Ofiolatria – obrzędy i tajemnice kultu węży - ebook

ROZDZIAŁ I.

Ofiolatria – niezwykły temat – Tajemnicze pochodzenie – Powszechność występowania – Wąż, to rozpowszechniony symbol w mitologii – Naturalny, ale irracjonalny kult węża – Orgie bachiczne – Olimpia, matka Aleksandra i symbol wężowy – Thermutis, Święty Wąż – Asp (kobra egipska) – Saturn i jego dzieci – Ofiary na ołtarzu Saturna – Abaddon – Rytuał Zoroastra – Teologia Ophiona¹ – Hetyci – Ofiogeneza – Ofiomancja² – Tradycje greckie – Kekrops – Rozmaite wężowe kulty.

Ofiolatria, czyli kult węża, obok kultu fallusa, jest jedną z najbardziej niezwykłych i na pierwszy rzut oka niezrozumiałych form religii, jakie kiedykolwiek znał świat. Dopóki nie zostanie odkryte i zrozumiane prawdziwe źródło, z którego się kult ten wywodzi, jego natura pozostanie równie tajemnicza, jak i jego powszechność, to bowiem, co człowiek mógł ujrzeć w stworze tak odrażającym i groźnym, jak ten gad, któremu oddaje cześć, jest jednym z najtrudniejszych problemów do rozwiązania.

Nie ma jednakowoż kraju starożytnego świata, w którym nie dałoby się owego kultu prześledzić, analizując zarówno każdy znany system mitologiczny, jak i pozostawione materialne dowody jego istnienia i zasięgu w postaci pomników, świątyń i konstrukcji ziemnych o najbardziej wyszukanym i ciekawym charakterze. Babilonia, Persja, Indie, Cejlon, Chiny, Japonia, Birma, Jawa, Arabia, Syria, Azja Mniejsza, Egipt, Etiopia, Grecja, Italia, Europa Północna i Zachodnia, Meksyk, Peru, Ameryka Północna – wszystkie dają obfite świadectwo tego samego wpływu, oddziaływania i wskazują na wspólne pochodzenie systemów pogańskich, gdziekolwiek się one znajdują. To, czy kult był wynikiem strachu, czy też szacunku, jest pytaniem, które pojawia się dość naturalnie, a szukając odpowiedzi na nie, staniemy wobec faktu, że w niektórych miejscach, jak Egipt, był to symbol dobrego ducha opiekuńczego, podczas gdy w Indiach, Skandynawii i Meksyku był to zły duch. Zwrócono uwagę, że w ciepłych regionach globu, gdzie to stworzenie jest najpotężniejszym wrogiem, jakiego człowiek może spotkać, wąż może być uważany za mitologicznego pomocnika złej istoty i nie jest to zaskakujące, ale w regionach Ziemi charakteryzujących się klimatem zimnym lub umiarkowanym, gdzie spotyka się niewiele owych gadów, a na dodatek pojawienie się któregoś z nich nie wywołuje poważniejszego alarmu, raczej nie powinien być postrzegany w taki sam sposób, jako przerażający stwór. A jednak tak nie jest, a tego faktu nie da się wyjaśnić przyczynami naturalnymi. Jednolitość tradycji może sama w sobie zadowalająco wyjaśnić jednolitość przesądów tam, gdzie lokalne uwarunkowania znacząco różnią się między sobą.

„Wąż jest symbolem, który najczęściej wnikał w mitologie świata. W różnych regionach może on być uznawany za najbardziej jadowite lub najstraszniejsze ze zwierząt danego kraju wśród towarzyszy Szatana, ale zachowuje też swoją własną istność jako jedyny niezmienny obiekt zabobonnej grozy na całym zamieszkałym świecie. „Gdziekolwiek królował diabeł” - zauważa Stillingfleet³ - „węża otaczano szczególną czcią”. Proponuje się teraz pokazać uniwersalność tego pojedynczego i irracjonalnego, a jednocześnie naturalnego przesądu: irracjonalnego, ponieważ nie ma nic wspólnego między bóstwem a gadem, co sugerowałoby powstanie kultu węża. Jeśli jednak przyjmiemy, że wydarzenia w Raju były prawdziwe, wówczas prawdopodobne się stanie pojawienie się takiego zabobonu”. (Deane.)

Może wydawać się niezwykłe, że kult węża kiedyś został wprowadzony na świat, a jeszcze bardziej niezwykłe musi się wydawać, że niemal powszechnie odniósł sukces. Ponieważ powiada się, że ludzkość została zepsuta przez wpływ tej istoty, nie powinniśmy się spodziewać, że ze wszystkich innych obiektów kultu została ona przyjęta jako najświętszy i zbawienny symbol i stała się głównym przedmiotem adoracji. Jednak okazuje się, że tak było, ponieważ w większości starożytnych obrzędów jest do tego nawiązanie. Podczas orgii Bachusa osoby, które brały udział w ceremoniach, nosiły w dłoniach węże i straszliwie krzycząc, wołały „Eva, Eva”. Często uwieńczano je wężami, wciąż wydając ten sam szalony okrzyk. Jedną z części tajemniczych obrzędów Jupitera Sabazjosa⁴ było pozwolenie wężowi by zsunął się z piersi osoby, która miała być inicjowana, by schwytać go na dole. Mówi się, że te ceremonie i ten symboliczny kult zaczęły się od Magów, którzy byli synami Kusza⁵ , i przez nich były propagowane w różnych częściach świata. Epifaniusz⁶ sądzi, że inwokacja „Eva, Eva” odnosiła się do wielkiej matki ludzkości, która została zwiedziona przez węża, a Klemens Aleksandryjski⁷ jest tego samego zdania. Inni jednak uważają, że Eva była tym samym, co Ef, Efa, Ofa, którą Grecy określali jako Ophis, a co po prostu oznaczało węża. Klemens przyznaje, że określenie Eva, właściwie wymawiane, z przydechem, miało właśnie takie znaczenie.

Olimpias, matka Aleksandra⁸ , uwielbiała owe orgie, w których używano węża. Plutarch wspomina, że tego rodzaju obrzędy były praktykowane przez edońskie kobiety, w pobliżu góry Hæmus w Tracji, i doprowadzały je do jakiegoś rodzaju obłędu. Olympias starannie je naśladowała we wszystkich owych szalonych praktykach. Kiedyś towarzyszyło jej wiele partnerek, z których każda miała tyrs⁹ z owiniętymi wokół niego wężami. Miały one też węże we włosach i w wieńcach, które nosiły, przez co wyglądały niezwykle przerażająco. Ich krzyki również były nader szokujące, a obrzędowi towarzyszyło ciągłe powtarzanie słów Evoe, Saboe, Hues Attes, Attes Hues, które były tytułami boga Dionizosa. Nazywało się go też niekiedy Hues, a jego kapłanami byli Hiady i Hyautes. Był również odpowiednikiem Eva.

W Egipcie znajdował się wąż o imieniu Thermuthis, którego uważano za nadzwyczaj świętego; a rdzenni mieszkańcy używali go jako królewskiej korony, którą ozdabiali posągi Izydy. Od Diodora Sycylijskiego¹⁰ możemy się dowiedzieć, iż władcy Egiptu nosili wysokie nakrycia głowy zakończone okrągłą gałką, a całość otoczona była wyobrażeniem węża. Również i kapłani na swych tiarach umieszczali wizerunki węży. Starożytni uważali, że gdy Saturn¹¹ pożerał własne dzieci, jego żona Ops oszukała go, zastępując jednego z jego synów dużym kamieniem, który nazywał się Abadir. Ale Ops czy też Opis, przedstawiona jako istota żeńska, była bóstwem wężowym, a Abadir to postać znana też i w innych kultach religijnych.

Abadir wydaje się być wariantem Ob-Adura i oznacza wężowego boga Orusa. Jeden z tych kamieni, który Saturn miał połknąć zamiast dziecka, stał, według Pauzaniasza, w Delfach. Był uważany za nadzwyczaj święty i każdego dnia polewano go winem; ale podczas świąt oddawano mu cześć w jakiś jeszcze inny sposób. Znaczenie tego kultu było zapewne takie: przez długi czas istniał zwyczaj ofiarowywania dzieci na ołtarzu Saturna; ale z czasem tego zaprzestano, ołtarz Saturna usunięto, a na jego miejscu wzniesiono kamienną kolumnę, przed którą przysięgano, ślubowano i składano ofiary jakiegoś innego rodzaju. Kamień, który był zastępnikiem wcześniejszego ołtarza, nosił nazwę Ab-Adar, ze względu na bóstwo, które wyobrażał. Termin Ab ogólnie oznacza ojca, ale w tym przypadku z pewnością odnosi się do węża, który był nieodmiennie nazywany Ab, Aub i Ob.

Niektórzy uważają Abadona lub, jak nazwano go w Apokalipsie św. Jana, Abaddona za tego samego wężowego boga, którego kult był nadzwyczaj rozpowszechniony na świecie. Nazywany był Abaddonem, aniołem otchłani, księciem ciemności. W innym miejscu był opisywany również jako smok, wąż starodawny, który jest diabłem i Szatanem. Dlatego też uczony Heinsius¹² może mieć rację w opinii, jaką wyraził względem tego zagadnienia, uznając Abaddona za tę samą istotę co wąż Pyton.¹³

Mówi się, że w rytuałach Zoroastra wielki bezmiar niebios, a nawet sama natura, opisane zostały obrazowo jako wąż, jak nas o tym informuje Euzebiusz.¹⁴ Analogicznie opisano to w Octateuchu Ostanesa¹⁵ ; ponadto w Perii¹⁶ i innych częściach Wschodu ludzie wznosili świątynie dla plemienia wężów i obchodzili święta ku ich czci, uznając ich za najwyższych ze wszystkich bogów i nadzorców całego świata. Kult rozpoczął się wśród mieszkańców Chaldei. Zbudowali oni miasto Opis nad Tygrysem i byli wielce oddani wróżbiarstwu i oddawaniu czci wężowi. Z Chaldei kult przeszedł do Egiptu, gdzie wężowe bóstwo nazywane było Canoph, Caneph i C’neph. Miał również bóg ów nazwę Ob lub Oub i był tym samym co Bazyliszek, czyli Wąż Królewski¹⁷ , ale jednocześnie tym samym, co i Thermuthis¹⁸ i w podobny sposób używano ich do zdobienia posągów bogów. Powiada się, iż głównym bóstwem Egiptu był Wulkan¹⁹ , którego również nazywano Opas, jak dowiadujemy się od Cycerona. Był tym samym co Ozyrys, Słońce stąd często nazywano go Ob-El lub Pytho Sol; i były tam święte słupy z ciekawymi napisami hieroglificznymi, które miały tę samą nazwę. Były bardzo wysokie i wąskie w porównaniu do długości, stąd wśród Greków, którzy wzorowali się na Egipcjanach, wszystko, co stopniowo zwężało się ku szczytowi, nazywane było Obelos i Obeliscus. Ofel (Oph-El) było imieniem o tym samym znaczeniu, a wiele świętych kopców, czyli Tapha, zostało w ten sposób nazwanych od określenia wężowego bóstwa, któremu były one poświęcone.

Sanchoniathon²⁰ wspomina historię, którą kiedyś napisał na temat kultu węża. Tytuł tej pracy, według Euzebiusza, brzmiał Ethothion lub Ethothia. Inny traktat na ten sam temat został napisany przez Ferekydesa z Syros²¹ , który prawdopodobnie był kopią wcześniejszych tekstów, bo rzekomo skompilował go z niektórych starszych relacji Fenicjan. Tytuł jego książki brzmiał Teologia Ofiona, zwanego także Ofioneuszem, stąd jego wyznawcy nazywali się ofionidami. Thot i Athot w świecie pogan były z pewnością tytułami bóstw; a księga Sanchoniathona mogła być bardzo prawdopodobnie dlatego nazwaną Ethothion, lub co jest jeszcze prawdopodobniejsze, Athothion. Ale z tematu, na który został napisany, a także z traktatu Ferekydesa z Syros, mamy powody sądzić, że Athothion, lub Ethothion, było pomyłką związaną z Ath-Ophionem, tytułem, który wprost odnosił się do owego kultu, który autor dzieła opisywał. Ath, jak wykazaliśmy, był tytułem świętym i wyobrażamy sobie, że owa praca nie odnosiła się jedynie do wężowego bóstwa, ale zawierała również opisy jego wyznawców, ofitów, których głównym zwierzchnikiem był syn Kusza. Kult węża rozpoczął się między nimi i dlatego byli też zwani Ethiopians albo Aithopians, których Grecy nazywają Aithiopes. Nie otrzymali tej nazwy ze względu na karnację, jak czasem przypuszczano, ponieważ ludy Phut i Luhim miały prawdopodobnie ciemniejszą barwę skóry; ale najprawdopodobniej byli tak nazywani od imienia Ath-Ope i Ath-Opis, boga, którego czcili. Można to zobaczyć u Pliniusza.²² Pisze on, że kraj Etiopia (a co za tym idzie jego mieszkańcy), nisił nazwę Æthiop, od istoty, która była jego bóstwem - „ab Æthiope Vulcani filio”.²³ Æthiope przynieśli te obrzędy do Grecji i nazwali wyspę, na której po raz pierwszy je sprawowali „Ellopia, Solis Serpentis, insula”.²⁴ Było to tym samym, co Eubea, o nazwie o podobnym znaczeniu, stąd też wyspa stała się rejonem zwanym Ethiopium. Eubea to właściwie Oub-Aia i także oznacza Wyspę Węża. Ten sam kult panował wśród Hiperborejczyków,²⁵ jak możemy to wysnuć ze świętych imion kobiet, które corocznie przychodziły do Delos, a były one kapłankami Bogini Tauryckiej²⁶ .²⁷ Herkules był uważany za głównego boga, tak samo, jak Chronos, i podobno stworzył on Kosmiczne Jajo. W teologii orfickiej był on przedstawiany jako połączenie symboli lwa i węża, a czasem tylko węża.

Kutyci²⁸ , zwani Heliadami²⁹ , osiedlili się na Rodos, gdzie nazywano ich także Chiwwitami, albo Ophitami (Ofitami).³⁰ Istnieje również tradycja, że kiedyś roiło się tam od węży. (Bochart³¹ pisze, iż wyspa została nazwana Rhodus (Rodos) od Rhad, a jest to syryjskie słowo oznaczające węża). Podobny pogląd panował prawie w każdym miejscu, w którym się później osiedlali i pewnie dlatego jedną z później zasiedlonych przez nich krain, nazwano Ophiusa (Ofiuza).³² Nazywano ich też Lelegami i Pelazgami³³ ; ale również Elopianami³⁴ , Europianami³⁵ , Oropianami³⁶ , Asopianami³⁷ , Inopiansami, Ophionianami³⁸ i Æthiopami³⁹ , co wskazuje na to iż owe nazwy wzięły się z pamięci i ze śladów jakie po nich pozostały w większości miejsc, w których się osiedlali, i dlatego też przetrwały tradycje odnoszące się do ich prawdziwej nazwy Ofitów. We Frygii⁴⁰ i na Hellesponcie⁴¹ , dokąd bardzo wcześnie wysłali swych kolonizatorów, mieszkał lud nazywany Ophiogeneis, co oznaczało Wężową Rasę, o której mówiono, że zachowuje powinowactwo z wężami i podobieństwo do nich. Panowała opinia, iż jakiś bohater, który im przewodził, zmienił się z węża w człowieka. W Kolchidzie⁴² była rzeka Ophis⁴³ nazwana tak od owej istoty a inna rzeka o tej samej nazwie znajdowała się w Arkadii.⁴⁴ Były one tak nazwane od ludzi, którzy zamieszkali ongiś na ich brzegach i którzy utrzymywali, iż byli prowadzeni przez węże.

Powiada się, że teraz gady te rzadko występują na wyspach, ale kiedyś podobno roiło się od nich na Tinos⁴⁵ , jednaj z wysp w archipelagu Cyklad. (Arystofanes).

Tukidydes wspomina lud Ætotii, zwany Ophionianami, a świątynia Apollina w Patarze, w Licji⁴⁶ , może wywodzić od nich swoje instytucjonalne kapłaństwo.

Cypr zwany był Ophiusa i Ophiodes, od węży w które, jak wierzono, obfitował. O gatunku tych węży nigdzie się nie mówiło, prócz tego, że na Pafos był rodzaj węża z dwiema nogami. Rozumie się przez to rasę Ofitów, która przybyła z Egiptu i Syrii, i osiadła na tej wyspie. Osiedlili się oni także na Krecie, gdzie znacznie się rozmnożyli, tak iż Minos⁴⁷ stał się ofiarą niewybrednych epitetów: opheis ouresai, serpentes, minxisse.

Skalista wyspa Serifos⁴⁸ , była zwana przez Rzymian saxum scriphium⁴⁹ i używana jako obszerne więzienie dla wygnańców. Grecy powiadają, że głowa Meduzy została przyniesiona na Serifos przez Perseusza; przez co należy rozumieć wężowe bóstwo, którego kult został tutaj wprowadzony przez ludzi zwanych Peresjanami. Głowa Meduzy oznaczała boską mądrość, a wyspa była święta dla węży, jak wynika z jej nazwy.⁵⁰

Ateńczycy byli poważani jako Serpentiginæ, pochodzący z wężowego rodu, a tradycja przekazuje, że głównym strażnikiem ich Akropolu był właśnie wąż.

Powiadano o bogini Ceres, że postawiła smoka jako strażnika w swojej świątyni w Eleusis i posłała innego, aby towarzyszył Erechteuszowi.⁵¹ Egeusz z Aten⁵² , według Androtiona⁵³ , należał do rodu węży, a pierwszy król tego kraju był podobno smokiem. Inni znów pierwszym władcą czynią Kekropsa⁵⁴ . Mówi się, że miał on dwojaką naturę, będąc w połowie człowiekiem, a w połowie wężem. Diodor⁵⁵ pisze, że była to okoliczność uznana przez Ateńczyków za niewytłumaczalną; jednak stara się to wyjaśnić racjonalnie, przedstawiając Kekropsa jako w połowie człowieka, a w połowie bestię, ponieważ należał do dwóch różnych społeczności i kultur. Eustatiusz⁵⁶ również próbował wyjaśniać to w zbliżony sposób. Niektórzy mówili o Kekropsie, że przeszedł metamorfozę, przemieniając się z węża w człowieka. Według Eustatiusza oznaczało to, że Kekrops, przybywając na teren Hellady, wyzbył się braku kultury i barbarzyństwa swojego kraju i stał się bardziej cywilizowany i ludzki. Niektórzy twierdzą, że jest to jednak nazbyt wielka gloryfikacja Grecji w okresie jej niemowlęctwa, względem Egiptu co nader znacząco umniejsza rangę i znaczenie tegoż. Dlatego uczony Marsham przeciwstawia się owej opinii z wielką słusznością: „jest bardziej prawdopodobne, że Kekrops wprowadził w Grecji cywilizację wedle wzorów, jakie znał z własnego kraju, niż że cokolwiek Grecji zawdzięczał”. Jeśli chodzi o mieszany charakter tej postaci, możemy to łatwo wyjaśnić. Kekrops był z pewnością tytułem bóstwa, któremu oddawano cześć pod tym właśnie znakiem, symbolem. Wspomniano o czymś podobnym względem Triptolemosa⁵⁷ i Erictoniosa⁵⁸ , tak samo mówiono i o Herkulesie. Mieszkańcy Teb w Beocji, podobnie jak Ateńczycy, uważali siebie za pochodzących z rodu węży. Lacedemonianie również to samo opowiadali o sobie. Mówi się, że ich miasto dawnymi laty roiło się od węży. To samo się powiada o mieście Amyelæ w Italii⁵⁹ , które zostało zasiedlone przez Spartan, którzy przybyli tu w takiej liczbie, że miejscowa ludność je opuściła. Argos również było skażone w ten sam sposób, dopóki Apis⁶⁰ nie przybył z Egiptu i nie osiadł w tym mieście. Był on prorokiem (domniemanym synem Apollina) i mężem o wielkich umiejętnościach, wiedzy i mądrości, któremu to mieszkańcy przypisywali błogosławieństwo oczyszczenia kraju od owej plagi. Argiwowie⁶¹ przypisali tejże mitycznej postaci zasługę uwolnienia ich terytorium od owego nieszczęścia, a pochodzili oni zapewne z tej samej krainy, z której przypuszczalnie przybył Apis. Z pewnością byli Chiwwitami⁶² z Egiptu bowiem taka sama historia jest opowiadana o tym kraju. Mówi ona, że w zamierzchłych czasach kraj ów był, opanowany przez węże w takiej ilości, że z tego powodu prawie się wyludnił. Diodor Sycylijski zdaje się rozumieć to dosłownie, ale region, który był corocznie zalewany i to na długi czas, raczej nie mógł być dotykany podobnym nieszczęściem.⁶³

Raczej były to węże innej natury, które stanowiły ową plagę, a historia odnosi ją do Kutytów, pierwotnych Ofitów, którzy na długi czas zawładnęli tym krajem. Przeszli z Egiptu do Syrii i nad Eufrat, i wspomina się o szczególnej rasie węży nad tą rzeką, które były nieszkodliwe dla tubylców, ale zabójcze dla wszystkich innych. Nie można tego brać dosłownie, bo cokolwiek by nie myśleć o mądrości węża, nie ma jej tyle, żeby dokonywać aż takich rozróżnień. Owe węże miały tę samą naturę co ptaki Diomedesa i psy w świątyni Wulkana, a historie owe odnoszą się zapewne do kapłanów Ofitów, którzy oszczędzali swój lud i składali ofiary z obcych, ponieważ zwyczaj składania ofiar z ludzi, panował niegdyś na prawie całym świecie. Kapłani Kutytów byli niezwykle uczeni, a ponieważ byli Ofitami, powiadano, iż każdy, kto odnosił pożytek, dzięki ich naukom, odnosił go dzięki wiedzy pozyskanej od węży.

Ponieważ kult węża był od dawna bardzo rozpowszechniony, wiele miejsc, a także ludzi od niego wzięło swoje imiona. Ci, którzy osiedlili się w Kampanii, nazywali się Opici, co później zmieniono na Ophici, ponieważ uważano ich za węże. W rzeczywistości są one imionami o tym samym znaczeniu i oznaczają pochodzenie ludu.

Spotykamy się z miejscami zwanymi Opis, Ophis, Ophitæa, Ophionia, Ophioessa, Ophiodes i Ophiusa. Ta ostatnia była starożytną nazwą, którą według Stephanusa⁶⁴ wyróżniała wyspy Rodos, Cynthus, Besbicus, Tenos i cały kontynent Afryki. Prócz tego istniały też miasta o podobnych nazwach. Do owych miejsc możemy również dołączyć okolice określane jako Oboth, Obona i odwrotnie, Onoba, z Ob, co miało to samo znaczenie.

Klemens Aleksandryjski⁶⁵ twierdzi, że termin Eva oznaczał węża, jeśli był odpowiednio wymawiany, a Epifaniusz⁶⁶ mówi to samo. Odkrywamy, że istniały miejsca o takiej nazwie. Było miasto Eva w Arkadii, a drugie w Macedonii. Była też góra Eva lub Evan, na którą zwrócił uwagę Pauzaniasz⁶⁷ , pomiędzy którą a Itome⁶⁸ leżało miasto Messene.⁶⁹ Wspomina także o Eva w Argolidzie i mówi o nim jako o dużym mieście. Inną nazwą węża, której jeszcze nie wspomnieliśmy, było Patan lub Pitan. Wiele miejsc w różnych częściach antycznego świata wzięło nazwy od tego imienia. Między innymi było to miasto w Lakonii⁷⁰ , a drugie w Myzji⁷¹ , które Stephanus nazywa miastem Æolia (Eolia). Niewątpliwie zostały tak nazwane, ze względu na związek z panującą religią, z kultem węża Pitana, dla którego wznoszono świątynie, zwane Dracontia. Owidiusz wspomina to drugie miasto i podaje pewne odniesienia do jego starożytnej historii, kiedy opisuje Medeę lecącą w powietrzu z Athei do Kolchidy.⁷² Miasto wybudowano na ruinach Eva lub Evan, którą Grecy nazywali Evenusem. Według Strabona było to połączenie Eva-Ain, źródła lub rzeki węża Eva.

Godne uwagi jest to, że Opici, o których mówi się, że wywodzili swą nazwę od węży, byli również zwani Pitanata, a przynajmniej pewna część tego ludu była określana owym mianem, w takim samym znaczeniu co Opici, ponieważ odnosiło się to do wyznawców Pitana, wężowego bóstwa, które było wielbione przez ów lud. Menelaosa⁷³ również nazywano Pitanatesem, a jak dowiadujemy się od Hezychiusza⁷⁴ , najwyraźniej dlatego, że był Spartaninem, przez co łączyły go więzy pokrewieństwa z Serpentigenami, czyli Opitami. Dlatego to jego tarczę zdobił symbol węża. Mówi się, że wśród niektórych Greków zwanych Pitanatesami znajdowały się oddziały piechoty, których żołnierze byli nazwani Pitanata, niewątpliwie dlatego, że symbolem na ich sztandarach był Pitan, czyli wąż. Analogicznie do tego, wśród innych narodów byli żołnierze zwani Draconarii. W większości krajów sztandar wojskowy był symbolem czczonego tam Bóstwa.

To, co już zostało powiedziane………..NOTATKI

TEOLOGIA OPHIONA odnosi się do mitów i wierzeń związanych z postacią OPHIONA, pradawnego węża lub smoka, który w niektórych wersjach mitologii greckiej uchodził za pierwotne bóstwo kosmiczne. W orfickich mitach Ophion miał rządzić światem razem z boginią Eurynome, zanim został strącony przez Kronosa i Reę. Jego imię pochodzi od greckiego słowa ὌΦΙΣ (ÓPHIS), oznaczającego WĘŻA, co wskazuje na silne powiązania z kultami wężowymi (ofiolatrią) i pradawnymi kosmologicznymi koncepcjami wężowego stworzyciela. Niektóre interpretacje sugerują, że mógł on być związany z wcześniejszymi wierzeniami Bliskiego Wschodu i Egiptu, gdzie wąż często symbolizował pierwotny chaos, odrodzenie lub boską mądrość. W średniowiecznych i ezoterycznych tradycjach wężowa symbolika była rozwijana dalej, często w kontekście tajemnych nauk czy gnostyckich mitów o boskiej mądrości (Sophia).OFIOGENEZA – termin ten odnosi się do mitologicznych lub symbolicznych koncepcji związanych z POCHODZENIEM WĘŻY lub narodzinami istot o cechach wężowych. W różnych kulturach istnieją mity, w których bogowie, herosi lub całe ludy wywodzą swoje pochodzenie od węży (np. Erichthonios w mitologii greckiej, Naga w wierzeniach hinduskich i buddyjskich czy smoki w mitologii chińskiej). Węże są często kojarzone z boską mocą, mądrością, nieśmiertelnością i cykliczną odnową. OFIOMANCJA – to WRÓŻENIE Z WĘŻY, czyli forma mantyki opierająca się na obserwacji ich ruchów, zachowania lub wyglądu. Była praktykowana w różnych kulturach, m.in. w starożytnej Grecji, Rzymie i na Bliskim Wschodzie. Interpretowano np. sposób, w jaki wąż się porusza, czy pojawia się w określonym miejscu, a nawet jego barwę i wzory na ciele. Węże były uważane za posłańców bogów, a ich ruchy mogły zwiastować pomyślność lub nieszczęście. Oba pojęcia łączy OFIOLATRIA (kult węży), który był obecny w wielu cywilizacjach – od Egiptu, przez Grecję i Rzym, aż po Indie czy Amerykę Południową.TYRS (THÝRSOS), znany również jako laska Dionizosa (Bachusa), to symbol płodności i życia roślinnego, często przedstawiany jako długi kij zakończony szyszką sosny lub jodły, ozdobiony winoroślą lub bluszczem. Używany był przez boga Dionizosa i jego orszak, w tym bachantki i satyry, w rytuałach związanych z wegetacją, płodnością i zmysłowością. W mitologii przypisywano mu także rolę narzędzia używanego przez Prometeusza do przyniesienia ognia ludziom. Tyrs stanowił symbol odrodzenia, nieśmiertelności i władzy nad siłami natury.Octateuch – Ośmioksiąg. Ostanes (z greki Ὀστάνης), pisane również Hostanes i Ostanes, był pseudonimem używanym przez kilku autorów dzieł greckich i łacińskich, począwszy od okresu hellenistycznego. Wraz z Pseudo-Zoroastrem i Pseudo-Hystaspesem Ostanes należy do grupy pseudopigraficznych „magów hellenistycznych”, czyli długiej linii pisarzy greckich i hellenistycznych, którzy zwali siebie „wielkimi magami”. Podczas gdy Pseudo-Zoroaster został uznany za „wynalazcę” astrologii, a Pseudo-Hystaspes był stereotypowym prorokiem apokaliptycznym, Ostanes był określany jako mistrz czarnoksięstwa. W przeciwieństwie do „Zoroastra” i „Hystaspesa”, którzy mają dobrze poświadczone odpowiedniki w języku irańskim, odnośnie „Ostanesa” nie ma dowodów na istnienie postaci o podobnej nazwie w tradycji irańskiej.Ferekydes z Syros (stgr. Φερεκύδης) (ok. 584 a 581 p.n.e.) był starożytnym greckim mitografem i kosmologiem w czasach presokratycznych. Ferekydes przekazał informację o bitwie między dwoma bogami i ich armiami, w której chodziło o władanie niebem i posiadaniem go na własność. Wodzem niebiańskich sił był Kronos, który stoczył bój z urodzonym na ziemi wężowym bóstwem Ophioneusem (Ophionem, Ofionem) i jego armią. Bitwa zakończyła się zwycięstwem Kronosa, Ophioneus zaś alianci tego ostatniego zostali wrzuceni do Oceanu, gdzie pozostali na zawsze.Ophiussa pisana również jako Ophiusa lub Ofiuza, to nazwa nadana przez starożytnych Greków terytorium w Portugalii w pobliżu ujścia rzeki Tag. Nazwa ta znaczy tyle, co Kraina Węży. W IV wieku rzymski poeta Awienus, w dziele Ora maritima (Brzeg morski), odnotował, że daleki zachód zamieszkiwany był przez autochtoniczny lud Oestremni, który musiał uciekać ze swoich ziem po „inwazji węży”. Może to być związane z celtyckimi najeźdźcami Sefes lub Ofis („ludem węży”) i Draganami („ludem smoków”), którzy przybyli, aby skolonizować te ziemie i utworzyli terytorium znane Grekom jako Ofiússa. Niektórzy autorzy odnoszą ludzi Ophi do druidów (składających ofiary z ludzi i uprawiających kanibalizm), a nawet starożytnych Egipcjan. W tradycji egipskiej mówi się, że egipskie „węże” z Karnaku lub Luksoru emigrowały do Europy.Zapewne od łac. Ophiogenes, stgr. Ὀϕιογενής – naród niedaleko Hellespontu i mieszkańcy Cypru, o których powiadano, że samym dotknięciem wężowy jad leczyli (za: Florian Bobrowski, Lexicon Latino-Polonicum: Słownik Łacińsko-Polski, na wzór najcelniejszych europejskich słowników, a mianowicie nowego wydania E. Forcelliniego, Schellera, Freundta, Passowa, Hederika etc., Tom 2, s. 264); członkowie plemion mitologicznych, o których mówi się, że są spokrewnieni z wężami i są w stanie leczyć ukąszenia węży.Erechteusz (gr. Ἐρεχθεύς) to postać mitologii greckiej, heros i król Aten, syn Pandiona i Zeuksippe (lub Erichtoniosa, w zależności od wersji). Był mężem Praksitei i miał cztery córki: Prokris, Orejtyję, Chtonię i Kreuzę. Podczas najazdu Eumolposa, syna Posejdona, Erechteusz skonsultował się z wyrocznią delficką, która przepowiedziała, że jedynym sposobem ocalenia Aten jest złożenie w ofierze jednej z córek. Wszystkie córki dobrowolnie poświęciły życie, co pozwoliło pokonać wroga. Eumolpos zginął z ręki Erechteusza, jednak sam król zginął od pioruna Zeusa, który spełnił prośbę Posejdona o zemstę za śmierć jego syna.Egeusz (gr. Αἰγευς) był królem Aten w mitologii greckiej, synem Pandiona. Jest znany głównie jako ojciec Tezeusza, który zabił Minotaura. Egeusz miał wiele żon, jednak jego najważniejszym małżeństwem było to z Aethrą, matką Tezeusza. Po narodzinach syna Egeusz, pragnąc zapewnić mu tron, pozostawił dziecko w Trozenie, gdzie miało dorastać, a w późniejszych latach, kiedy Tezeusz osiągnął odpowiedni wiek, miał się udać do Aten, by uzyskać swoje dziedzictwo. Egeusz tragicznie zginął, nie rozpoznając swojego syna. Kiedy Tezeusz powrócił do Aten i nie zmienił czarnych żagli na białe, Egeusz, myśląc, że jego syn zginął, rzucił się do morza, które od tego czasu nosi nazwę Morza Egejskiego.Kekrops (gr. Κέκροψ, łac. Cecrops) był legendarnym, pół-człowieczym, pół-wężowym władcą Aten, który według mitologii greckiej był jednym z pierwszych królów tego miasta. Jego ciało miało ludzką górną część i wężową dolną część. Kekrops był jednym z bohaterów, którzy mieli kluczowy wpływ na kształtowanie się ateńskich instytucji, w tym na ustanowienie kultu Ateny. W mitologii jest również przedstawiany jako sędzia w słynnej rywalizacji między Ateną a Posejdonem o władzę nad Atenami. Kekrops zdecydował na korzyść Ateny, która ofiarowała miastu drzewo oliwne, symbolizujące dobrobyt i pokój, podczas gdy Posejdon zaoferował miastu wodę (źródło, które okazało się słone). Dzięki temu Ateny stały się miastem poświęconym Atenie, a Kekrops uznawany jest za jednego z założycieli ateńskiej tradycji. W mitologii jest także postacią związana z wprowadzeniem w Atenach kultu małżeństwa i obyczajów rodzinnych, a także z wynalezieniem obrzędów pochówku.Eustatiusz Epifanijczyk (gr. Εὐστάθιος Ἐπιφανειάτης, łac. Eustathius of Epiphanius) był bizantyńskim teologiem, pisarzem i komentatorem, żyjącym w XI wieku. Jego twórczość skupiała się na komentarzach do klasycznych tekstów literackich, zwłaszcza do dzieł Homera. Eustatiusz jest przede wszystkim znany z komentarzy do „Iliady” i „Odysei”, które stanowią cenne źródło informacji o interpretacji i odbiorze tych utworów w późnej starożytności oraz wczesnym średniowieczu. Eustatiusz był biskupem Epifaniji (w dzisiejszej Turcji), a jego prace wykazują głęboką znajomość zarówno literatury klasycznej, jak i teologii chrześcijańskiej. Jego komentarze są cenione nie tylko za dogłębną analizę tekstów, ale także za bogate wstawki dotyczące mitologii, historii, a także geografii starożytnej Grecji i Rzymu.ERYKHTHONIUS (w mitologii greckiej) – legendarny król Aten, syn Hefajstosa i Gai (Ziemi). Jego narodziny były niezwykłe: Hefajstos próbował uwieść Atenę, ale ona go odrzuciła, a jego nasienie spadło na ziemię, z której narodził się Erykhthonius. Z tego powodu był uznawany za pół-boga. Erykhthonius był związany z rolnictwem, a także uważany za wynalazcę wozu i pierwszego króla Aten, który wprowadził nowe technologie i organizację społeczną. Często przedstawiany jest w mitach jako postać pełna mądrości i zasługująca na szacunek. Jego matką była Ziemia (Gaja), a w niektórych wersjach mitu opiekunkami Erykhthoniusa były Atena i inne boginie.APIS – w mitologii egipskiej, bóg byk, utożsamiany z siłą, płodnością i władzą królewską. Apis był uważany za inkarnację boga Ptaha, twórcy i opiekuna memfickiej kultury, i odgrywał szczególną rolę w religii starożytnego Egiptu. Byk Apis był czczony jako żywa manifestacja Ptaha, a jego śmierć była traktowana jako znak boski. Po śmierci byka, organizowano specjalny rytuał jego pochówku, a nowy byk, który pojawiał się na świecie, był uważany za inkarnację Ptaha. Apis był szczególnie związany z Memfis, gdzie znajdował się jego główny ośrodek kultu. Wierzono, że byk Apis ma wyjątkowe cechy, takie jak białe plamy na ciele, które były interpretowane jako boskie znaki. Czczenie Apisa było ważnym elementem egipskiego kultu bóstw zwierzęcych.ARGIWOWIE – w mitologii greckiej, mieszkańcy miasta Argos, jednego z najstarszych i najważniejszych ośrodków w starożytnej Grecji. Nazwa "Argiwowie" odnosi się do całej ludności tego miasta, ale w kontekście mitologicznym, najczęściej używana jest do określenia wojowników i bohaterów związanych z ważnymi wydarzeniami, takimi jak wojna trojańska. Argiwowie byli znani z wielu legendarnych postaci, jak DANAOS (który przybył do Egiptu, a jego córki, Danaidy, popełniły zbrodnię) czy PERSEUSZ (bohater, który pokonał Meduzę). Ponadto, AGAMEMNON, król Myken (związany z Argos), był jednym z najwybitniejszych przywódców greckich w czasie wojny trojańskiej. W kulturze starożytnej Grecji, Argos, a także Argiwowie, byli symbolem bohaterstwa, odwagi i wojennej chwały.CHIWWICI (lub HYWICCI) – starożytny lud, który zamieszkiwał obszar w centralnej Anatolii (dzisiejsza Turcja), znany głównie z historii związanej z ich państwem, zwanym KRÓLESTWEM HATTI. Chiwwici to lud, który miał duży wpływ na rozwój kultury, polityki i religii w tym regionie, szczególnie w II tysiącleciu p.n.e. Są uważani za przodków HETYTÓW (znanych z Biblii i innych starożytnych źródeł) i ich królestwo stało się jednym z potężniejszych państw w regionie, zanim ostatecznie zostało wchłonięte przez Hetyckie Imperium. Nazwa "Chiwwici" jest czasami używana w odniesieniu do grupy ludów związanych z wcześniejszymi formami Hettów. Współczesne źródła archeologiczne pozwoliły lepiej zrozumieć kulturę Chiwwitów, którzy byli także znani z tworzenia własnego systemu pisma oraz rozwiniętej administracji.PAUZANIASZ (II w. n.e.) – grecki geograf i podróżnik, autor dzieła _Opis Grecji_ (gr. _Periegesis Hellados_), które stanowi jedno z najważniejszych źródeł do poznania starożytnej Grecji. Pauzaniasz odwiedził wiele regionów Grecji, opisując zarówno znane, jak i mniej znane miejsca, zabytki, świątynie, rzeźby oraz wydarzenia historyczne. Jego prace są cenne nie tylko dla geografów, ale również dla historyków i archeologów, ponieważ zawierają liczne informacje o kulturze, religii i życiu codziennym starożytnych Greków.ITOME – starożytne miasto w Grecji, położone w regionie MESSENII, na zachodnich stokach góry ITOME. Miasto było ważnym ośrodkiem w okresie klasycznym, szczególnie podczas wojen między Messenianami a Spartą. W IV w. p.n.e. zostało zniszczone przez Spartę, a jego mieszkańcy zostali zmuszeni do ucieczki lub poddania się. W późniejszych czasach Itome stało się symbolem oporu przeciwko Spartanom. Z archeologicznych wykopalisk w regionie zachowały się ruiny, które świadczą o historycznym znaczeniu tego miasta.MESSENE – starożytne miasto w Grecji, położone w regionie MESSENII, u stóp góry ITOME. Założone w 369 r. p.n.e. przez EPAMINONDASA z Teb, po tym jak Teby pokonały Spartan w bitwie pod Leuktrami, co doprowadziło do odzyskania przez Messenianów niezależności. Miasto stało się jednym z ważniejszych ośrodków w regionie, z dobrze rozwiniętą architekturą, w tym z murami obronnymi i teatrem. Messenia była jednym z nielicznych miast, które skutecznie opierały się spartańskiej dominacji. Zrujnowane przez Rzymian w II w. p.n.e., ruiny Messene zostały odkryte w XIX wieku i są jednym z najlepiej zachowanych starożytnych miast Grecji.MYZJA – starożytna kraina położona na północnym zachodzie Azji Mniejszej, obejmująca tereny dzisiejszej północno-zachodniej Turcji. Myzja graniczyła z TRACJĄ na zachodzie, PONTEM na wschodzie oraz FRYGIĄ na południu. Region ten był zamieszkany przez lud MYZÓW, a jego ziemie były znane z bogatych zasobów naturalnych i strategicznego położenia. Myzja miała znaczenie militarno-handlowe, a jej mieszkańcy byli zaawansowani w rzemiośle i rolnictwie. W mitologii greckiej Myzja często pojawia się w kontekście opowieści o bohaterach, a także jako tło dla niektórych wydarzeń z życia ACHILLESA i innych postaci wojny trojańskiej.MENELAOS – król SPARTY w mitologii greckiej, mąż HELENY, której porwanie przez PARYSA było przyczyną wybuchu WOJNY TROJAŃSKIEJ. Menelaos był jednym z najwybitniejszych bohaterów tej wojny, dowodząc wojskami greckimi, które oblegały Troję. Po zakończeniu wojny, Menelaos udał się z Heleną w podróż powrotną do Sparty, a ich losy zostały opisane w różnych mitach, w tym w _Odysei_ Homera. Menelaos był przedstawiany jako odważny wojownik i sprawiedliwy król, choć jego życie nie było wolne od trudności, zwłaszcza związanych z niewiernością żony. Po wojnie trojańskiej Menelaos rządził Spartanami, a jego postać symbolizowała honor, lojalność i królewską godność.HEZYCHIUSZ (ok. V–VI w. n.e.) – grecki teolog, mnich i pisarz, znany przede wszystkim z pracy nad HEZYCHIUSZEM Z ALEKSANDRII, która była słownikiem i komentarzem do Biblii. Hezychiusz jest także autorem _"Hezychiusz z Aleksandrii"_, który stał się cenionym źródłem do badań nad terminologią i teologią wczesnochrześcijańską. Jego prace miały duży wpływ na rozwój monastycyzmu i życia religijnego w Bizancjum, a sam Hezychiusz jest uważany za jednego z przedstawicieli ascetyzmu i duchowej kontemplacji. Współcześnie, jest znany głównie z dzieła _"Słownik grecki"_, które pomagało w tłumaczeniu Biblii i innych tekstów wczesnochrześcijańskich na języki zachodnie.