? Gdzie będzie bezpiecznie? I woskowe wiewiórki, to wszystko małe łobuzy — jak cię zobaczą, to cię zaczepiają, a jak cię nie widzą, to dokuczają sobie nawzajem, i rdzawe wiewiórki, które są jak głupkowate dzieciaki. I czasem pojawiają się jeszcze bagienne lisy przyczajone wśród liści — można podsłuchać, jak naśladują Szum wiewiórek, na które polują, a jeszcze rzadziej trafiają się maruki, co śpiewają swe dziwne marucze pieśni, a raz to przysięgam, że widziałem kassora uciekającego na dwóch długich nogach, ale Ben powiada, że to niemożliwe, że wszystkie kassory dawno zniknęły z bagien.

Nie wiem. Wierzę sobie.

Manczi wyłazi z krzaków i siada obok mnie, bo zatrzymałem się pośrodku ścieżki. Ogląda się, żeby zobaczyć, na co patrzę, po czym zagaduje:

— Fajna kupa, Todd.

— Wierzę ci na słowo, Manczi.

Lepiej, żebym na następne urodziny nie dostał następnego durnego psa. W tym roku chcę dostać myśliwski nóż, taki jak ten, który Ben nosi przy pasku. To jest porządny prezent dla mężczyzny.

— Kupa — mówi cicho Manczi.

Idziemy dalej. Główna kępa jabłoni rośnie nieco głębiej, trzeba przejść kilka ścieżek i przeleźć przez zwaloną kłodę, przy której Manczi zawsze potrzebuje pomocy. Gdy docieramy w to miejsce, łapię go za brzuch, podnoszę i stawiam na górze. Choć wie, co robię, i tak kopie łapami, jak spadający pająk, robiąc zamieszanie, nie wiadomo o co.

— Nie ruszaj się, głupku!

— Postaw, postaw, postaw! — skowyczy, próbując się złapać powietrza.

— Durny pies.

Stawiam go na szczycie kłody i sam włażę. Obaj zeskakujemy po drugiej stronie. Manczi szczeka przy tym: — Skok! — a potem odbiega, nadal szczekając: — Skok!

Za tą kłodą tak naprawdę zaczyna się mrok bagien i pierwszą rzeczą, jaką się tam widzi, są stare budynki Szpakli, wychylające się z cieni. Wyglądają jak topiące się kleksy lodów karmelowych, tyle że są wielkości chat. Nikt nie wie ani nie pamięta, do czego miały służyć, ale Ben zgaduje — zgadywanie jest tak jakby jego specjalnością — że miały coś wspólnego z grzebaniem zmarłych. Może nawet było tu coś w stylu kościoła, choć szpakusy nie wyznawały niczego, co osadnikom z Prentisstown kojarzyłoby się z jakąkolwiek religią.

Omijam je z daleka i wchodzę w mały zagajnik dzikich jabłoni. Jabłka są dojrzałe, niemal czarne, prawie jadalne, jak powiedziałby Cillian. Zrywam jedno z pnia i odgryzam kawałek. Sok cieknie mi po brodzie.

— Todd?

— Co, Manczi? — Wyciągam plastikowy worek, który przyniosłem tu, złożony, w tylnej kieszeni, i zaczynam go napełniać jabłkami.

— Todd? — szczeka znowu i tym razem łapię, że coś tu nie gra. Odwracam się, a on stoi pyskiem do szpakusowych chałup i całą sierść wzdłuż grzbietu ma zjeżoną, a uszami strzyże jak nie wiem co.

Prostuję się.

— Co tam jest, piesku?

Teraz warczy, odsłaniając zęby. Znów czuję, jak narasta we mnie napięcie.

— Czy to kroks? — pytam.

— Cicho, Todd — warczy Manczi.

— Ale co tam jest?

— Jest cicho, Todd. — Wydaje ciche szczeknięcie, prawdziwe szczeknięcie, prawdziwe psie szczeknięcie, które znaczy tylko „Hau!” i napięcie w moim ciele jeszcze się nasila, jakby z mojej skóry miały się zaraz sypnąć iskry. — Słuchaj — warczy.

No więc słucham. I słucham.

Potem przekrzywiam głowę i nasłuchuję dalej.

W Szumie jest dziura.

A to niemożliwe.

Jest dziwna jak piorun, kryje się gdzieś tam wśród drzew, gdzie nie sposób sięgnąć wzrokiem. Miejsce, gdzie — jak mówią mi uszy i umysł — nie ma Szumu. Jest jak kształt, którego nie widzisz, widzisz tylko jego zarys, tam, gdzie styka się ze wszystkim, co go otacza. Jak woda mająca kształt szklanki, ale bez szklanki. To dziura i wszystko, co w nią wpada, przestaje być Szumem, przestaje być czymkolwiek, po prostu znika. To nie cisza bagien, która nigdy nie jest tak naprawdę ciszą, po prostu zawiera mniej Szumu. Ale to jest kształt, kształt niczego, dziura, gdzie urywa się wszelki Szum.

Co jest niemożliwe.

W tym świecie nie ma niczego prócz Szumu, niczego prócz nieprzerwanych myśli mężczyzn i stworzeń, które cię atakują i atakują, i atakują, odkąd szpakusy rozpyliły zarazek Szumu w czasie wojny, ten zarazek, który zabił połowę mężczyzn i wszystkie kobiety co do jednej, nie wyłączając mojej mamy; zarazek, który doprowadził resztę mężczyzn do szaleństwa, który oznaczał koniec wszystkich Szpakli, kiedy szaleństwo mężczyzn sięgnęło po broń.

— Todd? — Manczi ma cykora, poznaję to z jego tonu. — Co to, Todd? Co to, Todd?

— Czujesz coś?

— Czuję tylko cicho, Todd — szczeka, a potem zaczyna szczekać głośniej: — Cicho! Cicho!

A potem, gdzieś tam za szpakusowymi budynkami, cisza zaczyna się ruszać.

Napięcie w mojej krwi skacze tak, że prawie się przewracam. Manczi biega wokół mnie, skowycząc, szczekając i szczekając, przez co mam dwa razy większego stracha, więc znów daję mu klapsa w tyłek („Au, Todd?”), żeby się uspokoić.

— Nie ma czegoś takiego jak dziury — mówię. — Nie ma czegoś takiego jak nic. Więc coś tam musi być, co nie?

— Coś, Todd — szczeka Manczi.

— Słyszałeś, dokąd poszło?

— Jest cicho, Todd.

— Wiesz, co mam na myśli.

Manczi węszy, po czym robi krok, potem drugi, i rusza w stronę szpakusowych chałup. Czyli chyba szukamy tego czegoś. Zaczynam powoli podchodzić w stronę największego kleksa roztopionych lodów. Trzymam się poza zasięgiem czegokolwiek, co mogłoby wyglądać z małego otworu drzwiowego, przypominającego pogięty trójkąt. Manczi obwąchuje framugę, ale nie warczy, więc biorę głęboki oddech i zaglądam do środka.

Wewnątrz jest pusto. Sufit wznosi się aż do punktu położonego na tyle wysoko nad moją głową, że zmieściłby się tam jeszcze drugi ja. Zamiast podłogi jest ubita ziemia, teraz porastają ją bagienne rośliny, pnącza i takie tam, ale nic więcej tu nie ma. Znaczy się, żadnego prawdziwego nic, żadnej dziury, i nie sposób poznać, co się tu kryło wcześniej.

To głupie, ale muszę to powiedzieć.

Zastanawiam się, czy Szpakle wróciły. Ale to niemożliwe.

Ale dziura w Szumie też jest niemożliwa. Czyli coś niemożliwego musi być prawdą.

Słyszę, jak Manczi znów węszy na zewnątrz, więc wyłażę i idę do drugiego kleksa lodów. Ten ma na zewnętrznej ścianie napis, jedyne zapisane słowa w szpakusowym języku, jakie ktokolwiek kiedykolwiek widział. Jedyne słowa, jakie kiedykolwiek uznali za stosowne zapisać, jak przypuszczam. Litery to szpakusowe litery, ale Ben mówi, że czyta się je jako „es’Paqili” czy jakoś tak. Es’Paqili, Szpakle, „szpakusy”, jeśli chcesz wypluć to słowo, jak robią to wszyscy, odkąd stało się to, co się stało. To znaczy „Lud”.

W drugim lodzie też nic nie ma. Wychodzę z powrotem na bagnisko i znów nasłuchuję. Pochylam głowę i nasłuchuję, i wytężam te części mózgu, co są od słyszenia i nimi też nasłuchuję, nasłuchuję i nasłuchuję.

Nasłuchuję.

— Cicho! Cicho! — szczeka Manczi jak szalony, dwa razy, po czym rzuca się biegiem w stronę ostatniego kleksa lodów. Ruszam za nim i też biegnę, napięcie narasta w mojej krwi, bo to tam, tam jest ta dziura w Szumie.

Słyszę ją.

No dobra, nie słyszę jej, w tym właśnie sęk, ale gdy biegnę w jej stronę, ta pustka dotyka mojej piersi i jej bezruch mnie ciągnie, i jest w niej tyle ciszy, nie, nie ciszy, milczenia, tyle niewiarygodnego milczenia, że zaczynam się czuć naprawdę rozdarty, jakbym miał zaraz stracić najcenniejszą rzecz, jaka istnieje. To milczenie jest jak śmierć, biegnę i łzy mi ciekną z oczu, coś mnie ściska za gardło, nikt nie widzi, ale i tak mi z tym źle, i moje oczy zaczynają płakać, zaczynają płakać, zaczynają, do kuźwy nędzy, płakać i zatrzymuję się na minutę, pochylam się i Chryste pieprzony, nic mi nie mówcie, ale marnuję całą durną minutę, całą śmierdzącą, durną minutę, stojąc tam pochylony, a przez ten czas, oczywiście, dziura się oddala, już zdążyła się oddalić, zniknęła.

Manczi nie może się zdecydować, czy pogonić za nią, czy wrócić do mnie, ale w końcu wraca do mnie.

— Płaczesz, Todd?

— Zamknij się — mówię i wymierzam mu kopniaka. Nie trafiam i tak właśnie miało być.2. Prentisstown

2
Prentisstown

WYNOSIMY SIĘ Z BAGIEN i ruszamy z powrotem w stronę osady, a cały świat wydaje się czarny i szary, niezależnie od tego, co słońce ma do powiedzenia na ten temat. Nawet Manczi mało co mówi, gdy idziemy z powrotem przez pola. Mój Szum wre i bulgoce niczym gulasz na ogniu, aż muszę się zatrzymać na chwilkę, żeby się ciut uspokoić.

Nie ma czegoś takiego jak milczenie. Ani tutaj, ani nigdzie. Ani gdy śpisz, ani gdy jesteś sam. Nigdy.

„Jestem Todd Hewitt” — myślę sam do siebie z zamkniętymi oczami. „Mam dwanaście lat i dwanaście miesięcy. Mieszkam w Prentisstown na Nowym Świecie. Dokładnie za miesiąc stanę się mężczyzną”.

To taka sztuczka, której nauczył mnie Ben. Pomaga wyciszyć mój Szum. Zamykasz oczy i tak wyraźnie i spokojnie, jak tylko potrafisz, powtarzasz sobie, kim jesteś, bo to się gubi w tym całym Szumie. „Jestem Todd Hewitt”.

— Todd Hewitt — mamrocze do siebie Manczi tuż obok.

Biorę głęboki oddech i otwieram oczy.

Oto, kim jestem. Jestem Todd Hewitt.

Idziemy dalej, oddalając się od bagien i od rzeki, wspinamy się po pokrytym nieużytkami zboczu aż na mały grzbiecik na południe od osady, gdzie kiedyś była szkoła, przez ten krótki i bezsensowny czas, gdy istniała. Zanim przyszedłem na świat, chłopcy byli uczeni w domach przez swoje mamy, a potem, kiedy zostali sami chłopcy i mężczyźni, po prostu siadaliśmy do widu i modułów uczących, aż w końcu burmistrz Prentiss zakazał takich rzeczy, twierdząc, że wid i nauka „mają szkodliwy wpływ na dyscyplinę naszych umysłów”.

Obczajcie to: burmistrz Prentiss ma Punkt Widzenia.

No więc przez prawie pół durnego roku pan Royal, ten z wiecznie smutną miną, zbierał wszystkich chłopców i sadzał ich tutaj, w wolno stojącym budynku z dala od Szumu miasta. Nie żeby to coś pomagało. Praktycznie nie da się niczego uczyć w klasie pełnej Szumu chłopców, a już kompletnie nie idzie zrobić klasówki. Ściągasz, nawet jeśli tego nie chcesz, a wszyscy chcą.

A potem pewnego dnia burmistrz Prentiss postanowił spalić wszystkie książki, co do jednej, nawet te, które mężczyźni mieli w domach, bo ponoć książki też miały szkodliwy wpływ, a pan Royal, miękki gość, co robił z siebie twardego gościa, pijąc whisky w klasie, dał za wygraną i wziął strzelbę i skończył ze sobą, i to by było na tyle, gdy chodzi o moją naukę w szkole.

Ben nauczył mnie reszty w domu. Naprawiania maszyn i szykowania żarcia, i cerowania ubrań, i podstaw uprawy roli, i takich tam. A także mnóstwa rzeczy związanych z survivalem, takich jak myślistwo i tego, które owoce można jeść, i jak na podstawie księżyców wyznaczać strony świata, i jak używać noża oraz strzelby, i co robić, gdy wąż cię dziabnie, i jak wyciszać swój Szum, na tyle, na ile się da.

Próbował mnie też uczyć czytania i pisania, ale burmistrz Prentiss wychwycił to w moim Szumie pewnego ranka i zamknął Bena w ciupie na tydzień i tak się skończyła moja nauka z książek, a że trzeba się było uczyć tylu innych rzeczy i tyle jest roboty na farmie do ogarnięcia na co dzień, i trzeba po prostu jakoś przeżyć, nigdy tak naprawdę nie nauczyłem się porządnie czytać.

Nie szkodzi. Nikt z Prentisstown nigdy nie napisze żadnej książki.

Manczi i ja mijamy budynek szkoły, wspinamy się na grzbiecik i patrzymy na północ, a tam rozciąga się osada. Nie za dużo z niej teraz zostało. Jeden sklep, kiedyś były dwa. Jeden pub, kiedyś były dwa. Jedna przychodnia, jedno więzienie, jedna niedziałająca stacja benzynowa, jeden wielki dom — dom burmistrza, jeden posterunek policji. Kościół. Jeden krótki kawałek drogi biegnący środkiem osady, kiedyś wybrukowany, ale nigdy nie naprawiany, raz dwa zmienił się w żwirówkę. Wszystkie domy i takie tam rozrzucone są po obrzeżach, tak jakby jak gospodarstwa. To miały w założeniu być gospodarstwa, niektóre nadal są, a niektóre stoją puste albo jeszcze gorzej.

I to by było na tyle, gdy chodzi o Prentisstown. Populacja: sto czterdzieści siedem i spada, spada, spada. Stu czterdziestu sześciu mężczyzn i jeden prawie mężczyzna.

Ben mówi, że kiedyś było więcej osad rozrzuconych po Nowym Świecie, że wszystkie statki wylądowały z grubsza w tym samym czasie, jakieś dziesięć lat przed tym, jak się urodziłem, ale kiedy zaczęła się wojna ze szpakusami, kiedy szpakusy rozpyliły zarazki i wszystkie pozostałe osady zostały wykoszone, to Prentisstown też prawie zostało wykoszone i przetrwało tylko dzięki temu, że burmistrz Prentiss był tak dobrym dowódcą, i nawet jeśli burmistrz Prentiss jest chodzącym koszmarem, to zawdzięczamy mu przynajmniej to, że dzięki niemu żyjemy tu sami na całym wielkim, pustym, pozbawionym kobiet świecie, o którym nie da się powiedzieć nic dobrego, w osadzie liczącej stu czterdziestu sześciu mężczyzn, która z każdym mijającym dniem umiera trochę bardziej.

Bo niektórzy mężczyźni nie są w stanie tego znieść, co nie? Kończą ze sobą, jak pan Royal, albo po prostu znikają pewnego dnia, jak pan Gault, nasz stary sąsiad, co kiedyś miał drugą farmę owiec, albo pan Michael, nasz drugi najlepszy cieśla, albo pan Van Wijk, co zniknął w dniu, gdy jego syn stał się mężczyzną. To się wcale nie zdarza tak rzadko. Jeśli cały twój świat to jedna pełna Szumu osada bez przyszłości, czasem po prostu musisz się z niej wynieść, nawet jeśli nie masz dokąd pójść.

Bo gdy prawie mężczyzna, znaczy się ja, spogląda w górę ku osadzie, słyszy tych stu czterdziestu sześciu mężczyzn, co się ostali. Słyszę ich wszystkich, co do jednego. Ich Szum spływa ku mnie w dół wzgórza normalnie jak jakaś powódź, jak potwór wielkości nieba, co leci cię dorwać, bo nie masz dokąd zwiać.

Oto, jak jest. Tak wygląda każda minuta każdego dnia mego durnego, śmierdzącego życia w tej durnej, śmierdzącej osadzie. Nie ma sensu zatykać uszu, to nic nie pomaga:

A to są tylko słowa, głosy, co gadają, jęczą, śpiewają i płaczą. Są też obrazki, co się nagle pojawiają w myślach, nieważne, jak bardzo ich nie chcesz, obrazki wspomnień i fantazji, i sekretów, i planów, i kłamstw, kłamstw, kłamstw. Bo w Szumie można kłamać, nawet kiedy wszyscy wiedzą, co myślisz; możesz zagrzebać rzeczy pod innymi rzeczami, możesz je schować na widoku, po prostu nie myślisz o nich jasno albo przekonujesz sam siebie, że prawdziwa jest odwrotność tego, co chowasz, a wtedy kto rozróżni, co w powodzi jest prawdziwą wodą, a co cię nie zamoczy?

Mężczyźni kłamią, a sami przed sobą kłamią najgorzej.

Dla przykładu, nigdy nie widziałem na żywo kobiety ani Szpakla, ma się rozumieć. Oczywista, widziałem i kobiety, i Szpakle na widach, zanim te zostały zakazane, i widzę je cały czas w Szumie mężczyzn, bo o czym niby myślą mężczyźni poza seksem i wrogami? Ale szpakusy są większe i paskudniej wyglądają w Szumie niż na widach, co nie? A kobiety z Szumu mają jaśniejsze włosy i większe piersi, i noszą mniej ciuchów, i dużo swobodniej się zachowują niż na widach. No więc to, co trzeba zapamiętać, najważniejsza rzecz z tej całej mojej gadaniny, to to, że Szum nie jest prawdą. Szum jest tym, co mężczyźni by chcieli, żeby było prawdą, a między tymi dwiema rzeczami jest różnica tak wielka, że może cię, kuźwa, zabić, jeśli nie będziesz uważać.

— Dom, Todd? — Manczi szczeka ciut głośniej koło mojej nogi, bo tak właśnie trzeba gadać w Szumie.

— Taa, idziemy — odpowiadam. Mieszkamy po drugiej stronie, bardziej na północny wschód, i będziemy musieli przejść przez osadę, żeby się tam dostać, no więc oto i osada, trzeba ją minąć najszybciej, jak tylko się da.

Pierwszy z brzegu stoi sklep pana Phelpsa. Dogorywa ten jego sklep, tak jak i reszta osady, a pan Phelps spędza cały swój czas na rozpaczaniu. Nawet kiedy coś od niego kupujesz i jest tak uprzejmy, że ojeju, rozpacz sączy się z niego niczym ropa z rany. Kończy się, szepcze jego Szum, kończy się, wszystko się kończy i strzępy, i strzępy, i strzępy, i Moja Julia, moja droga, droga Julia, która była jego żoną i która w Szumie pana Phelpsa nie ma na sobie zupełnie nic.

— Serwus, Todd — woła do mnie, gdy Manczi i ja przechodzimy śpiesznie obok.

— Serwus, panie Phelps.

— Cudny dziś dzień, no nie?

— To fakt, panie Phelps.

— Cud! — szczeka Manczi i pan Phelps się śmieje, ale jego Szum nadal powtarza: koniec i Julia, i strzępy, i wyświetla obrazy tego, czego mu najbardziej brakuje, gdy chodzi o żonę i co kiedyś robiła, jakby to było w jakiś sposób wyjątkowe.

Nie myślę w moim Szumie nic szczególnego na użytek pana Phelpsa, po prostu, to, co zwykle, te rzeczy, co to się je myśli mimo woli. Choć nagle łapię się na tym, że myślę to wszystko troszkę głośniej, żeby zasłonić myśli o tej dziurze, którą odkryłem na bagnach, przyblokować ją za głośniejszym Szumem.

Nie wiem, czemu to robię, nie wiem, czemu miałbym to ukrywać.

Ale ukrywam.

Manczi i ja idziemy dalej, dosyć szybkim krokiem, bo następna jest stacja benzynowa i pan Hammar. Stacja benzynowa już nie działa, bo turbogenerator, co wytwarzał benzynę, wziął się popsuł w zeszłym roku i po prostu sterczy obok stacji, jak wielki, brzydki, spuchnięty paluch i nikt by obok niego nie mieszkał oprócz pana Hammara, a pan Hammar jest dużo gorszy niż pan Phelps, bo wymierza swój Szum prosto w ciebie.

I jest to paskudny Szum, gniewny Szum, obrazy ciebie w takich okolicznościach, w jakich nie chcesz siebie oglądać, krwawe obrazy pełne przemocy i wszystko, co możesz zrobić, to nagłośnić swój własny Szum tak bardzo, jak tylko się da, i spróbować w niego wciągnąć również Szum pana Phelpsa, i cisnąć tym wszystkim z powrotem w pana Hammara. Jabłka i Kończy się, i pięść silniejsza od dłoni, i Ben, i Julia, i Cud, Todd?, i generator przerywa, i strzępy, i zamknij się, po prostu się zamknij, i Spójrz na mnie, chłopcze.

I mimo wszystko odwracam głowę, choć nie chcę tego robić, ale czasem dajesz się zaskoczyć, no więc odwracam głowę i pan Hammar stoi w oknie, patrząc prosto na mnie, i myśli: Jeden miesiąc, i w jego Szumie pojawia się obrazek, gdzie stoję sam jeden, ale w jakiś sposób jeszcze bardziej samotny niż tylko sam i nie wiem, co to znaczy, ani czy to jest prawdziwe, czy też to umyślne kłamstwo, więc myślę o młotku, który raz za razem trafia w głowę pana Hammara, a on tylko się uśmiecha ze swojego okna.

Droga okrąża stację benzynową i mija przychodnię. Przychodnia to doktor Baldwin i całe to jęczenie oraz narzekanie, które mężczyźni uskuteczniają u doktorów, gdy nic im tak naprawdę nie dolega. Dzisiaj to pan Fox narzeka, że nie może oddychać, co byłoby przykre, gdyby tyle nie palił. A potem, gdy już miniesz przychodnię, Jezu święty, przed tobą cholerny, cholerny pub, który nawet o tej godzinie jest jednym wielkim wyciem Szumu, bo oni tam podkręcają muzykę na maksa, żeby zagłuszała Szum, ale to działa tylko połowicznie, no więc w efekcie dostajesz prosto w twarz głośną muzyką i głośnym Szumem, i co gorsza pijanym Szumem, co wali w ciebie niczym młot. Krzyki i wycia, i płacz mężczyzn, których twarze nigdy nie zmieniają wyrazu, i w kółko tylko roztrząsanie przeszłości i bredzenie o tych kobietach, co były kiedyś. Całe mnóstwo o tych kobietach, co były kiedyś, ale nic z tego nie trzyma się kupy, bo pijany Szum jest jak pijany mężczyzna: rozchwiany i nudny, i niebezpieczny.

Chodzenie po osadzie robi się trudne, ciężko myśleć o kolejnym kroku, kiedy obciąża cię tyle Szumu. Serio, nie wiem, jak mężczyźni sobie z tym radzą, nie wiem, jak ja będę sobie z tym radził, gdy już się stanę mężczyzną, chyba że tego dnia nastąpi coś, o czym jeszcze nie wiem.

Zostawiamy za sobą pub i idziemy dalej w prawo, mijając posterunek policji i więzienie — wszystko w jednym budynku — i robi się z nich użytek częściej, niż można by się spodziewać w tak małej osadzie. Szeryfem jest pan Prentiss junior, ledwie dwa lata starszy ode mnie, który jest mężczyzną dopiero od niedawna, ale szybciutko się wdrożył do nowej roboty, a w jego celi siedzi ten pechowiec, którego w danym tygodniu burmistrz Prentiss kazał panu Prentissowi juniorowi pokazowo ukarać. Tym razem jest to pan Turner, który po żniwach nie przekazał wystarczająco dużo kukurydzy „ku pożytkowi całej osady”, co znaczy po prostu, że nie dał darmowej kukurydzy panu Prentissowi i jego ludziom.

No więc jak już przeszedłeś przez osadę razem ze swoim psem i tyle Szumu już zostało za tobą, pan Phelps i pan Hammar, i doktor Baldwin, i pan Fox i mnóstwo, mnóstwo Szumu z pubu, i Szum pana Prentissa juniora, i jęczący Szum pana Turnera, to jeszcze nie jest koniec Szumu osady, bo oto przed sobą masz Kościół.

To Kościół jest przyczyną tego, żeśmy wszyscy w ogóle trafili na Nowy Świat, ma się rozumieć, i praktycznie w każdą niedzielę można posłuchać, jak Aaron głosi kazanie o tym, dlaczegośmy zostawili za sobą korupcję i grzechy Starego Świata, i że naszym celem było rozpocząć nowe życie w nowym Edenie, w duchu czystości i braterstwa.

Nieźle to wyszło w praktyce, nie?

Ale ludzie nadal chodzą do kościoła, głównie dlatego, że muszą, mimo że sam burmistrz rzadko kiedy raczy się tam pofatygować. Nam każe słuchać tego, co Aaron powtarza w swoich kazaniach — że jesteśmy jedynym, co nam tu jeszcze pozostało, my, mężczyźni, wszyscy razem, i że wszyscy musimy się trzymać razem jako wspólnota.

Że jeśli jeden z nas upada, wszyscy upadamy. Powtarza to bardzo często.

Manczi i ja przechodzimy obok frontowych drzwi kościoła najciszej, jak się da. Ze środka dobiega Szum modlitw. Ma szczególny odcień, szczególny purpurowy, chory odcień, jakby był wyciekającą z mężczyzn krwią, i choć za każdym razem są to te same słowa, to ta purpurowa krew ciągle cieknie. Pomóż nam, ocal nas, wybacz nam, pomóż nam, ocal nas, wybacz nam, zabierz nas stąd, błagamy, Boże, błagamy, Boże, błagamy, Boże, choć o ile mi wiadomo, nikt nigdy nie usłyszał w odpowiedzi ani odrobiny Szumu tego całego Boga.

Aaron też jest tam w środku, wrócił ze swego spacerku i głosi kazanie, podczas gdy wierni się modlą. Słyszę jego głos, nie tylko jego Szum, i na okrągło gada tylko, że poświęcenie to, a Pismo tamto, i błogosławieństwa tu, a świętość tam, i gada tak szybko, że jego Szum jest jak szary ogień za nim i nie sposób czegokolwiek rozróżnić, i możliwe, że Aaron coś knuje, co nie? Kazanie może być przykrywką dla czegoś i zaczynam się zastanawiać, czy przypadkiem nie wiem, czym jest to coś.

A potem słyszę w jego Szumie: młody Todd? I mówię:

— Pośpiesz się, Manczi, i zwijamy się stąd raz dwa.

Ostatnim miejscem, jakie mijasz, wspinając się na wzgórze, gdzie leży osada Prentisstown, to dom burmistrza, gdzie Szum jest najdziwniejszy i najtrudniejszy do zniesienia, bo burmistrz Prentiss…

No cóż, burmistrz Prentiss jest inny niż wszyscy.

Jego Szum jest strasznie przejrzysty i kiedy mówię „strasznie”, mam na myśli dokładnie to, co mówię. Widzicie, on wierzy, że w Szumie można zaprowadzić porządek. Wierzy, że z Szumem można sobie poradzić, że gdyby dało się go jakoś ujarzmić, można byłoby go wykorzystać. A kiedy mijasz dom burmistrza, da się go słyszeć, słyszeć jego oraz mężczyzn z jego otoczenia, jego zastępców i takich tam, i cały czas wykonują te ćwiczenia myślowe, z liczeniem i wyobrażaniem sobie figur geometrycznych i recytowaniem formuł, takich jak JA JESTEM KRĘGIEM, A KRĄG JEST MNĄ, cokolwiek by to miało znaczyć, i jest tak, jakby kształtował swoją małą armię, jakby się przygotowywał na coś, jakby wykuwał z Szumu jakąś broń.

To się wydaje groźne. Jakby świat się zmieniał i zostawiał cię z tyłu.

1 2 3 4 4 3 2 1 JA JESTEM KRĘGIEM A KRĄG JEST MNĄ 1 2 3 4 4 3 2 1 JEŚLI JEDEN Z NAS UPADA WSZYSCY UPADAMY.

Już wkrótce będę mężczyzną, a mężczyźni nie uciekają, ale letko popycham Mancziego i jeszcze bardziej przyśpieszamy kroku, omijając dom burmistrza tak szerokim łukiem, jak to możliwe, aż w końcu zostawiamy go z tyłu i już jesteśmy na wyżwirowanej ścieżce, która prowadzi do naszego gospodarstwa.

Po jakimś czasie osada znika z pola widzenia, a Szum zaczyna odrobinkę cichnąć (chociaż nigdy, nigdy nie milknie) i obaj możemy trochę odetchnąć.

Manczi szczeka:

— Szum, Todd.

— Ta jest — odpowiadam.

— Cicho na bagnach, Todd — mówi Manczi. — Cicho, cicho, cicho.

— Tak — odpowiadam, a potem błyska mi myśl i przyśpieszam kroku, i mówię: — Zamknij się, Manczi. — I daję mu klapsa w tyłek, a on odpowiada: — Au, Todd? — ale ja już oglądam się do tyłu, w stronę osady. Nie ma jak powstrzymać Szumu po tym, jak się wydostał, co nie? A gdyby to było coś, co można zobaczyć, jak przemieszcza się w powietrzu, ciekawe, czy można byłoby zobaczyć dziurę w Szumie, jak wypływa ze mnie, z tych moich myśli, gdzie ją próbowałem ukrywać. To taka maleńka drobina Szumu, tak łatwo byłoby ją przeoczyć w wielkim huku wszystkiego innego, ale już frunie, już frunie, zmierzając z powrotem do świata mężczyzn.5. Rzeczy, które wiesz

5
Rzeczy, które wiesz

— DOPROWADZĘ CIĘ DO rzeki — mówi Ben, gdy idziemy śpiesznie przez nasze pola po raz drugi tego ranka. — Możesz pójść wzdłuż niej aż do miejsca, gdzie rozlewa się w bagna.

— Tam nie ma żadnej ścieżki, Ben — odpowiadam — i wszędzie są kroksy. Chcesz mnie mieć na sumieniu?

Spogląda na mnie, oczy ma całkiem spokojne, ale nawet na moment nie zwalnia kroku.

— Nie ma innej drogi, Todd.

— Kroksy! Bagna! Cicho! Kupa! — szczeka Manczi.

Przestałem już się dopytywać, co jest grane, bo nikt nie uważa za stosowne czegokolwiek mi wyjaśnić, więc po prostu idziemy prędko, mijając owce, które nadal nie są w zagrodach i może już nigdy tam nie trafią. — Owce! — mówią, patrząc na nas, gdy przechodzimy obok. Idziemy dalej, obok głównej stodoły, wzdłuż jednego z dużych kanałów nawadniających, a potem skręcamy i idziemy wzdłuż mniejszego, zmierzając tam, gdzie zaczyna się dzika roślinność, co mniej więcej równa się granicy reszty całej tej pustej planety.

Zapraszamy do zakupu pełnej wersji książki