Od lizbońskiej do postlizbońskiej Unii Europejskiej - ebook

Na 2020 rok, 70 lat po opublikowaniu Deklaracji Schumana, planowane jest rozpoczęcie dwuletniej, szeroko zakrojonej debaty polityczno-obywatelskiej nazywanej Konferencją w sprawie przyszłości Europy. Na plany te nałożyła się pandemia koronawirusa, co spowodowało modyfikację priorytetów w działalności Unii Europejskiej, a zwłaszcza konieczność przeprowadzenia jej reformy ustrojowej.

Książka wpisuje się w debatę nad reformą ustroju Unii Europejskiej, ponieważ ukazuje przeprowadzone oraz planowane reformy w kontekście ich ewolucji, powiązań międzyinstytucjonalnych oraz gry interesów państw członkowskich UE, a także sytuację Polski w UE.

W opracowaniu przedstawiono zmiany w świetle wyzwań wynikających z zachowania spójności UE, zwłaszcza w odniesieniu do konsolidacji strefy euro i problemu praworządności w niektórych państwach członkowskich.

   Z tego punktu widzenia poddano analizie:

• zasadnicze reformy instytucjonalne, w tym w strefie euro,
• zmiany w relacjach między państwami członkowskimi a UE, w tym zwłaszcza procedury wystąpienia z Unii i nadzorowania przestrzegania praworządności,
• umocnienie efektywności i spójności UE w następstwie reform unijnego systemu prawnego,
• konsolidację ustrojowej strefy euro, która rzutuje na reformę całej UE.

   Adresaci:
Publikacja zainteresuje zarówno studentów, jak i wykładowców. Przeznaczona jest również dla prawników stosujących prawo UE oraz politologów, ekonomistów i polityków. Ukazuje bowiem projekty reform ustroju Unii Europejskiej na tle ewolucji w dłuższej perspektywie. Autor od ponad dwudziestu lat zajmuje się tymi zagadnieniami. Książka jest podsumowaniem badań i szczegółowym „poradnikiem” dla dziennikarzy, urzędników, samorządowców, przedstawicieli społeczeństwa obywatelskiego, którzy zaangażują się w dyskusje podczas Konferencji w sprawie przyszłości Europy.

Wykaz skrótów | str. 17

Wstęp | str. 23

CZĘŚĆ I
Lizbońska Unia Europejska

Rozdział 1
Droga do Traktatu z Lizbony | str. 35
1. Uwagi wstępne | str. 35
2. „Pozostałości z Amsterdamu” (Amsterdam lefts) | str. 36
3. Pakiet nicejski | str. 37
4. Konwent UE i Konferencja Międzyrządowa 2003–2004| str. 48
5. Traktat konstytucyjny – charakter prawny i zakres regulacyjny| str. 51
6. Status Polski w świetle rozwiązań proponowanych przez Traktat konstytucyjny| str. 53
7. Przebieg procedury ratyfikacyjnej Traktatu konstytucyjnego | str. 54
8. Kontynuowanie reformy ustrojowej Unii Europejskiej w warunkach odrzucenia Traktatu konstytucyjnego | str. 55
9. Droga do kompromisu| str. 58
10. Kompromis ustalony podczas spotkania Rady Europejskiej w dniach 21–22.06.2007 r. i Konferencja Międzyrządowa 2007 | str. 60
11. Forma prawna Traktatu z Lizbony | str. 61
12. Traktat z Lizbony a Traktat konstytucyjny | str. 65
13. Przebieg procedury ratyfikacyjnej Traktatu z Lizbony | str. 67
14. Wnioski | str. 73

Rozdział 2
Dyskusja o ratyfikacji w Polsce Traktatu konstytucyjnego i Traktatu z Lizbony | str. 76
1. Uwagi wstępne | str. 76
2. Okres refleksji | str. 77
3. Prace nad nowym traktatem rewizyjnym (okres prezydencji niemieckiej) | str. 78
4. Mandat Konferencji Międzyrządowej | str. 81
5. Okres prac Konferencji Międzyrządowej i kompromis osiągnięty podczas spotkania Rady Europejskiej w dniach 18–19.10.2007 r. | str. 84
6. Przebieg procedury ratyfikacyjnej Traktatu z Lizbony w Polsce | str. 90
6.1. Procedura ratyfikowania traktatów rewizyjnych | str. 90
6.2. Ratyfikacja Traktatu akcesyjnego | str. 91
6.3. Procedura ratyfikacyjna Traktatu konstytucyjnego | str. 92
6.4. Procedura ratyfikacyjna Traktatu z Lizbony | str. 93
6.5. Po referendach w Irlandii | str. 97
7. Wnioski | str. 99

Rozdział 3
Reformy strukturalne ustroju Unii Europejskiej | str. 102
1. Uwagi wstępne | str. 102
2. Zmiana charakteru prawnego i struktury Unii Europejskiej | str. 104
2.1. Przekształcenie Unii Europejskiej w jednolitą organizację międzynarodową | str. 104
2.2. Reformy w dziedzinie „polityk i działań wewnętrznych” | str. 108
2.3. Reformy w dziedzinie „stosunków zewnętrznych” Unii Europejskiej | str. 115
2.3.1. Pojęcie „stosunków zewnętrznych” i systematyka „działań zewnętrznych” Unii Europejskiej | str. 115
2.3.2. Reformy Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa | str. 116
2.3.3. Główne wyzwania | str. 122
2.4. Reforma Przestrzeni Wolności, Bezpieczeństwa i Sprawiedliwości | str. 124
3. Kompetencje Unii Europejskiej | str. 127
3.1. Sprecyzowanie podziału kompetencji między Unią Europejską a jej państwami członkowskimi | str. 127
3.2. Zasady podziału kompetencji i rodzaje kompetencji Unii Europejskiej | str. 133
3.3. Główne kierunki dyskusji nad reformą podziału kompetencji między Unią Europejską a jej państwami członkowskimi | str. 136
4. Zasada pierwszeństwa prawa Unii Europejskiej wobec prawa krajowego państw członkowskich| str. 139
5. Umocnienie wspólnej aksjologii Unii Europejskiej | str. 143
5.1. Wartości, cele i symbole UE | str. 143
5.2. Procedura nadzorująca przestrzeganie praworządności | str. 148
5.3. Główne kierunki reformy procedury nadzorującej przestrzeganie praworządności | str. 153
6. Umocnienie legitymacji demokratycznej Unii Europejskiej | str. 156
6.1. Zasady umocnienia legitymacji demokratycznej Unii Europejskiej | str. 156
6.2. Umocnienie roli parlamentów narodowych | str. 159
6.2.1. Nowe regulacje dotyczące parlamentów narodowych | str. 159
6.2.2. Mechanizm monitorowania zasady pomocniczości | str. 161
6.2.3. Inne postanowienia umacniające pozycję parlamentów narodowych w sprawach Unii Europejskiej | str. 165
6.2.4. Propozycje dalszego umocnienia roli parlamentów narodowych w sprawach Unii Europejskiej | str. 166
7. Umocnienie ochrony praw podstawowych | str. 168
7.1. Uwagi wprowadzające| str. 168
7.2. Nadanie Karcie Praw Podstawowych mocy prawnej | str. 170
7.3. Przystąpienie Unii Europejskiej do Europejskiej Konwencji Praw Człowieka | str. 175
7.3.1. Podstawa prawna i obowiązek przystąpienia Unii Europejskiej do Europejskiej Konwencji Praw Człowieka w świetle postanowień art. 6 ust. 2 TUE | str. 175
7.3.2. Ograniczenia przedmiotowe umowy o przystąpieniu Unii Europejskiej do Europejskiej Konwencji Praw Człowieka | str. 177
7.3.3. Forma prawna przystąpienia Unii Europejskiej do Europejskiej Konwencji Praw Człowieka: umowa akcesyjna | str. 178
7.3.4. Procedura zawarcia umowy dotyczącej przystąpienia Unii Europejskiej do Europejskiej Konwencji Praw Człowieka w świetle prawa unijnego | str. 181
7.3.5. Podmioty prowadzące negocjacje, finalizacja negocjacji i podstawowe regulacje | str. 183
7.3.6. Opinia Trybunału Sprawiedliwości z 18.12.2014 r., 2/13 | str. 184
8. Wystąpienie z Unii Europejskiej | str. 187
9. Elastyczność w ramach instytucjonalno-prawnych Unii Europejskiej | str. 194
10. Wnioski | str. 197

Rozdział 4
Reformy instytucji | str. 200
1. Uwagi wstępne | str. 200
2. Katalog instytucji Unii Europejskiej | str. 202
3. Zasady działania instytucji | str. 203
4. Reforma Parlamentu Europejskiego | str. 204
4.1. Umocnienie pozycji Parlamentu Europejskiego | str. 204
4.2. Alokacja miejsc w Parlamencie Europejskim | str. 205
4.2.1. Problem alokacji miejsc w Parlamencie Europejskim w obliczu „dużego rozszerzenia”: pakiet nicejski | str. 205
4.2.2. Modyfikowanie pakietu nicejskiego w toku „dużego” rozszerzenia | str. 211
4.2.2.1. Konsekwencje ustaleń szczytu kopenhaskiego (grudzień 2002 r.) | str. 211
4.2.2.2. Postanowienia przejściowe dotyczące końca kadencji 1999–2004 | str. 212
4.2.2.3. Wyjściowy podział miejsc w kadencji 2004–2009 | str. 213
4.2.2.4. Przystąpienie Bułgarii i Rumunii do UE | str. 215
4.2.3. Alokacja miejsc w Parlamencie Europejskim w kadencji 2009–2014 | str. 217
4.2.3.1. Alokacja miejsc na początku kadencji 2009–2014 według (skorygowanego) pakietu nicejskiego | str. 217
4.2.3.2. Korekta alokacji miejsc w kadencji 2009–2014 na mocy tzw. Protokołu hiszpańskiego | str. 218
4.2.3.3. Korekta alokacji miejsc w kadencji 2009–2014 w związku z przystąpieniem Chorwacji do UE | str. 220
4.2.4. Alokacja miejsc w Parlamencie Europejskim w okresie kadencji 2014–2019 (pakiet lizboński) | str. 221
4.2.5. Brexit i alokacja miejsc w Parlamencie Europejskim w okresie 2019–2024 | str. 223
4.2.5.1. Powiązania procesu Brexitu z alokacją miejsc w Parlamencie Europejskim w okresie 2019–2024 | str. 223
4.2.5.2. Elastyczna alokacja miejsc w Parlamencie Europejskim w okresie 2019–2024 w związku z Brexitem | str. 225
4.2.6. Zakres uwzględnienia zasady degresywnej proporcjonalności | str. 228
4.2.7. Alokacja miejsc w Parlamencie Europejskim a formuła podejmowania decyzji w Radzie UE większością kwalifikowaną | str. 233
4.2.8. W poszukiwaniu trwałego systemu alokacji miejsc w Parlamencie Europejskim | str. 236
4.2.9. Refleksje dotyczące ewolucji alokacji miejsc w Parlamencie Europejskim | str. 238
4.3. Propozycje dalszych reform Parlamentu Europejskiego | str. 239
5. Reforma Rady Europejskiej | str. 241
5.1. Rada Europejska jako instytucja Unii Europejskiej | str. 241
5.2. Przewodniczący Rady Europejskiej | str. 243
5.3. Szczyt strefy euro | str. 247
5.4. Praktyka działania i propozycje dalszych reform Rady Europejskiej | str. 249
6. Reforma Rady UE | str. 251
6.1. Główne kierunki reformy Rady UE i obowiązujący stan prawny | str. 251
6.2. Propozycje dalszych reform Rady UE | str. 254
7. Reforma formuły podejmowania decyzji w Radzie większością kwalifikowaną | str. 255
7.1. Formuła podejmowania decyzji w Radzie UE większością kwalifikowaną | str. 255
7.1.1. Uwagi wprowadzające | str. 255
7.1.2. Formuła większości kwalifikowanej w Traktacie z Nicei | str. 256
7.1.3. Formuła większości kwalifikowanej w Traktacie konstytucyjnym | str. 263
7.1.4. Formuła większości kwalifikowanej w Traktacie z Lizbony | str. 265
7.1.5. Brexit a formuła większości kwalifikowanej | str. 270
7.2. Zwiększenie liczby obszarów objętych formułą większości kwalifikowanej | str. 274
7.2.1. Uwagi wprowadzające | str. 274
7.2.2. Zwiększenie liczby obszarów objętych formułą większości kwalifikowanej na mocy Traktatu z Nicei | str. 275
7.2.3. Zwiększenie liczby obszarów objętych formułą większości kwalifikowanej na mocy Traktatu z Lizbony | str. 280
7.2.4. Postulaty zwiększenia w toku reformy UE obszarów, w których Rada UE decyduje większością kwalifikowaną | str. 283
7.3. Refleksje dotyczące ewolucji formuły większości kwalifikowanej | str. 284
8. Prezydencja hybrydowa | str. 285
8.1. Znaczenie reformy | str. 285
8.2. Ewolucja podstaw prawnych prezydencji i jej powiązań instytucjonalnych | str. 287
8.3. Przyczyny i koncepcje reformy formuły sprawowania prezydencji | str. 294
8.4. Prezydencja w pracach nad Traktatem Konstytucyjnym | str. 299
8.5. Podstawy prawne i ramy instytucjonalne nowej formuły hybrydowej prezydencji | str. 300
8.6. Funkcje prezydencji | str. 307
8.7. Prezydencja hybrydowa w praktyce i główne kierunki reformy | str. 312
9. Reforma Komisji Europejskiej | str. 314
9.1. Umocnienie efektywności Komisji Europejskiej i pozycji jej Przewodniczącego | str. 314
9.2. Problem liczby członków Komisji Europejskiej | str. 317
9.2.1. Amsterdams lefts | str. 317
9.2.2. Liczba członków Komisji w Traktacie z Nicei| str. 319
9.2.3. Liczba członków Komisji w Traktacie konstytucyjnym | str. 322
9.2.4. Liczba członków Komisji w Traktacie z Lizbony | str. 322
9.2.5. Liczba członków Komisji Europejskiej w kadencji 2014–2019 | str. 326
9.2.6. Brexit i liczba członków Komisji Europejskiej w kadencji 2019–2024 | str. 329
9.2.7. Refleksje dotyczące liczby członków Komisji Europejskiej | str. 332
9.3. Propozycje dalszych reform Komisji Europejskiej | str. 333
10. Reforma sądów unijnych | str. 336
10.1. Ogólne zasady reformy i ich zakres | str. 336
10.2. Struktura i skład sądów unijnych | str. 338
10.3. Ustanowienie komitetu opiniującego kandydatów na sędziów i rzeczników generalnych | str. 340
10.4. Zmiany w procedurach przed sądami unijnymi | str. 342
10.4.1. Zmiany w procedurze w sprawie skargi o uchybienie zobowiązaniom państwa członkowskiego | str. 342
10.4.2. Zmiany w procedurze prejudycjalnej | str. 346
10.4.3. Problem uznania jurysdykcji Trybunału Sprawiedliwości do rozpatrywania pytań prejudycjalnych w stosunku do aktów prawnych dawnego III filaru UE | str. 347
10.5. Sądy unijne a Brexit | str. 350
10.6. Ewolucja liczby i zasad rotacji rzeczników generalnych w Trybunale Sprawiedliwości | str. 351
10.6.1. Znaczenie problemu | str. 351
10.6.2. Ewolucja liczby rzeczników generalnych do rozszerzenia Unii Europejskiej w 1995 roku | str. 352
10.6.3. Kwestia liczby rzeczników generalnych w Traktacie z Nicei | str. 355
10.6.4. Kwestia liczby rzeczników generalnych w Traktacie akcesyjnym 2004 | str. 357
10.6.5. Kwestia liczby rzeczników generalnych w Traktacie konstytucyjnym | str. 358
10.6.6. Uzgodnienia podjęte podczas negocjacji nad Traktatem z Lizbony | str. 359
10.6.7. Finalizacja podjętych ustaleń | str. 360
10.6.8. Brexit a liczba rzeczników generalnych | str. 362
10.6.9. Refleksje dotyczące liczby rzeczników generalnych| str. 363
11. Reforma organów doradczych | str. 364
12. Wnioski | str. 366

Rozdział 5
Reformy w dziedzinie prawa pierwotnego Unii Europejskiej | str. 371
1. Uwagi wstępne | str. 371
2. Zakres reform procedury zmiany Traktatów stanowiących podstawę UE | str. 373
3. Reforma procedury zawarcia traktatu rewizyjnego: „zwykła procedura zmiany” | str. 374
3.1. Przebieg procedury | str. 374
3.2. Praktyka po wejściu w życie Traktatu z Lizbony | str. 375
3.3. Dyskutowane zmiany procedury | str. 377
4. Reforma procedur kładki: „uproszczona procedura zmiany” | str. 378
4.1. Klasyfikacja procedur kładki | str. 378
4.2. Procedury kładki o charakterze strukturalnym | str. 379
4.2.1. Procedura kładki określona w art. 48 ust. 6 TUE | str. 379
4.2.2. Procedura kładki określona w art. 48 ust. 7 TUE | str. 380
4.3. Procedury kładki ad hoc | str. 380
4.3.1. Procedura kładki ad hoc z zastrzeżeniem „zatwierdzenia” | str. 380
4.3.2. Procedura kładki ad hoc z zastrzeżeniem sprzeciwu ze strony parlamentów narodowych | str. 381
4.3.3. Procedura kładki ad hoc w ścisłym rozumieniu (sensu scrticto) | str. 381
4.3.4. Procedury kładki ad hoc, w których decyzja w sprawie zmiany Traktatów podejmowana jest w formie aktu unijnego prawa pochodnego | str. 382
4.3.5. Procedury kładki – dotychczasowa praktyka | str. 383
4.4. Dyskutowany zakres wykorzystania procedur kładek w toku reformy ustrojowej Unii Europejskiej| str. 385
5. Zawieranie traktatów akcesyjnych | str. 386
5.1. Procedura zawierania traktatów akcesyjnych | str. 386
5.2. Dyskutowany zakres modyfikacji | str. 387
6. Zawieranie przez UE umów międzynarodowych | str. 388
6.1. Konsekwencje przekształcenia Unii Europejskiej w spójną organizację międzynarodową | str. 388
6.2. Sprecyzowanie kompetencji Unii Europejskiej do zawierania umów międzynarodowych | str. 390
6.3. Procedura zawierania przez Unię Europejską umów międzynarodowych | str. 394
6.4. Rozszerzenie zakresu przedmiotowego Wspólnej Polityki Handlowej a zawieranie umów handlowych nowej generacji | str. 397
7. Perspektywa rewizji Traktatów stanowiących podstawę UE | str. 403
7.1. Rewizja Traktatów związana z Brexitem | str. 403
7.2. Rewizja Traktatów związana z reformą strefy euro | str. 404
7.3. Nowy „traktat europejski” dla Unii w zamierzeniu PiS? | str. 406
8. Wnioski | str. 409

Rozdział 6
Reformy w dziedzinie prawa pochodnego UE | str. 412
1. Uwagi wstępne | str. 412
2. Katalog aktów prawa pochodnego i nowa hierarchia aktów prawa pochodnego | str. 414
3. Kontekst wcześniejszej komitologii – procedura regulacyjna
połączona z kontrolą | str. 416
4. Akty delegowane | str. 420
4.1. Podstawa prawna | str. 420
4.2. Pojęcie aktu delegowanego, czas trwania i warunki przekazania uprawnień | str. 422
4.3. Uprawnienia prawodawcy: warunki przekazania Komisji Europejskiej uprawnień przez Parlament Europejski i Radę UE | str. 429
4.3.1. Odwołanie przekazanych uprawnień przez Parlament Europejski lub Radę UE | str. 433
4.3.2. Prawo sprzeciwu Parlamentu Europejskiego lub Rady UE | str. 435
4.4. Akty delegowane a procedura regulacyjna połączona z kontrolą | str. 438
5. Akty wykonawcze| str. 440
5.1. Podstawa prawna | str. 440
5.2. Zasadnicze elementy pojęcia aktu wykonawczego | str. 443
5.3. Zakres zmian wprowadzonych do systemu komitologicznego | str. 445
5.3.1. Poprzedni system komitologiczny | str. 445
5.3.2. Zasady nowego systemu komitologicznego | str. 446
5.3.3. Nowe procedury komitologiczne | str. 449
5.3.4. Zasady „przejścia” od starej do nowej komitologii | str. 452
5.3.5. Propozycje reformy procedury komitologicznej | str. 453
6. Wokół kryteriów rozróżnienia aktów delegowanych od aktów wykonawczych | str. 454
7. Zmiany w procedurach postępowania przed Trybunałem Sprawiedliwości nakierowane na podniesienie efektywności prawa UE | str. 458
7.1. Zmiany w procedurze w sprawie skargi o uchybienie zobowiązaniom państwa członkowskiego | str. 458
7.2. Zmiany w procedurze prejudycjalnej | str. 465
8. Wnioski | str. 468

Rozdział 7
Dostosowania ustrojowe w Polsce do reform wprowadzonych na mocy Traktatu z Lizbony | str. 470
1. Uwagi wstępne | str. 470
2. Ustawa kooperacyjna 2010 | str. 472
2.1. Okoliczności uchwalenia ustawy | str. 472
2.2. Procedury kładki z zastrzeżeniem „zatwierdzenia” | str. 473
2.3. Procedury kładki sensu stricto i inne przypadki określone w art. 14 i 15 ustawy kooperacyjnej | str. 475
2.4. Klauzula elastyczności | str. 478
2.5. Inne przypadki wyodrębnione w ustawie koordynacyjnej | str. 479
2.6. Podjęcie decyzji w sprawie wystąpienia z Unii Europejskiej | str. 481
2.7. Ocena | str. 490
3. Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 24.11.2010 r. | str. 493
3.1. Punkt odniesienia: wyrok niemieckiego Federalnego Trybunału Konstytucyjnego | str. 493
3.2. Suwerenność Polski a członkostwo w Unii Europejskiej | str. 499
3.3. Nowe formy zmiany postanowień Traktatów stanowiących podstawę UE: traktat rewizyjny i strukturalne klauzule kładki (art. 48 ust. 6 i 7 TUE) | str. 502
3.3.1. Zwykła procedura zmiany | str. 502
3.3.2. Procedura kładki z zastrzeżeniem „zatwierdzenia” (art. 48 ust. 6 TUE) | str. 503
3.3.3. Procedura kładki bez zastrzeżenia „zatwierdzenia” (art. 48 ust. 7 TUE) | str. 504
3.3.4. Klauzula elastyczności (art. 352 TFUE) | str. 505
3.4. Ocena | str. 506
4. Postulat dostosowania Konstytucji | str. 507
4.1. Konstytucja RP a członkostwo w Unii Europejskiej | str. 507
4.2. Identyfikacja zasadniczych problemów | str. 509
4.2.1. Problemy o charakterze strukturalnym | str. 509
4.2.2. Umocnienie efektywności prawa unijnego w polskim porządku prawnym | str. 510
4.2.3. Niejasności w obecnie obowiązujących postanowieniach Konstytucji RP| str. 511
4.3. Nowe okoliczności związane z wejściem w życie Traktatu z Lizbony | str. 512
4.4. Perspektywa wejścia Polski do strefy euro | str. 514
4.5. Dotychczasowe prace nad rozdziałem unijnym Konstytucji RP | str. 515
5. Wnioski | str. 518

CZĘŚĆ II
Post-lizbońska Unia Europejska

Rozdział 8
Sanacja strefy euro: środki podejmowane jako bezpośrednia reakcja na kryzys finansowy w niektórych państwach strefy euro | str. 523
1. Uwagi wstępne | str. 523
2. Ustanowienie mechanizmów wsparcia finansowego państw strefy euro 524
2.1. Mechanizm grecki | str. 524
2.2. Traktat ustanawiający Europejski Mechanizm Stabilności | str. 527
3. Umocnienie konkurencyjności państw członkowskich UE: Pakt Euro Plus | str. 529
4. Umocnienie dyscypliny budżetowej: Traktat o stabilności, koordynacji i zarządzaniu w Unii Gospodarczej i Walutowej | str. 533
5. Sześciopak i Dwupak | str. 536
6. Zgodność TEMS i TUF z prawem UE oraz uwarunkowania konstytucyjnoprawne w państwach członkowskich UE | str. 538
7. Szczyt strefy euro | str. 542
7.1. Ustanowienie i ewolucja szczytu euro | str. 542
7.2. Skład i charakter szczytu euro | str. 544
7.3. Przewodniczący szczytu euro | str. 546
7.4. Kompetencje szczytu euro| str. 548
7.5. Zajmowane przez szczyt euro stanowiska: procedura, rodzaje i charakter | str. 549
7.6. Posiedzenia szczytu euro | str. 553
7.7. Inne ważniejsze regulacje organizacyjne | str. 554
7.8. Problem zgodności szczytów euro z prawem UE | str. 556
8. Wnioski | str. 557

Rozdział 9
Konsolidacja strefy euro: strefa euro jako podstawa „rzeczywistej” UGiW | str. 560
1. Uwagi wstępne | str. 560
2. Program 2012 | str. 561
3. Bilans okresu przejściowego | str. 563
3.1. Instrumenty nowego zarządzania gospodarczego i umocnienia dyscypliny budżetowej | str. 563
3.2. Umocnienie Paktu Stabilności i Wzrostu | str. 567
3.3. Plan ustanowienia unii bankowej | str. 569
4. Program 2015 | str. 571
5. Program 2017 | str. 581
5.1. Dokument Komisji Europejskiej z 31.05.2017 r. | str. 581
5.2. Pakiet Komisji Europejskiej z grudnia 2017 r. | str. 585
6. Program 2018–2019 | str. 590
6.1. Pakiet Komisji Europejskiej z czerwca 2019 r. | str. 590
6.2. Pakiet Eurogrupy z 15.06.2019 r. | str. 596
6.3. Posiedzenie Szczytu euro 21.06.2019 r. | str. 597
6.4. Bilans roku 2019 | str. 598
7. Wnioski | str. 601

Rozdział 10
Stan debaty nad ustrojem post-lizbońskiej Unii Europejskiej i jej uwarunkowania | str. 604
1. Uwagi wprowadzające | str. 604
2. Główne etapy reformy ustrojowej Unii Europejskiej | str. 605
3. Modelowe ujęcia reformy Unii Europejskiej po zamknięciu etapu sanacji strefy euro | str. 607
4. Scenariusze unijne | str. 610
5. Wnioski | str. 615

Rozdział 11
Pojęcie „unii politycznej”, jej przyszłe ramy instytucjonalne i procedury ustanowienia | str. 617
1. Uwagi wprowadzające | str. 617
2. Pojęcie „unii politycznej” | str. 618
3. Propozycje Komisji Europejskiej nakierowane na ustanowienie unii politycznej| str. 619
4. Rozważania doktrynalne dotyczące ustanowienia „unii politycznej” | str. 626
5. Procedury i instrumenty ustanowienia „unii politycznej” | str. 632
6. Wnioski | str. 642

Rozdział 12
„Integracja zróżnicowana” (differentiated integration) czy „integracja elastyczna” (flexible integration)? Granice wewnętrznego zróżnicowania Unii Europejskiej | str. 645
1. Uwagi wprowadzające | str. 645
2. „Integracja zróżnicowana” | str. 647
3. Krytyka teorii „zróżnicowanej integracji” | str. 648
4. Reforma Unii w ramach instytucjonalno-prawnych Unii Europejskiej | str. 652
5. Integracja elastyczna (flexible integration) | str. 655
6. Wnioski | str. 660

Rozdział 13
„Integracja elastyczna” a niepraworządność w państwie członkowskim UE | str. 662
1. Uwagi wprowadzające | str. 662
2. Konsolidacja Unii Europejskiej wokół praworządności | str. 665
3. Unijny „system ochronny” | str. 673
3.1. Podstawowe elementy unijnego „systemu ochronnego” | str. 673
3.2. Polityczna izolacja państwa niepraworządnego w UE | str. 675
3.3. Ograniczanie szkód w ramach unijnej wspólnoty prawnej | str. 676
3.4. Ograniczenie przepływu środków z budżetu unijnego do państwa niepraworządnego | str. 676
3.5. Wzmocniona współpraca | str. 677
3.6. Wyłączenie wpływu państwa niepraworządnego na dalszy rozwój ustrojowy UE | str. 678
3.7. Exit państwa niepraworządnego | str. 679
3.8. Wykluczenie państwa niepraworządnego | str. 681
4. Konsolidacja i usprawnienie unijnego „mechanizmu ochronnego” | str. 684
5. Wnioski | str. 687

Podsumowanie | str. 691

Bibliografia | str. 711