O wymowie i stylu. Tom 1, część 1 - ebook

DO ADA­MA XIĄ­ŻĘ­CIA CZAR­TO­RY­SKIE­GO. STA­NI­SŁAW HR. PO­TOC­KI.

Wy­nu­rze­nie wdzięcz­no­ści, iest po­trze­bą dla ser­ca czu­łe­go: od daw­na moie cier­pi na­tem, ze­mnie miał do­tąd zręcz­no­ści oświad­cze­nia pu­blicz­nie tey, któ­rą Wa­szey Xią­żę­cey Mo­ści wi­nie­nem. Rad ią znay­du­ię, przy­pi­su­iąc Mu dzie­ło ni­niey­sze; nie bym mnie­mał, ze god­ny Jego, a rów­ny mo­iey ku Nie­mu wdzięcz­no­ści, po­świę­cam po­mnik, lecz przy­naym­niey, bym zo­sta­wił iey do­wód, w mia­rę sił mo­ich.

Szla­chet­na przy­iaźń Wa­szey Xią­żę­cey Mo­ści, idąc nie­we­zwa­na na prze­ciw mo­ie­mu nie­szczę­ściu, usi­ło­wa­ła sku­tecz­nie wy­rwać mnie z nay­przy­krzey­szey ży­cia mo­ie­go doli. Jey wi­nie­nem, że żyię na ło­nie oy­czy­zny, kie­dy mi los sro­gi, i star­ga­ne rum zdro­wie, iuż grób bliz­ki w ob­cey wska­zy­wa­ły zie­mi. Ni­ko­mu się więc zo­bo­wią­zań­szyrn nad Nie­go nie czu­ie: szczę­śli­wy, ze tego, któ­re­mu nay­wię­cey wi­nie­nem, nay­wię­cey sza­co­wać mogę!

Każ­dy Po­lak, ma pra­wo przy­pi­sać Wa­szey Xią­żę­cey Mo­ści dzie­ło swo­ie, iako hołd na­leż­ny oby­wa­tel­stwu i na­uce Jego; ia do tych tak do­stoy­nych i tak po­wszech­nie przy­zna­nych, po­bu­dek, łą­czę ten oso­bi­sty wdzięcz­no­ści obo­wią­zek, któ­re­go nig­dy dość gło­sić nie zdo­łam, i co chy­ba ze mną wy­ga­śnie.PRZED­MO­WA.

To­wa­rzy­stwo przy­ia­ciół nauk wzy­wa Au­to­ra do pi­sa­nia o wy­mo­wie… III

Wi­dok ie­dy­nie wiel­kich po­mo­cy, któ­re w daw­nych i dzi­siey­szych pi­sa­rzach mógł zna­leść co do tego przed­mio­tu, skło­nił go do przy­ię­cia na sie­bie tak trud­ne­go obo­wiąz­ku… V

Pi­sa­rze daw­ni i dzi­siey­si, w któ­rych nay­wię­cey Au­tor czer­pał; tak da­le­ce iż ni­niey­sze dzie­ło za wła­sne po­czy­ty­wać nie może… VI

Ko­rzy­ści ta­ko­wey acz zbior­czey pra­cy, wyż­sze nad wła­sną… X

Róż­ni­ca mało do­tąd u nas uwa­ża­na mię­dzy tłu­ma­cze­niem, a prze­kła­da­niem. Prze­kła­da­iąc, sta­rał się pi­sarz ob­cych ię­zy­ków pięk­no­ści w oy­czy­sty prze­lać… XI

Szcze­gól­niey rys dzie­ła mniey­sze­go za­prząt­nął pi­sa­rza, i w czem się sys­te­mat iego róż­ni, od do­tąd przy­ię­tych… XIII

nie­przy­zwo­ito­ści wy­ni­ka­ią­cy z po­rząd­ku do­tąd uży­wa­ne­go w na­uce wy­mo­wy… XIV

Po­dział dzie­ła tego na dwie czę­ści c któ­rych pierw­sza daie ogól­ne o wy mo­wie wy­obra­że­nie; dru­ga za­my­ka prze­pi­sy… XVI

Roz­cią­ga pi­sarz po­dług za­sa­dy Cy­ce­ro­na, wy­mo­wę do wszyst­kich ro­dza­iów sztu­ki do­brze pi­sa­nia, Czy­li sty­lów; stąd o nich rzecz ob­szer­ną dru­giey czę­ści… XXIII

Przy­czy­ny dla któ­rych dzie­ło ni­niey­sze mówi ogól­nie o wy­mo­wie, nie sto­su­iąc iey w szcze­gól­no­ści do ię­zy­ka pol­skie­go… XXV

Rzecz od­ręb­ną o wy­mo­wie i ię­zy­ku pol­skim uczy­ni pi­sarz w osob­ney roz­pra­wie, dla ia­kich przy­czyn… XXV

Cheł­pi się na­ko­niec z tem, iż dzie­ło ni­niey­sze nie iest wła­ści­we iego; ale zbio­rem my­śli i wzo­rów, pierw­szych w sztu­ce mó­wie­nia Mi­strzów. XXVIROZ­DZIAŁ I. O WY­MO­WIE I O RE­TO­RY­CE.

Moc mó­wie­nia i my­śle­nia, są wyż­sze­mi nad wszyst­kie dary, któ­re Opatrz­ność udzie­li­ła czło­wie­ko­wi… 1

Ztąd po­cho­dzi sta­ra­nie wszyst­kich lu­dów, o wy­do­sko­na­le­nie ich ię­zy­ka… 2

Wy­mo­wa skła­da się z my­śli i ze słów, a iey przed­mio­tem iest prze­ko­na­nie… 4

Dla cze­go wznio­sły się prze­są­dy prze­ciw sztu­ce mó­wie­nia i pi­sa­nia? i ich ma­ło­waż­ność… 5

Do do­stą­pie­nia ca­łey szczyt­no­ści wy­mo­wy, trze­ba bydź mi­ło­ścią cno­ty prze­ię­tym… 5

O co się sta­rać po­wi­nien ten, co się chce stać wy­mow­nym; przy­mio­ty do tego ko­niecz­nie po­trzeb­ne… 7

Żad­ne prze­pi­sy nie zdo­ła­ią wy­kształ­cić mów­cę, ie­śli mu do tego na­tu­ra nie sprzy­ia… 9

Praw­dzi­wa wy­mo­wa, i zdro­wa Lo­ika, są ści­śle z sobą po­łą­czo­ne­mi… 10

Wpływ wie­ku na­sze­go na sta­ran­ność o układ we wszyst­kich czę­ściach mowy… 11

Ko­rzy­ści na­uki wy­mo­wy dla tych na­wet, co ani mó­wić, ani pi­sać do pu­blicz­no­ści nie my­ślą… 12

O nie­słusz­nem uprze­dze­niu prze­ciw­ko kry­ty­ce, i o iey ko­rzy­ściach… 13

Wy­obra­że­nie daw­nych o Re­to­rach i o Re­to­ry­ce… 15

Wy­mo­wa ie­st­że sztu­ką lub da­rem, na­tu­ry? róż­ne o tem zda­nia, s któ­rych wy­ni­ka, ie… lubo spo­sob­ność do wy­mo­wy iest da­rem na­tu­ry, do­sko­na­li ią sztu­ka… 18

Jaka iest praw­dzi­wa szko­ła wy­mo­wy, Re­to­rów czy­li Fi­lo­zo­fów?… 22

Cy­ce­ron wy­zna­ie, że da­le­ko wię­cey w dru­giey, iak w pierw­szey ko­rzy­stał… 23

Zbyt się śpie­szy­my z na­ucza­niem Re­to­ry­ki dzie­ciom, któ­ra­by na­ukę fi­lo­zo­jii po­prze­dzać nie po­win­na… 25

Ła­twiey­sze, nad zwy­kle uży­wa­ne śrzod­ki ukształ­ce­nia mło­dzie­ży do wy­mo­wy… 29ROZ­DZIAŁ II. WY­MO­WA U GRE­KÓW.

Za­gi­nę­ła pa­mięć wy­na­laz­ców sztuk i umie­ięt­no­ści, a za­tem i wy­mo­wy… 31

Mo­że­my so­bie wsze­la­ko iey wy­obra­że­nie uczy­nić, po me­ta­fo­rycz­ney i po­pę­dli­wey dzi­kich hord wy­mo­wie… 32

W Grec­kich do­pie­ro Rze­czach­po­spo­li­tych, mia­no­wi­cie Ateń­skiey, za­ia­śnia­ła wy­mo­wa; przy­czy­ny tego… 33

Pi­si­stra­tes był pierw­szym co się nią wsła­wił u Ateń­czy­ków; po nim Pe­ry­kles, na­ko­niec De­mo­ste­nes, co ią do nay­wyż­sze­go przy­pro­wa­dził stop­nia, a wszy­scy trzey rzą­dzi­li nią Ate­ny… 38

Zja­wie­nie się Re­to­rów czy­li So­fi­stów, w któ­rych ręku wy­ro­dzi­ła, się sztu­ka wy­mo­wy w sztu­kę So­fi­sma­tów. 40

Czy­ni­li oni obo­jęt­nie za lub prze­ciw, o ied­nym przed­mio­cie: po­wi­tał po­tęż­nie prze­ciw­ko nim So­kra­tes, ale wy­tę­pić ich szko­ły nie zdo­łał… 42

Trwa­ła ona nie­prze­rwa­nie w Gre­cyi; cze­go, prócz in­nych mamy przy­kład w sław­nym fi­lo­zo­fie Kar­ne­ade­sie… 43

Nie­zmier­na wzię­tość wy­mo­wy Izo­kra­te­sa; wiel­kie iey przy­wa­ry, przez lat dzie­sięć pra­cu­ie oko­ło pa­ne­gy­ry­ku Aten… 45

Inni mów­cy iako to, Li­siasz i lze­usz, mistrz De­mo­ste­ne­sa, Eski­nes etc; pierw­si w dru­gim rzę­dzie, bo ża­den De­mo­ste­ne­so­wi nie wy­rów­nał… 48

Wy­ciąg hi­sto­ryi wy­mo­wy u Gre­ków z Cy­ce­ro­na wzię­ty… 49

O De­mo­ste­ne­sie, za­dzi­wia­ią­cych iego ku na­by­ciu wy­mo­wy usi­ło­wa­niach; o kar­no­ści sty­lu, o mo­wach, i wyż­szo­ści iego… 52

Po śmier­ci De­mo­ste­ne­sa, ga­śnie z wol­no­ścią dziel­ność wy­mo­wy, a mdły spo­sób So­fi­stów i Re­to­rów, górę bie­rze… 59

O De­me­triu­szu z Fa­le­ry; zda­nie o nim Cy­ce­ro­na… 60

Tu­cy­dy­des, Xe­no­font, Dy­odor Sy­cy­lij­ski, mia­no­wi­cie zaś Pla­ton, choć nie mów­cy, wy­so­ce prze­cięż wy­mow­ni… 60