Niewierni wierni. Rozmowy o prawdziwym Kościele - ebook

Od au­tora

Kiedy 20 stycz­nia 2016 roku je­den z po­li­ty­ków opu­bli­ko­wał na Twit­te­rze cy­tat z wy­po­wie­dzi bi­skupa: „Na­stą­pił ogromny prze­łom. Po woj­nie nie było jesz­cze ta­kiego zjed­no­cze­nia pań­stwa i Ko­ścioła”, po­my­śla­łem, że to zwy­kła uprzej­mość. Jed­nak szybko oka­zało się, że to coś wię­cej. Tym po­li­ty­kiem był prze­cież Mar­sza­łek Sejmu RP Ma­rek Kuch­ciń­ski, a bi­sku­pem – Prze­wod­ni­czący Kon­fe­ren­cji Epi­sko­patu Pol­ski ar­cy­bi­skup Sta­ni­sław Gą­decki. Na­wet data wpisu nie była przy­pad­kowa – od trzech mie­sięcy rzą­dziło już Prawo i Spra­wie­dli­wość, a od po­nad pół roku urząd Pre­zy­denta RP spra­wo­wał po­li­tyk tej par­tii An­drzej Duda. Ni­komu za­tem nic się nie wy­rwało.

Przy­glą­dam się zmia­nom, które za­cho­dziły i za­cho­dzą w Pol­sce i Ko­ściele z kilku per­spek­tyw: jako ob­ser­wa­tor i ak­tywny uczest­nik ży­cia pu­blicz­nego, a przez lata dzien­ni­karz i pu­bli­cy­sta, oraz jako ksiądz – przed­sta­wi­ciel Ko­ścioła in­sty­tu­cjo­nal­nego (co pew­nie nie­jed­nego hie­rar­chę przy­pra­wia o ból głowy). Jakby tego było mało, od po­czątku wol­nej Pol­ski zwią­zany by­łem i na­dal je­stem – tak ro­dzin­nie, jak i to­wa­rzy­sko – z róż­nymi śro­do­wi­skami po­li­tycz­nymi. Dla­tego nie za­mie­rzam uda­wać, że do roz­mów, które prze­pro­wa­dza­łem do tej książki, pod­cho­dzi­łem bez­na­mięt­nie i obiek­tyw­nie. Nie! Ra­czej szu­ka­łem w nich od­po­wie­dzi na py­ta­nie, czy mój ob­raz Ko­ścioła, Pol­ski i świata nie jest zbyt pe­sy­mi­styczny, jed­no­wy­mia­rowy. Jed­no­cze­śnie, co mu­szą przy­znać na­wet naj­więksi moi kry­tycy, da­jąc so­bie prawo do dia­gno­zo­wa­nia i oceny rze­czy­wi­sto­ści, uni­kam wy­ko­rzy­sty­wa­nia am­bony czy oł­ta­rza do uza­sad­nia­nia mo­ich po­glą­dów i oby­wa­tel­skich wy­bo­rów. Zdaję so­bie sprawę, że za­równo do­bór roz­mów­ców, jak i pod­jęte te­maty mogą spo­tkać się z za­rzu­tem jed­no­stron­no­ści albo braku obiek­ty­wi­zmu. Mogę od­po­wie­dzieć tylko tak: chęt­nie prze­czy­tam po­dobne roz­mowy z tymi, któ­rzy dzi­siej­szy mo­del re­la­cji pań­stwo – Ko­ściół uwa­żają za wła­ściwy. Z tymi, któ­rych prze­ko­nują ka­za­nia i ho­mi­lie du­chow­nych wspie­ra­ją­cych sprzed oł­ta­rza po­li­ty­ków do­brej (czy ja­kiej­kol­wiek in­nej) zmiany. Chęt­nie też po­znam głęb­sze niż walka po­li­tyczna uza­sad­nie­nie wy­klu­cza­nia lu­dzi o od­mien­nej toż­sa­mo­ści czy in­nych po­glą­dach.

Ko­ściół w Pol­sce wciąż jest dla mnie jako chrze­ści­ja­nina i oby­wa­tela prze­strze­nią nie­zwy­kle ważną. Uwa­żam, że nie utra­cił spraw­czo­ści i na­dal jest in­sty­tu­cją z moc­nym man­da­tem spo­łecz­nym. Do­dat­kowo – zwłasz­cza na tle in­nych kra­jów za­chod­nio­eu­ro­pej­skich – in­sty­tu­cją na­dal ma­sową. Jed­no­cze­śnie wi­dzę, jak w ostat­nich la­tach tar­gają nim ko­lejne kry­zysy i jak musi sta­wić czoła no­wym wy­zwa­niom, z czym nie ra­dzi so­bie zbyt do­brze. Ba­da­nia opi­nii pu­blicz­nej, wy­ko­ny­wane za­równo przez ośrodki ze­wnętrzne, ko­mer­cyjne, jak i przez In­sty­tut Sta­ty­styki Ko­ścioła Ka­to­lic­kiego, wska­zują na przy­spie­sze­nie pro­ce­sów la­icy­za­cji oraz co­raz częst­sze od­rzu­ca­nie tra­dy­cyj­nych więzi z Ko­ścio­łem nie tylko przez lu­dzi mło­dych. Jed­no­cze­śnie okres rzą­dów pra­wicy po 2015 roku uczy­nił z Ko­ścioła swo­istego sprzy­mie­rzeńca i gwa­ranta zmian za­cho­dzą­cych w ży­ciu po­li­tycz­nym i spo­łecz­nym, co w gło­sze­niu Do­brej No­winy ra­czej prze­szka­dza, niż po­maga. I wła­śnie te zja­wi­ska są punk­tem wyj­ścia do roz­mów za­war­tych w tej książce.

Mo­imi roz­mów­cami byli lu­dzie wie­rzący i prak­ty­ku­jący, wciąż mocno trzy­ma­jący się Ko­ścioła jako prze­strzeni swo­jego ży­cia. Są wśród nich także ci, któ­rzy utra­cili wiarę lub zwąt­pili, ale szcze­rze mó­wią o tym, co ich dziś w Ko­ściele boli i co od niego od­py­cha. Je­stem im za tę szcze­rość nie­zwy­kle wdzięczny. Wresz­cie są i nie­wie­rzący, któ­rych re­flek­sja oraz ocena na­szej pol­skiej i re­li­gij­nej rze­czy­wi­sto­ści po­zwo­liła mi do­strzec i le­piej zro­zu­mieć pro­blemy, a także wy­zwa­nia, przed ja­kimi sto­imy. Mo­ich roz­mów­ców łą­czy spoj­rze­nie na Ko­ściół tu i te­raz. Dla­tego w na­szych roz­mo­wach jest sporo kry­ty­cy­zmu, ale nie bra­kuje rów­nież tego, co na­zwał­bym szu­ka­niem dróg wyj­ścia przez po­sta­wie­nie kilku po­stu­la­tów.

Ja­kie po­stu­laty wy­su­wali moi roz­mówcy? Pierw­szym jest ko­niecz­ność za­ak­cep­to­wa­nia swo­istej te­ra­pii szo­ko­wej. Bez ra­dy­kal­nego od­cię­cia się Ko­ścioła od do­raź­nej po­li­tyki zo­sta­niemy co naj­wy­żej za­kład­ni­kami ko­lej­nych rzą­dów i par­tyj­nych ukła­dów. Drugi po­stu­lat do­ty­czy osią­gnię­cia przej­rzy­sto­ści i ra­dy­kal­nego roz­gra­ni­cze­nia tego, co bo­skie, od tego, co ce­sar­skie. Za­koń­cze­nia in­stru­men­ta­li­za­cji re­li­gii przez róż­nej ma­ści spry­cia­rzy po­li­tycz­nych i ide­olo­gów. Roz­dział Ko­ścioła od pań­stwa (i od­wrot­nie) to szansa na ode­tchnię­cie świe­żym po­wie­trzem, któ­rego dziś nam bra­kuje. Po­dob­nie jak przy­zna­nie się do grze­chu pe­do­fi­lii w Ko­ściele i uzna­nie, że jest prze­stęp­stwem, za który na­leży wziąć od­po­wie­dzial­ność i z któ­rego na­leży się roz­li­czyć. Trze­cia su­ge­stia zwią­zana jest z mi­sją Ko­ścioła jako wspól­noty róż­nych lu­dzi – mu­simy pie­lę­gno­wać i prak­ty­ko­wać dia­log, bo tylko wtedy za­czniemy się wza­jem­nie słu­chać i sły­szeć. Ten pro­ces po­wi­nien roz­po­cząć się od góry – do­sko­nale wiemy, że Epi­sko­pat nie jest mo­no­li­tem, że po­szcze­gólni bi­skupi mają swoje zda­nie na te­mat ta­kich czy in­nych zja­wisk spo­łecz­nych, po­li­tycz­nych, a na­wet re­li­gij­nych. Chciał­bym kie­dyś po­słu­chać ich otwar­tej dys­ku­sji, a nie tylko wie­dzieć o niej z dru­giej ręki.

Ta książka po­wstała też po to, że­by­śmy w Ko­ściele usły­szeli: Wię­cej od­wagi! Tak, wię­cej od­wagi, Ko­le­dzy Księża, wię­cej od­wagi, Bra­cia Bi­skupi, wię­cej od­wagi, Lu­dzie Świeccy! Bez tego nie ma wspól­noty! A z od­wagą musi iść sza­cu­nek, dla­tego moje roz­mowy nie sku­piają się na pięt­no­wa­niu ko­go­kol­wiek, tylko na wska­za­niu ognisk cho­roby i na kon­klu­zji – bez za­apli­ko­wa­nia le­kar­stwa pa­cjent może nie prze­żyć, a w naj­lep­szym przy­padku pój­dzie po­szu­kać ra­tunku gdzie in­dziej. Tych „wy­pro­szo­nych” z Ko­ścioła jest już i tak zbyt wielu.

Wszyst­kim roz­mów­com ser­decz­nie dzię­kuję za za­ufa­nie, życz­li­wość i wspar­cie. Spo­tka­nia z Wami w róż­nych miej­scach Pol­ski i Eu­ropy były nie tylko przy­jem­no­ścią, ale i wielką in­spi­ra­cją do ko­lej­nych prze­my­śleń i nie­oczy­wi­stych wnio­sków.

Szcze­gólne po­dzię­ko­wa­nia kie­ruję do wspa­nia­łego ze­społu Wiel­kiej Li­tery: pań Mo­niki Mielke, Mo­niki Koch i Elż­biety Ła­nik oraz Pawła Fą­fary za przy­ję­cie mo­jego po­my­słu i cenne uwagi pod­czas re­dak­cji książki.

Ni­skie ukłony skła­dam Bo­ry­sowi Fio­do­ro­wi­czowi, jed­nemu z mo­ich ulu­bio­nych współ­cze­snych ar­ty­stów, któ­rego wy­jąt­kowe i pełne głę­boko chrze­ści­jań­skiego prze­sła­nia prace skła­niają do re­flek­sji i ra­chunku su­mie­nia. Je­stem za­szczy­cony, że jedna z nich zna­la­zła się na okładce mo­jej książki.

ks. Ka­zi­mierz Sowa

War­szawa, kwie­cień 2023