Ołowiane plomby towarowe - ebook

Wstęp

Ze względu na brak opracowań, zainteresowanie plombami towarowymi wśród badaczy i kolekcjonerów jest niewielkie. Trudno nawet określić, jaka dziedzina nauki jest za nie odpowiedzialna. Z jednej strony ich analiza przypomina analizę numizmatów i medali — wszak plomby posiadają awers i rewers; z drugiej strony nie stanowią one środków płatniczych, nie są także medalami kolekcjonerskimi. Blisko spokrewnioną dziedziną wydaje się sfragistyka, a więc nauka zajmująca się badaniem pieczęci, jednak ze względu na masowość wytwarzania, a także charakter nowożytnych i współczesnych plomb, ciężko jest przyrównywać je do pieczęci (zwłaszcza że pieczęcie i plomby funkcjonowały równolegle — jedne służyły do potwierdzania autentyczności dokumentu, drugie służyły jako zabezpieczenie).

Czytając mniej lub bardziej fachowe artykuły na temat plomb, można spotkać się z kwalifikowaniem tematyki plomb towarowych do którejś ze wspomnianych nauk. Zauważalny jest jednak pewien podział — plomby późno nowożytne i współczesne (tj. XVIII — XX w.) są uznawane za jedną z odnóg numizmatyki, a plomby średniowieczne za temat badań sfragistyki. Ze względu na analizę zbliżoną do analizy monet, skłaniam się ku temu, że plomby należy uznać za jedną z odnóg numizmatyki — egzonumię, tj. naukę zajmującą się badaniem przedmiotów monetopodobnych niebędących środkami płatniczymi (np. żetonów i medali). Zatem plomby można nazywać numizmatami, szczególnie że słowo takie jak „egzonum” jako określenie przedmiotu monetopodobnego jeszcze nie istnieje.

Niniejsza książka, wydana w formie katalogu plomb związanych z powiatem żyrardowskim oraz samym Żyrardowem, to zaledwie zarys tej ciekawej i niedocenianej odnogi numizmatyki. Publikację można potraktować jako kontynuację i rozwinięcie prac poszukiwawczych, podjętych w 2020 r. w Parku Miejskim im. Karola A. Dittricha w Żyrardowie. Ze względu na znaczną względem innych artefaktów liczbę pozyskanych wtedy plomb (86 plomb na 163 zabytki wydzielone), powstała idea sporządzenia ich opracowania. W międzyczasie, w latach 2021 — 2024 przeprowadzono inne lokalne poszukiwania (Ogród Jordanowski przy ul. Mostowej w Żyrardowie, tereny zielone przy kościołach p.w. Matki Bożej Pocieszenia w Żyrardowie oraz p.w. Wniebowstąpienia Pańskiego w Żyrardowie, a także las pod Żyrardowem), podczas których pozyskano kolejne plomby. Artefakty znalezione w trakcie wspomnianych poszukiwań znajdują się w Muzeum Mazowsza Zachodniego w Żyrardowie.

Kwestią, która sprawiła niemałe trudności, był podział „rodzajów” plomb — jedne plomby związane są z kolejnictwem, inne z urzędami celnymi, a jeszcze inne z wojskiem (mimo że ich ogólne przeznaczenie jest takie samo — zabezpieczenie ładunku przed nieuprawnionym dostępem). Dlatego postanowiłem wprowadzić uniwersalny podział plomb względem tego, z czym są związane. W ten sposób plomby celne, pocztowe i bankowe to plomby urzędowe, a te wykorzystywane do plombowania skrzynek amunicyjnych to plomby wojskowe itd. Uważam, że taki podział w pewien sposób zwiększy czytelność tego katalogu i ułatwi szybkie dotarcie do poszukiwanego egzemplarza.

Inną trudność sprawiło określenie awersu i rewersu. Zwłaszcza w przypadku plomb z dwujęzycznym zapisem legendy — np. typu „Hielle & Dittrich Żyrardów” i „Hielle & Dittrich Warschau”. Innym przykładem numizmatów, które sprawiły trudność w określeniu, gdzie znajduje się awers, były egzemplarze związane z moskiewską pocztą. Przeważnie starałem się kierować numizmatyczną zasadą, że awers to strona zawierająca informację o emitencie. W przypadku gdy legenda była taka sama z obu stron, a jedynie zapisana w różnych językach, kierowałem się zapisem w języku „ważniejszym” dla danego okresu — dla Królestwa Polskiego w XIX w. był to język rosyjski. Niestety w przypadku plomby „Hielle & Dittrich Warschau” druga strona nie jest czytelna. Podejrzewam jednak, przez wzgląd na to, iż Warszawa znajdowała się w Królestwie Polskim, że legenda jest w języku rosyjskim. Co się tyczy wspomnianych, pocztowych plomb rosyjskich, to mimo bardzo podobnej legendy zmianie uległo przedstawienie w centralnej części — zamiast dwugłowego orła pojawia się cyfra „1”. O ile w egzemplarzu z orłem określenie emitenta jest łatwe — jest nim państwo, o tyle w egzemplarzu z cyfrą „1” za emitenta uznałem moskiewską pocztę, o której informacja na egzemplarzu z orłem widnieje na rewersie (tj. rewers plomby z orłem jest taki sam jak awers plomby z cyfrą „1”). W przypadku fabrycznych plomb, gdzie na jednej ze stron znajduje się imię i nazwisko właściciela fabryki/zakładu, a na drugiej nazwa miejscowości, to za awers uznawałem tę zawierającą informację o miejscowości.

W momencie tworzenia książki uzyskałem dostęp do prawie 400 plomb związanych z ziemiami powiatu żyrardowskiego. Jednak nie wszystkie z nich zawarłem w niniejszej publikacji. Udostępnione numizmaty były często uszkodzone i nieczytelne lub po prostu gładkie. Wiele z nich wciąż nie zostało zidentyfikowanych. Zatem zamieszczanie ich w katalogu, którego zadaniem jest pomoc w identyfikacji, mijało się z celem. Część z zamieszczonych tu egzemplarzy wymaga dokładniejszej identyfikacji, są to jednak przykłady plomb, jakie można znaleźć na terenie Żyrardowa oraz powiatu żyrardowskiego — są źródłami historycznymi, które z jakiś powodów trafiły na dane ziemie.

Kolekcjonując plomby warto pamiętać, że spełniają one prawną definicję zabytku. Ponadto są to przedmioty znajdowane wyłącznie w ziemi. Z tego względu w przypadku pozyskania plomb w trakcie poszukiwań z użyciem detektora metali, musi o nich zostać powiadomiony konserwator zabytków prowadzący sprawę danych poszukiwań. Następnie w drodze decyzji konserwator określa dalszy los plomb — mogą one albo zostać uznane za zabytki archeologiczne i być przekazane w depozyt muzeum, albo, gdy nie zostaną uznane za zabytki, wrócić do znalazcy. Należy jednak wziąć pod uwagę, że wyłącznie w placówce muzealnej będą ogólnodostępne. Warto ubiegać się, by do niej trafiły.

Podobne procedury zachodzą w momencie przypadkowego odkrycia plomby — warto skontaktować się z urzędem konserwatorskim właściwym dla danego obszaru i wysłać zdjęcie znalezionego przedmiotu. W większości przypadkowych odkryć plomby są pozbawione kontekstu (należy domniemywać, że zostały po prostu wyrzucone) i trudno zakwalifikować je jako zabytek (z wyjątkiem plomb średniowiecznych, które ze względu na zawarte informacje i pochodzenie stanowią ważne źródło historyczne i archeologiczne) — jednak decyzję podejmuje właściwy dla danego regionu urząd konserwatorski.

ABC Konserwacji plomb

Jak zadbać o posiadane plomby? Przeważnie pochodzą one z ziemi (w momencie publikacji książki nie są mi znane żadne plomby, które zostały znalezione w inny sposób), w której przetrwały dłuższy okres czasu. Są zabarwione na biało, brunatno lub szaro (często na dwa z wymienionych kolorów). Jest to efekt utleniania się ołowiu i „wtapiania” się metalu w ziemię. Często zewnętrzna warstwa stanowi wystarczającą ochronę przed czynnikami zewnętrznymi i w większości przypadków nie należy jej usuwać.

Konsystencja wierzchniej warstwy może być różna. W przypadku plomb zabarwionych na biało lub brunatno powierzchnia może być jednolita lub sypka (po dotknięciu plomby na palcach pozostaje biały lub brunatny pył). Drugi przypadek bywa problematyczny, ponieważ sypka konsystencja może doprowadzić do zniszczenia awersu i rewersu plomby. W konsekwencji odczytanie legendy stanie się niemożliwe.

Po odnalezieniu plomby nie powinno się jej trzeć palcami, czy pocierać o materiał. Ołów to bardzo miękki, plastyczny metal. Ponadto plomba znaleziona w ziemi lub na jej powierzchni może być oblepiona ziarenkami piasku. Pocieranie może spowodować całkowite zniszczenie awersu i rewersu. Dlatego znajdując plombę należy możliwie najlepiej ją zabezpieczyć. Idealnie nada się do tego chusteczka lub inny delikatny materiał, w który można zawinąć numizmat.

Pierwsze kroki w kierunku czyszczenia i konserwacji należy podjąć w domu. Najważniejsze i często jedyne, co powinno się wykonać, to oczyszczenie plomby pod bieżącą, zimną wodą. Nie należy używać żadnych gąbek, druciaków, czy innych przedmiotów czyszczących o strukturze twardszej niż ołów. W przypadku silnych zabrudzeń utrudniających identyfikację plomby należy użyć szczoteczki do zębów o miękkim włosiu. Ostatecznie, w przypadku bardzo silnych zabrudzeń, przez które nie da się odczytać legendy, można użyć wykałaczki, jednak wszelkie prace przy jej użyciu powinno wykonywać się delikatnie i z wykorzystaniem szkła powiększającego o dość mocnej soczewce. W przypadku silnie utlenionych plomb (białych i biało-brunatnych), po umyciu nie ma potrzeby czyścić ich dalej. Aby zachować czytelność legendy, niezbędna jest konserwacja. Do tego celu wykorzystuje się aceton oraz odpowiednio przygotowany paraloid. Obie substancje dostępne są na popularnych, internetowych serwisach aukcyjnych, sprzedawane wraz z instrukcją stosowania (można kupić paraloid w proszku do samodzielnego rozrobienia lub już gotowy specyfik — polecam to drugie). W ten sam sposób można konserwować wszystkie plomby. Paraloid odcina dostęp tlenu do metalu i „skleja” powierzchnię, co jest pomocne szczególnie w przypadku silnie utlenionych plomb o „sypkiej” powierzchni. Na forach internetowych spotkałem się z pomysłem umieszczania plomb w oleju bądź oliwie z oliwek. Przestrzegam przed takim postępowaniem — jest to jeden z najgorszych błędów, jakie można popełnić. O ile początkowo nasz numizmat będzie wyglądał dobrze, to po pewnym czasie kwasy zawarte w oliwie zaczną go niszczyć. Opisany proces jest niemożliwy do cofnięcia, a sam olej trudny do usunięcia, ponieważ wsiąka dość głęboko w skorodowany ołów. Widywałem plomby zniszczone w ten sposób. Wyłącznie otwory po sznurku bądź drucikach wskazywały, że dany krążek jest plombą.

Jak przechowywać plomby? Podobnie jak monety, tj. tak, aby nie stykały się ze sobą. Korozja z jednych plomb może przejść na te niezajęte korozją. Ponadto chaotycznie składowane w jednym skupisku plomby mogą się wzajemnie pouszkadzać od własnego ciężaru. Odpowiednie do przechowywania mogą być klasery na monety z przegrodami na duże numizmaty. Jednak przegródki w arkuszach mogą ściskać niektóre z grubszych czy większych egzemplarzy. Najlepsze są palety na medale, posiadające przegródki o różnych wielkościach. Są one przykrywane plastikowym, przezroczystym wieczkiem, a same przegródki są dość głębokie (w zależności od palety), dzięki czemu plomba ma dużo miejsca. Zarówno klasery, jak i palety, są ogólnodostępne w sklepach internetowych i jest ich duży wybór.

Jak widać, zadbanie o pozyskane plomby to nic trudnego.

Podsumowując:

— w momencie znalezienia plomby nie pocierać jej palcami, nie trzeć o materiał i nie skrobać,

— nie wystawiać plomby na działanie promieni słonecznych i źródeł ciepła,

— nie czyścić plomby druciakami, szczotkami o twardym włosiu i gąbkami do mycia naczyń,

— nie myć plomby pod gorącą wodą,

— plomby przechowywać w zacienionym miejscu, z dala od okna i wszelkich źródeł ciepła,

— nie umieszczać plomby w oleju, oliwie z oliwek i innych tłustych substancjach,

— plomby umieszczać pojedynczo w przegródkach w odpowiednim klaserze (na duże monety) lub specjalnych paletach.

Zdj. 1. Przykład poprawnego przechowywania plomb — plomby umieszczone w palecie.Destrukty

Wśród plomb, tak samo jak w przypadku monet, mogą znajdować się błędnie wykonane egzemplarze. Są to tzw. destrukty. W przypadku plomb najpowszechniejszą wadą są niecentryczne bicia. Uwidaczniają się one tym, że legenda wychodzi poza obrys krążka (_por. Zdj. 108. Plomba typu „Jnowrazlaw”_). Równie często można spotkać się z rewersem wybitym krzywo względem awersu (obróconym). W przypadku ołowianych plomb są to na tyle powszechnie występujące wady, że można uznać je za normę. Spotykane są jednak także inne rodzaje destruktów, których większość wad dotyczy uszkodzeń lub po prostu zużycia stempla w plombownicy.

Zbyt cienki krążek

Egzemplarz poniżej to sztandarowy przykład plomby typu „Hielle & Dittrich Żyrardów”. Z tym wyjątkiem, że została ona wyciśnięta na zbyt cienkim krążku ołowiu. Sama ołowiana blaszka stanowi ciekawostkę, ponieważ nie wiadomo, czy jej wykorzystanie wynika z pomyłki urzędnika plombującego towar, czy też przyczyna była bardziej prozaiczna. Odcisnął się tylko rewers. Egzemplarz pochodzi z parku miejskiego im. Karola A. Dittricha w Żyrardowie.

Zdj. 2. Destrukt — zbyt cienki krążek.
Pęknięcie stempla w plombownicy

Na przykładzie dwóch egzemplarzy plomb typu „Żirardowskaja fabr.” udało się zaobserwować ciekawą wadę stempla. Uwidacznia się ona wypukłą linią przechodzącą przez prawie całą średnicę obu plomb. Wskazuje to na pęknięcie stempla spowodowane jego znacznym zużyciem. Obie plomby pochodzą z tej samej plombownicy i zostały wybite w krótkim odstępie czasu. Zostały znalezione w 2020 r. w parku miejskim im. Karola A. Dittricha w Żyrardowie.

Zdj. 3. Przykład wady, wskazującej na pęknięcie stempla w plombownicy.
Zanieczyszczony stempel

Tego typu destrukt występuje w katalogu co najmniej raz. Jest to wada trudna do zaobserwowania, z tego względu, że na plombę mogą oddziaływać różne czynniki powodujące starcie się części legendy awersu i rewersu. Egzemplarz przedstawiony poniżej nie jest jednak w żaden sposób uszkodzony mechanicznie. Jak widać po fragmencie legendy „GR ZISK”, nacisk był wystarczająco silny, by uzyskać czytelną legendę. W miejsce liter „OD” na stemplu dostały się zanieczyszczenia, powodując, że powierzchnia w ich miejscu stała się gładka.

Zdj. 4. Plomba wskazująca na zanieczyszczenie stempla.
Podwójne zaciśnięcie plomby

Poniżej efekt „podwójnego zaciśnięcia” plomby. Prawdopodobnie urzędnik wykorzystujący plombownicę uznał, że za pierwszym razem za słabo zacisnął plombę i docisnął plombownicę ponownie, powodując charakterystyczne „podwójne bicie”. Znane mi są dwa takie przypadki, z różnymi efektami.

Zdj. 5. Podwójnie zaciśnięta plomba.

Zdj. 6. Inny przykład podwójnie zaciśniętej plomby.Plomby urzędowe

Co się tyczy rosyjskich plomb urzędowych, dominują tutaj egzemplarze pochodzące z różnych urzędów celnych. Można podzielić je na dwa typy — stary i nowy. Na plombach starego typu na awersie znajduje się carski orzeł z 1856 r., a na rewersie miejscowość i rok zaplombowania. Plombownice ze starym typem stempli były w użyciu do 1889 r. (_Borkowski W., Grajpel T., Widawski M., 2015, s.239_) Z kolei plomby nowego typu charakteryzują się specyficznym kształtem — na awersie znajduje się okrągła wypukłość — „kominek”, na którym widnieje carski orzeł z 1883 r. (charakteryzuje się „smuklejszym” przedstawieniem), a na rewersie okrągłe wgłębienie z krzyżem lub literą wewnątrz. Ponadto na awersie znajduje się wyraz „ТАМОЖНЯ”, jasno wskazujący na urząd celny. Trzycyfrowy numer pojawiający się po wyrazie „Таможня” to numer urzędu celnego (_Borkowski W., Grajpel T., Widawski M., 2015, s.239_).

Tego typu plomby są popularne na ziemiach dawnego zaboru rosyjskiego i często znajdowane w trakcie badań archeologicznych. W kwestii dokładnego przeznaczenia plomb celnych — choć trudno mówić o kontekście egzemplarzy znajdowanych podczas poszukiwań (po zerwaniu zwykle traktowano je jako śmieci i wyrzucano) — w trakcie badań archeologicznych często odkrywano je w sąsiedztwie dużej liczby butelek po alkoholu. Można więc przypuszczać, że służyły do plombowania skrzyń z towarem objętym opłatą celną.Plomby celne starego typu

1.1. Warszawa

AWERS:

orzeł carski wzoru z 1856 r.

REWERS:

dookolna legenda >+ВАРШ+1870<

DATOWANIE:

1870 r.

Zdj. 7. Plomba celna starego typu z Warszawy.
Z terenu Żyrardowa znane mi są dwa egzemplarze tego typu plomby, oba z 1870 r.

_ВАРШ. (WARSZ.) — ros. Варшава — pol. Warszawa._

1.2. Plomba celna nieokreślonej proweniencji

AWERS:

orzeł carski wzoru z 1856 r.

REWERS:

dookolna legenda, widoczne jedynie rok: >1861< oraz dwie ostatnie litery miejscowości: >…ДС<. Rok oraz miejscowość przedzielone kwadratami

DATOWANIE:

1861 r.

Zdj. 8. Plomba celna z 1861 r.
Najstarsza plomba celna z obszaru Żyrardowa. Ogólne datowanie tego typu plomb to 1857 — 1882.

_„…ДС” — „…DS”_Plomby celne nowego typu

2.1. Aleksandrów Kujawski

AWERS:

w centralnej części „kominek” z orłem carskim z 1883 r. Wokół „kominka” legenda >ТАМОЖНЯ< i trzycyfrowy numer

REWERS:

w centralnej części okrągłe wgłębienie, wewnątrz krzyż. Wokół wgłębienia legenda >АЛЕКСАНДР.< oraz rok

DATOWANIE:

ogólne dla plomb tego typu: 1889 — 1914

Zdj. 9. Wybrane plomby celne nowego typu z Aleksandrowa.
Jak można zauważyć na powyższym zdjęciu, nie na wszystkich plombach tego typu w zagłębieniu znajduje się krzyż. Na egzemplarzu nr 3 ze zdjęcia zamiast niego wyraźnie widać literę „K”. Brak informacji czego dotyczy to oznaczenie. Plomby celne z Aleksandrowa występują dość powszechnie w powiecie żyrardowskim. Wszystkie pochodzą z lat 1909 -1910, jednak sam typ plomby ma szerszą chronologię. W 1914 r., jeszcze przed wkroczeniem wojsk niemieckich, urzędnicy celni opuścili Aleksandrów.

_Таможня (tamożnia) — pol. urząd celny;_

_АЛЕКСАНДР. (ALEKSANDR.) — ros. Александрув-Куявски — pol. Aleksandrów Kujawski._

2.2. Warszawa

AWERS:

w centralnej części „kominek” z orłem carskim z 1883 r. Wokół „kominka” legenda >ТАМОЖНЯ< i trzycyfrowy numer

REWERS:

w centralnej części okrągłe wgłębienie, wewnątrz krzyż. Wokół wgłębienia legenda >ВАРШАВ.< oraz rok

DATOWANIE:

ogólne dla plomb tego typu: 1889 — 1915

Zdj. 10. Wybrane plomby celne nowego typu z Warszawy.
Warszawa została zajęta przez wojska niemieckie w 1915 r., co zakończyło działalność rosyjskiego urzędu celnego.

_ВАРШАВ. (WARSZAW.) — ros. Варшава — pol. Warszawa._

2.3. Sosnowiec

AWERS:

w centralnej części „kominek” z orłem carskim z 1883 r. Wokół „kominka” legenda >ТАМОЖНЯ 161<

REWERS:

w centralnej części okrągłe wgłębienie, wewnątrz litera >O<. Wokół wgłębienia legenda >СОСНОВ. 1911<

DATOWANIE:

1911 r.

Zdj. 11. Plomba celna nowego typu z Sosnowca.
Tak samo jak dla innych plomb celnych tego typu należy przyjąć szersze datowanie 1889—1914 r. W sierpniu 1914 r. wojska niemieckie zajęły Sosnowiec. Egzemplarz ze zdjęcia to jedyny znany mi egzemplarz znaleziony w powiecie żyrardowskim. Brak informacji co oznacza litera w zagłębieniu na rewersie.

_СОСНОВ. (SOSNOW.) — ros. Сосновец — pol. Sosnowiec._Plomby pocztowe

Rosyjskie plomby pocztowe kształtem przypominają plomby urzędu celnego nowego typu. Są jednak masywniejsze. Niestety większość jest silnie uszkodzona, co utrudnia ich datowanie. Wszystkie z opisywanych rosyjskich plomb pocztowych według informacji pochodzą z powiatu żyrardowskiego, jednak nie znam dokładnego kontekstu.

3.1. Moskwa — orzeł carski

AWERS:

w centralnej części wypukłość z orłem carskim z 1856 r. Wokół niej legenda >1 ЭКСПЕДИЦIЯ⋆⋆⋆<

REWERS:

w centralnej części okrągłe wgłębienie, wewnątrz skrzyżowane trąbki sygnałowe z błyskawicami. Wokół wgłębienia legenda >•МОСКОВСК. ПОЧТАМТА⋆<

DATOWANIE:

1857 — 1917?

Zdj. 12. Plomby pocztowe z Moskwy z orłem carskim.
_ЭКСПЕДИЦIЯ (EKSPIEDICIJA) — pol. ekspedycja/odprawa;_

_МОСКОВСК. ПОЧТАМТА (MOSKOWSK. POCZTAMTA) — ros. Московская почтамта, pol. moskiewska poczta._

3.2. Moskwa — numer

AWERS:

w centralnej części zagłębienie ze skrzyżowanymi trąbkami sygnałowymi i błyskawicami. Wokół zagłębienia legenda >•МОСКОВСК. ПОЧТАМТА⋆<

REWERS:

w centralnej części wypukłość ze słabo czytelną liczbą dwucyfrową >2…<, wokół słabo czytelna legenda > … ПОСЫЛОКЪ⋆<

DATOWANIE:

XIX/XX w. (do 1917 r.)

Zdj. 13. Plomba pocztowa z Moskwy.
W odróżnieniu od poprzednich plomb pocztowych awersem jest strona z trąbkami sygnałowymi — wskazują one na „emitenta”, którym jest moskiewska poczta. W poprzednich plombach nadrzędny był orzeł carski, wskazujący na Imperium Rosyjskie jako „emitenta”. Niestety nie udało mi się ustalić skąd wynikają takie różnice. Możliwe, że plomby 3.1. dotyczyły przesyłek listownych zapakowanych zbiorczo w workach, które zaplombowano, a niniejsza plomba dotyczy paczek pocztowych także zapakowanych zbiorczo i zabezpieczonych plombą. Jednak jest to luźna interpretacja. Nie wyjaśnia ona zastąpienia godła Imperium Rosyjskiego numerem.

_ПОСЫЛОКЪ (POSYŁOK) — pol. przesyłek._

3.3. Warszawa

AWERS:

w centralnej części zagłębienie ze skrzyżowanymi trąbkami sygnałowymi i błyskawicami. Wokół zagłębienia słabo czytelna legenda >•ВАРШ. …ВСКАЯ<

REWERS:

w centralnej części wypukłość z cyfrą >1<. Wokół niej nieczytelna legenda

DATOWANIE:

XIX/XX w. (do 1915 r.)

Zdj. 14. Warszawska plomba pocztowa.
_ВАРШ. …ВСКАЯ (WARSZ. ...WSKAJA) — warszawska …?_

3.4. Pocztowa plomba kolejowa z Warszawy

AWERS:

w centralnej części zagłębienie ze skrzyżowanymi trąbkami sygnałowymi i błyskawicami. Wokół zagłębienia częściowo czytelna legenda >ВАРШАВА ⋆ ОТДѢЛ.<

REWERS:

w centralnej części wypukłość z cyfrą >1<. Wokół niej częściowo czytelna legenda >Ж.Д. ПОЧТ. ОТ<

DATOWANIE:

XIX/XX w. (do 1915 r.)

Zdj. 15. Pocztowa plomba kolejowa z Warszawy.
Plomba przypomina egzemplarz nr 3.3., są jednak zauważalne różnice w legendzie (mimo że na egzemplarzu 3.3. jest słabo widoczna). Legenda na rewersie jasno wskazuje na powiązania z koleją ( Ж.Д. — елезная орога — ros. _kolej żelazna)_.

_ВАРШАВА ОТДѢЛ (WARSZAWA OTDIEŁ) — pol. Warszawa oddział;_

_Ж.Д. ПОЧТ. ОТ (Ż.D. POCZT. OT) — ros. железнодорожная почтамта(?) отдѣл — pol. kolejowa poczta — oddział_Plomby kolejowe

W przypadku carskich plomb kolejowych na ich rewersach znajduje się dokładna data zaplombowania, miejscowość i prawdopodobnie numer toru. Dzięki temu większość egzemplarzy (przynajmniej te w dobrym stanie zachowania) można wydatować co do dnia, przy czym należy pamiętać, że w Imperium Rosyjskim stosowano kalendarz juliański. Datując plomby, daty określiłem w kalendarzu gregoriańskim.

Na awersach znajduje się informacja o linii kolejowej z której pochodzą. W przypadku plomb z linii Warszawa — Wiedeń są to litery „В. В.” (Варшава — Вена ) w górnej części oraz „Ж. Д.” (Железная Дорога ) w dolnej. Przedziela je wypukły prostokąt, w którym umieszczone są cyfry — być może oznaczają one nr wagonu, pociągu, kod zaplombowanego towaru lub nr pracownika odpowiedzialnego za zaplombowanie. Poniżej kilka przykładów z różnych miejscowości.

4.1. Żyrardów

AWERS:

legenda w trzech linijkach >В. В. / 003 / Ж. Д.<. cyfry="">003< umieszczone w centrum, na wypukłym prostokącie. Całość w otoku

REWERS:

w centralnej części, na wypukłym prostokącie data zaplombowania >3 МАЯ 08<. poni="" cyfra="">II<. powy="" daty="" dookolny="" napis="">ЖИРАРДОВЪ<. ca="" w="">

DATOWANIE:

16 maja 1908 r.

Zdj. 16. Plomba kolejowa pochodząca z Żyrardowa.
_В. В. (W.W.) — ros. Варшава — Вена — pol. Warszawa — Wiedeń;_

_Ж.Д. (Ż.D.) — ros. Железная Дорога — pol. kolej żelazna;_

_ЖИРАРДОВЪ (ŻIRARDOW) — pol. Żyrardów;_

_МАЯ (MAJA) — pol. maj._

4.2. Koluszki

AWERS:

legenda w trzech linijkach >В. В. / / Ж. Д.<. niezidentyfikowane="" cyfry="" s="" umieszczone="" w="" na="" prostok="" ca="">

REWERS:

w centralnej części, na wypukłym prostokącie data zaplombowania >13 МАЯ 08<. poni="" cyfra="">II<. powy="" daty="" dookolny="" napis="">КОЛЮШКИ<. ca="" w="">

DATOWANIE:

26 maja 1908 r.

Zdj. 17. Plomba kolejowa z Koluszek.
_КОЛЮШКИ (KOLIUSZKI) — pol. Koluszki._

4.3. Skierniewice

AWERS:

legenda w trzech linijkach >В. В. / 143 / Ж. Д.<. cyfry="" s="" umieszczone="" w="" na="" prostok="">

REWERS:

w centralnej części, na wypukłym prostokącie nieczytelna data zaplombowania (rok >01). Poniżej cyfra >I<. powy="" daty="" dookolny="" napis="">СКЕРНЕВИЦЫ<

DATOWANIE:

1901 r. (?)

Zdj. 18. Plomba kolejowa ze Skierniewic.
_СКЕРНЕВИЦЫ (SKIERNIEWICY) — pol. Skierniewice._

4.4. Warszawa (linia Warszawa — Wiedeń)

AWERS:

legenda w trzech linijkach >В. В. / 231 / Ж. Д.<. cyfry="" s="" umieszczone="" w="" na="" prostok="" ca="">

REWERS:

w centralnej części, na wypukłym prostokącie data zaplombowania >26 IЮЛ 06ТРАНЗ. IV<. powy="" daty="" dookolny="" napis="">ВАРШАВА<. ca="" w="">

DATOWANIE:

8 sierpnia 1906 r.

Zdj. 19. Plomba kolejowa z Warszawy (linia Warszawa — Wiedeń).
_ТРАНЗ. (TRANZ.) — ros. транзитъ — pol. tranzyt;_

_IЮЛ (IJUŁ) — ros. (sprzed reformy) Iюль — pol. lipiec._

4.5. Warszawa Brzeska (linia Kolei Nadwiślańskiej)

AWERS:

w centralnej części wypukłe pole w kształcie prostokąta. Na nim znajdują się niezidentyfikowane cyfry. U góry, dookolnie skrót >П Р И.<. poni="" wypuk="" pola="" skr="">Ж. Д.<. ca="" w="">

REWERS:

w centralnej części, na wypukłym prostokącie data zaplombowania >2 МАЯ 12VII<. powy="" daty="" dookolny="" napis="">ВАРШАВА БР<. ca="" w="">

DATOWANIE:

15 maja 1912 r.

Zdj. 20. Plomba kolejowa z Warszawy Brzeskiej.
Skrót „П Р И.” („P R I”) widoczny na awersie pochodzi od słowa „Привислинская” . Zdecydowanie chodzi tutaj o linię Kolei Nadwiślańskiej — вислинская елезная орога (ПРИ. Ж.Д.). Linia ta została oddana do użytku w 1877 r. W 1896 r. została połączona z Koleją Warszawsko — Terespolską, zachowując swoją nazwę. Stacja Warszawa Brzeska pierwotnie znajdowała się na linii Kolei Warszawsko — Terespolskiej.

_ВАРШАВА БР — ros. Варшава Брестская — pol. Warszawa Brzeska._

4.6. Warszawa Obwodowa

AWERS:

legenda w trzech linijkach >В. В. / 072 / Ж. Д.<. cyfry="" s="" umieszczone="" w="" na="" prostok="">

REWERS:

w centralnej części, na wypukłym prostokącie data zaplombowania >27 ЯНВ 15XVI<. powy="" daty="" dookolny="" napis="">ВАРШАВА ОБВ.<

DATOWANIE:

9 luty 1915 r.

Zdj. 21. Dwie plomby pochodzące ze stacji Warszawa Obwodowa.
W tym przypadku ciekawostkę stanowi, że oba znane mi egzemplarze z „ВАРШАВА ОБВ.” pochodzą z początku lutego 1915 r. (31 stycznia miała miejsce bitwa pod Bolimowem z użyciem gazów bojowych). Powstaje podejrzenie, że obie są związane z transportami wojskowymi dla armii carskiej.

Stacja Warszawa Obwód powstała w ramach budowy Kolei Obwodowej Warszawy w 1876 r.

_ВАРШАВА ОБВ. (WARSZAWA OBW.) — ros. Варшава Обвод — pol. Warszawa Obwód;_

_ЯНВ (JANW) — ros. январь — pol. styczeń._

4.7. Warszawa Obwodowa — nietypowa plomba

AWERS:

w centralnej części cyfra >II⋆ СТ. ⋆ ВАРШАВА ОБВОД

REWERS:

w centralnej części wypukłe pole w kształcie prostokąta, na którym znajduje się nieczytelna data zaplombowania. U góry dookolnie skrót >П Р И В<. poni="" wypuk="" pola="" znajduj="" litery="">Ж. Д.

DATOWANIE:

1876? — 1915