Ochrona zabytków. Komentarz - ebook

W komentarzu przeanalizowano formalnoprawne aspekty ochrony zabytków, odwołując się do praktyki orzeczniczej sądów administracyjnych. Omawiana ustawa zawiera szereg przepisów regulujących zarówno prawa, jak i obowiązki właścicieli zabytków oraz instytucji odpowiedzialnych za ich ochronę.

Publikacja wskazuje problemy interpretacyjne, z jakimi mierzą się urzędnicy stosujący przepisy, a także na trudności napotykane przez podmioty realizujące inwestycje.

Autorzy omówili również przepisy ustawy z 13 lipca 2023 r. o zmianie ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, której celem jest regulacja przepisów dotyczących amatorskiego poszukiwania zabytków w Polsce. Wprowadziła ona m.in. wyłączenie z amatorskich poszukiwań miejsc podlegających ochronie konserwatorskiej, miejsc pochówków, kaźni i pomników zagłady. Nowelizacja zacznie obowiązywać od 1 maja 2025 r.

Książka przeznaczona jest dla adwokatów, prokuratorów, radców prawnych i sędziów, jak również pracowników wojewódzkich urzędów ochrony zabytków, zawodowych archeologów, poszukiwaczy, badaczy architektury, konserwatorów dzieł sztuki, muzealników oraz posiadaczy zabytków.

Spis treści
Wykaz skrótów   13
Wstęp do wydania zaktualizowanego   17
Wstęp   21
Ustawa z dnia 23 lipca 2003 r.
o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami
Rozdział 1. Przepisy ogólne   51
Art. 1. [Zakres przedmiotowy ustawy]   51
Art. 2. [Przepisy kolizyjne]   52
Art. 3. [Słowniczek pojęć]   61
Art. 4. [Ochrona zabytków – definicja]   81
Art. 5. [Opieka nad zabytkiem – definicja]   87
Art. 6. [Katalog zabytków podlegających ochronie i opiece]   89
Rozdział 2. Formy i sposób ochrony zabytków   92
Art. 7. [Formy ochrony zabytków]   92
Art. 8. [Rejestr zabytków]   100
Art. 9. [Wpis do rejestru – zabytek nieruchomy]   103
Art. 10. [Wpis do rejestru – zabytek ruchomy]   115
Art. 10a. [Ochrona tymczasowa zabytku przed wpisem]   118
Art. 11. [Wpis do rejestru – wyłączenia]   122
Art. 12. [Wpis do rejestru – znak informujący]   124
Art. 13. [Skreślenie z rejestru – przesłanki]   127
Art. 14. [Skreślenie z rejestru – skutki]   137
Art. 14a. [Lista Skarbów Dziedzictwa]   138
Art. 14aa. [Tymczasowa ochrona przed wpisem na Listę Skarbów Dziedzictwa]   139
Art. 14b. [Skreślenie z Listy Skarbów Dziedzictwa]   139
Art. 15. [Pomnik historii]   140
Art. 16. [Park kulturowy – utworzenie]   145
Art. 17. [Park kulturowy – prawa i obowiązki]   148
Art. 18. [Ochrona zabytków i opieka nad zabytkami – skutki]   150
Art. 19. [Plan zagospodarowania przestrzennego]   151
Art. 20. [Plan zagospodarowania przestrzennego – rozwinięcie]   153
Art. 21. [Program opieki nad zabytkami]   154
Art. 22. [Ewidencje zabytków]   155
Art. 23. [Wykaz zabytków skradzionych]   171
Art. 23a. [Sposób prowadzenia Listy Skarbów Dziedzictwa]   172
Art. 24. [Rozporządzenie określające zasady prowadzenia rejestru zabytków]   172
Rozdział 2a. Krajowy rejestr utraconych dóbr kultury   176
Art. 24a. [Krajowy rejestr utraconych dóbr kultury]   176
Art. 24b. [Krajowy rejestr utraconych dóbr kultury – wpis do rejestru]   177
Art. 24c. [Krajowy rejestr utraconych dóbr kultury – zasada jawności]   177
Art. 24d. [Krajowy rejestr utraconych dóbr kultury – skutki wpisu do rejestru]   177
Art. 24e. [Krajowy rejestr utraconych dóbr kultury – wykreślenie z rejestru]   177
Art. 24f. [Krajowy rejestr utraconych dóbr kultury – akty wykonawcze]   178
Rozdział 3. Zagospodarowanie zabytków, prowadzenie badań, prac i robót oraz podejmowanie innych działań przy zabytkach   183
Art. 25. [Zagospodarowanie zabytku nieruchomego]   183
Art. 26. [Obrót zabytkiem nieruchomym]   188
Art. 27. [Zalecenia konserwatorskie]   189
Art. 28. [Obowiązki dysponenta zabytku]   195
Art. 29. [Obowiązek udostępnienia zabytku]   197
Art. 30. [Obowiązek udostępnienia zabytku – rozwinięcie]   198
Art. 31. [Finansowanie badań archeologicznych]   199
Art. 32. [Obowiązki odkrywcy zabytku]   212
Art. 33. [Obowiązki znalazcy zabytku]   216
Art. 33a. [Obowiązki w związku ze znalezieniem przedmiotu podczas poszukiwań przy użyciu urządzeń elektronicznych lub technicznych]   217
Art. 34. [Nagroda dla znalazcy]   227
Art. 34. [Nagroda dla znalazcy]   229
Art. 35. [Zabytki archeologiczne własnością Skarbu Państwa]   231
Art. 35. [Własność Skarbu Państwa]   233
Art. 36. [Wymóg uzyskania pozwolenia wojewódzkiego konserwatora zabytków]   236
Art. 36. [Wymóg uzyskania pozwolenia wojewódzkiego konserwatora zabytków]   252
Art. 36a. [Kierujący pracami przy zabytku rejestrowym – obowiązki właściciela]   256
Art. 36b. [Zgłoszenie poszukiwań przy użyciu urządzeń elektronicznych lub technicznych]   257
Art. 36c. [Zakaz prowadzenia poszukiwań przy użyciu urządzeń elektronicznych lub technicznych na określonych obszarach]   265
Art. 36d. [Rejestr zgłoszonych poszukiwań przy użyciu urządzeń elektronicznych lub technicznych]   268
Art. 37. [Rozporządzenie określające zasady prowadzenia prac przy zabytku]   269
Art. 37a. [Osoby uprawnione do kierowania pracami przy zabytkach rejestrowych]   305
Art. 37b. [Osoby uprawnione do kierowania pracami przy zabytkach będących parkami]   306
Art. 37c. [Osoby uprawnione do kierowania pracami przy zabytkach nieruchomych]   306
Art. 37d. [Osoby uprawnione do kierowania badaniami architektonicznymi]   306
Art. 37e. [Osoby uprawnione do kierowania badaniami archeologicznymi]   307
Art. 37f. [Osoby uprawnione do kierowania pracami przy zabytkach – udział w pracach]   307
Art. 37g. [Osoby uprawnione do kierowania pracami przy zabytkach – udział w pracach (rozwinięcie)]   307
Art. 37h. [Osoby uprawnione do kierowania pracami przy zabytkach – poświadczenie uprawnień]   308
Art. 37i. [Zasady przechowywania zabytku wpisanego na Listę Skarbów Dziedzictwa]   315
Rozdział 4. Nadzór konserwatorski   317
Art. 38. [Czynności kontrolne dotyczące zabytku]   317
Art. 39. [Czynności kontrolne dotyczące zabytku – protokół]   323
Art. 40. [Zalecenia pokontrolne]   326
Art. 41. [Obowiązek zawiadomienia o naruszeniu ustawy]   331
Art. 42. [Uprawnienia Generalnego Konserwatora Zabytków]   333
Art. 43. [Decyzja wstrzymująca – zabytek rejestrowy]   334
Art. 44. [Decyzja wstrzymująca – rozwinięcie]   338
Art. 45. [Nakaz przywrócenia stanu poprzedniego]   341
Art. 46. [Decyzja wstrzymująca – zabytek nierejestrowy]   344
Art. 47. [Możliwość zmiany lub cofnięcia pozwolenia
przez WKZ]   346
Art. 47a. [Możliwość zmiany lub cofnięcia pozwolenia przez MKiDN]   346
Art. 48. [Kompetencje dyrektora urzędu morskiego]   353
Art. 49. [Decyzja nakazująca przeprowadzenie prac]   354
Art. 50. [Decyzja o zabezpieczeniu zabytku]   360
Rozdział 5. Wywóz zabytków za granicę? ?   363
Art. 51. [Pozwolenie na wywóz zabytku]   363
Art. 52. [Jednorazowe pozwolenie na stały wywóz zabytku]   368
Art. 53. [Jednorazowe pozwolenie na czasowy wywóz
zabytku]   371
Art. 54. [Wielokrotne pozwolenie indywidualne na czasowy wywóz zabytku]   372
Art. 55. [Wielokrotne pozwolenie ogólne na czasowy wywóz zabytku]   374
Art. 56. [Cofnięcie pozwolenia]   375
Art. 56a. [Termin przywiezienia wywiezionego zabytku do kraju]   376
Art. 57. [Obowiązki wywożącego]   377
Art. 58. [Wywóz materiałów bibliotecznych]   378
Art. 59. [Brak wymogu uzyskania pozwolenia]   378
Art. 59a. [Księgi ewidencyjne]   381
Art. 60. [Opinie instytucji kultury]   383
Art. 61. [Rozporządzenie określające procedurę wydawania pozwoleń]   387
Rozdział 6. (uchylony)   388
Art. 62–70. (uchylone)   388
Rozdział 7. Zasady finansowania opieki nad zabytkami   389
Art. 71. [Finansowanie opieki nad zabytkiem]   389
Art. 72. [Finansowanie opieki nad zabytkiem – źródła]   389
Art. 73. [Finansowanie opieki nad zabytkiem – dotacja celowa]   389
Art. 74. [Finansowanie opieki nad zabytkiem – dotacja dla zabytków rejestrowych]   390
Art. 75. [Finansowanie opieki nad zabytkiem – forma udzielenia dotacji]   390
Art. 76. [Finansowanie opieki nad zabytkiem – zakres
dotowania]   390
Art. 77. [Finansowanie opieki nad zabytkiem – definicja nakładów koniecznych]   390
Art. 78. [Finansowanie opieki nad zabytkiem – wysokość
dotacji]   391
Art. 79. [Finansowanie opieki nad zabytkiem – odesłania]   392
Art. 80. [Finansowanie opieki nad zabytkiem – akty
wykonawcze]   392
Art. 81. [Finansowanie opieki nad zabytkiem – dotacje samorządowe]   392
Art. 82. [Finansowanie opieki nad zabytkiem – ograniczenia wysokości dotacji]   392
Art. 82a. [Finansowanie opieki nad zabytkiem – dotacje na badania archeologiczne]   393
Art. 82b. [Finansowanie opieki nad zabytkiem – tryb postępowania]   394
Art. 83. [Finansowanie opieki nad zabytkiem – dotacje na badania naukowe]   394
Art. 83a. [Dotacja celowa na zabezpieczenie zabytku wpisanego na Listę Skarbów Dziedzictwa]   394
Art. 83b. [Narodowy Fundusz Ochrony Zabytków]   407
Rozdział 8. Krajowy program ochrony zabytków i opieki nad zabytkami oraz ochrona zabytków na wypadek konfliktu zbrojnego i sytuacji kryzysowych   408
Art. 84. [Krajowy program ochrony zabytków i opieki nad zabytkami]   408
Art. 85. [Krajowy program ochrony zabytków i opieki nad zabytkami – zakres regulacji]   408
Art. 86. [Krajowy program ochrony zabytków i opieki nad zabytkami – forma prawna]   408
Art. 87. [Samorządowe programy opieki nad zabytkami]   410
Art. 88. [Plan ochrony zabytków na wypadek kryzysu]   414
Rozdział 9. Organizacja organów ochrony zabytków   418
Art. 89. [Organy ochrony zabytków]   418
Art. 90. [Generalny Konserwator Zabytków]   418
Art. 91. [Wojewódzki Konserwator Zabytków]   419
Art. 92. [Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków]   420
Art. 93. [Organy ochrony zabytków – właściwość instancyjna]   420
Art. 94. [Organy ochrony zabytków – ogłaszanie decyzji]   420
Art. 95. [Organy ochrony zabytków – uprawnienia procesowe]   421
Art. 96. [Organy ochrony zabytków – powierzanie wykonywania zadań]   421
Art. 97. [Organy opiniodawczo-doradcze – Rada Ochrony Zabytków]   429
Art. 98. [Organy opiniodawczo-doradcze – Główna Komisja Konserwatorska]   429
Art. 99. [Organy opiniodawczo-doradcze – wojewódzka rada ochrony zabytków]   430
Art. 100. [Organy opiniodawczo-doradcze – rzeczoznawcy]   430
Art. 101. [Rozporządzenie określające tryb powoływania rzeczoznawców]   432
Rozdział 10. Społeczni opiekunowie zabytków   434
Art. 102. [Społeczny opiekun zabytków]   434
Art. 103. [Społeczny opiekun zabytków – procedura powołania]   434
Art. 104. [Społeczny opiekun zabytków – uprawnienia]   434
Art. 105. [Społeczny opiekun zabytków – oznaczenie]   435
Art. 106. [Odznaka]   442
Art. 107. [Rozporządzenie określające tryb przyznawania
odznaki]   443
Rozdział 10a. Administracyjne kary pienię?ne? ?żne   444
Art. 107a. [Naruszenie obowiązków informacyjnych]   452
Art. 107b. [Naruszenie przepisów o przywozie zabytku na terytorium RP]   454
Art. 107c. [Uniemożliwianie lub utrudnianie dostępu do zabytku]   456
Art. 107d. [Podejmowanie działań bez pozwolenia lub wbrew pozwoleniu wojewódzkiego konserwatora ochrony zabytków]   458
Art. 107e. [Niewykonanie zaleceń pokontrolnych]   463
Art. 107f. [Uiszczenie kary pieniężnej]   465
Art. 107g. [Stosowanie przepisów Kodeksu postępowania administracyjnego]   467
Art. 107h. [Wierzyciel należności z tytułu administracyjnych kar pieniężnych]   470
Art. 107i. [Przekazanie Narodowemu Funduszowi Ochrony Zabytków wpływów z administracyjnych kar pieniężnych]   471
Rozdział 11. Przepisy karne   472
Art. 108. [Zniszczenie lub uszkodzenie zabytku]   476
Art. 108a. [Nielegalne wprowadzenie na obszar RP dóbr kultury pochodzących z państw niebędących członkami UE]   478
Art. 109. [Wywóz zabytku bez pozwolenia]   480
Art. 109a. [Fałszerstwo]   481
Art. 109b. [Zbycie falsyfikatu]   481
Art. 109c. [Nielegalne poszukiwanie zabytków]   482
Art. 109c. (uchylony)   482
Art. 109d. [Nielegalne poszukiwanie zabytków przy użyciu urządzeń elektronicznych lub technicznych]   483
Art. 109e. [Prowadzenie poszukiwań przy użyciu urządzeń elektronicznych lub technicznych bez zgłoszenia]   484
Art. 110. [Niedostateczna opieka nad zabytkiem]   485
Art. 111. (uchylony)   486
Art. 112. [Niszczenie parku kulturowego]   486
Art. 113–114. (uchylone)   487
Art. 115. [Obowiązki informacyjne odkrywcy zabytku]   487
Art. 116. [Obowiązki informacyjne odkrywcy zabytku archeologicznego]   488
Art. 116a. [Kara grzywny za niedopełnienie obowiązków związanych ze znalezieniem przedmiotu podczas poszukiwań przy użyciu urządzeń elektronicznych lub technicznych]   490
Art. 116b. [Kara grzywny za niezgłoszenie znalezienia przedmiotów podczas poszukiwań przy użyciu urządzeń elektronicznych lub technicznych]   491
Art. 117. (uchylony)   491
Art. 118. [Prowadzenie prac przy zabytku bez pozwolenia – umieszczanie reklam]   492
Art. 119. (uchylony)   493
Art. 119a. [Brak księgi ewidencyjnej]   493
Art. 120. [Przepisy karne – tryb postępowania]   495
Rozdział 12. Zmiany w przepisach obowiązujących   496
Art. 121. [Zmiany w ustawie o cmentarzach i chowaniu
zmarłych]   496
Art. 122. [Zmiany w ustawie o podatku od spadków i darowizn]   496
Art. 123. [Zmiany w ustawie o fundacjach]   496
Art. 124. [Zmiany w ustawie o podatku rolnym]   496
Art. 125. [Zmiany w ustawie – Prawo geodezyjne
i kartograficzne]   497
Art. 126. [Zmiany w ustawie o samorządzie gminnym]   497
Art. 127. [Zmiany w ustawie o lasach]   497
Art. 128. [Zmiany w ustawie o ochronie przyrody]   497
Art. 129. [Zmiany w ustawie o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej]   497
Art. 130. [Zmiany w ustawie o autostradach płatnych]   497
Art. 131. [Zmiany w ustawie o ochronie gruntów rolnych i leśnych]   498
Art. 132. [Zmiany w ustawie o muzeach]   498
Art. 133. [Zmiany w ustawie – Prawo o ruchu drogowym]   498
Art. 134. [Zmiany w ustawie o gospodarce nieruchomościami]   498
Art. 135. [Zmiany w ustawie o działach administracji rządowej]   498
Art. 136. [Zmiany w ustawie o samorządzie województwa]   498
Art. 137. [Zmiany w ustawie o samorządzie powiatowym]   499
Art. 138. [Zmiany w ustawie – Prawo ochrony środowiska]   499
Rozdział 13. Przepisy przejściowe i końcowe   500
Art. 139. [Przepis przejściowy]   500
Art. 140. [Utrzymanie w mocy wydanych decyzji]   500
Art. 141. [Utrata uprawnień rzeczoznawcy]   500
Art. 142. [Zabytki rejestrowe i pomniki historii]   500
Art. 143. [Założenie krajowej, wojewódzkiej i gminnej ewidencji zabytków]   501
Art. 144. [Dostosowanie statutów instytucji kultury]   501
Art. 145. (uchylony)   501
Art. 146. [Opracowanie krajowego programu ochrony zabytków i opieki nad zabytkami]   501
Art. 147. [Dostosowanie struktury organizacyjnej państwowej administracji właściwej w sprawach ochrony zabytków i opieki nad zabytkami]   501
Art. 148. [Utrzymanie w mocy przepisów wykonawczych]   502
Art. 149. [Wejście w życie przepisów o restytucji zabytków]   502
Art. 150. [Przepis derogacyjny]   502
Art. 151. [Wejście w życie ustawy]   502
Wykaz aktów normatywnych   505
Wykaz orzecznictwa   510
Bibliografia   522
Opracowania z badań archeologicznych   528