Norbertanin - ebook

SPIS TREŚCI

I. Jutro

7

II. Noc

19

III.

Dzień

39

IV.

Nadzieje

63

V.

Brat Guillaume

83

VI. Bracia

111

VII.

Szkoła

123

VIII.

Święta

145

IX. Walka

169

X.

Kłamstwa

191

XI.

Tajemnice

207

XII.

Bederitz

245

XIII.

Zmiany

297

XIV.

Gottesgnaden

327

XV.

Niepewność

365

XVI.

Selketal

421

I. JUTRO

Lutowy dzień odchodził wraz ze słońcem, które tonęło za lasem po zachodniej stronie wzgórza Arnstein. Zmrok powoli, lecz nieubłaganie wkradał się do wschodniej izby na pierwszym piętrze zamku. Graf Albrecht patrzył

w okno na znikające w ciemności pola pokryte śniegiem oraz dymy unoszące się w oddali nad domami wsi Sylda.

Jego zadumę przerwał dźwięk kroków dochodzący ze schodów. Niezbyt głośne echo wskazywało, że po stop-niach wspina się dziecko albo kobieta. Drzwi otwarły się powoli, ich skrzypnięcie rozorało ciszę.

_– Chciałeś mnie widzieć ojcze_ – głos Güntera był cich-szy niż zazwyczaj.

_– Tak, tak… –_ odpowiedział bezwiednie Albrecht.

Do jego świadomości jeszcze nie dotarło, że syn zjawił się na wezwanie. Chłopak zamknął powoli drzwi i czekał. Pięć dni temu zmarł jego o dwa lata starszy brat, Gebhard. Dla całego Arnstein był to cios niespo-dziewany. Do tej pory śmierć była tu wpisana w na-turalny rytm życia, którego schyłek w spokojnej i do-statniej starości pozwalał się cieszyć miłością rodziny i przygotować na odejście z tego świata. Od dawna nie 7

zdarzyło się w rodzie, by rodzice musieli płakać nad grobem swego dziecka.

Pani Matylda, żona grafa Albrechta, złamana bólem i żalem matka chłopca, od kilku dni w zasadzie nie wychodziła z zamkowej kaplicy. Albo modliła się z ka-pelanem, albo leżała krzyżem w półsennym letargu.

Günterem i jego młodszą siostrą zajmowała się babka Margareta.

Albrecht wiedział, że w tych dniach nie może pomóc żonie, więc cały ten czas spędził w siodle; najpierw był na dworze księcia Ottona w Aschersleben, a potem nie zatrzymując się w Arnstein, pojechał do Mansfeld. Właściwie dopiero dziś pojawił się na zamku. Po przybyciu na zamek wydał polecenia służbie, spożył wieczerzę i później kazał przyprowadzić do siebie Güntera.

Chłopak był trochę przestraszony wezwaniem do komnat na górze, bo zawsze to ojciec przychodził do dziecięcej izby, by spotkać się z całą trójką najmłodszych pociech. Świadomość wielkiego nieszczęścia, jakie spotkało całą rodzinę, strach spowodowany tak nagłą odmianą trybu życia na zamku i kilkudniowy brak kontaktu z rodzicami sprawiły, że w chłopaku rosła niepewność. Przeszedł kilka kroków i usiadł na ławie.

To ostatecznie przerwało zadumę Albrechta.

8

_–_ _Dobrze, że szybko przyszedłeś_ – powiedział cicho, nie odwracając wzroku od okna. Chłopiec podszedł

i pocałował ojcowską dłoń. – _Usiądź i posłuchaj mnie._

Günter wypełnił polecenie i patrzył na sylwetkę ojca odcinającą się ciemnym kształtem od ostatnich reflek-sów światła wpadających przez okno do izby.

– _To nie jest dobry czas na t_ ę _rozmowę, ale lepszego moglibyśmy nie znaleźć. Mogłoby się też zdarzyć,_ _że za parę dni nie byłoby, o czym rozmawiać. –_ Zda-wało się, że ostatnie słowa Albrecht skierował sam do siebie. – _Pojedziesz do Magdeburga._ – Głos ojca, przeważnie łagodny i miły dla ucha, zabrzmiał tym razem niespodziewaną dla Güntera stanowczością. –

_Na jesień skończysz dziesięć lat, chwała Bogu, umiesz_ _pisać i czytać. Kapelan na stare lata widać rozumniej-szy się zrobił, skoro że_ ście obydwaj z Gebhardem poj-mowali, czego was uczył _bez pomocy kija i zamykania_ _w kaplicy._ – Na ojcowskie wspomnienie brata chłopiec najpierw chlipnął żałośnie, a po chwili, choć bardzo chciał tego uniknąć, łzy pociekły po jego policzkach.

I nic nie pomógł w opanowaniu żałości usłyszany od babki Margarety argument, że od łez lepsza modli-twa, bo skoro Bóg zechciał zabrać brata do siebie, to tak miało być. Od płaczu po nim lepsza tylko prośba o zbawienie jego duszy.

9

Z Gebhardem, starszym od Güntera o dwa lata, sta-nowili parę właściwie nierozłączną. Co ważne, zawsze byli zgodni i tę swoją jedność w dwóch osobach trakto-wali jak coś zupełnie naturalnego. Wszyscy mieszkańcy zamku lubili duet urwisów i podziwiali absolutną jednomyślność i zgodną realizację każdego z ich chło-pięcych pomysłów. Najstarsza siostra chłopców, imien-niczka pani Arnstein, Matylda – choć już od kilku lat żona Ottona von Valkenstein, póki co nie miała swych dzieci i uwielbiała spędzać czas na zabawie z oby-dwoma braćmi i najmłodszą w rodzinie, ośmioletnią Lutgardą, zwaną przez wszystkich zdrobnieniem Luti.

Gdy wraz z Ottonem gościła w Arnstein, często za-bierała ze sobą bliźnięta Rado i Tilde1, najmłodsze ro-dzeństwo męża. Cała piątka spędzała ten czas razem.

Podobnie było, gdy matka odwiedzała Valkenstein. Ja-dąc w odwiedziny do najstarszej córki, zawsze zabiera-ła z sobą trójkę swych najmłodszych pociech. Ostatnia taka wizyta miała miejsce kilka tygodni temu.

Styczeń 1279 roku był mroźny i śnieżny. Trzy dni zimowych zabaw skończyły się wraz z nagłą odwilżą.

Zmiana pogody najwyraźniej odebrała siły chłopcom, bo wrócili do Arnstein mocno przeziębieni i trzeba ich było kurować. O ile Günter po tygodniu doszedł do siebie, to 1 Zdrobnienia od imion Volrad i Mechtilde.

10

Gebhard był coraz słabszy. Stare, wiejskie sposoby le-czenia niewiele zmieniły, ale nie zaszkodziły chłopcu.

Gebhard gorączkował, kaszlał, oblewały go zimne poty i miał dreszcze, których nie łagodziły nawet najcieplej-sze futra, lecz trzymał się uparcie życia. W momentach świadomości pytał, dlaczego jest taki słaby i rozmawiał

tylko o tym, co będzie, jak wyzdrowieje.

Stara Gerda, zielarka z Harkerode, która swymi miksturami i naparami od lat leczyła całą okolicę, nie wyłączając mieszkańców zamku, zalecała pijawki, ale ostatecznie stanęło na tym, że pośle się po książęcego medyka do Aschersleben.

Mistrz Lotar, gdy przybył po trzech dniach, orzekł, że chłopcu trzeba upuścić krwi. Odjeżdżając, zalecił

zimne okłady i modlitwę w intencji chorego. Nieste-ty ani zabiegi medyka, ani modlitwy nie pomogły i po trzech dniach Gebhard zmarł. W całym zamku zapanowała cisza, której nikt nie śmiał przerywać.

– _Bardzo ci go brak, prawda?_ – Ojciec usiadł obok, położył dłonie na ramionach Güntera i popatrzył mu w oczy. – _I ja nie mogę się z tym pogodzić, ale to Bóg zabrał go do siebie, a z Panem Bogiem nie wolno się kłócić._ –

Głos Albrechta złagodniał, a oczy zaszkliły się na widok zapłakanego syna, jednak po chwili powrócił do swego stanowczego tonu. – _Ród Arnstein zawsze służył Bogu_ 11

_i Kościołowi. I dziś, choć bolejemy nad utratą Gebharda,_ _przyszedł czas, żebyśmy i my stali się godni pamięci naszych przodków. Wiesz, że wraz z matką już jakiś czas_ _temu umyśliliśmy przeznaczyć was do stanu duchowne-go_. _Decyzję podjęliśmy jeszcze przed tym jak…_ – zawiesił

na chwilę głos, uświadamiając sobie, że nie potrafi mówić o śmierci Gebharda bez smutku i żalu. Zapatrzył się w gęstniejący mrok. Po chwili ciszy otarł dyskretnie oczy i zaczął ponownie. – _Wuj twej matki był arcybiskupem_ _magdeburskim. Twoi obydwaj stryjowie są proboszczami_ _i kanonikami, jeden w Magdeburgu, drugi w Halberstadt._

_– Tak, wiem._ – Günter przerwał ojcu. Nie miał wątpli-wości, jakie zamiary względem jego osoby ma ojciec. Rodzice od dawna chcieli, by on i Gebhard zostali duchownymi. Po raz pierwszy dotarło do chłopca, że jego nowe życie – świat z dala od miejsc, które uważał za część sa-mego siebie – zacznie się w momencie, gdy ojciec poda termin wyjazdu do Magdeburga. I jeszcze świadomość, że to życie i ten świat będzie poznawał bez Gebharda. Głos ojca przerwał chłopięce przemyślenia. Albrecht opano-wał emocje i zaczął mówić o szczegółach podróży.

– _Wyjedziesz zaraz po pożegnaniu z matką. Każdy_ _następny dzień twego pobytu w Arnstein mógłby spowodować zmianę naszej decyzji względem ciebie. Nie_ _chcę tego, bo obiecałem Bogu, że będziecie mu służyć_ 12

_obydwaj. Skoro jednego z moich synów wezwał do siebie_ _już teraz, to muszę z pokorą przyjąć Jego wolę_.

Ojciec miał zwyczaj dokładnego tłumaczenia swych decyzji nie tylko w związanych z rodziną. Nie inaczej było i teraz. Graf Albrecht, od kiedy poznał swą przyszłą żonę, zawsze szanował jej zdanie i nie chciał, by roz-pacz i żal były powodem zmiany ich wspólnej decyzji dotyczącej przyszłości chłopca. Wiedział, że w obliczu ogromu nieszczęścia, które ich dotknęło, nie mógłby od-mówić małżonce, gdyby zechciała przynajmniej na jakiś czas odłożyć wyjazd syna. Wstał i ponownie podszedł

do okna. Patrzył w ciemność, która zaczęła skrywać linię horyzontu i pochłaniała ostatnie chwile dnia.

– _Noc przychodzi i odchodzi._ – Wiedział, że przeżycia ostatnich dni zburzyły dziecięcy świat Güntera i trzeba zapewnić chłopcu spokój i pewność co do przyszłości.

_– Uznaliśmy razem z matką, że ze względu na pamięć_ _twego świętego przodka, opata Wichmana, życzliwą_ _opieką otoczą cię w Magdeburgu tamtejsi norbertanie._

_Będziesz tam mieszkał i żył zgodnie z zasadami, jakie_ _ci podyktują. Wprawdzie będziesz się uczył w szkole_ _katedralnej, lecz pieczę nad twymi postępami w nauce_ _i nad wychowaniem powierzam opatowi Anno. To człowiek rozumny i rozsądny, wiem, że dla mnie zrobi wy-jątek i przyjmie cię jako rezydenta, choć nie ma takiego_ 13

_zwyczaju. Przekonanie go, by norbertanie sprawowali_ _opiekę nad twoimi postępami w nauce i pielęgnowaniem_ _cnót nie było łatwe. Wiem, że to miejsce ci się podoba,_ _pozostaje mi tylko mieć nadzieję, że będziesz się starał_

_nie zawieść naszych nadziei._

Chłopiec zapamiętał klasztor, bo był tam poprzedniego lata wraz z matką, ojcem i braćmi, Waltherem, drugim co do starszeństwa Albrechtem i Gebhardem.

Szczególnie mile wspominał spacer krużgankami ota-czającymi dziedziniec z ogrodem i piękną, kamienną studnię w rogu. Graf Albrecht nie bez przyczyny wolał

oddać Güntera pod opiekę norbertanów. Starszy brat chłopca, Burchard, został usunięty ze szkoły katedralnej za burdy i awantury w szkolnej bursie. Ojciec, po-mny wstydu, którego się wtedy najadł wobec magde-burskiego biskupa, wolał tym razem oddać syna pod opiekę zakonników.

– _A więc postanowione, będziesz mieszkał u norbertanów, tam unikniesz tego, co tak zaszkodziło Burchardowi._

Ojciec zakończył temat jego miejsca pobytu w Magdeburgu i nie dał poznać po sobie, jak przykre dla niego było wspomnienie zdarzeń sprzed kilku lat. Günter zebrał na nowo myśli i próbował o coś jeszcze zapytać, ale jego głos znów się załamał. Podszedł do ojca i wsu-nął się pod jego ramię.

14

_– Ojcze, ja się boję._

Uczucie niepewności i dziecięcego lęku spotęgował

gęstniejący mrok. Albrecht przygarnął syna. Po chwili ciszy powiedział:

– _Każdy człowiek się czegoś obawia. Zwłaszcza wtedy,_ _gdy nie wie, co go czeka. Ale musisz pamiętać, że strach_ _nie jest najważniejszym uczuciem w życiu człowieka._

_Tylko ludzie nierozumni albo nieszczęśliwi twierdzą, że_ _strach rządzi światem. –_ Ojciec położył dłoń na głowie Güntera i po chwili rzekł: – _Widzisz, ja, mając twoje lata,_ _też miałem swoje marzenia i wcale nie chciałem zostać_ _tym kimś, kim jestem dziś. -_ Zaciekawiony chłopak spojrzał na twarz ojca, rozjaśnioną uśmiechem przywoła-nym wspomnieniami. Albrecht wiedział jak oderwać Güntera od obaw i niepewności związanych z opusz-czeniem domu i rodziny. Znał jego temperament i wrodzoną ciekawość. Nie bez powodu wspominał swe dziecięce pasje i czas beztroski. Wiedział, że chłopak chętnie słuchał takich opowieści. _– Nie interesowało_ _mnie nic, prócz tego, co dzieje się w warsztacie Arwida_ _w Harkerode. Arwid był cieślą, kołodziejem, bednarzem,_ _stolarzem, rymarzem i nie wiem, czym tam jeszcze jest_ _ktoś, kto obrabia drewno. – O_ jcowski uśmiech i żar-tobliwy ton jego opowieści przypominał Günterowi czasy, gdy wraz z Gebhardem słuchali ich z zapartym 15

tchem. – _Nie wyobrażałem sobie, że mogę zajmować się_ _czymś innym niż to, co powinien robić uczeń mistrza Ar-vida. Pewnego dnia mój szanowny ojciec a twój dziadek,_ _Walther, powiedział mi, że za parę lat odziedziczę nie_ _warsztat na podgrodziu, ale zamek Arnstein i wszystkie_ _wsie należące do rodu. Jednak tytuły i godności to nie_ _tylko splendory i zaszczyty. To odpowiedzialność za los_ _wszystkich, którzy żyją w naszych dobrach. Dowiedzia-łem się wtedy, że od dłubania w drewnie ważniejsza jest_ _pomyślność rodziny i ludzi, którzy korzystają z naszej_ _opieki. –_ Ojciec znów się uśmiechnął na wspomnienie tamtych wydarzeń. – _Te kilka lat, o których mówił twój_ _dziadek, przeciągnęło się do ponad dwudziestu. Dziesięć_ _z nich spędziłem przy księciu Heinrichu2 w Aschersleben. Książę nie oszczędzał żadnego z giermków i gonił_

_nas na zmianę – do nauki i do rycerskich ćwiczeń. Służ-ba na dworze nie była lekka, a zdarzało się, że w czasie_ _posługi przy książęcej wieczerzy zasypiałem ze zmęcze-nia na stojąco. I uwierz mi, nie raz zazdrościłem moim_ _młodszym braciom, a dziś wielebnym członkom kapi-tuł3, że stoją przy pulpitach katedralnej szkoły z nosami_ 2 Heinrich II Anhalt zwany „Grubym”(ur. 1215 , zm. 1266 ) - Książę Aschersleben od 1252 r. Zmarł w 1266 roku.

3 Obydwaj stryjowie Güntera, zostali duchownymi. Walter von Arnstein był proboszczem parafi św. Sebastiana w Magdeburgu a Gebhard von Arnstein proboszczem parafii św.Pawła w Halberstadt.

16

_w księgach. -_ Albrecht przerwał, ale ciągle się uśmie-chał, jakby wbrew swym słowom o ciężkim losie książęcego giermka. Po chwili ciszy mówił dalej: – _Ja ga-niałem za końskim ogonem albo brałem po plecach od_ _starszych giermków, nosiłem książęcy nocnik, a rano_ _musiałem być na mszy, po której magister do południa_ _piłował z nami_ łacinę, a hofmeister _4 dworskie i rycer-skie obyczaje. Niemniej okrzepłem. Zdobyłem pas rycerski i łaskę księcia Heinricha. Nawet wojaczki posmako-wałem, choć nic dobrego z tego nie wyszło.5_

Günter słuchał tej opowieści z wielką uwagą, a w jego głowie rodziły się dziesiątki pytań. Oczeki-wał ojcowskiego wsparcia i czuł, że ojciec swą opo-wieścią zamierza przekazać mu coś, co złagodzi jego obawy. Albrecht jeszcze raz spojrzał w oczy chłopca i powoli przyłożył dłoń do jego policzka. Zmarszczone czoło i lekko przymrużone oczy wyrażały ojcowską troskę. Günter wytrzymał to spojrzenie. Zrozumiał, że ojciec chce mu powiedzieć coś ważnego. Albrecht zrobił parę kroków w stronę okna i przez chwilę zastygł

4 Inaczej: ochmistrz. Zarządzał służbą, zajmował się także opieką i wychowaniem.

5 Książę Heinrich „Gruby” w 1257 roku zaangażował się w kon-flikt z arcybiskupem Magdeburga, Rudolfem von Dingelstädt w sprawie przejęcia przez arcybiskupstwo magdeburskie ziem klucza Seehausen i zamków Alvensleben i Hackenstedt. Spory i zbrojne przejęcia tych dóbr trwały przez dwa lata.

17

w bezruchu. Gdy się odwrócił chłopiec znów zobaczył

dawnego grafa Arnstein, silnego, pewnego swych słów i wyborów, stanowczego w działaniu ojca, przy którym zawsze czuł się bezpiecznie.

– _Wieczór spędzisz z babcią Margaretą. Jutro rano_ _spotkasz się z matką i Matyldą. Odwiezie cię Albrecht._

_Porozmawiacie sobie po drodze, on ci wszystko wyjaśni._

_Bracia w klasztorze przyjmą cię bez zbędnych ceregieli._

_Ustaliłem to z nimi już w poprzednim roku. Chcesz mi_ _coś powiedzieć? –_ zapytał. Gdy nie usłyszał żadnej re-akcji na swe słowa, mówił dalej: _– Przyszedł czas, byś_ _wiedział, skąd i dokąd idziesz przez ten świat. Oprócz_ _celu trzeba mieć oparcie w najbliższych i wiedzieć czego od ciebie oczekują. A im wcześniej dowiesz się, że nie_ _wszystko w życiu przychodzi łatwo, tym łatwiej będzie ci_ _odnaleźć siłę w samym sobie, by swoim życiem kierować._

_Teraz już idź. Babcia czeka. Do jutra. –_ Znów odwrócił

się w stronę okna i gdy chłopiec wyszedł, jakby w odpowiedzi na obawy syna, wyszeptał prawie bezgłośnie:

– _Jutro. Zawsze przychodzi jakieś jutro._

18

II.

NOC

Wieczór minął Günterowi szybko. Babcia Margareta nie lubiła bezczynności i sprawiła, że obawy chłopaka zwią-zane z jutrzejszym wyjazdem przyćmiła potrzeba jak najlepszego przygotowania się do opuszczenia Arnstein. Razem z małą Luti i służebną Jutą spakowali trochę odzienia, i przygotowali podróżne futerko, które Günter przejął po bracie w tak smutnych okolicznościach.

Potem pożegnał się z siostrą, bo mała była zmęczo-na i trochę marudziła. Gdy Juta poszła ją położyć do snu, babcia rzeczowo rozpoczęła rozmowę:

_– Siadaj, teraz jesteśmy sami, to może i co uradzimy._

_Nie chciałam nic mówić przy Luti, bo dosyć już tego waszego płakania, ale od ojca wróciłeś markotny, jakbyś_ _jutro miał jechać do Magdeburga za karę. A co ci rodzi-ciel powiedział? –_ zapytała z troską w głosie. Usiadł na obitym grubą skórą podnóżku babcinego fotela i próbował przypomnieć sobie ostatnie słowa ojca.

_– Rozmawialiśmy trochę. Ojciec opowiadał mi jak_ _w Aschersleben gonił za końskim ogonem i nosił książęcy nocnik, i spał na stojąco w czasie uczty u księcia._

_–_ Günter celowo użył dziecinnie, niewinnego tonu 19

podszytego chłopięcym humorem. Margareta zaśmiała się i z rozbawieniem rozczochrała włosy chłopaka.

_– Dobrze, że masz w sobie bożą iskrę. Widać pomogły_ _ci te opowieści. To i mnie na sercu lżej. Jednak pewnie nie_ _tylko o tym gadaliście? – B_ abcia stonowała trochę na-strój. Chłopak momentalnie spoważniał i przytaknął.

_– Nie spamiętałem tych wszystkich słów, ale wiem, że_ _ojciec chce być ze mnie dumny. Mówił mi, że trzeba być_ _silnym, bo nie wszystko w życiu jest łatwe i trzeba tej siły_ _szukać w sobie._

_– Tak, to prawda. Warto byś to zapamiętał. – S_ ta-nowczy ton Margarety bardzo przypominał głos ojca.

_– A teraz słuchaj uważnie. To, co mówił ci ojciec, można_ _łatwo wytłumaczyć. – B_ abcia zawsze potrafiła znaleźć wspólny język z wnukami i teraz też szybko znala-zła właściwe słowa, by chłopiec zrozumiał ojcowskie przesłanie. _– Pamiętasz jak rok temu płynęliście łodzią_ _potokiem Selke6? Twój brat, Albrecht wiedział, że przyjdzie taki moment, że płynąc z prądem wody, trzeba_ _wiosłami przeciwstawić się nurtom i nie pozwolić, by_ _łódź popłynęła w stronę kamienistego brzegu, choć pęd_ _wody nie ułatwia zadania. Tak jest i w życiu. Przyjdzie_ _czas, że trzeba oprzeć się nurtowi zdarzeń i zrobić to, co_ 6 Potok przecinający góry Harz, płynący w pobliżu zamku Alt Valkenstein.

20

_potrzebne, by poprowadzić swój los w innym kierunku._

_Inaczej wcześniej czy później stracimy możliwość dotar-cia do celu, który sobie wyznaczyliśmy. Zrozumiałeś już,_ _co ojciec chciał ci powiedzieć?_

Günter przypomniał sobie uczucie strachu, które za-władnęło nim w chwili, którą przed momentem przy-pomniała mu babcia.

_– Że jak się boję, to muszę coś zrobić._ – Prostota i trafność odpowiedzi chłopaka znów przywołała uśmiech na twarz Margarety.

_– No widzisz Günterze, ojciec ci opowiadał o wysiłku_ _i uporze. Ja ci nagadałam o życiu i losie, a tyś to wszystko_ _pojął i wypowiedział lepiej niż najm_ ą _drzejszy z mędrców._

_Strach i chciwość, rządzą tym światem._ – Babcia zamy-śliła się na chwilę, potem westchnęła i machnęła ręką. __

_– Zawsze wiedziałam, że najlepiej dogadać się z dziećmi_

_–_ powiedziała. _– Czasem boimy się tego, o czym nic nie_ _wiemy, dlatego najlepiej wiedzieć, co nas czeka. Wtedy_ _strach zmienia się w rozsądek. Słuchaj zatem i nie oba-wiaj się, bo szybko przyzwyczaisz się do życia u norbertanów. –_ Margareta zaczęła opowiadać chłopcu, czego może się spodziewać w klasztorze. – _Nie będzie Ci tam_ _tak źle, jak myślisz. Opat Anno na pewno przydzieli ci_ _jakiegoś towarzysza z nowicjatu, ojciec już o to zadbał._

_Do szkoły na pewno nie pójdziesz od razu, braciszkowie_ 21

_wpierw wybadają, czegoś się dotąd nauczył i jaki z ciebie będzie uczeń. O to się akurat nie boję. Wiem, żeś po-jętny i kłopotu z tym nie będzie nijakiego._

Margareta starała się trochę uspokoić chłopca i mówiła o sprawach, które łagodziły jego strach przed nie-znanym, które zbliżało się nieubłaganie.

_– Najpotrzebniejsze rzeczy masz spakowane, spędzisz_ _tam parę dni, to będziesz wiedział, co trzeba będzie ci_ _dowieźć. Klasztorne życie jest proste i spokojne, więc ci_ _oszczędzi trosk, których tu nie brakuje._

Babcia lubiła mówić dużo, ale zawsze na temat, dlatego Günter starał się słuchać uważnie i zrozumieć sens każdej myśli, którą wypowiadała. Niebawem ciekawość wzięła górę nad niepewnością i chłopak zaczął

wypytywać o różne rzeczy.

_– Ojciec mówił, że norbertanie są życzliwi naszej rodzinie i przyjmą mnie do siebie. A nie przyjmują chłopców z innych rodów? –_ Günter trochę obawiał się, że będzie się czuł samotnie w klasztorze.

_– Może i by przyjmowali, ale_ póki co, _nie prowadzą_ _szkoły, bo to kosztuje. Nie masz się co obawiać o towarzy-stwo, niewiele starszych od ciebie nowicjuszy w klasztorze nie brakuje. –_ Słowa babki zawsze dodawały otuchy, ale dziś w sposób szczególny łagodziły niepokój, który dotąd nijak nie chciał opuścić żadnej z myśli chłopca.

22

_– A dlaczego mnie zechcą przyjąć, a innych nie? –_

_C_ hłopak z wrodzoną ciekawością drążył temat, zain-trygowany faktem, że stanie się jedynym młodocianym podopiecznym norbertanów.

_– Ano, nie każdy ród ma u magdeburskich premon-strantów7 takie poważanie, żeby mógł syna powierzyć_ _ich opiece. Warto, żebyś jutro wiedział, że Arnsteinowie_ _z tym zakonem są związani od początku jego istnienia_ _i nie wiadomo, kto komu więcej zawdzięcza._

Babcia Margareta zawsze stanowiła dla Güntera nie-wyczerpaną skarbnicę wiedzy o rodzinie. Znała nie tylko wszystkie rodowe koneksje i związki, ale i zasługi Arnsteinów wobec Cesarstwa i Kościoła. I tym razem ze swadą kontynuowała swą opowieść.

– _Mnie się zdaje, że w Magdeburgu braciszkowie od_ _pierwszych chwil w konwencie mają zapowiedziane, że_ _każdą modlitwę dziękczynną winni rozpoczynać od intencji za naszą rodzinę. I nie chcę, żebyś sobie pomyślał,_ _że się starej babce w głowie do cna przemieszało, a Arnsteinowie to same anioły. Ale wiedzieć musisz, że Nor-bert8, który zorganizował ten zakon, by naprawiać obyczaje, miał swoje żelazne zasady. Otóż wiedz, że oprócz_ 7 Potoczna nazwa zakonu, pochodząca od miejscowości Prémontré, gdzie został założony.

8 Norbert z Xanten, założyciel zakonu Premonstratensów.

23

_tego, że był przełożonym swoich białych kanoników9, to_ _służył cesarzowi Lotarowi jako kanclerz Rzeszy. Kiedy_ _został arcybiskupem Magdeburga, bez pomocy i wsparcia twoich przodków nie podołałby tym obowiązkom.10_

_A to tylko początek. Długo by o tym opowiadać._

_– Chyba nie wszystko zrozumiałem, babciu._ – Günter był zbyt zmęczony, by dopytywać o szczegóły.

– _Ano wiadomo, dość ci na dzisiaj mojego gadania,_ _czas ci wypocząć._ – Margareta spostrzegła, że chłopak zaczyna drzemać. Skinęła na Jutę, która zdążyła już położyć małą Luti i pomogła wstać Günterowi.

Poczekała, aż przezwycięży senność, przygarnęła jego głowę i powiedziała łagodnym głosem:

_– Teraz pójdziesz spać, jutro musisz być silny. Nie_ _wszystko w życiu przychodzi łatwo_ – powtórzyła za Günterem myśl, którą wyniósł po spotkaniu z ojcem.

Chłopiec wraz ze służebną wyszedł z komnaty. Gdy drzwi zamknęły się za wychodzącymi, Margareta westchnęła i podeszła do oliwnej lampki, która rozświetla-ła tylko niewielką część pomieszczenia. Jeszcze przez chwilę patrzyła w jej spokojny płomień.

_– Nie wiadomo co gorsze, strach przed niepewnym_ _jutrem i obawa, że przyjdzie gorsze czy żal, że czasu co_ 9 Norbertanie nosili białe habity.

10 Biskup Münster, Werner, jeden z dalekich przodków Güntera, był

przyjacielem Norberta z Xanten i wspomagał go w jego dziele.

24

_za nami wrócić już nijak nie można_ – powiedziała cicho i rozpoczęła swoją wieczorną modlitwę za zmarłych.

*

Günter zasnął prawie natychmiast po tym, jak Juta pomogła mu ułożyć się do snu. Zmęczenie szybko wzięło górę nad potokiem myśli o tym, co zmieni się w jego życiu już od jutra. Jednak emocje, rozbudzone wyda-rzeniami mijającego dnia i grające mimowolnie w duszy chłopca, nawet w nocy nie pozwoliły odpocząć jego jaźni. We śnie, jakby w lustrze swych dziennych obaw zwracały mu wszystkie obawy i niepewność jutra. Śnił, że idzie długim korytarzem krużganków magdebur-skiego klasztoru norbertanów. W środku dnia słońce nagle traci blask tak szybko, jak szybko gaśnie płomień świecy nakryty dłonią. Dziedziniec spowija gęsty mrok, a filary podtrzymujące wewnętrzną ścianę krużganków coraz bardziej przypominają grube pnie drzew w spo-witym płaszczem nocy lesie. Strach i uczucie samotności zaczyna ściskać gardło chłopca, a nogi odmawiają posłuszeństwa. Kamienne płyty podłogi korytarza nikną w ciemności i potykający się o ich nierówno łączo-ne krawędzie Günter w końcu staje w miejscu, bojąc się potknięcia i upadku. Czuje, jakby stał nad głęboką przepaścią i każdy następny krok może spowodować 25

upadek w jej ciemną i zimną czeluść. Przerażenie po-tęguje jeszcze uczucie, jakby ktoś dotykał jego twarzy, a potem czyjeś palce powoli zaciskały się na ramieniu.

Obudził się dzięki Jucie, która zjawiła się w izbie akurat wtedy, gdy mara dławiła jego oddech, a drob-ne kropelki zimnego potu na czole płynęły zimnymi strużkami po skroni i twarzy. To właśnie jej dłonie czuł

Günter, zanim się obudził. Gdy jęknął przez sen, służebna potrząsnęła jego ramieniem, by przerwać koszmar.

Wyrwany ze snu, trochę oślepiony jasnoczerwonym płomieniem stojącej obok posłania lampki wyszarpnął

ramię i odepchnął dłoń służebnej. Przez chwilę patrzył

na nią nieprzytomnym wzrokiem. Gdy uświadomił sobie, gdzie jest, zerwał się z posłania i przytulił się do Juty. Choć łzy cisnęły się mu na wspomnienie lęku, jaki czuł jeszcze przed chwilą, to myśl, że zły sen minął, dała ulgę i uspokajała.

_– Dobrze, że przyszłam od razu po zaśnięciu Luti, bo_ _gdybyś się obudził i nikogo by tu nie było, to pewnie nadal_ _byś się bał. –_ Troska w głosie służebnej była nieprzypad-kowa. Opiekowała się całą trójką najmłodszych pociech Arnsteinów od ich kolejnych narodzin i kochała te dzieci jak własne. Służąc na zamku od piętnastu lat, nigdy nie myślała o zamążpójściu, wszystkie matczyne instynkty przelała na dzieci pani Matyldy. Śmierć Gebharda bardzo 26

ją dotknęła. Tym większą troską chciała otoczyć Güntera i Luti. Gdy położyła dzieci do snu, została wezwana do komnaty pani. Gdy wróciła, Luti nadał spała, ale Günter jęczał przez sen i rzucał się po pościeli.

_– Co ci się śniło?_ – zapytała i pogładziła chłopca po mokrych od potu włosach.

_– Klasztor w słońcu, a potem ciemność i przepaść dookoła. –_ Chłopiec na wspomnienie wzdrygnął się i in-stynktownie jeszcze mocniej wtulił się w ramiona Juty.

Przy niej zawsze czuł się bezpiecznie. Jej obecność po-magała opanować strach, którego echo pulsowało w głowie wraz z rozbieganym biciem serca. _– Zostaniesz ze_ _mną Juto? –_ zapytał nieśmiało. Wiedział, że jest starszy od siostry i to ona bardziej potrzebuje opieki i starania, ale wciąż obawiał się, że gdy zaśnie, koszmar powróci.

Juta odsunęła chłopca i patrząc mu w oczy, zaczekała, aż uwolni swe myśli od walki ze swym strachem.

– _Musisz teraz wstać i iść do matki. Dziś po raz pierwszy_ _od kilku dni spała w swojej komnacie, a nie na podłodze kaplicy. Teraz się obudziła, ale jest bardzo słaba i nie będzie mogła pożegnać cię rankiem. Chce porozmawiać z tobą teraz._

Günter bez słowa wstał i założył podane przez służebną odzienie. Zdjął z metalowego stojaka lampkę i wraz z Jutą udał się do izby zajmowanej tej nocy przez matkę chłopaka, panią Matyldę von Arnstein.

27

Drzwi były lekko uchylone, blask płomieni z paleniska w izbie odbijał się na kamiennej ścianie korytarza. Günter, wchodząc, zauważył, że choć posłanie jest przygotowane, to matka jest jeszcze przyodziana w suknię i siedzi przy ogniu z zamkniętymi oczami.

Chłopak nie chcąc przerywać ciszy, przez chwilę stał

obok oparcia siedziska, wpatrując się w taniec płomieni dookoła świerkowych szczap. Potem klęknął

i pocałował dłoń Matyldy. Choć na jej twarzy znać było zmęczenie, to uśmiechnęła się, czując, że chłopiec nadal trzyma jej rękę. Otworzyła oczy i drugą dłonią pogładziła go po twarzy. Potem odwróciła się do służebnej i powiedziała:

– _Juto, podaj mi wody, proszę._ – Gdy Juta czerpakiem nabierała wody, zapytała jeszcze: – _Luti śpi?_

_– Tak, Pani –_ Juta podała Matyldzie kubek z wodą

– _ale Günter spał bardzo niespokojnie. Rzucał się po posłaniu, a kiedy go obudziłam, był bardzo przestraszony._

_-_ Służebna obawiała się, że chłopak znów będzie miał

koszmary.

– _Juto, pójdziesz teraz do Luti i zrobisz tam posłanie_ _dla Güntera. Wrócisz za trzy pacierze i zabierzesz chłopaka do snu. Dasz mu wywar z maku i zostaniesz z oby-dwojgiem do świtu._

– _Dobrze Pani. –_ Juta posłusznie skinęła głową.

28

– _A teraz zostaw nas samych. –_ Słowa matki przego-niły senność z powiek chłopca. Matylda opuściła powieki i czekała, aż służebna opuści izbę.

Gdy Juta wyszła i ostrożnie zamknęła drzwi, w izbie zapanowała pełna napięcia cisza. Günter wpatrywał

się w twarz matki. Wydarzenia ostatnich dni sprawiły, że rysy jej pięknej twarzy wyostrzyły się, a pod oczami pojawiły się ciemne cienie. Choć niedawno skończyła czterdzieści lat i urodziła siódemkę dzieci, to biegną-cy czas zdawał się płynąć obok niej. Dopiero niedawne doświadczenia odcisnęły na pani Matyldzie swe pięt-no. Z jej twarzy zniknął delikatny uśmiech, którym ob-darzała każdą osobę, z którą rozmawiała. Zmarszczone czoło i lekko ściągnięte brwi pokazywały, że cierpienie na dobre zadomowiło się w jej sercu, a zmęczenie wie-logodzinną modlitwą i umartwianiem się, wydawało się stępić jej bystrość umysłu. Jednak to drugie wraże-nie zniknęło natychmiast, gdy matka otworzyła oczy i spojrzała na chłopca. Wzięła jego głowę w swe dłonie i przez chwilę patrzyła mu w oczy.

_– Mój mały Günter, mój Günter… –_ powiedziała powoli, nie odrywając wzroku od twarzy syna. W jej spoj-rzeniu dostrzegł coś, czego dotąd nigdy nie widział.

Coś niepokojącego, nieokreślonego, niepasującego do matki, którą znał. Poczuł, że zmiana, którą w niej 29

dostrzegł stanie się i jego udziałem. Słowa, które usłyszał, potwierdziły w pełni te odczucia. _– Chcę, żebyś już_ _teraz wiedział i zrozumiał, że nie będzie mnie przy tobie_ _rano, gdy będziesz wyjeżdżał z Albrechtem. Nie pozwoli-łabym na twój wyjazd do Magdeburga i wiem, że ojciec_ _nie odmówiłby mojej prośbie, byś został w Arnstein. To_ _nie byłoby dobre ani dla ciebie, ani dla nas. –_ Ostatnie słowa Matylda wypowiedziała, wstając z siedziska i podchodząc do paleniska, od którego promieniowało przyjemne ciepło. _– Bóg całe życie trzymał mnie daleko_ _od bólu i trosk, mnie i twojemu ojcu dał miłość, szczęś-cie i pobłogosławił, dając radość z potomstwa. Kochamy_ _was i dziś już wiem, że żeby prawdziwie kochać, trzeba_ _umieć wiele wycierpieć. Człowiek nie może sam siebie_ _ranić, bo to jest szaleństwo. Dlatego wolę nie patrzeć, jak_ _będziesz opuszczał Arnstein. Nie pozwolę, by ból zadła-wił we mnie miłość. Moje serce mogłoby tego nie wytrzy-mać._ – Choć słowa matki były pełne emocji, to jej twarz pozostała nieporuszona.

Posadziła Güntera na zydlu przed sobą i sama usiadła. Zmęczenie dało znać o sobie. Wypiła następny łyk wody i mówiła dalej:

– _Dał Bóg łaskę, żebyście wszyscy przeżyli niemow-lęctwo, Gebharda zabrał pięć dni temu. „Bądź wola_ _Twoja”. Trzeba było przeboleć, przebolałam. Ojciec_ 30

_przebolał, choć wolał na koniu i w samotności opła-kać syna. Rozumiem go. Nie miał siły patrzeć na moje_ _cierpienie tak, jak ja nie mam siły patrzeć, jak stąd_ _wyjeżdżasz. Ty też przebolejesz, ale nie to ci chciałam_ _powiedzieć. -_ Matylda znów wstała i energicznym kro-kiem podeszła do paleniska. Mowa ciała jednoznacz-nie pokazywała, że chce odsunąć od siebie smutne myśli. Blask ognia kreślił na jej sukni najwymyślniej-sze wzory i błyszczał w jej oczach. Widoczne było, że z każdą chwilą odzyskuje wewnętrzną równowa-gę. _– Juta mówiła, że męczył cię jakiś koszmar. Sny to_ _zwierciadło naszych myśli i obaw. Ty się boisz, bo rankiem odjedziesz do innego świata. Nie myśl o tym. Jeśli_ _nie zamierzasz uciekać przed swym losem, to musisz_ _wiedzieć, że nocne obawy i strach w świetle poranka_ _bledną i znikają, bo każdy z nas ma w sobie nadzieję na_ _lepszy czas. Każdy nowy dzień jest czystą kartą naszej_ _księgi życia. Pamiętaj o tym._

Günter słuchał i patrzył na matkę z podziwem.

Mówiła i zachowywała się dokładnie jak parę godzin wcześniej ojciec. Świadomość chłopca kurczowo uczepiła się instynktownego przekonania, że rodzice, choć o tak odmiennych charakterach i osobowościach tworzą związek tak mocny i spójny jak podobieństwo ich słów i postaw.

31

_– Słuchasz mnie Günterze? O czym myślałeś? – P_ ierw-sze pytanie Matyldy zabrzmiało ostro. Drugie, matka za-dała łagodniejszym tonem, widząc, że chłopak bije się z myślami i próbuje zrozumieć wszystko, co usłyszał.

_–_ Że mówisz _jak ojciec –_ odpowiedział natychmiast.

Siła i trafność tej myśli sprawiła, że obydwoje zamilkli na chwilę.

_– Tak, masz rację, mówię jak ojciec. Ale to dobrze._

_Przynajmniej czujesz, że obydwoje chcemy waszego dobra. Słuchaj teraz uważnie. –_ Matylda zaczęła mówić szybciej. Widać było, że zmęczenie za kilka chwil weź-mie górę nad jej pragnieniem, by Günter zrozumiał, dlaczego znalazł się tu o tej porze. Matka odetchnęła i mówiła dalej: – _Nie wiem, jakim cudem twój ojciec_ _i babcia Margareta wyciągnęli mnie z kaplicy i przeko-nali, że muszę się przespać w łóżku. Nie wiem, czy nie_ _będę tego żałować do końca mych dni, ale pozwoliłam_ _się tu zaprowadzić. Ledwie zasnęłam, zobaczyłam we_ _śnie Gebharda, który schodził z zamkowego wzgórza na_ _wschodnią stronę. Pomachał mi i krzyknął coś, a potem_ _pokazał ręką, że potok pod zamkiem znów płynie sta-rym korytem, a w fosie nie ma wody. Wołałam za nim, by_ _zaczekał, ale się odwrócił i za chwilę zniknął mi z oczu._

_Zeszłam na dziedziniec przed zamkiem, chciałam wejść_ _do kaplicy, ale drzwi były zamknięte. Poszłam w stronę_ 32

_podzamcza, zatrzymałam się na moście za starą bramą_ _i zobaczyłam, że fosa rzeczywiście jest pusta. Przeszłam_ _na podzamcze. Zobaczyłam starego Berwina, który siod-łał konie ojca i Albrechta. Chciałam podejść i zapytać,_ _gdzie wyjeżdżają, ale gdy mnie zobaczył, posmutniał,_ _odwrócił się bez słowa i wszedł do stajni. Gdy weszłam_ _za nim, nikogo tam nie było._

Chłopak wzdrygnął się na wspomnienie matki o stajennym Berwinie. Pomimo swoich lat był silnym, sprawnym i zdrowym mężczyzną. Mieczem robił jak żaden rycerz i każdą wolną chwilę poświęcał na prze-kazywanie młodym Arnsteinom tajników walki. Günter pamiętał, jak na jesieni poprzedniego roku przywiezio-no nieprzytomnego stajennego na wozie. Miał głowę rozłupaną od uderzenia podkutym końskim kopytem.

Razem z kowalem z Syldy i jego dwoma czeladnikami podkuwali młodego, narowistego podjezdka, by się nie ochwacił. Koń widocznie czymś podrażniony wyrwał

się w trakcie mocowania ostatniej podkowy i wierzg-nął tak nieszczęśliwie, że trafił Berwina, który nie zdążył się usunąć. Stajenny zmarł po kilku dniach w kon-wulsjach i gorączce, choć Gerda nie odchodziła od jego posłania. Günter od tej pory trochę obawiał się koni, za to Gebhard – choć je uwielbiał i podzielał zdanie Berwina, że mają więcej rozumu niż niejeden człowiek 33

– gdyby mógł, osobiście zarżnąłby bezrozumnego wi-nowajcę tej tragedii. Po śmierci i pogrzebie Berwina wszyscy mieszkańcy zamku i podzamcza byli bardzo przybici. Stary stajenny służący w Arnstein od niepa-miętnych czasów był bardzo lubiany i poważany, bo równie dobrze jak na koniach znał się na ludziach i jak coś powiedział, to w jego słowach zawsze znaleźć można było trzeźwy osąd, rozsądek a przede wszystkim prawdę, która nie zawsze brzmiała miło, ale zawsze przekonująco trafiała do rozmówcy, nieważne czy był

to graf, czy wiejski psiarczyk. Sen matki i wspomnienie wstrząsających chwil bardzo poruszyło chłopaka.

Zmęczenie matki najwyraźniej brało górę nad emocja-mi. Podeszła do łoża i położyła się na posłaniu.

_– Dorzuć do ognia –_ powiedziała cichym głosem. Gdy Günter wzruszył żelaznym drągiem żar i położył na nim dwie szczapy, skinęła na chłopca dłonią, by podszedł bliżej. Podał jej kubek z wodą i przysunął zydel w stronę posłania. Matylda mówiła coraz szybciej, a jej oddech był coraz płytszy. _– Źle, gdy śnimy o zmarłych,_ _a nie widzimy w snach tych, co żyją. Nie chcę teraz myśleć,_ _co znaczą gotowe do drogi konie dla twego ojca i brata._

_Co znaczy sucha fosa i nurt potoku, który nie opływa już_ _podzamcza. Gdy się obudziłam byłam zbyt słaba, by wrócić do kaplicy. Usiadłam i zaczęłam modlić się za dusze_ 34

_Gebharda i Berwina. Znów zasnęłam. I senna wizja wróciła. Zamek wyglądał na opustoszały, za to na szczycie_ _wschodniej wieży zobaczyłam gniazdo. W gnieździe stał_

_i wpatrywał się w górę młody orzeł. Rozwinął skrzydła,_ _jakby nie był pewien czy zdołają go unieść w powietrze._

_Patrzył w niebo nie bez powodu, bo w stronę gniazda le-ciał jak strzała sokół. Zbliżał się bardzo szybko i widać_ _było jego szpony gotowe, by zranić i zabić. Orlik uniósł_

_skrzydła i próbował wzbić się w powietrze. Krzyknęłam_ _ze strachu i się obudziłam._

Nieruchoma twarz matki leżącej na posłaniu z zamkniętymi oczami pokazywała, jak bardzo jest wyczer-pana i ile sił kosztuje ją ta opowieść. Podniosła wolno powieki, usiadła na łożu i spojrzała na Güntera. Wzięła jego dłoń w swe dłonie. Jej głos był cichy i spokojny.

_– Zawsze wiedziałam, że nadzieja na lepszą przy-szłość pokona wszelkie trudności i troski. Nie wiem, czy_ _te sny są obrazem moich obaw, czy też dzięki nim mam_ _się przygotować na wydarzenia jeszcze boleśniejsze niż_ _śmierć Gebharda. Ale moja nadzieja nie umrze. Kocham_ _was wszystkich i wiem, że to niełatwy czas, ale ty rozu-miesz moje cierpienie, bo straciłeś ukochanego brata._

_Ty jesteś moją nadzieją. Zachowaj dla siebie to, co ci_ _powiedziałam, nikt inny nie może o tym wiedzieć. Nie_ _wolno tracić nadziei. Pamiętaj. –_ Matylda pogłaskała 35

syna po niesfornych jasnych włosach i położyła się na posłaniu. – _Wejdź Juto, nie stój tam, bo zamarzniesz –_

powiedziała głośno. Juta, która czekała za drzwiami, natychmiast weszła cicho do izby. Matka zapewne wiedziała, że służebna będzie czekać, by pomóc, jeśli byłaby taka potrzeba.

_– Podejdź tu do mnie, mój mały Arnsteinie. – S_ łowa i ton, jakim zwróciła się do niego Matylda, choć słychać w nich było matczyną czułość, sprawiły, że Günter po-czuł się jak ktoś niezwykle ważny. Niedawno słyszał

podobny, choć bardziej oficjalny ton z ust księcia Ottona w Aschersleben, gdy jego brat Albrecht przyjmował

pas rycerski i miecz w czasie uroczystego pasowania.

_– Nie zapomnij żadnego ze słów, które tu usłyszałeś, pie-lęgnuj je i pamiętaj, że stałeś się powiernikiem spraw,_ _które zaważą na losie całej naszej rodziny. I nigdy nie_ _pozwól odejść nadziei. Nie wierz ludziom, którzy mówią,_ _że nadzieja umiera ostatnia. Ona nie umiera._ - W kąci-kach matczynych ust pojawiło się coś na kształt uśmie-chu. Ten dawny, promienny, delikatny, ujmujący wyraz twarzy, który topił najbardziej lodowate serca, odszedł

już chyba bezpowrotnie. – _Idźcie już, nie martw się syn-ku, to nie ostatnie nasze spotkanie. Juto, wiesz co robić…_

_– Tak Pani. – S_ łużebna najwyraźniej otrzymała wszystkie instrukcje od Matyldy.

36

_– Śpij dobrze, matko. –_ Chłopiec chciał jeszcze poca-łować jej dłoń, ale gdy brał ją w swe dłonie, matka już spała. __

37