Pacjent z cukrzycą interdyscyplinarnie - ebook

AUTORZY

Dr hab. n. med. Mariusz Dąbrowski, prof. UR

Zakład Patofizjologii Człowieka

Instytut Nauk Medycznych

Kolegium Nauk Medycznych

Uniwersytet Rzeszowski

******

Dr hab. n. med. Urszula Ambroziak

Katedra i Klinika Chorób Wewnętrznych i Endokrynologii

Uniwersyteckie Centrum Kliniczne

Warszawski Uniwersytet Medyczny

Dr n. med. i n. o zdr. Michał Błotnicki

Klinika Gastroenterologii i Hepatologii z Pododdziałem Chorób Wewnętrznych

Uniwersytecki Szpital Kliniczny im. F. Chopina w Rzeszowie

Katedra Chorób Wewnętrznych

Instytut Nauk Medycznych

Uniwersytet Rzeszowski

Dr n. med. Andrzej Depko

Poradnia Seksuologiczna i Patologii Współżycia

Samodzielny Wojewódzki Zespół Publicznych Zakładów

Psychiatrycznej Opieki Zdrowotnej w Warszawie

Prof. dr hab. n. med. Grzegorz Gajos

Klinika Choroby Wieńcowej i Niewydolności Serca

Uniwersytet Jagielloński, Collegium Medicum

Krakowski Szpital Specjalistyczny im. św. Jana Pawła II

Dr hab. n. med. Agnieszka Gala-Błądzińska, prof. UR

Klinika Chorób Wewnętrznych, Nefrologii i Endokrynologii z Pracownią

Medycyny Nuklearnej i Ośrodkiem Dializoterapii Klinicznego Szpitala

Wojewódzkiego Nr 2 im. Św. Jadwigi Królowej w Rzeszowie

Zakład Patofizjologii Instytutu Nauk Medycznych

Kolegium Nauk Medycznych

Uniwersytet Rzeszowski

Karolina Gutkowska

Studenckie Koło Naukowe przy Klinice Choroby Wieńcowej i Niewydolności Serca

Uniwersytet Jagielloński, Collegium Medicum

Lek. Joanna Hubska

Katedra i Klinika Chorób Wewnętrznych i Endokrynologii Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego

Szkoła Doktorska Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego

Dr n. med. Tomasz Jaworski

Oddział Chirurgiczny Ogólny z Pododdziałem Chirurgii Naczyniowej i Pododdziałem Neurochirurgii

Samodzielny Publiczny Zespół Zakładów Opieki Zdrowotnej

Powiatowy Szpital Specjalistyczny w Stalowej Woli

Dr n. med. Anna Juza

Klinika Gastroenterologii i Hepatologii z Pododdziałem Chorób Wewnętrznych

Uniwersytecki Szpital Kliniczny im. F. Chopina

Uniwersytet Rzeszowski

Aleksandra Karcińska

Studenckie Koło Naukowe przy Klinice Choroby Wieńcowej i Niewydolności Serca

Uniwersytet Jagielloński, Collegium Medicum

Dr n. med. Joanna Klimiuk

Katedra i Klinika Chorób Wewnętrznych, Pneumonologii i Alergologii

Uniwersyteckie Centrum Kliniczne

Warszawski Uniwersytet Medyczny

Dr n. med. Janina Kokoszka-Paszkot

Oddział Internistyczno-Geriatryczny

Szpital Specjalistyczny im. H. Klimontowicza w Gorlicach

Dr hab. n. med. Bogdan Kolarz, prof. UR

Zakład Reumatologii

Instytut Nauk Medycznych

Kolegium Nauk Medycznych

Uniwersytet Rzeszowski

Prof. dr hab. n. med. Maciej Machaczka

Zakład Patofizjologii Człowieka

Instytut Nauk Medycznych

Kolegium Nauk Medycznych

Uniwersytet Rzeszowski

Hematology Center Karolinska

Karolinska University Hospital Huddinge

Sztokholm, Szwecja

Dr n. med. i n. o zdr. Mariusz Małecki

Zakład Medycyny Rodzinnej

Uniwersytet Rzeszowski

Dr hab. n. med. inż. Bartłomiej Matejko, prof. UJ

Ośrodek Zaawansowanych Technologii Diabetologicznych

Katedra Chorób Metabolicznych

Uniwersytet Jagielloński, Collegium Medicum

Szpital Uniwersytecki w Krakowie

Lek. Joanna Muda-Urban

Uniwersytecki Szpital Kliniczny im. F. Chopina w Rzeszowie

Klinika Dermatologii

Uniwersytet Rzeszowski

Prof. dr hab. n. med. Marek Prost

Klinika Okulistyczna

Wojskowy Instytut Medycyny Lotniczej w Warszawie

Prof. dr hab. n. med. Andrzej Przybylski

Zakład Kardiologii

Kolegium Nauk Medycznych

Uniwersytet Rzeszowski

Klinika Kardiologii

Kliniczny Szpital Wojewódzki nr 2 w Rzeszowie

Prof. dr hab. n. med. Adam Reich

Zakład i Klinika Dermatologii

Instytut Nauk Medycznych

Kolegium Nauk Medycznych

Uniwersytet Rzeszowski

Dr n. med. Iwona Rościszewska-Żukowska

Kliniczny Szpital Wojewódzki nr 2 im. Św. Jadwigi Królowej w Rzeszowie

Zakład Neurologii

Kolegium Nauk Medycznych

Instytut Nauk Medycznych

Uniwersytet Rzeszowski

Dr inż. Beata Sińska

Zakład Żywienia Człowieka

Warszawski Uniwersytet Medyczny

Dr hab. n. med. Marcin Siwek, prof. UJ

Zakład Zaburzeń Afektywnych, Katedra Psychiatrii

Uniwersytet Jagielloński, Collegium Medicum

Prof. dr hab. n. med. Violetta Skrzypulec-Plinta

Zakład Zdrowia Reprodukcyjnego i Seksuologii

Katedra Zdrowia Kobiety

Wydział Nauk o Zdrowiu

Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach

Dr n. med. Konrad Stępień

Oddział Kliniczny Choroby Wieńcowej i Niewydolności Serca

Krakowski Szpital Specjalistyczny im. św. Jana Pawła II

Zakład Chorób Zatorowo-Zakrzepowych

Uniwersytet Jagielloński, Collegium Medicum

Lek. Monika Storman

Katedra i Klinika Chorób Wewnętrznych, Pneumonologii i Alergologii

Uniwersyteckie Centrum Kliniczne

Warszawski Uniwersytet Medyczny

Lek. Krzysztof Wojtasik-Bakalarz

Zakład Farmakologii Klinicznej

Katedra Farmakologii

Uniwersytet Jagielloński, Collegium Medicum

Dr n. o zdr. Zborowska Katarzyna

Zakład Zdrowia Reprodukcyjnego i Seksuologii

Katedra Zdrowia Kobiety

Wydział Nauk o Zdrowiu

Śląski Uniwersytet Medyczny w KatowicachWYKAZ SKRÓTÓW

6MWT – (6 minute walk test), test 6-minutowego marszu

AASLD – American Association for the Study of Liver Diseases

AC – (adhesive capsulitis), adhezyjne zapalenie torebki stawowej

ACE – oznaczenie enzymu konwertującego angiotensynę

ADA – (American Diabetes Association), Amerykańskie Towarzystwo Diabetologiczne

ADHD – (attention deficit hyperactivity disorder), zespół nadpobudliwości ruchowej z deficytem uwagi

ADL – (Activities of Daily Living), ocena stanu czynnościowego

AF – (atrial fibrillation), migotanie przedsionków

AF – aktywność fizyczna

AFP – α-fetoproteina

AGB – (adjustable gastric banding), regulowana opaska żołądkowa

AGEs – (advanced glycation end products), gromadzenie się końcowych produktów glikacji

AGS – (American Geriatrics Society), Amerykańskie Towarzystwo Geriatryczne

AHCL – (advanced closed-loop hybrid), zaawansowany hybrydowy system pętli zamkniętej

AIH – (autoimmune hepatitis), autoimmunologiczne zapalenie wątroby

AIHA – (autoimmune hemolytic anemia), niedokrwistość autoimmunohemolityczna

ALEH – La Asociación Latinoamericana para el Estudio del Hígado

AMH – (anti-Müllerian hormone), hormon antymüllerowski

ANA – (anti-nuclear antibodies), przeciwciała przeciwjądrowe

ANCA – przeciwciała przeciwko cytoplazmie neutrofili

anty-Tg – (thyroid tyroeglobulin antibodies), przeciwciała przeciwko tyreoglobulinie

AOS – ambulatoryjna opieka specjalistyczna

ATD – (autoimmune thyroid disease), autoimmunologiczna choroba tarczycy

BED – (binge eating disorder), zespół napadowego jedzenia

BMD – (bone mineral density), ocena gęstości mineralnej

BMI – (Body Mass Index), wskaźnik masy ciała

BPD-DS – (biliopancreatic diversion duodenal switch), operacja wyłączenia żółciowo-trzustkowego z przełączeniem dwunastnicy

CChN – cukrzycowa choroba nerek

CDT – (Clock Drowning Test), ocena funkcji umysłowych

CEA – antygen rakowo-płodowy

CFS – (Clinical Frality Scale), Kliniczna Skala Kruchości

CgA – chromogranina A

CGM – (Continuous Glucose Monitoring), systemy ciągłego monitorowania glukozy

CHAD – choroba afektywna dwubiegunowa

chol-LDL – cholesterol LDL

CMV – cytomegalowirus

COG – całościowa ocena geriatryczna

CTGF – (connective tissue growth factor), czynnik wzrostu tkanki łącznej

CTS – (carpal tunnel syndrome), zespół cieśni nadgarstka

DA – (diabetic amyotrophy), amiotrofia cukrzycowa

DAN – (diabetic autonomic neuropathy), cukrzycowa autonomiczna neuropatia

DC – (Dupuytren’s contracture), przykurcz Dupuytrena

DCA – (diabetic cheiroartropathy), cheiroartropatia cukrzycowa

DCCT/EDIC – (The Diabetes Control and Complications Trial/Epidemiology of Diabetes Interventions and Complications Study), badania dotyczące m.in. wpływu wyrównania cukrzycy na powikłania odległe

DISH – (diffuse idiopathic skeletal hyperostosis), rozlana idiopatyczna hiperostoza szkieletu

DLCO – (diffusion lung capacity for carbon monoxide), zdolność dyfuzji gazów w płucach

DM – (diabetes mellitus), cukrzyca

DMI – (diabetic muscle infarction), cukrzycowy zawał mięśni

DSPN – (distal symmetric polyneuropathy), przewlekła symetryczna polineuropatia dystalna

EASL – European Association for the Study of the Liver

ESC – (European Society of Cardiology), Europejskie Towarzystwo Kardiologiczne

ESG – (endoscopic sleeve gastroplasty), endoskopowa plikacja żołądka

ESNM – European Society for Neurogastroenterology and Motility

EURETINA – Europejskie Towarzystwo Retinologów

FEF25–75% – (forced expiratory flow), przepływ w drobnych oskrzelach

FEV1 – (forced expiratory volume in one second), natężona objętość wydechowa pierwszosekundowa

FOH – (fear of hypoglycaemia), strach przed hipoglikemią

FT4 – (free tyroxine), wolna frakcja tyroksyny

FVC – (forced vital capacity), natężona pojemność życiowa płuc

GD – (Graves-Basedow disease), choroba Gravesa-Basedowa

GDM – (gestational diabetes mellitus), ciężarne chorujące na cukrzycę ciążową

GDS – (Geriatric Depression Scale), ocena nastroju u pacjenta geriatrycznego

GEBT – Gastric Emptying Breath Test – test oddechowy

GES – (gastric electrical stimulation), elektryczna stymulacja żołądka

GKS – glikokortykosteroidy

GLP-1 – (glucagon-like peptide 1), agoniści receptora glukagonopodobnego typu 1

GVHD – (graft-versus-host disease), przeszczep przeciwko gospodarzowi

HAPO – Hyperglycemia and Adverse Pregnancy Outcome

HBA1C – hemoglobina glikowana

hCG – (human chorionic gonadotropin), ludzka gonadotropina kosmówkowa

HCV – (hepatitis C virus), wirusowe zapalenie wątroby typu C

HF – (heart failure), niewydolność serca

HFmrEF – (heart failure with mildly reduced ejection fraction), pacjenci z HF z łagodnie obniżoną frakcją wyrzutową

HFpEF – (heart failure with preserved ejection fraction), przewlekła niewydolność serca z zachowaną frakcją wyrzutową

HFpEF – heart failure with preserved efection fraction), pacjenci z HF z zachowaną frakcją wyrzutową

HFrEF – (heart failure with reduced ejection fraction), pacjenci z HF z obniżoną frakcją wyrzutową

HIV – (human immunodeficiency virus), ludzki wirus niedoboru odporności

HLH – (hemophagocytic lymphohistiocytosis), limfohistiocytoza hemofagocytarna

IADL – (Activities of Daily Living), ocena stanu czynnościowego

ICM – (iodine contrast media), środki kontrastowe

IDF – (International Diabetes Federation), Międzynarodowa Federacja Diabetologiczna

Ig anty-GAD – (glutamic acid decarboxylase antibody), przeciwciała przeciwko dekarboksylazie kwasu glutaminowego

IGF-1 – (insulin-like growth factor), insulinopodobny czynnik wzrostu

ILR – (implantable loop recorder), wszczepialny rejestrator arytmii

IPF – (idiopathic pulmonary fibrosis), idiopatyczne zwłóknienie płuc

IPOM – Indywidualny Plan Opieki Medycznej

ITP – (immune thrombocytopenia), immunologiczna plamica małopłytkowa

LGA – (large for gestational age), nadmierny wzrost płodowy i makrosomia

LJMS – (limited joint mobility syndrome), zespół ograniczonej ruchomości stawów

LPP – leki przeciwpsychotyczne

LVEF – (left ventricular ejection fraction), wartość frakcji wyrzutowej lewej komory

MAS – (macrophage activation syndrome), zespół aktywacji makrofagów

MASH – (metabolic dysfunction-associated steatohepatitis), stłuszczeniowe zapalenie wątroby związane z zaburzeniami metabolicznymi

MASLD – (metabolic dysfunction-associated steatotic liver disease), stłuszczeniowa choroba wątroby związana z zaburzeniami metabolicznymi

MCTD – (mixed connective tissue disease), mieszana choroba tkanki łącznej

MEN1 – gen meniny 1

MetALD – (metabolic dysfunction and alcohol associated steatotic liver disease), grupa pacjentów, którzy spełniają kryteria MASLD, jednak spożywają nadmierną ilość alkoholu

MR – (magnetic resonance), rezonans magnetyczny

MRE – elastrografia metodą rezonansu magnetycznego wątroby

NAFL – (non-alcoholic fatty liver ), niealkoholowe stłuszczenie wątroby

NASH – (nonalcoholic steatohepatitis), stłuszczeniowe zapalenie wątroby

NEN – nowotwór neuroendokrynny

NES – (night eating syndrome), zespół jedzenia nocnego

nie-chol-HDL – cholesterol nie-HDL

NOAC – (novel oral anticoagulants), doustne leki przeciwzakrzepowe nowej generacji

OBS – zespół obturacyjnego bezdechu sennego

OGTT – (oral glucose tolerance test), doustny test obciążenia glukozą

OTC – (Over-The-Counter), leki sprzedawane bez recepty

OUN – ostre uszkodzenie nerek

PCSK9 – (proprotein convertase subtilisin/kexin 9), inhibitory proproteiny konwertazy subtylizyny/kexyny typu 9

pCT – perfuzyjna tomografia komputerowa

PEF – (peak expiratory flow), szczytowy przepływ wydechowy

PIP – (potentially inappropriate prescriptions), Potencjalnie Niewłaściwe Leki

PNL – (potentially inappropriate medications), Potencjalnie Niewłaściwe Leki

PP – polipeptyd trzustkowy

PTD – Polskie Towarzystwo Diabetologiczne

PTMS – Polskie Towarzystwo Medycyny Sportowej

RTG – rentgen

RYGB – (gastric bypass Roux-en-Y), ominięcie żołądkowo-jelitowe

SADI – (single-anastomosis duodeno-ileostomy), pętlowe wyłączenie żółciowo-trzustkowe

SCD – (sudden cardiac death), nagły zgon sercowy

SG – (sleeve gastrectomy), rękawowa resekcja żołądka

SGLT1 – kotransporter Na+/glukozowy

SGLT2 – (sodium-glucose cotransporter 2), inhibitory kotransportera sodowo-glukozowego typu 2

SHHS – Sleep Heart Health Study

SLE – (systemic lupus erythematosus), toczeń rumieniowaty układowy

SNF – (small fiber neuropathy), neuropatia cienkich włókien

SNN – schyłkowa niewydolność nerek

START/STOPP – (Screening Tool to Alert to Right Treatment)/(Screening Tool of Older People’s Prescriptions), Irlandzkie kryteria Start/Stop, zintegrowane z narzędziem służącym do wykrywania potencjalnych pominięć w preskrypcji leków pacjentom w wieku starszym – odpowiednik europejskiego wykazu leków nieodpowiednich do stosowania w starości

STAT3 – (signal transducer and activator of transcription 3), przetwornik sygnału i aktywatora transkrypcji 3

SVD – (The Saint Vincent Declaration), Deklaracja z Saint Vincent

T3 – (triiodothyronine), trijodotyronina

T4 – (thyroxine), tyroksyna

TBS – (trabecular bone score), wskaźnik oceniający mikroarchitekturę kości

TC – cholesterol całkowity,

TF – (trigger finger), zapalenie pochewki ścięgna

TG – triglicerydy, chol-HDL – cholesterol HDL

TIND – (treatment-induced neuropathy of diabetes), neuropatia cukrzycowa wywołana leczeniem

TIR – (time in range), czas spędzany w zakresie glikemii docelowej

TK – tomografia komputerowa

TPOAb – (thyroid peroxidase antibody), przeciwciała przeciwko tyreoperoksydazie

TRAb – (TSH-receptor antibodies), autoprzeciwciała przeciwko receptorowi TSH

TSH – (thyroid stimulating hormone), hormon tyreotropowy

TUG – (Timed Up and Go), ocena stanu fizycznego

UACR – (urinary albumin to creatinine ratio), ocena wskaźnika albuminy do kreatyniny w pojedynczej porcji moczu

UEG – United European Gastroenterology

USG – ultrasonografia

VEGF – (vascular endothelial growth factor), czynnik wzrostu śródbłonka naczyniowego

VIP – (vasoactive intestinal peptide), wazoaktywny peptyd jelitowy

WHO – (World Health Organization), Światowa Organizacja Zdrowia

ZUM – zakażenie układu moczowego

ŻChZZ – żylna choroba zakrzepowo-zatorowaPRZEDMOWA

Szanowni Państwo,

Pracując od ponad 30 lat w poradni diabetologicznej często zastanawiałem się, jak nasi pacjenci są postrzegani i widziani oczami lekarzy innych specjalności? Bo przecież ogromna większość osób z cukrzycą trafiających do naszych gabinetów, czy też do oddziałów szpitalnych, jest obciążona wieloma innymi schorzeniami. Współczesna diabetologia, a wraz z nią my, diabetolodzy, też odeszliśmy już od glukocentryzmu i nauczyliśmy się zwracać u naszych chorych uwagę nie tylko na glikemię, dzienniczki samokontroli (a w dzisiejszej dobie także coraz częściej na wykresy i raporty AGP z systemów ciągłego monitorowania glikemii), czy odsetek hemoglobiny glikowanej, ale też na ich masę ciała, ciśnienie tętnicze, funkcję nerek, lipidogram, aktywność enzymów wątrobowych, obecność chorób układu krążenia, pytamy o wzrok, objawy neuropatii itp. Dzieje się tak, bo mamy świadomość, że nasi chorzy to pacjenci z wielochorobowością, trafiający także do gabinetów lekarzy wielu innych specjalności, bo cukrzyca uszkadza nie tylko naczynia krwionośne, oczy, nerki i włókna nerwowe, ale też skórę, stawy, mięśnie, płuca i inne tkanki oraz narządy. Oprócz tego nasi pacjenci mogą też chorować na różne schorzenia zupełnie niezależne od obecności cukrzycy, ale ta współchorobowość może sprawiać, że te choroby modyfikują przebieg i leczenie cukrzycy, a cukrzyca i sposób jej terapii też może oddziaływać na przebieg tych schorzeń.

Aby więc znaleźć odpowiedź na nurtujące mnie pytanie, jak widzą naszych pacjentów koleżanki i koledzy innych specjalności, zaprosiłem do współpracy szerokie grono ekspertów w swoich dziedzinach, także tych niebędących lekarzami. Nie ukrywam, że zależało mi troszkę na „wypromowaniu” mojego macierzystego Uniwersytetu Rzeszowskiego, stąd wśród zaproszonych autorów jest całkiem sporo moich koleżanek, kolegów i bliskich współpracowników z Kolegium Nauk Medycznych, w tym kierowników klinik ze znaczącym dorobkiem naukowym, ale też lekarzy praktyków, świetnych fachowców w obrębie swoich specjalizacji, będących dopiero na początku swojej drogi i budujących swój dorobek naukowy. Oprócz nich moje zaproszenie przyjęło też wielu prominentnych przedstawicieli świata polskiej medycyny, w tym konsultanci krajowi w swoich dziedzinach, czy też moje znakomite koleżanki i koledzy z innych uczelni, z którymi miałem okazję niejednokrotnie współpracować, a których prace i umiejętność przekazywania wiedzy zawsze obserwowałem z niekłamanym uznaniem. Jestem wszystkim Autorom winien ogromną wdzięczność za przyjęcie zaproszenia i podjęcie się trudu opisania swojego postrzegania pacjentów, którzy oprócz schorzeń będących przedmiotem ich specjalności chorują także na cukrzycę, jak również tego, jakie szkody może wywołać cukrzyca w narządach i tkankach będących domeną ich specjalności. Starałem się w niewielkim tylko stopniu ingerować w ostateczny kształt poszczególnych rozdziałów, pozwalając Autorom na rozwinięcie ich twórczej fantazji. Czytając przesyłane mi sukcesywnie rozdziały niejednokrotnie z wielkim zainteresowaniem odkrywałem ziemie dotychczas mi nieznane, czytając o różnych narządowo specyficznych skutkach wywoływanych przez naszą „ulubioną” chorobę, odczuwając przy tym ogromną pokorę przed bezmiarem własnej niewiedzy. Mam nadzieję, że dla czytelników lektura tego dzieła będzie równie ciekawym i frapującym przeżyciem, jak dla mnie.

Przechodząc do indywidualnych podziękowań, to przepraszam, że nie będę stosował zasad poprawności politycznej, dziękując najpierw Autorom płci żeńskiej, ale będę trzymał się kolejności poszczególnych rozdziałów.

Bardzo dziękuję dr Annie Juzie pracującej w Poradni Diabetologicznej przy Uniwersyteckim Szpitalu Klinicznym (USK) w Rzeszowie oraz w Kolegium Nauk Medycznych (KNM) Uniwersytetu Rzeszowskiego (UR), z którą współpracuję na wielu płaszczyznach, zarówno w ramach działalności Oddziału Podkarpackiego PTD, jak też na płaszczyźnie naukowej, za przygotowanie rozdziału o cukrzycy i ciąży. Dr Juza prowadzi wiodący na Podkarpaciu ośrodek, pod którego opieką znajduje się największa ilość pacjentek z cukrzycą typu 1 i ciążą, przy wykorzystaniu wsparcia Wielkiej Orkiestry Świątecznej Pomocy, ale oprócz tego leczy też wiele kobiet z cukrzycą ciążową, stąd moje zaproszenie dla niej do przygotowania tego rozdziału.

Dziękuję prof. Bartłomiejowi Matejce, z którym moje drogi zawodowe też miały okazję się skrzyżować, a którego poprosiłem o przygotowanie rozdziału o bezdyskusyjnie ważnej roli aktywności fizycznej i o tym, jak to bezpiecznie robić w cukrzycy. Szczególnie jeśli ten wysiłek ma być trochę większy niż standardowe 30 minut marszu.

Bardzo dziękuję dr Janinie Kokoszce-Paszkot za przygotowanie rozdziału o tym, jak leczyć pacjentów z cukrzycą, którzy już bardzo dawno temu wyrośli z wieku juniora, a i wiek średni też już jest za nimi. A warto pamiętać, że osoby 65+ stanowią ogromną większość pacjentów w naszych poradniach – np. na Podkarpaciu 77% osób przyjmujących leki przeciwcukrzycowe, to osoby w tym właśnie przedziale wiekowym.

Nasi pacjenci chorują na cukrzycę, ale umierają głównie z powodu chorób sercowo-naczyniowych. Z prof. Grzegorzem Gajosem mieliśmy okazję spotykać się wielokrotnie i jest on stałym gościem organizowanych przez dr Juzę i przeze mnie Podkarpackich Spotkań z Diabetologią, a jego wykłady dotyczące niewydolności serca i choroby wieńcowej sprawiły, że nie mogłem sobie odmówić przyjemności zaproszenia go do napisania tych rozdziałów (przy okazji dokładając mu sporo pracy). W tym miejscu bardzo dziękuję jemu i jego „drużynie” – panu dr. Konradowi Stępniowi i młodzieży akademickiej (Karolinie Gutkowskiej oraz Aleksandrze Karcińskiej) za przygotowanie tych dwóch rozdziałów.

Dziękuję prof. Andrzejowi Przybylskiemu, Kierownikowi Kliniki Kardiologii z Pododdziałem Ostrych Zespołów Wieńcowych Klinicznego Szpitala Wojewódzkiego (KSW) nr 2 w Rzeszowie oraz Zakładu Kardiologii w KNM UR za podjęcie się wyzwania napisania rozdziału o trochę mniej docenianych, a z klinicznego punktu widzenia bardzo ważnych kardiologicznych skutkach cukrzycy pod postacią zaburzeń rytmu. Prof. Przybylski uczynił to w sposób bardzo przejrzysty i zrozumiały, za co składam mu wielkie podziękowanie.

Dziękuję mojej koleżance z Zakładu Patofizjologii Człowieka KNM UR, prof. Agnieszce Gali-Błądzińskiej za przybliżenie wieloaspektowego problemu przewlekłej choroby nerek w cukrzycy, która niekoniecznie musi być nefropatią cukrzycową.

Dziękuję dr Mariuszowi Małeckiemu za uświadomienie nam, diabetologom, jak istotnym problemem jest leczenie pacjentów z cukrzycą w warunkach POZ i jak ważna w tym kontekście jest współpraca na linii lekarz rodzinny–diabetolog. Zwłaszcza, że na Podkarpaciu spośród ponad 150 tysięcy osób z cukrzycą, ponad 100 tys. pacjentów pozostaje pod wyłączną opieką lekarzy rodzinnych.

Bardzo dziękuję dr Joannie Hubskiej i dr hab. Urszuli Ambroziak za przygotowanie rozdziału o endokrynopatiach związanych z cukrzycą bądź z nią współwystępujących i za całą garść praktycznych porad dla nas, diabetologów, jak sobie radzić z tym problemem.

Dziękuję dr Michałowi Błotnickiemu, pracującemu w Klinice Gastroenterologii i Hepatologii z Pododdziałem Chorób Wewnętrznych USK w Rzeszowie, za przygotowanie rozdziału o związkach cukrzycy z chorobami układu pokarmowego, ze szczególnym uwzględnieniem narastającego w ostatnich latach problemu związanej z metabolizmem stłuszczeniowej choroby wątroby, którą na dobrą sprawę możemy stwierdzić u praktycznie każdego z naszych pacjentów z cukrzycą typu 2 i nadmierną masą ciała.

Dziękuję pani dr Joannie Mudzie-Urban oraz prof. Adamowi Reichowi, kierownikowi Kliniki Dermatologii w USK w Rzeszowie, a przy okazji kierownikowi Instytutu Nauk Medycznych w KNM UR, za przygotowanie rozdziału o chorobach dermatologicznych spowodowanych cukrzycą lub z nią współistniejących i za szerokie, ale przystępne i obrazowe (dosłownie) przedstawienie tych schorzeń.

Dziękuję dr. Tomaszowi Jaworskiemu, który poprawił jakość życia i wyrównanie cukrzycy moim licznym pacjentom z cukrzycą (w tym typu 1) i otyłością poprzez przeprowadzenie u nich zabiegu chirurgii bariatrycznej/metabolicznej, dzięki czemu kilkoro z nich uwolnił od konieczności insulinoterapii. Ale przede wszystkim dziękuję za przygotowanie rozdziału o zabiegach bariatrycznych u osób z cukrzycą i korzyściach zdrowotnych, które te zabiegi oferują.

Bardzo dziękuję panu prof. Markowi Prostowi, byłemu konsultantowi krajowemu i wielkiemu autorytetowi w dziedzinie okulistyki, za podjęcie się trudu przygotowania niełatwego (wbrew pozorom) rozdziału o powikłaniach ocznych cukrzycy. Podobnie jak poprzedni, także ten rozdział jest wsparty tabelami i rycinami, które ułatwiają zrozumienie problemu i wizualizują algorytmy diagnostyczno-terapeutyczne.

Bardzo dziękuję pani dr Katarzynie Zborowskiej i prof. Violetcie Skrzypulec-Plincie, z którą moja znajomość sięga jeszcze czasów studenckich, za bardzo przejrzyste uświadomienie nam, diabetologom, że problemy kobiet z cukrzycą wykraczają daleko poza ciążę i mogą mieć bardzo zróżnicowany obraz.

Dziękuję też prof. Bogdanowi Kolarzowi za bardzo szerokie i wnikliwe, a przy tym znacząco poszerzające moją wiedzę przedstawienie licznych problemów ze strony układu kostno-szkieletowego, w których cukrzyca ma swój znaczący udział.

O tym, że pacjenci z cukrzycą niedomagają seksualnie raczej wszyscy wiemy. Ale wiedza w tym temacie dr. Andrzeja Depko jest zdecydowanie większa i stąd moje wielkie podziękowania za przybliżenie nam wiedzy, że zaburzenia seksualne w cukrzycy nie ograniczają się jedynie do zaburzeń erekcji u panów cierpiących na cukrzycę, ale jest to problem znacznie szerszy i bardziej złożony oraz dotykający także kobiety z cukrzycą.

Bardzo dziękuję pani dr Iwonie Rościszewskiej-Żukowskiej pracującej w KSW nr 2 w Rzeszowie za bardzo uporządkowane i dogłębne przedstawienie problemu zaburzeń neurologicznych w cukrzycy i uświadomienie, że nie każda neuropatia w cukrzycy musi być neuropatią cukrzycową.

Dziękuję też dr Beacie Sińskiej z Zakładu Żywienia Człowieka Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego za przyjęcie mojego zaproszenia do napisania rozdziału o diecie w cukrzycy i licznych pułapkach czyhających na pacjentów oraz lekarzy. Jej wykłady, których bardzo lubię słuchać, unaoczniają jak ważny jest ten aspekt terapii cukrzycy.

Wiele już napisano o dwukierunkowych związkach pomiędzy cukrzycą i depresją. Sam nawet miałem okazję być współautorem jednej z takich prac wraz z prof. Piotrem Dziemidokiem i prof. Martą Makarą-Studzińską. Jest to temat, na który w ostatnich latach zwraca się coraz większą uwagę, stąd moje wielkie podziękowania dla prof. Marcina Siwka i dr. Krzysztofa Wojtasika-Balakarza za uświadomienie nam, że dusza w cukrzycy też cierpi na wielu płaszczyznach.

Bardzo dziękuję kierownikowi Zakładu Patofizjologii Człowieka KNM UR za przyjęcie zaproszenia i napisanie rozdziału poświęconego zaburzeniom hematologicznym w cukrzycy oraz uświadomienie, że to też może być ważki problem u naszych pacjentów.

Last but not least bardzo dziękuję dr Monice Storman i dr Joannie Klimiuk za bardzo wnikliwe i szczegółowe przedstawienie związanych z cukrzycą problemów ze strony układu oddechowego i potencjalnych mechanizmów (hiperglikemii, hiperinsulinemia, neuropatia), które łączą cukrzycę z różnymi zaburzeniami pulmonologicznymi.

Na koniec, pomimo, że długość powyższych akapitów nie jest równa, nie znaczy to, że moja wdzięczność względem autorów poszczególnych rozdziałów jest różna, dlatego raz jeszcze chcę wszystkim osobom zaangażowanym w pisanie tych rozdziałów głęboko, serdecznie i z równą siłą podziękować. Chcę też złożyć wielkie podziękowania dla pani Agnieszki Szlanty, która z ramienia PWN sprawowała pieczę nad tym dziełem. Bez jej udziału, mogę to stwierdzić ze stuprocentową pewnością, książka ta nie miałaby prawa powstać. Przepraszam, że moja przedmowa jest tak długa, ale chciałem wyrazić swoją wdzięczność dla wszystkich osób zaangażowanych w powstanie tego – mam nadzieję – interesującego obrazu naszych pacjentów widzianych oczami różnych specjalistów. A na koniec pozostaje mi życzyć czytelnikom ciekawej i przyjemnej lektury.

Dr hab. n. med. Mariusz Dąbrowski, prof. UR