O istocie łaski Bożej - ebook

Wstęp

1. ˝A przyszły mi pospołu z nią wszystkie dobra i niezliczona poczciwość przez ręce jej, nieprzebrany bowiem skarb jest ludziom, którego którzy używali, stali się uczestnikami Boskiego przyjacielstwa˝ (Mądr. VII, 11. 14).

Wzniosłe te słowa, wypowiedziane w księdze Mądrości o Mądrości z Boga pochodzącej odnoszą się także do łaski Bożej. Mądrość bowiem prawdziwa i niebiańska, o której Pismo św. wspomina, jest to właśnie oświecenie nadprzyrodzone, spływające z łona Bożego, jako ze słońca Mądrości wiecznej, na duszę naszą; – jest to łaska sama, albo raczej owoc najpiękniejszy i najwspanialszy łaski w naszej duszy poczęty.

Podobnie i Jan św. chcąc określić na wstępie Ewangelii swej całą pełność skarbu i dóbr przyniesionych na świat przez Jednorodzonego Syna Bożego w tajemnicy Wcielenia powiada: ˝Widzieliśmy chwałę jego, chwałę jako jednorodzonego od Ojca pełnego łaski i prawdy˝ (Jan. I, 14).

Łaska też jest owym najważniejszym darem, jakiego św. Paweł życzy wiernym na początku i na końcu swych listów: ˝Łaska wam i pokój od Boga Ojca naszego i Pana Jezusa Chrystusa˝. Dlatego nie wahamy się twierdzić, iż łaska jest najważniejszym i jedynym dobrem, bo ona wszystkie dobra w sobie łączy, stanowiące przedmiot ewangelii, tej nowiny wesołej, na ziemię przyniesionej przez Syna Bożego. Przez łaskę stajemy się prawdziwymi dziećmi Boga i otrzymujemy prawo do posiadania dóbr najwyższych, jakich tylko Bóg stworzeniom może udzielić; przez łaskę otrzymujemy prawo do posiadania Boga samego, który pragnie, aby był dziedzictwem synów swoich z całym bogactwem wspaniałości i szczęśliwości Swojej, według słów św. Piotra: ˝Przez którego największe i kosztowne obietnice nam darował, abyście się przez nie stali uczestnikami Boskiego przyrodzenia˝ (II Piotr. I, 4).

Obietnice te są ˝największe˝, albowiem przewyższają one nieskończenie wszystkie rzeczy stworzone, wspaniałe i dobre – są ˝kosztowne˝, albowiem zawierają wszystko najlepsze, co Bóg nam dać może we wszechmocy swojej; – owszem są nieskończenie kosztowne, ponieważ nabyte są ceną krwi Jednorodzonego Syna Bożego. W jakim celu nabyte zostały, podaje książę Apostołów mówiąc: ˝Abyście się przez nie stali uczestnikami Boskiego przyrodzenia˝.

I rzeczywiście, czy może być dla stworzenia coś większego nad to, kiedy Stwórca podnosi je z naturalnej nicości i niskości, a czyni je uczestnikiem oraz towarzyszem swoim? W tych słowach Piotra św. mieści się cała wielkość i wspaniałość łaski i z tych słów również możemy wywnioskować, jak wielką a szczytną jest ona tajemnicą.

Łaska bowiem jest właśnie tą wielką ˝tajemnicą Chrystusa˝, o której Apostoł wspomina: ˝Która inszych wieków nie była poznana od synów ludzkich, jako teraz objawiona jest świętym Apostołom jego i Prorokom w duchu, iż poganie są współdziedzicami i współuczestnikami obietnicy jego w Chrystusie Jezusie przez ewangelię˝ (Efez. III, 5-6).

Łaska jest ową tajemnicą, o której tenże Apostoł powiada, że nie wstąpiła w serce żadnego człowieka i że tylko nam przez Ducha Bożego objawioną być mogła, który sam zna głębokości Bóstwa (I Kor. II, 9).

Łaska zaś, im większą jest tajemnicą, im mniej przystępną dla wzroku naturalnego, im trudniejszą do pojęcia i wysłowienia, tym droższą nam musi się wydać jej wartość, tym większą jej wspaniałość, tym obfitszym jej bogactwo.

2. Atoli sami Chrześcijanie nawet bardzo mało wiedzą o tej tajemnicy wzniosłej i słodkiej, pomimo, że nauka Pisma św. i Kościoła dostatecznie ją wyświeca; a brak tej znajomości jest tym więcej pożałowania godny dlatego, iż za pomocą tej tajemnicy dopiero poznać i ocenić dobrze możemy wzniosłość godności naszej, nadziei naszych wielkość i bogactwo niewyczerpane zasług Chrystusowych.

Kiedy jest mowa o łasce, wielu często mniema, że ona zasadza się tylko na odzyskaniu względów Bożych, utraconych wskutek grzechu, albo też na darach miłości Bożej, za pomocą których wspiera Bóg naszą naturę, zachowuje ją od grzechu i wzmacnia w wykonywaniu uczynków dobrych. Zaiste odpuszczenie grzechów, opieka i pomoc do dobrego są działaniami łaski Bożej, lecz wszystko to nie okazuje jeszcze dokładnie całej jej wartości i głębokości. Odpuszczenie grzechów jest łaską Boga i zwraca ono nam miłościwie to upodobanie Boże, jakie miał w nas Bóg przed popełnieniem grzechu. Ale właśnie rozchodzi się o poznanie, jaką to miłością i życzliwością pałał Bóg ku nam przed grzechem; czy ona była tylko tak wielką, jaką cenę ma ludzka natura, albo też czy była tak wielką i obfitą, że mogła z nadmiaru tego udzielić ozdoby naturze, ozdoby takiej, która by podniosła naturę ludzką aż do serca Bożego i do braterskiego zjednoczenia ze Synem Boga.

Łaska wspomaga duszę naszą osłabioną, aby nie uległa w pokusach i aby wykonywała uczynki dobre i ona to umożliwia nam wypełnianie obowiązków naszych i osiągnięcie celu ostatecznego.

Lecz znów zachodzi tu pytanie, czy łaska Boża zniża się do natury ludzkiej, aby ją jako sprzymierzeńca współrzędnego razem z jej przyrodzoną siłą działając, wesprzeć, wspomóc i wzmocnić, czy też ją przekształca i przez to uszlachetnia, krótko mówiąc, czy jej nową naturę jakąś, siłę nową, życie nowe i prawo nowe do życia udziela?

Wszystko zależy tutaj od dobrego rozstrzygnięcia tych pytań, zawczasu tedy musimy sobie jasne pojęcie utworzyć o tej materii; to zaś zupełnie nam się uda, skoro tylko mieć będziemy określenie łaski Bożej.

3. Łaska w ogóle oznacza miłościwą przychylność, jaką wyższy niższemu okazuje, np. pan słudze, król poddanemu, a w naszym wypadku Bóg stworzeniu; osobliwie zaś, jeżeli się z tą przychylnością łączy jeszcze upodobanie, jakie ma pierwszy w zaletach drugiego.

Łaska odnosi się zarazem i do działania wynikającego z owej przychylności i życzliwości ku przedmiotowi, jak niemniej do powodu tego upodobania. Tak np. mówimy, że otrzymujemy łaskę od człowieka lub Boga, jeżeli go prosimy o jaki dar, tylko dla miłościwej i litościwej przychylności, jaką ku nam żywi. Podobnie Pismo św. nazywa łaskę pięknością, dobrocią i wdzięcznością, ponieważ dla tych powodów stajemy się godnymi upodobania i miłości Bożej. I tak śpiewa Psalmista: ˝Rozlała się wdzięczność po wargach twoich, dlatego cię błogosławił Bóg na wieki˝ (Ps. 44, 3).

Musimy tu jednakże zaznaczyć, mając wzgląd na ważność przedmiotu, że u jakiejś wyższej osobistości możemy mieć łaski i względy w dwojaki sposób: łaski te mogą być ogólne, zwyczajne, zasłużone, lub nawet konieczne, albo też mogą one być szczególne, nadzwyczajne, niezasłużone, a nareszcie zależne od woli tej osobistości i te ostatnie dopiero nazywamy w ścisłym znaczeniu łaskami.

Wyobraźmy sobie potężnego i szlachetnego króla. Okazuje on wszystkim poddanym swoim miłość, każdego zaszczyca łaskawością swoją i względami według stanu i zasług. Czyniąc to tylko, wypełnia doskonale obowiązki i powinności swoje względem poddanych. Nazwą go też łaskawym i miłościwym, ale nie powiedzą o nim, że komuś szczególniejszą łaskę okazuje. Powiedzą to tylko w tym razie, jeżeli król albo wszystkich poddanych, lub tylko niektórych z nich w szczególniejszy sposób ukocha, wyróżnia i darami obsypuje, nie czując się do tego obowiązanym, a w tym wypadku i poddani mając na myśli tylko swe urodzenie i zasługi, nie mogą się nigdy onej wyróżniającej miłości spodziewać. Jeszcze osobliwiej okazałby król swoją łaskawość, gdyby dla samowolnych powodów taką miłość ujawnił ku swym poddanym, jaką żywi ku swoim dzieciom, lub ku swej własnej osobie, słowem: gdyby w swej łaskawości tak się zniżał do poddanych, iżby z nimi obcował, jak ze zażyłymi przyjaciółmi a tak postępując podnosiłby on poddanych z nicości prawie, aż do królewskiej godności, czci; wynosiłby ich nad stan, równałby ze sobą samym i z dziećmi własnymi.

Zastosujmy przykład ten do łaski Bożej, której łaski królów są tylko słabym wyobrażeniem. Bóg jest królem najwyższym nieba i ziemi, bo wszystko On stworzył, wszystko jest Jego własnością, wszystko do Jego uwielbienia, chwały i służby ma zmierzać. Bóg miłością tylko powodowany, wszystko z nicości wywołał do bytu, Bóg też kocha stworzenia swoje w sposób niewypowiedziany i obsypuje je względami; stworzeniom rozumnym jednak będącym obrazem Jego, daleko więcej okazuje względów, aniżeli bezrozumnym i słusznie to czyni, bo rozumne stworzenia poznawać i kochać Go mogą. Upodobanie to Boże w stworzeniach rozumnych, dobrze uczynionych (Rodz. I, 31), trwa dopóty, dopóki one Go ciężkim grzechem nie obrażają, dopóki zachowując wiernie przykazania Boże tej pierwszej Jego miłości są godne.

Pod pewnym tedy względem rozumna istota może być już z natury swojej i wskutek uczynków naturalnych dobrych u Boga w łasce i upodobaniu. Z tej zasady wychodząc, możemy według zdania Augustyna św. wszystkie dobra naturalne i dary Boże nazwać łaskami, a to, dlatego że Bóg nie potrzebował nas stwarzać, a wszystkimi tymi darami obsypał nas tylko z pobudki gorącej miłości.

Skoro nas jednakże stworzył i przez to udowodnił, jak nas miłuje, to jako Stwórca mądry i rozumny użycza nam również tych darów, jakich koniecznie potrzebujemy do osiągnięcia przeznaczenia naszego przyrodzonego. Życzliwość ta zwie się również łaską, ale tylko w ogólnym, nie zaś w ściślejszym tego słowa znaczeniu. Nie może ona być uważaną za łaskę w katolickim rozumieniu, jaką nam Chrystus Pan wysłużył i o jakiej Pismo św., Apostołowie, Kościół i Ojcowie święci wspominają. Łaska bowiem w najściślejszym znaczeniu jest łaską Bożą specjalną, dowolną, pełną i miłościwą, za pomocą której stajemy się Jego szczególnymi ulubieńcami.

Tej pierwszej łaski, wyżej wspomnianej udzielając, kocha nas Bóg tak, jak tego natura i uczynki nasze przyrodzone wymagają. Obsypując zaś drugą, miłuje nas w sposób nadprzyrodzony i szczególniejszy, miłuje nas więcej nieskończenie, aniżeli natura na to zasługuje. Powodowany czystą i nieprzymuszoną dobrocią, zniża się Bóg do nas z wysokości tronu swego w tym celu, aby nas wyniósł ponad naturę naszą nieskończenie wysoko. Bóg kocha nas miłością pełną i niezmierzoną tak, iż można by powiedzieć, że kocha nas tak, jak sam siebie i jak Syna swego Jednorodzonego miłuje; On przyjmuje duszę naszą za córkę, przyjaciółkę i oblubienicę najmilszą; przypuszcza ją do współdziedzictwa chwały i szczęśliwości swojej, a wreszcie oddaje się jej w posiadanie wieczne i używanie. Skoro więc w ścisłym znaczeniu nazywamy łaską tylko tę miłość Bożą nadprzyrodzoną względem nas, to logicznie postępując, musimy oznaczyć nazwą łask tylko dary Boże, całkiem nadprzyrodzone, szczególniej kosztowne i wypływające z nadprzyrodzonej miłości Boga. W rzeczy samej w katolickim rozumieniu nie każde upodobanie, jakim pała Bóg ku stworzeniu, zasługuje na nazwę łaski, lecz tylko takie, jakie żywi ku duszy naszej, ozdobionej pięknością i wdziękiem nadprzyrodzonym.

Pięknością zaś taką Bóg sam ozdobił duszę, miłując ją miłością nadprzyrodzoną.

4. Tu także musimy zaznaczyć różnicę, jaka zachodzi między łaską królów, a łaską Boga. Król może goręcej miłować poddanych swoich i większe świadczyć im dobrodziejstwa, aniżeli oni na to zasługują, lecz nie może uczynić poddanych swych godniejszymi miłości i upodobania nad to, na jakie oni zasługują przez naturę i swe uczynki. Bóg zaś powodowany miłością nadprzyrodzoną udziela duszy piękności i wdzięku nadprzyrodzonego, której mocą to piękności dusza staje się upodobnioną naturze Boskiej i zwierciadłem Bóstwa.

Ta więc wewnętrzna, rzeczywista i nadprzyrodzona piękność i wdzięk, to upodobanie Boże w duszy naszej, nazywa się łaską Bożą, a to najpierw, dlatego że jest działaniem najgłówniejszym miłości Bożej nadprzyrodzonej, a następnie dlatego, że jest zarazem i przedmiotem odrębnego upodobania Bożego w duszy naszej. Ta piękność jest łaską poświęcającą, stale w nas przebywającą i czyniącą nas dziećmi Boga, którą pospolicie jednym wyrazem ˝łaska˝ oznaczamy i o niej tak pisze Katechizm rzymski: ˝Ta łaska Boża nie tylko jest grzechów odpuszczeniem, ale jest darem istotnym, jakoby światłością niejaką i ozdobą, która dusze nasze piękniejszymi i jaśniejszymi czyni, jako to o tym i święty Sobór Trydencki (Sess. VI. de iustif. can. 11) naucza i wszystkim tak wierzyć każe˝ (O chrzcie, n. 50). W tym rozumieniu w całym tym dziełku o ˝Uwielbieniach i wartości nieocenionej łaski˝ przedstawiać będziemy łaskę, mając zawsze przed oczyma naukę Kościoła a szczególniej dekrety Soboru Trydenckiego. Jednakże zastanawiając się nad samą łaską poświęcającą, nie myślimy zmniejszać i jakoby w cieniu zostawiać wartości nadprzyrodzonych łask innych i cnót wiary i nadziei, które oddzielone być mogą od łaski poświęcającej, owszem w takim przedstawieniu łaski wystąpi ich wartość dopiero w całej pełni i okazałości. One bowiem służą tylko do wprowadzenia łaski poświęcającej do naszej duszy, do pomnożenia jej i zachowania, z tego więc wypływa, iż ich moc Boska i znaczenie ich wśród zastanawiania się nad wielkością i wspaniałością łaski poświęcającej w całej okazałości na jaw wystąpią.

5. Wielkie zaiste i niewypowiedziane są te tajemnice, nad którymi będziemy się zastanawiać w dalszym ciągu. Stąd też trudno będzie tak je przedstawić, aby ich godność z jednej strony i swoboda przedstawienia z drugiej strony na tym nic nie straciły. Pocieszamy się jednakże słowami Papieża Leona św., które się wprawdzie odnoszą do tajemnicy Wcielenia, ale niemniej dadzą się zastosować i do tajemnicy łaski. Opiewają one:

˝Chociaż ta tajemnica jest jedną z najtrudniejszych, nie wolno kapłanowi ludowi wiernemu nic o niej nie wspominać, albowiem przedmiot właśnie dlatego, że jest niewysłowiony, zmuszać go winien do mówienia, a tam, gdzie to, co się powie nie wystarcza, na materii do mówienia schodzić nie może.

Niech tedy ułomność ludzka ulegnie wielkości Boga i w wytłumaczeniu dzieł Jego miłosierdzia okaże się zawsze niedostateczną. Niech znuży się nasz umysł, rozum nie nadąży, niech nam słów zabraknie; dobrze jest, że dla nas nie wystarcza, co o majestacie Pana myślimy, jakkolwiek to zgadza się z prawdą˝ (Serm. 11. de Pass. Dom.).

Możemy się więc spodziewać, iż łaska ta, nad której wspaniałością zastanawiać się będziemy, nas i czytelników oświeci, jeżeli do tych rozmyślań przystąpimy z dziecięcą prostotą, z sercem czystym i z głęboką pokorą. Albowiem Bóg, który pysznym się sprzeciwia, a pokornym łaskę daje, udzieli nam poznania wielkości tej łaski. Do tajemnicy bowiem łaski odnoszą się słowa Zbawiciela: ˝Wyznawam Tobie Ojcze, Panie nieba i ziemi, żeś te rzeczy zakrył przed mądrymi i roztropnymi, a objawiłeś je maluczkim˝ (Mt. XI, 25). Jeżeli tedy mój drogi bracie wiele rzeczy będzie ci się wydawać w dalszym ciągu rozmyślania tego zanadto dziwnymi, niepojętymi, niesłychanymi, to pamiętaj, proszę cię, na te słowa Apostoła tak pięknie opisujące bogactwa łaski: ˝Mocen jest wszystko daleko obficiej uczynić, niż prosimy albo rozumiemy wedle mocy, która w nas skutecznie robi˝ (Efez. III, 20), a zresztą bądź przekonanym, iż usłyszysz tu tylko o takich prawdach, o jakich wyraźnie Pismo św. i dokładne orzeczenia największych Ojców Kościoła wspominają. Nasamprzód zaś podajemy ci przegląd treści całej tego dziełka.

I tak: w pierwszej księdze zastanawiać się będziemy, na czym polega ˝istota˝ łaski poświęcającej i wykażemy, że ona jest przymiotem nadprzyrodzonym od Boga wlanym w duszę naszą, który nas ponad naturę ludzką wynosi, do uczestnictwa w Boskiej naturze przypuszcza i przez to nas do niej upodabnia.

W drugiej księdze rozważać będziemy, jak dusza nasza ˝jednoczy się z Bogiem˝ w sposób nadprzyrodzony i dziwny przez to wyniesienie i jak Bóg przyjmuje ją za córkę, przyjaciółkę i oblubienicę swoją.

W trzeciej księdze objaśnimy ˝działania˝ łaski w duszy naszej, a szczególnie to życie nadprzyrodzone, niebiańskie i Boskie, poczęte w nas przez łaskę.

W czwartej księdze opiszemy jeszcze ˝inne działania˝ i zalety łaski, dla których ona jest nieocenioną.

W piątej księdze nareszcie podamy ˝sposoby˝, jakimi łaskę nabyć możemy i jak uzyskanej strzec i zachować ją mamy.Rozdział pierwszy. Jak pożałowania godną jest rzeczą, że ludzie sobie łaskę lekceważą!

1. Łaska Boża, o której tutaj mówimy, jest to promień piękności Bożej, z nieba do duszy wlany i przenikający ją aż do dna samego silnym i wdzięcznym światłem, nie dziw tedy, iż Bóg sam zachwyca się taką duszą, najczulej ją kocha, przybiera za swoją córkę i oblubienicę, podnosi ją ponad granice natury, z ziemi aż do nieba, do łona swego i czyni ją ze sobą i z Bogiem Synem uczestniczką natury, życia i chwały swej i chce jej oddać w spadku królestwo szczęśliwości wiecznej.

Lecz kiedy tak język nasz za każdym słowem cuda nowe głosi...Rozdział drugi. Łaska jest nieocenioną, albowiem wszystkie rzeczy przyrodzone przewyższa w sposób nieskończony

1. Zacznijmy od najniższej własności łaski, a mianowicie, że ona według zdania teologów, przewyższa wszystkie przyrodzone rzeczy w sposób nieskończony. ˝Według słów Zbawiciela niebo i ziemia przeminą˝, mówi św. Augustyn, ˝ale zbawienie i sprawiedliwość wybranych trwać będzie na wieki; w tamtych są tylko dzieła Boga, ale w tych jest obraz Boży˝ (Aug. tr. 72. in Joan.). Św. Tomasz (1. 2. q. 113. a. 9. in corp.) zaś naucza, iż trudniej jest zwrócić łaskę grzesznikowi, aniżeli niebo i ziemię stworzyć. Wielkość bowiem...Rozdział szósty. Uczestnictwo w naturze Boskiej jako nadprzyrodzone do niej podobieństwo

1. Uczestnictwo w istocie Bożej jest tak wspaniałą tajemnicą, iż naturę jego i sposób, w jaki go dostępujemy, musimy bliżej określić. Niejakie uczestnictwo w doskonałościach Boskich znajdujemy już, jak uczą teologowie, we wszystkich rzeczach przez Boga stworzonych, albowiem wszystkie rzeczy są mniej więcej Bogu podobne w bycie, życiu, potędze i czynnościach swoich; we wszystkich rzeczach okazuje On wielkość swoją tak, iż według nauki Apostoła...Rozdział siódmy. Z uczestnictwem w Boskiej naturze przechodzi na nas doskonałość największa przez łaskę

1. ˝Będę podobny Najwyższemu˝ (Izaj. XIV, 14), mówił Lucyfer, rozważający piękność i wspaniałość, jaką go Bóg ozdobił. To mówiąc, wypowiedział bluźnierstwo, ponieważ wspaniałość tę niezawiśle od Boga chciał posiadać. Przeciwnie my nie potrafimy lepiej wielbić Boga i dzięków Mu składać, jak wyznaniem, iż przez łaskę chce nas do siebie uczynić podobnymi i swoją najwyższą doskonałością ozdobić. Zbawiciel zachęca nas do takiej doskonałości słowy: ˝Bądźcie doskonałymi jak i wasz Ojciec w niebiesiech doskonałym jest˝ i przykazuje wszystkim do niej dążyć. Wprawdzie te słowa nasamprzód odnoszą się do doskonałości obyczajowej, lecz po tym wszystkim, co się tutaj powiedziało, możemy to rozumieć o uczestnictwie i w innych doskonałościach Bożych.

Rozmyślaj więc duszo chrześcijańska, powołana do uczestnictwa Bożego, nad...Rozdział dziewiąty. Przez łaskę uczestniczymy w świętości natury Bożej

1. Chociaż dotąd przywiedzione zalety łaski nieocenione są tak wzniosłe i iście Boskie, to może się wydawać, iż ta, o której obecnie mówimy, przewyższa wszystkie inne. Zaprawdę wielką to jest rzeczą widzieć głęboko pod sobą naturę całą i cuda wszystkie, a posiadać wskutek niewysłowionej miłości Boga razem z Bogiem i po Bogu wzniosłość i wspaniałość, właściwą tylko samemu Bogu! Wielką również jest rzeczą otrzymać pewny rdzeń szczęśliwości i nieśmiertelności niebieskiej!