Nysa. Mały przewodnik po zabytkach - ebook

Z dziejów miasta

Nysa — nazwa miasta pochodzi od rzeki Nysy, której nazwa istniała wcześniej, zanim pojawiła się w tym miejscu osada. Nazwa ta jako „Niza” poświadczona jest już w XI wieku w Kronice Czechów Kosmasa pod 991 rokiem. Zapis „fluminis Niza” znajdujemy też w dokumencie Ottona III z 1000 roku. Thietmar, niemiecki kronikarz, wymienił na przełomie X i XI wieku „provinciam Nice”. Również pochodząca z XIII wieku Księga henrykowska z opactwa Cystersów w Henrykowie podaje nazwę „Nyza”. Trudno jest jednoznacznie wyjaśnić pochodzenie tej nazwy. Być może oznaczała ona niskie położenie strumienia rzeki lub po prostu płynącą rzekę. W każdym razie mamy tu do czynienia ze starosłowiańską nazwą. Jan Długosz w Rocznikach, w XV wieku, wyjaśnił, że miasto to ma nazwę pochodzącą od tej rzeki. Taki sam pogląd znajdujemy w Kronice świata Hartmanna Schedla z 1493 r. Na przestrzeni dziejów nazwę tej miejscowości pisano w różny sposób: „Nysa” (1223), „Nise” (1367), „Neise” (1435), „Nissa” (1493), „Neysse” (1566).

Początki Nysy giną w mrokach średniowiecznej historii, jak zresztą wielu śląskich miast. Najprawdopodobniej sięgają one XII wieku. Nysa to miasto, które przez wiele stuleci należało do biskupstwa wrocławskiego. Było ono stolicą księstwa biskupiego od czasów średniowiecza aż do sekularyzacji w 1810 roku. Tutaj działało wielu artystów czeskiego i niemieckiego pochodzenia i wskutek tego pojawiły się różnorodne wpływy artystyczne wybitnych europejskich twórców i ich dzieł.

Czynnikiem kształtującym oblicze miasta była działalność biskupów wrocławskich, a szczególne zasługi miał biskup Franciszek Ludwik von Neuburg (1683—1732) — jeden z największych mecenasów sztuki i kultury epoki nowożytnej na Śląsku. Dzieje miasta wypełniały dramatyczne wydarzenia takie jak wojny husyckie, wojna trzydziestoletnia, wojny śląskie, czy wojny napoleońskie. Doprowadziły one do zniszczeń, a wskutek tego spowodowały upadek miasta i wyniszczenie ludności. Przyczyniało się to wiele razy do wybuchu epidemii zarazy, która dziesiątkowała ludność. W wielu przypadkach doprowadziło to do wybuchu fanatyzmu religijnego, który objawił się typowym dla tych terenów i czasów prześladowaniem kobiet posądzanych o czary, a w samej Nysie spalono kilkadziesiąt ofiar religijnej przemocy — jest to niechlubna, ale prawdziwa karta dziejów miasta. Nysa podobnie jak inne śląskie miasta zmieniała swoją historyczną przynależność.

Początkowo należała do piastowskich śląskich władców, do czeskiej korony, następnie do monarchii habsburskiej, później do państwa pruskiego i niemieckiego. W czasie drugiej wojny światowej Nysę zamieniono w twierdzę i wskutek działań wojennych zostało miasto zniszczone. W 1945 roku wskutek zmian terytorialnych podobnie jak reszta Śląska przeszła w ręce polskie. Miasto zostało szybko odbudowane i z czasem stało się silnym ośrodkiem przemysłowym, tutaj bowiem kiedyś produkowano słynne w całym kraju samochody dostawcze Nysa. Obecnie miasto posiada charakter handlowy i należy do prężnych miejscowości Opolszczyzny.Kościół pw. św. Jakuba i św. Agnieszki

Kościół św. Jakuba i św. Agnieszki (przy Rynku) zaistniał prawdopodobnie już na przełomie X i XI wieku. Była to wtedy drewniana świątynia. Około połowy XIII wieku została przebudowana. W 1392 roku powstał nowy kościół, już trzeci z kolei, lecz w roku 1401 strawił go pożar. W 1423 roku na zlecenie rady miejskiej zaangażowano znanego architekta Piotra z Ząbkowic, a jego zadaniem było przeprowadzenie rozbudowy kościoła. 20 maja 1542 roku wybuchł w mieście pożar, który zniszczył też kościół. Odbudowa trwała długo, wsparł ją biskup Baltazar von Promnitz (1539 — 1562). Pewne zmiany w kościele zostały wprowadzone przez biskupa Marcina von Gerstmanna (1574—1585). W czasie wojny trzydziestoletniej (1618—1648) wojska szwedzkie w 1642 roku podpaliły Nysę. Miasto uratowało się, gdyż tego dnia spadł wielki deszcz, który ugasił ogień. Mieszkańcy uznali to za cud i wstawiennictwo św. Jakuba — patrona świątyni. Kościół został odnowiony przez biskupa Fryderyka von Hessen (1671—1682). Przeprowadzono tzw. barokizację kościoła w duchu kontrreformacji.

W czasie wojen śląskich uległ kościół zniszczeniu w 1741 roku. Również wojny napoleońskie przyniosły w 1807 roku straty w świątyni. Wymagała ona odbudowy, lecz brakowało środków finansowych. Dopiero w 1889 roku podjęto prace renowacyjne, które trwały do 1895 roku. 21 marca 1945 roku na skutek ostrzału artyleryjskiego i bombardowania ogień zniszczył sporą część kościoła. Po II wojnie światowej przystąpiono do odbudowy kościoła, a ukończono ją w 1959 roku. Kościół ten był przez długi czas miejscem pochówku biskupów wrocławskich, dlatego spotykamy tu kilka ich pomników nagrobnych.Kościół Jezuitów

Jezuici zostali sprowadzeni do Nysy w 1622 roku przez biskupa Karola arcyksięcia Habsburga (1608—1624). 27 maja 1688 roku położono uroczyście kamień węgielny pod budowę ich kościoła pw. Wniebowzięcia NMP, który ukończono po czterech latach (przy Rynku Solnym). Przeprowadzenie budowy zlecono Mateuszowi Kirchbergerowi, a dzieło budowy dokończył Michał Klein. Los obszedł się z tym kościołem tragicznie. W 1807 roku podczas oblężenia miasta przez wojska napoleońskie ogień zniszczył świątynię i jej wnętrze. Jedną z części wystroju tego kościoła są barokowe malowidła ścienne z około 1689 roku wykonane przez znanego malarza Karola Dankwarta. Tematem ich jest apoteoza Maryi. Kościół ten miał stać się sanktuarium maryjnym, a jego centralnym odniesieniem była figurka Matki Boskiej będąca kopią średniowiecznej rzeźby z Foy (Belgia).