Paweł zwany Szawłem - ebook

Przyczyną napisania listu Świętego Pawła do Koryntian był ogólny chaos i nieporządek, który powstał w zaborze w Koryncie.

List ma charakter karcący, korygujący wręcz upominający. Zresztą większość listów z Nowego Testamentu jest napisana w podobnym charakterze. Autor poucza, wytyka błędy a także często przestrzega, że takie zachowanie doprowadzi do zagłady, końca świata i piekła. Napominają niewiernych i tych co zeszli ze ścieżki wiary. Krzyczeli o nawrócenie w imię Boga.

Jedno zło, rodziło następne. Doprowadzając do czynów skandalicznych i niegodnych. Najgorszymi jednak grzechami narodów była pycha, chciwość, nieczystość i brak wiary w Boga. Wiara i prawo żydowskie przeplatało się z naukami kościoła Jezusowego. Jedni i drudzy udowadniali sobie swoje racje. Każdy wiedział najlepiej i jego Bóg był bardziej boski, bardziej godny i to jego należało bardziej czcić i poważać.

Paweł zarzucał poganom moralne rozluźnienie, nieporządek w zgromadzeniu, fałszywe nauki, które zaprzeczają nauce kościoła i zmartwychwstaniu Jezusa Chrystusa. Ciekawe, gdyż sam jeszcze niedawno był tym samym faryzejskim sługą, który miał za cel tępić wyznawców Chrystusa. Tępić tych, którzy sprzeniewierzyli się prawu rzymskiemu a w Jezusie Chrystusie widzą zbawiciela świata. Jak to się stało? Co miało wpływ na jego przemianę?Rozdział 1

Paweł z Tarsu — później Święty Paweł początkowo był zagorzałym przeciwnikiem i tępicielem chrześcijan. Jego historia nie jest jakąś szczególną historią. Pełno jest w biblii podobnych przemian, o których nie rozprawia się na kartach Pisma Świętego. Wiele ludzi z okrutnych zbirów czy rzezimieszków nawróciło się i poszło za Chrystusem. Pawłowi w pewnym momencie jego życia objawił mu się Jezus w drodze do Damaszku. Właśnie wtedy udał się tam po to by po raz kolejny odszukać wyznawców Jezusa i doprowadzić ich przed sąd. Po tym objawieniu jego postawa oraz zachowanie i poglądy całkowicie się zmieniły. Choć nie należał do grupy dwunastu apostołów, służył wiernie swojemu nowemu Panu, głosząc słowo Boże. Tym samym dostał przydomek Apostoła narodów.

Paweł tak naprawdę nosił imię Szaweł. Urodził się jako Szaweł z Tarsu około 8 roku po narodzeniu Chrystusa. Był obywatelem rzymskim i pobożnym faryzeuszem.

Faryzeuszami była to jedno ze stronnictw religijno-politycznych Izraela. Kojarzyło się z negatywnymi cechami. Wywodzili się z niższych warstw społecznych. Cieszyli się dużym poparciem zwykłych ludzi ponieważ im pomagali. Dużą uwagę poświęcili sprawom zwykłych ludzi. Pomagali im w trudach codzienności. Ich „Pismem Świętym” była Tora. Ale nie tylko. Uznawali wszelkie protokoły i tradycje ustne. Wierzyli w zmartwychwstanie praz w to, że po śmierci jest życie wieczne. W nieśmiertelność duszy oraz w to, że po śmierci za dobre czyny jest nagroda a za złe kara. Naturalną rzeczą dla faryzeuszy to, że wierzą w Boga ale też wierzą w inne twory takie jak anioły czy demony. W pewnym momencie uważani byli za ekspertów w każdej dziedzinie. Zaczęło to wywoływać u nich zachowanie pyszne. Takie zachowanie na każdym kroku krytykował Jezus. Nie mógł pogodzić się z ich obłudą i pychą. Szaweł był jednym z nich — faryzeuszy a z wykształcenia, rzemieślnikiem. W wieku trzydziestu lat udał się w daleką podróż do Damaszku. Jego zadaniem było pojmać i aresztować wyznawców Jezusa. Wtedy właśnie ukazał mu się Jezus Chrystus za pomocą obłoku światła i zadał mu jedno pytanie

— Szawle czemu mnie prześladujesz?

Odpowiedział:

— Kto ty jesteś Panie?

— Jam jest Jezus Chrystus, którego prześladujesz. Wstań. Idź do miasta a tam ci powiedzą co masz czynić.

Po tym spotkaniu i zdarzeniu Paweł na trzy dni stracił wzrok. Nie jadł i nie pił. A jego pobratyńscy pomogli mu wstać z ziemi i zaprowadzili go do Damaszku.Rozdział 3

Dalsza część Ewangelii głosi, że Ananiaszowi we śnie objawił się Bóg. Kazał mu iść na ulicę Prostą i zapytać o Szawła. Ten natomiast miał się znajdować w domu Judy. Szaweł miał się tam modlić.

Ananiasz miał go uzdrowić ze ślepoty i ochrzcić lecz jednak bardzo bał się tej misji, ponieważ wiedział jakim człowiekiem jest Szaweł. Wiedział, że jest zdolny do najgorszych okropności względem chrześcijan. Jednak Pan pouczył go, że ten właśnie został wybrany i nawrócony, by od dnia swojego chrztu być jego wiernym sługą i nieść światu dobrą nowinę o zmartwychwstałym.

Udał się więc pełen trwogi do domu Judy na spotkanie z Szawłem. Nałożył na niego swoje ręce a ten natychmiast odzyskał wzrok.Rozdział 4

Po tym wydarzeniu Szaweł przybrał imię Paweł. Został ochrzczony przez Ananiasza i spędził jeszcze jakiś czas w Damaszku. Głosił prawdę objawioną i opowiadał wszystkim o tym, co mu się przytrafiło. Większość ludzi poznała w nim zagorzałego fanatyka i przeciwnika Jezusa i trudno im było uwierzyć w jego przemianę. Ten jednak kroczył dumnie i odważnie głosząc ewangelię, co nie podobało się jego zwierzchnikom, faryzeuszom i uczonym w piśmie. Nie mogli pojąć co zdarzyło się w głowie, sercu i umyśle Pawła i skąd taka nagła i niespodziewana zmiana.

Paweł nauczał codziennie i każdego. W pewnym momencie przychodziły do niego tłumy. Wspierał ubogich i chorych, biednych i opuszczonych i przede wszystkim mówił, że Jezus Chrystus jest Mesjaszem, Synem Boga i jedynym Zbawicielem świata, i tylko jemu należy się chwała teraz i na wieki wieków, gdy jeszcze jakiś czas temu negował to całkowicie. Tymi słowami szerzył zamieszanie i niepokój wśród ludności żydowskiej. Przecież jego nauka stała w całkiem sprzeczności z prawem rzymskim i religią judaizmu. Nie cieszył się spokojem ponieważ żydzi postanowili go zgładzić. Paweł jednak przejrzał ich zamiary. Wiedział, że swoim postepowaniem sprowadził na siebie gniew faryzejski. Nie mógł opuścić miasta, ponieważ u jego bram czekali na niego faryzeusze, by go pojmać. Uczniowie i przyjaciele Pawła nie zamierzali do tego dopuścić. Nie chcieli by straż chwytała Pawła. Wymyślili sposób by pomóc mu wymknąć się z miasta. Upletli duży kosz wielkości człowieka i spuścili w nim Pawła przez okno w murze. Dzięki temu Paweł bezpiecznie opuścił miasto nie narażając swojego zdrowia i życia i ominął straż, która czyhała na jego życie. Wrócił do Jerozolimy, chciał przyłączyć się do apostołów i uczniów. Jednak większość ludzi, z którymi się spotykał bała się go. Przecież dopiero co widzieli go po przeciwnej stronie poglądów i przekonań. Teraz był i opowiadał się za Chrystusem. Nie wiedzieli czy jego przemiana jest prawdziwa, czy to wszystko na potrzeby dalszych prześladowań. Pewnego dnia poznał Barnabę. Ten przygarnął go i zaprowadził do Apostołów.Barnaba

Barnaba urodził się na Cyprze. Z pochodzenia był żydem. Jego rodzice pochodzili z pokolenia Lewi. Byli ludźmi zamożnymi i liczącymi się w swoim kraju. Gdy uzyskał wiek szkolny rodzice oddali go na nauki do sławnego w tamtych czasach nauczyciela i mistrza Gamaliela. Bardzo dużo się od niego nauczył. Barnaba był pierwszym uczniem Chrystusa. Jako jeden z pierwszych przyjął nauki Jezusa. Pozostał razem z Apostołami po zmartwychwstaniu i zesłaniu Ducha Świętego. Mimo, iż był bogaty, rodzice zostawili mu pokaźny majątek on wyparł się go. Wolał porzucić wszystko i głosić nauki Jezusowe oraz żyć w ubóstwie. Swoje bogactwo i majątek rozdał biednym i ubogim

Piotr uzdrawiał w imię Chrystusa. Uzdrowił sparaliżowanego od 8 lat Eneasza, wskrzesił też uczennicę imieniem Tabita. Te i inne uzdrowienia sprawiły, że wielu się nawróciło i uwierzyło. Wiele osób, którzy stracili wiarę odzyskali ją.

Dla chrześcijan przemiana Szawła z Tarsu jest i była bardzo ważna. Należy pamiętać, że Szaweł był jednym z zagorzałych krytyków czy wrogów chrześcijaństwa. W bardzo brutalny sposób tępił chrześcijan. Był hebrajczykiem, pochodził z ugrupowania faryzeuszy, co oznaczało, że posiadał dość negatywne cechu i skojarzenia. Był też przywódcą religijnym. Pochodził z Tarsu co stawiało go na dosyć uprzywilejowanej pozycji. Tars w tamtych czasach był miasteczkiem uniwersyteckim, co oznaczało, że miał on nieograniczony dostęp do literatury i nauki. Mógł swobodnie korzystać z wiedzy mistrzów i nauczycieli a także z nurtów takich jak stoicyzm, z nauki czy z kultury.

Kolejnym przywilejem jakim posiadał Paweł było posiadanie rzymskiego obywatelstwa. Zresztą odziedziczył go po swoim ojcu też namiestniku rzymskim. Był człowiekiem wykształconym, specjalistą w kulturze i filozofii hellenistycznej. Biegle władał greką i wykazywał zdolności do nauki języków. Znał na pamięć cytaty znanych poetów i bardzo chętnie z nich korzystał w życiu codziennym.

Paweł sam wielokrotnie wspominał, że wywodzi się z rodu faryzeuszy i że pobierał od nich nauki. Wykształcenie jego było bez żadnej pobłażliwości. Było poddane surowym faryzejskim doktrynom. Jego umysł i sposób myślenia był ukształtowany już od najmłodszych lat. Jego pierwszy nauczyciel Gamaliel był wysoko postawionym i dobrze wykształconym rabinem. Paweł miał 14 lat, kiedy został do niego wysłany na nauki. Wielokrotnie przechwalał się, że jest synem faryzejskim oraz obnosił się ze swoją gorliwością i przestrzegania judaizmu. Miał się za lepszego i bardziej pobożnego od niejednego swojego rówieśnika.

Był całkowicie, wręcz fanatycznie oddany prawu żydowskiego. Był tak nim pochłonięty, że w pewnym momencie bardzo trudno było oddzielić wiarę od życia codziennego. Judaizm jest bardzo rygorystycznym wyznaniem. Jego podstawowym fundamentem jest stwierdzenie, że wierzę w jednego Boga. Bóg ten jest jeden, nie ma innego, w jednej osobie i jest niepodzielni. Chrześcijanie wierzyli w Boga w trzech osobach: Bóg Ojciec, Syn Boży i Duch Święty. Judaizm głosił, że Bóg to byt niematerialny czyli nie ma ciała. Ten Bóg jest jedynym stwórcą świata. Jest jego Panem, opiekunem i nadzorcą. Dlatego też Paweł nie potrafił przyjąć do wiadomości, że chrześcijański Bóg jest w trzech osobach. Że Jezus Chrystus jest Synem Bożym, Maryja jest matką Syna Bożego, a Duch Święty sprawił, że stała się brzemienna. Chrześcijanie mieli swoją biblie, wyznawcy judaizmu prawo zapisane jako Halach. Ich obowiązkiem, zarówno jednych jak i drugich było ich przestrzeganie pod groźbą wiecznego potępienie. Niedopełnienie prawa Halachu jest uważane za grzech a przepisy te dotyczą zarówno stref kultury jak i liturgii. Zalicza się do tego na przykład obchodzenie święta szabatu czy innych żydowskich uroczystości czy spożywanie pokarmów koszernych.

Prawo żydowskie, takie tradycyjne to 619 przykazań, złożone z 248 nakazów (na przykład nakaz szanowania rodziców) i zakazów (zakaz mordowania) jest ich 365. Głównym podziałem ich jest podział na przykazania pochodzące z Tory i pochodzące od rabinów.

Szabatem w judaizmie określany jest jako siódmy, ostatni dzień tygodnia. To dzień odpoczynku. Trwa od zachodu słońca w piątek do zachodu słońca w sobotę. Jest obchodzony na pamiątkę stworzenia świata. Pascha natomiast wiąże się z postem. W tym okresie nie ma zabaw, imprez czy śmiechów. Ludzie przywdziewają pokutne szaty i zachowują się jakby byli w żałobie.

Koszerność potraw to pewna reguła, która od wieków kojarzy się z prawem żydowskim. Wywodzi się z Tory, księgi judaizmu. Jest to jedna z wielu zasad przestrzeganych przez ortodoksyjnych żydów. Zasada ta głosi, że nie można łączyć produktów mlecznych z produktami pochodzenia zwierzęcego. Przerwa pomiędzy spożywaniem tych posiłków nie może być mniejsza niż 6 godzin.

Pokarmy koszerne natomiast według Tory, to pokarmy pozyskiwane ze zwierząt, które same jedzą i przeżywają, oraz są parzystokopytne. Należą też do nich ptaki ale tylko takie, które są udomowione.

Zasada ta dotyczy także przygotowywania posiłków. Mówi, że do przyrządzania posiłków potrzebne są co najmniej dwa komplety garnków, naczyń czy innych kuchennych sprzętów. Sama koszerność dzieli produkty na dwa rodzaje: te dozwolone do spożycia i niedozwolone. Dozwolone do spożycia to produkty koszerne. Niedozwolone produkty są produktami nieczystymi, które z pewnością ortodoksyjny żyd nie spożyje. Mięso musi pochodzić od zwierząt przeżuwających, które mają „rozszczepione kopyto.” Starotestamentowy Bóg wyraźnie wskazał, które zwierzęta można konsumować (Kpł. 11,3; Pwt. 14,6) Do tego rodzaju zwierząt należą między innymi: świnie, wielbłądy, zające. Ale nie tylko te zwierzęta zostały wymienione w starym Testamencie. Także zwierzęta małe, które poruszają się po ziemi. Nieczystymi zaś określił łasice, myszy, krety, żółwie czy jaszczurki (Kpł. 11,29—31) Nieczyste dla narodu izraelskiego były także zwierzęta o czterech kończynach takie jak: koty, psy, lwy czy tygrysy). Znaleźć można też wzmiankę o rybach zarówno słodkowodnych jak i słonowodnych. Ryby z płetwami oraz łuskami mogą być jedzone ale inne ryby i zwierzaki żyjące w wodzie, które tych cech nie posiadają już nie. Lista jest naprawdę długa a na niej zostały uwzględnione tez ptaki oraz inne zwierzęta latające. (Kpł. 11,13—19) Do nieczystych ptaków latających nie zaliczane były indyki, bażanty czy kurczaki.

Można tu pokusić się o pewne spostrzeżenia. Bóg zabrania jeść zwierząt, które same są pożywieniem dla innych zwierząt czy które mogą się, żywić rozkładającym się ciałem.

Do koszernej żywności żydzi zaliczają też mleko, jajka pochodzenia odzwierzęcego a także owoce drzew trzyletnich. Dużo słyszy się też o winach koszernych.

Aby wino zachowało zasadę koszerności musi także spełniać pewne zasady i wymogi. Żydzi są pod tym względem bardzo rygorystyczni. Przy produkcji takiego wina nie mogą przebywać kobiety. Są takie, które na kartach zarówno Nowego jak i Starego Testamentu odegrały ważną rolę, jednakże na tle zamieszek religijnych czy konfliktów społecznych jako pierwsze stawały się ofiarami. Kobiety są anonimowe bezimienne. Rzadko wspomina się ich zasługi czy poczynania dla społeczeństwa. Pełnią mało zaszczytne role. Nie były wpuszczane do świątyni a co dopiero dopuszczane do jakichkolwiek obrządków czy chociażby wytwarzania jakichkolwiek wyrobów koszernych. Winogrona na koszerne wino należy odpowiednio uprawiać i zbierać. Czas zbioru liczy się od czwartego roku owocowania krzewu a co siedem lat winnica powinna odpoczywać. Można to porównać zarówno do prawa szabatu jak i do stworzenia świata, gdzie nawet Bóg siódmego dnia odpoczywał. Według tradycji małą ilość wina powinno się wylać. Ma to symbolizować urodzaj i zapewnić obfite zbiory na następne lata.

Picie alkoholu zarówno w chrześcijaństwie jak i w judaizmie nie jest zabronione. Należy to robię z umiarem i szacunkiem do siebie i innych.

Urządzenia przy produkcji koszernego wina powinny być użyte tylko raz do tej czynności. Ale nie tylko te wyżej wymienione produkty według kultury żydowskiej są koszerne. Koszerna jest także wódka (wykonana ze zboża lub ziemniaków) lub sól czysta bez dodatków i konserwantów.Rozdział 6

Paweł reprezentował bardzo radykalną, żydowską postawę. Nie ma się co dziwić albowiem odebrał bardzo radykalne, szorstkie i surowe wychowanie i żydowskie wykształcenie. To właśnie sprawiało, że bardzo wrogo, wręcz z niechęcią odnosił się do wszystkiego, co chociażby w najmniejszym stopniu było różne i sprzeciwiało się z prawem żydowskim. Atakował nauki kościoła, jego wyznawców i samego Jezusa Chrystusa. Negował jego boskość i pochodzenie. Uważał go za oszusta i nie przyjmował do wiadomości nauk objawionych. Nie mieściło mu się w głowie, że Jezus sam siebie nazywał Synem Bożym i Zbawicielem Świata. Że prorocy właśnie jego zapowiadali i mianowali go Mesjaszem. To wszystko, te prawdy Jezusowa podważały całą jego idee zbawienia. Wszystko to czego się uczył przez lata. Zakłócało jego spokój ducha i stało w sprzeczności z prawem żydowskim.

Wiara w judaizmie przyjmowała, że gdy przyjdzie Mesjasz, zmarli powstaną z grobu. Nawet ciała, które uległy już rozkładowi zostaną uzdrowione. W tamtych czasach powstawały liczne sekty. Zresztą współcześnie także powstają coraz to nowe odłamy religii. Byle jaki rzeźnik ogłosi się guru. Byle tylko miał cechy przywódcze a pójdą za nim narody. Istniała między innymi sekta żydowska inaczej sekta nazarejczyków. I tak właśnie byli nazywani pierwsi chrześcijanie. Zachowywali oni prawo mojżeszowe oraz wszelkie tradycje żydowskie, do których należało między innymi: obrzezanie i nie odrzucała faktu dziewiczego poczęcia Jezusa z łona dziewicy, matki Maryi za pośrednictwem Ducha Świętego. Paweł niemal fanatycznie dążył do jej rozbicia i unicestwienia, gdyż nie zgadzała się z jego przekonaniami i wyznawała inne światopoglądy niż te, które do tej pory znał i uważał. W dosłownym tego słowa znaczeniu powziął sobie za cel całkowite zniszczenie kościoła i ich zwolenników. W związku z tym udał się z polecenia namiestnika do Damaszku. Była to bardzo daleka podróż, którą odbywał ze swoimi zwolennikami. Celem jej było pojmanie jak największej liczby zwolenników Chrystusa, zarówno kobiet, jak i mężczyzn i przyprowadzenie ich przed sąd. Mieli zostać osądzeni za sprzeniewierzenie się judaizmowi. Jednak nie wszystko poszło tak jak planował. Na jego drodze stanął Jezus w słupie światła. Oślepił go, oświecił i powalił na ziemię. Z jasności przemówił głos

— Szawle dlaczego mnie prześladujesz?

— Kto ty jesteś Panie? — spytał — Jam jest Jezus Chrystus, którego prześladujesz. Wstań, idź do miasta i tam ci powiedzą, co masz robić.

Towarzysze Pawła byli zaszokowani tym co się stało. Słyszeli głos, ale nie wiedzieli, kto mówi i jak wygląda. Zaprowadzili go do Damaszku, tak jak powiedział głos.

Kolejnym zjawiskiem dziwnym, szokującym, niespodziewanym było to, że gdy Paweł otworzył oczy nic nie widział. Stracił wzrok na skutek spotkania z Panem. Nie wiedział gdzie iść i gdzie się znajduje. Musiał uzyskać pomoc od swoich pobratymców i ci wzięli go pod ręce i zaprowadzili do Damaszku do domu Judy. Tam nie jadł i nie pił przez trzy dni. Trwał w modlitwie.

W tym samym czasie Bóg nawiedził Ananiasza we śnie. Polecił mu udać się na ulicę Prostą w poszukiwaniu Szawła. Miał go uzdrowić ze ślepoty i ochrzcić. „Nakarmiono go o odzyskał siły (Dz 9,13—19)

Początkowo Paweł twierdził że „głosił ewangelię z obowiązku” gdyż miał dług wdzięczności za uzdrowienie go ze ślepoty. Jego nawrócenie było gwałtowne i tak niespodziewane, że większość ludzi w Jerozolimie w tym apostołowie w nie nie wierzyło. Wręcz bało się go. Mieli w pamięci krzywdy jakie wyrządzał wyznawcom Chrystusa. Wielkiej przemianie uległ przede wszystkich charakter Szawła. Był człowiekiem opętanym manią prześladowania chrześcijan, nietolerancyjnego, zagorzałego fanatyka, gwałtownego, pełnego pychy. Gdy spotyka Jezusa staje się dobry, łagodny, skromny, cierpliwy, poświęca się ludziom i naucza o Bogu. Odrzuca konwenanse i prawo żydowskie, którym był zagorzałym obrońcą. Zmienił się także jego sposób myślenia oraz jego nastawienie do wyznawców Chrystusa. Przebywał wśród uczniów i apostołów. Mimo, że się go początkowo bali, przyjęli go do swojego grona.

Paweł uwielbiał swoje korzenie, żydowskie dziedzictwo i prawo. Zmienił się sam i porzucił to wszystko, dla wiary w Jezusa Chrystusa. Sam zaczął głosić dobrą nowinę: „I zaczął głosić w synagogach, że Jezus jest Synem Bożym” (Dz 9,20) Wreszcie zaakceptował fakt, że Jezus Chrystus jest synem Bożym i pojął Trójcę Świętą.

Wiara chrześcijańska stała się aspektem życia, które zostało jego sensem życia i istnienia. Zrozumiał, że ukrzyżowanie Chrystusa stało się nie końcem ale nowym początkiem. Ofiara i śmierć stała się życiem dobra nad złem. Że „Bóg dla nas grzechem uczynił Tego, którego nie znał grzechu” (2 kor 5,21)

Szaweł zmienił też swoją misję. Z pogromcy chrześcijan stał się misjonarzem światła, traktując wszystkich na równi, gdy jeszcze przed objawieniem się mu Boga patrzył na wszystkich „niefaryzeuszy” z góry jako osobniki gorsze, biedniejsze i gorzej wykształconych. W Chrystusie zobaczył mistrza, zbawiciela i Boga. Zbawcę wszystkich ludzi i przede wszystkim wybawcę swojej osoby. Ta zmiana była wielka. I zdziwienie jeszcze większe. Każdy, kto spotykał Pawła powtarzał: „Czy to nie jest ten sam, który w Jerozolimie prześladował wyznawców tego imienia i przybył tu po to, aby ich uwięzić i zaprowadzić do arcykapłana” (Dz 9,21)

Nawrócenie świętego Pawła to punkt zwrotny w jego życiu a także pewna lekcja. Lekcja nie tylko dla niego ale i dla wszystkich chrześcijan. To zwycięstwo dobra nad złem. To świadectwo, że nawet zagorzały przeciwnik wiary pod wpływem boskim nawróci się a sam Paweł mówił, że Jezus, który powstał z martwych sprawił, że jego życie się odmieniło.

Nawrócenie to było procesem długim a nie pojedynczym zdarzeniem. Polega na pogłębianiu wiary, treningu sumienia a także na nauce i poznawaniu nauk Jezusa.

Święty Paweł był człowiekiem bardzo specyficznym. Urodził się w Tarsie około 5—10 roku. Obywatel rzymski, gorliwy faryzeusz. Twierdził, że prześladuje chrześcijan, ponieważ są odmieńcami i sprzymierzają się prawu i religii rzymskiej. To była wielka zniewaga. Wielu z nim przysporzył cierpień. Miał krew na rękach. Podróżując do Damaszku przepełniała go nienawiść i zemsta.