Pielęgniarstwo internistyczne - ebook

AUTORZY

Dr n. med., mgr piel. Bogusława Banaszak-Żak

Zakład Gerontologii i Pielęgniarstwa Geriatrycznego, Katedra Pielęgniarstwa, Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach

Dr hab. n. med. Monika Chorąży

Klinika Neurologii, Uniwersytet Medyczny w Białymstoku

Dr n. med. Sławomir Lech Czaban

Zakład Anestezjologii i Intensywnej Terapii, Uniwersytet Medyczny w Białymstoku

Mgr piel. Beata Dębska

Zakład Gerontologii i Pielęgniarstwa Geriatrycznego, Katedra Pielęgniarstwa, Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach

Lek. Joanna Domagała

SP ZOZ Wojewódzki Szpital Specjalistyczny nr 3 w Rybniku

Dr n. o zdr., mgr piel. Marta Hreńczuk

Zakład Pielęgniarstwa Chirurgicznego, Transplantacyjnego i Leczenia Pozaustrojowego, Warszawski Uniwersytet Medyczny

Dr hab. n. med. i n. o zdr., mgr piel. Barbara Jankowiak

Zakład Zintegrowanej Opieki Zdrowotnej, Uniwersytet Medyczny w Białymstoku

Dr n. med., mgr piel. Iwona Teresa Jarocka

Zakład Anestezjologii i Intensywnej Terapii, Uniwersytet Medyczny w Białymstoku

Mgr piel. Katarzyna Jarosz

Zakład Gerontologii i Pielęgniarstwa Geriatrycznego, Katedra Pielęgniarstwa, Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach

Dr n. med., mgr piel. Bożena Kirpsza

Zakład Pielęgniarstwa Chirurgicznego, Uniwersytet Medyczny w Białymstoku

Dr n. med., mgr piel. Krystyna Klimaszewska

Zakład Zintegrowanej Opieki Medycznej, Uniwersytet Medyczny w Białymstoku

Mgr piel. Anna Kliś

Zakład Propedeutyki Pielęgniarstwa, Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach

Dr hab. n. o zdr., mgr piel. Grażyna Kobus

Zakład Medycyny Klinicznej, Wydział Nauk o Zdrowiu, Uniwersytet Medyczny w Białymstoku

Dr n. o zdr., mgr piel. Ewelina Kolarczyk

Zakład Gerontologii i Pielęgniarstwa Geriatrycznego, Katedra Pielęgniarstwa, Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach

Dr hab. n. med. i n. o zdr., mgr piel. Beata Kowalewska

Zakład Zintegrowanej Opieki Medycznej, Uniwersytet Medyczny w Białymstoku

Mgr piel. Adriana Kowalik-Kabat

Zakład Gerontologii i Pielęgniarstwa Geriatrycznego, Katedra Pielęgniarstwa, Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach

Mgr piel. Agata Kulikowska

Zakład Anestezjologii i Intensywnej Terapii, Uniwersytet Medyczny w Białymstoku

Dr n. med., mgr piel. Katarzyna Łagoda

Zakład Medycyny Klinicznej, Uniwersytet Medyczny w Białymstoku; Klinika Chorób Wewnętrznych i Chorób Metabolicznych, Uniwersytecki Szpital Kliniczny w Białymstoku

Dr n. med. Agnieszka Łebkowska

Klinika Chorób Wewnętrznych i Chorób Metabolicznych, Uniwersytet Medyczny w Białymstoku, Uniwersytecki Szpital Kliniczny w Białymstoku

Dr n. o zdr., mgr piel. Magdalena Malesińska

Zakład Medycyny Wieku Rozwojowego i Pielęgniarstwa Pediatrycznego, Uniwersytet Medyczny w Białymstoku

Dr hab. n. o zdr., mgr piel. Agnieszka Młynarska, prof. SUM

Zakład Gerontologii i Pielęgniarstwa Geriatrycznego, Katedra Pielęgniarstwa, Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach

Dr n. med., mgr piel. Zofia Nowak-Kapusta

Zakład Promocji Zdrowia i Pielęgniarstwa Środowiskowego, Katedra Pielęgniarstwa, Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach

Dr n. o zdr., mgr piel. Agata Sacharewicz

Zakład Medycyny Wieku Rozwojowego i Pielęgniarstwa Pediatrycznego, Uniwersytet Medyczny w Białymstoku

Mgr piel. Magdalena Selewońko

Zakład Medycyny Klinicznej, Uniwersytet Medyczny w Białymstoku; II Klinika Nefrologii z Oddziałem Nadciśnienia Tętniczego i Pododdziałem Dializoterapii, Uniwersytecki Szpital Kliniczny w Białymstoku

Dr n. med., mgr piel. Regina Sierżantowicz

Zakład Pielęgniarstwa Chirurgicznego, Uniwersytet Medyczny w Białymstoku

Dr n. med., mgr piel. Katarzyna Krystyna Snarska

Zakład Medycyny Klinicznej, Uniwersytet Medyczny w Białymstoku

Mgr piel. Joanna Świerczek

Zakład Gerontologii i Pielęgniarstwa Geriatrycznego, Katedra Pielęgniarstwa, Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach

Mgr piel. Aneta Trzcińska

Zakład Propedeutyki Pielęgniarstwa, Śląski Uniwersytet Medyczny w KatowicachPRZEDMOWA

Jednym z najważniejszych elementów opieki medycznej we współczesnym świecie jest edukacja zdrowotna pacjentów i ich rodzin, przygotowanie ich do aktywnego udziału w procesie leczenia i rehabilitacji, podejmowania samodzielnych decyzji terapeutycznych, a także do samoopieki w warunkach domowych.

Podręcznik „Pielęgniarstwo internistyczne. Zalecenia pielęgniarskie dla pacjentów i ich opiekunów” kierowany jest do wszystkich osób zainteresowanych podnoszeniem kwalifikacji zawodowych i poszerzaniem wiedzy w zakresie opieki nad pacjentem z przewlekłymi schorzeniami internistycznymi, tj. dla pielęgniarek, położnych, opiekunów medycznych, dietetyków.

Autorzy poszczególnych rozdziałów zwracają szczególną uwagę na konieczność prowadzenia szeroko pojętej edukacji zdrowotnej, której celem jest nie tylko zapoznanie pacjenta z istotą choroby, lecz przede wszystkim niedopuszczenie do jej powikłań, nawrotów oraz nauczenie pacjenta życia z chorobą lub niepełnosprawnością.

W poszczególnych rozdziałach została przedstawiona ogólna charakterystyka wybranych przewlekłych schorzeń internistycznych: definicja, klasyfikacja, epidemiologia, czynniki ryzyka i przyczyny choroby, obraz kliniczny i powikłania, diagnostyka oraz podstawowe metody leczenia i rehabilitacji. W podręczniku znajdują się również rozdziały dotyczące specyficznych problemów opieki nad pacjentami w wieku geriatrycznym i ze schorzeniami neurologicznymi. Jest to uzasadnione faktem stale wzrastającej liczby osób w wieku geriatrycznym, z wielochorobowością, zespołem kruchości, zaburzeniami poznawczymi, które wymagają kompleksowej opieki medycznej na oddziałach internistycznych.

Na końcu każdego rozdziału zamieszczona jest propozycja zaleceń pielęgniarskich dotycząca samoopieki w warunkach domowych, skierowanych do pacjenta i/lub jego opiekunów.

Zalecenia obejmują m.in. wskazówki dotyczące:

• zasad prowadzenia samoobserwacji, np. pomiarów glikemii, ciśnienia tętniczego, rozpoznanie objawów wskazujących na zaostrzenie przebiegu choroby,

• sposobów unikania czynników ryzyka zaostrzenia choroby przewlekłej,

• rozpoznawania i unikania działań niepożądanych leków,

• profilaktyki upadków i powikłań zakrzepowo-zatorowych,

• metod radzenia sobie ze stresem czy zaburzeniami snu,

• właściwego przygotowania się do badań diagnostycznych,

• zalecanych i przeciwwskazanych form aktywności fizycznej,

• żywienia,

• zalecanych szczepień ochronnych.

Aktualnie na polskim rynku wydawniczym nie ma opracowań, które szczegółowo prezentują praktyczne zalecenia pielęgniarskie dedykowane pacjentom, ich opiekunom i rodzinom. Przedstawione propozycje zaleceń pielęgniarskich mogą być zatem wykorzystane w praktyce klinicznej do przygotowania pisemnych zindywidualizowanych wskazówek postępowania.

Katarzyna Łagoda, Agnieszka Łebkowska1. Przygotowanie pacjentów z chorobą przewlekłą do samoopieki

Katarzyna Łagoda

Leczenie chorób przewlekłych wymaga od pacjenta rzetelnej wiedzy, zaufania do specjalistów w zakresie medycyny, woli życia i wiary w skuteczność terapii, cierpliwości oraz dobrej motywacji. Współpracę chorego z jego lekarzem najczęściej określa się za pomocą definicji zaproponowanej przez Briana Haynesa jako: „zakres, do jakiego zachowanie pacjenta w odniesieniu do przyjmowania leków, przestrzegania diety i modyfikacji stylu życia pozostaje zgodny z zaakceptowanymi przez chorego zaleceniami medycznymi”. W wielu chorobach przewlekłych brak współpracy chorego staje się jednym z najważniejszych czynników powodujących małą skuteczność terapii.

W języku polskim określenie „przestrzeganie zaleceń terapeutycznych” jest bardzo obszerne i odnosi się do wielu aspektów procesu terapeutycznego. Dotyczy m.in.: przyjmowania leków we właściwej dawce, przestrzegania zaleceń żywieniowych, wykonywania ćwiczeń, a także unikania szkodliwych substancji lub czynników zaostrzających objawy chorobowe. Zatem z jednej strony określenie to wiąże się z medycznymi i farmakologicznymi aspektami leczenia, z drugiej zaś łączy się ze zmianą dotychczasowego stylu życia. Natomiast w literaturze anglojęzycznej można się spotkać z kilkoma różnymi określeniami, tj.: compliance, adherence, persistence, concordance. Pojawiający się najczęściej termin adherence jest najbardziej zbliżony znaczeniowo do polskiego „przestrzegania zaleceń terapeutycznych” i obejmuje zarówno medyczne, jak i pozamedyczne ustalenia dotyczące leczenia. Z kolei określenie compliance dotyczy przede wszystkim przestrzegania wskazań lekarza dotyczących przyjmowania przepisanych leków. Persistence rozumie się jako wytrwałość pacjenta w leczeniu. Jest to szczególnie ważne w odniesieniu do chorób przewlekłych, w których proces terapeutyczny może trwać latami, a nawet do końca życia. Natomiast termin concordance oznacza relacje między lekarzem i pacjentem. Zakłada się, że w całym procesie leczenia obie strony są aktywne, dyskutują ze sobą i zgodnie dochodzą do porozumienia na temat przebiegu terapii. Pacjent lepiej rozumiejący sens działań diagnostycznych, rehabilitacyjnych i leczniczych będzie miał większą motywację do przestrzegania planu terapii.

Wymienione pojęcia są ze sobą powiązane, jednak wydaje się, że największe znaczenie praktyczne ma termin adherence, ponieważ jest najogólniejszy i umożliwia globalne spojrzenie na proces leczenia oraz zwraca szczególną uwagę na znaczenie obustronnej współpracy. Skuteczna komunikacja, aktyw-ny udział pacjenta (i/lub jego rodziny) oraz partnerska relacja z zespołem terapeutycznym to czynniki bardzo istotne w procesie leczenia, a zwłaszcza w terapii długoterminowej chorób przewlekłych.

Jednak wielu pacjentów ma problemy ze stosowaniem się do zaleceń lekarskich, w tym z systematycznym przyjmowaniem leków. Obserwacje poczynione przy użyciu elektronicznych baz danych wskazują, że w niektórych chorobach przewlekłych, np. w nadciśnieniu tętniczym, połowa pacjentów przerywa rozpoczętą terapię w ciągu roku. Wyniki bezpośredniego pomiaru stężenia leków w moczu lub surowicy wykazują, że co najmniej ¹/₄ pacjentów ich nie przyjmuje mimo deklarowanego stosowania się do wspólnie ustalonych zasad terapii.

Dotychczasowe badania prowadzone przez Światową Organizację Zdrowia wskazują, że przeciętnie co drugi chory nie przestrzega prawidłowo zaleceń terapeutycznych. W Polsce odsetek ten jest jeszcze wyższy i w przypadku niektórych chorób sięga ponad 70%. Co ważne, wyniki opierają się przede wszystkim na deklaracjach pacjentów uzyskanych na podstawie kwestionariuszowych narzędzi badawczych, zatem w praktyce odsetek chorych niewspółpracujących w sposób prawidłowy może być jeszcze większy.

Dotychczas opisano kilkaset czynników mających rozmaity wpływ na przestrzeganie zaleceń terapeutycznych. Zgodnie ze schematem zaproponowanym przez Światową Organizację Zdrowia można je podzielić na pięć głównych grup:

• czynniki społeczne i ekonomiczne,

• czynniki związane z systemem opieki zdrowotnej,

• czynniki związane ze schorzeniem,

• czynniki związane z terapią,

• czynniki związane z pacjentem.

Przyczyny tego zjawiska leżą zarówno po stronie pacjentów, jak i pracowników służby zdrowia. Na chorych najbardziej wpływają czynniki psychologiczne i społeczno-ekonomiczne, np.: funkcjonowanie poznawcze, satysfakcja z życia, osobowość, poczucie kontroli własnego życia oraz stan psychiczny, stygmatyzacja z powodu choroby, brak wsparcia rodzinnego i społecznego, sytuacja materialna, ubezpieczenie zdrowotne. Powody związane z opieką medyczną to przede wszystkim: dostęp do opieki zdrowotnej, nieprawidłowa komunikacja z lekarzem i nieangażowanie chorego w ustalanie planu terapii.

Przyczyny związane z terapią to: wysokie koszty, nieskuteczność leków, działania niepożądane, nieakceptowana przez pacjenta forma terapii, np. iniekcje insuliny, nieprzyjazny schemat dawkowania leków.

Do czynników mających wpływ na przestrzeganie zaleceń leżących po stronie pacjenta należą m.in.: cechy demograficzne (wiek, płeć, wykształcenie), cechy osobowości (pesymizm, brak wiary w siebie, lenistwo, brak dobrej organizacji, zapominanie), poglądy, przekonania, niska wiedza na temat choroby, metod leczenia i zalecanego trybu życia.

Następstwa nieprzestrzegania zaleceń terapeutycznych mogą odnosić się do:

• pogorszenia stanu zdrowia pacjenta,

• wystąpienia ostrych i przewlekłych powikłań,

• wzrostu zapotrzebowania na porady lekarskie,

• konieczności wykonywania dodatkowych badań diagnostycznych i stosowania dodatkowych leków,

• zwiększenia częstości hospitalizacji,

• zgonów pacjentów.

Do negatywnych następstw nieprzestrzegania zaleceń terapeutycznych, dotyczących całej populacji, należą dodatkowe koszty, na które składają się wydatki m.in. na:

• porady lekarskie, badania diagnostyczne, leki,

• hospitalizację,

• koszty związane z niezdolnością do pracy (utracona produktywność, zasiłki chorobowe).

Koszty dodatkowych hospitalizacji i porad lekarskich będących następstwem nieprzestrzegania zaleceń terapeutycznych w Stanach Zjednoczonych szacuje się na 10 mld dolarów rocznie, a wszystkie koszty bezpośrednio i pośrednio związane z nieprzestrzeganiem tychże zaleceń – na blisko 300 mld dolarów. Podobna sytuacja ma miejsce w Europie, gdzie straty spowodowane przez nieprzestrzeganie zaleceń terapeutycznych ocenia się na setki miliardów euro rocznie. Konsekwencje finansowe tego zjawiska dla publicznego systemu opieki zdrowotnej w Polsce szacowane są na co najmniej 10% budżetu NFZ, czyli ok. 6 mld złotych rocznie.

Opracowano liczne metody, które mogą pomóc w poprawie skuteczności leczenia i przestrzeganiu zaleceń terapeutycznych przez pacjentów. Za właściwe przygotowanie pacjentów z chorobami przewlekłymi do samoopieki w warunkach domowych odpowiedzialni są wszyscy członkowie zespołu terapeutycznego, np.: lekarze, pielęgniarki, położne, opiekun medyczny, fizjoterapeuta, psycholog, dietetyk, podolog, terapeuta zajęciowy, edukator zdrowia itd.

Podstawowe znaczenie we właściwym przygotowaniu pacjentów do samoopieki ma edukacja terapeutyczna. Pracownicy służby zdrowia powinni poznać chorego i dostosować proces leczenia do jego potrzeb i możliwości. Polepszenie współpracy można osiągnąć, prowadząc dialog motywujący i angażując chorego w ustalanie planu terapii.

Edukacja zdrowotna jest procesem uczenia się ludzi jak żyć, aby zachować oraz doskonalić zdrowie własne i innych, a w przypadku wystąpienia choroby lub niepełnosprawności aktywnie uczestniczyć w jej leczeniu, radzić sobie z problemami zdrowotnymi i zmniejszać ich skutki. Edukacja zdrowotna to ważny element procesu terapeutycznego. Istotą działań jest wypracowanie u odbiorców edukacji umiejętności podejmowania właściwych decyzji dotyczących rozwiązywania indywidualnych bądź środowiskowych problemów zdrowotnych. Edukacją zdrowotną należy objąć nie tylko pacjenta, lecz także bliskich chorego. Należy podkreślić, że działania edukacyjne warto okresowo powtarzać, aby zgodnie z psychologicznymi podstawami ludzkich zachowań ułatwić zapamiętanie i zinternalizowanie informacji. Zadowolenie pacjenta z wyników, które są osiągane w trakcie leczenia, jest silnym czynnikiem motywującym do systematycznej kontynuacji terapii.

Obecnie wyróżnia się 3 modele edukacji zdrowotnej:

• model edukacji zdrowotnej ukierunkowany na zdrowie (tzw. edukacja promująca lub uczestnicząca) – przekazanie wiedzy i kształtowanie umiejętności wdrażania zachowań korzystnych dla zdrowia, aktywizowanie do podejmowania działań prozdrowotnych,

• model edukacji zdrowotnej zorientowany na czynniki ryzyka (tzw. edukacja autorytatywna) – motywowanie, doradzanie, dawanie wskazówek, wspieranie we wprowadzaniu zmian pozytywnie wpływających na zdrowie; dominuje komunikacja jednokierunkowa,

• model edukacji zdrowotnej zorientowany na chorobę (tzw. edukacja uczestnicząca) – uświadamianie związku między różnorodnymi czynnikami ryzyka a określoną chorobą, wspólne poszukiwanie rozwiązania problemu zdrowotnego.

Najlepsze efekty w nauczaniu pacjentów ma wcześniej opracowany, indywidualny program, obejmujący cztery główne etapy edukacji, jak: diagnozowane, planowanie, realizacja i ocena podjętych działań. Najbardziej efektywna jest edukacja indywidualna.

Rozpoznanie problemów odbiorców edukacji (diagnoza), powinno obejmować m.in. ocenę: gotowości pacjenta do uczenia się – motywacji do uczenia się, zakresu i poziomu wiedzy/umiejętności już posiadanych przez pacjenta, oczekiwań w zakresie edukacji zdrowotnej, identyfikacji deficytu wiedzy i umiejętności, wyników edukacji prowadzonej w przeszłości, zakresu reedukacji.

Planowanie edukacji obejmuje następujące działania:

• określenie zadań, celów, jakie edukator chce osiągnąć,

• określenie efektów edukacji (wiedza, umiejętności i postawy uczestników oczekiwane po zakończonym procesie edukacji),

• dobór/przygotowanie niezbędnych treści edukacji,

• przygotowanie zasobów: rzeczowych (pomieszczenie, sprzęt, środki dydaktyczne) i osobowych,

• zaplanowanie:

– form organizacyjnych (indywidualna, grupowa, zbiorowa),

– metod dydaktycznych,

– środków dydaktycznych i materiałów informacyjnych dla pacjentów (zalecane),

– czasu potrzebnego do osiągnięcia efektów (liczba spotkań, czas trwania pojedynczych zajęć);

• przygotowanie metod ewaluacji procesu edukacji (ankiety, testy, zadania do rozwiązania).

Przekazując informacje dla pacjentów, warto pamiętać o 7 zasadach nauczania. Wyróżnia się 7 podstawowych zasad kształcenia, takich jak:

1. Zasada poglądowości.

2. Zasada świadomej aktywności.

3. Zasada wiązania teorii z praktyką.

4. Zasada systematyczności (systemowości).

5. Zasada przystępności (stopniowania trudności).

6. Zasada trwałości wiedzy i umiejętności.

7. Zasada indywidualizacji zespołowości.

Spośród metod edukacji i budowania motywacji pacjentów należy wymienić:

• instruowanie pacjentów (instrukcje ustne, informacje pisemne, pokaz, instruktaż, wykład, pogadanka, projekcja filmu, dyskusja, warsztaty),

• metodę zadaniową, perswazję, modelowanie, „nagradzanie i karanie”,

• wzmożony kontakt z pacjentami i poradnictwo (automatyczny, telefoniczny, wspierany komputerowo monitoring i poradnictwo, kontrole telefoniczne, oddziaływanie na rodziny pacjentów),

• różne sposoby poprawy wygody leczenia (opieka zdrowotna i zaopatrzenie w leki w miejscu pracy, uproszczenie dawkowania leków, teleporady),

• zwiększenie zaangażowania pacjentów w samokontrolę, „przypominacze” (dostosowanie schematu przyjmowania leków do codziennych nawyków pacjenta, specjalne pakowanie leków, przypominanie o wizytach kontrolnych, konieczności uzupełnienia leków, samokontroli glikemii za pomocą aplikacji mobilnych),

• inne działania poprawiające współpracę lub nagradzające pacjenta za poprawę przestrzegania zaleceń i skuteczności leczenia (np. dostosowanie częstości wizyt lekarskich, refundacja systemów monitorowania glikemii dla pacjentów z dobrze wyrównaną cukrzycą).

W edukacji terapeutycznej warto zastosować nowoczesne technologie, np.: systemy telemedyczne, technologie informacyjne i telekomunikacyjne, które wspomagają działania związane z ochroną zdrowia (e-zdrowie, eHealth), oraz aplikacje zdrowotne dostępne na urządzeniach mobilnych (m-zdrowie, mHealth).

Obecnie lub w najbliższej przyszłości w celu poprawy przestrzegania zaleceń terapeutycznych można wykorzystać:

• ZIP – Zintegrowany Informator Pacjenta (www.zip.nfz.gov.pl), który pozwala prześledzić realizację kolejnych recept wystawionych danemu pacjentowi przez różnych lekarzy. Ograniczeniem ZIP jest bezpośredni dostęp do niego wyłącznie przez pacjenta.

• Platformę P1, czyli Elektroniczną Platformę Gromadzenia, Analizy i Udostępniania zasobów cyfrowych o Zdarzeniach Medycznych. Platforma P1 będzie obsługiwać m.in. elektroniczne recepty i internetowe konto pacjenta. Dzięki temu pracownik służby zdrowia po upoważnieniu przez pacjenta uzyska dostęp do danych o realizacji przez chorego kolejnych recept.

• Aplikacje mobilne – przypominają o przyjęciu kolejnych dawek, a dodatkowo często są wyposażone w inne przydatne funkcje. Z dostępnych w języku polskim warta wymienienia jest także bezpłatna aplikacja Moje Leczenie (dostępna na systemy Android, iOS oraz komputery), która monitoruje przebieg terapii, wyświetla statystyki dawek przyjętych i pominiętych, a także pozwala osobie drugiej (np. członkowi rodziny lub opiekunowi) sprawdzać, czy pacjent nie pominął zaleconej dawki. Aplika-cje mogą być pomocne w: przypominaniu o konieczności przyjęcia leku, monitorowaniu glikemii, kontrolowaniu masy ciała, obliczaniu i rejestrowaniu ilości spożytych kalorii, rejestrowaniu wartości ciśnienia tętniczego krwi, czy też dostosowaniu dawki insuliny do ilości wymienników węglowodanowych zawartych w posiłku u pacjentów z cukrzycą.

• Technologię VR (Virtual Reality) polegającą na prezentacji filmów w technologii trójwymiarowej (3D) za pomocą smartfona i gogli 3D, co umożliwia tworzenie filmów edukacyjnych. Społeczeństwo przyzwyczaiło się do krótkich komunikatów, które zawierają skondensowaną treść. Odpowiednio przygotowany materiał, zawierający informacje zgodne z aktualnym stanem wiedzy, a zarazem przedstawiony w prosty i zrozumiały sposób wydaje się kluczem do stworzenia użytecznej produkcji edukacyjnej. Technologia 3D dodatkowo wzmacnia przekaz i ułatwia zapamiętywanie.

Ważnym elementem edukacji jest przygotowanie dla pacjentów materiałów informacyjnych, które powinny być: czytelne, proste, zrozumiałe, krótkie, schematyczne, podzielone na podtematy. Każdy pacjent powinien otrzymać pisemne instrukcje dotyczące, np.: schematu przyjmowania leków, stosowania diety, zalecanych i przeciwwskazanych form aktywności fizycznej, eliminacji czynników nasilających przebieg choroby.

Tematyka zajęć edukacyjnych wobec osób z chorobami przewlekłymi i ich bliskich powinna dotyczyć w szczególności:

• istoty choroby – przyczyny, objawy, metody leczenia, czynniki nasilające objawy chorobowe, zapobieganie powikłaniom ostrym i przewlekłym, samokontrola, postępowanie w nagłych przypadkach,

• diety – produkty zalecane i niewskazane, technologia przygotowywania potraw, kaloryczność i częstość posiłków,

• aktywności fizycznej – zalecane i przeciwwskazane formy aktywności fizycznej, planowanie ćwiczeń, posiłki regeneracyjne, przygotowanie do ćwiczeń,

• eliminacji stresu – metody radzenia sobie z sytuacją trudną,

• higieny snu i odpoczynku,

• eliminacji nałogów – wskazanie metod terapii i wsparcia instytucjonalnego,

• profilaktyki wypadków i urazów – organizacja bezpiecznego środowiska zamieszkania,

• szczepień ochronnych,

• możliwości korzystania z wsparcia instytucjonalnego, medycznego, informacyjnego, psychologicznego – stowarzyszenia samopomocy dla pacjentów, orzeczenie o niepełnosprawności, dofinansowanie zakupu sprzętu medycznego,

• poszukiwania wiarygodnych źródeł informacji o chorobie, zdrowiu,

• korzystania z mobilnych aplikacji, technologii teleinformatycznych ułatwiających funkcjonowanie z chorobą/niepełnosprawnością.

Piśmiennictwo

1. Gaciong Z., Kardas P. (red.): Nieprzestrzeganie zaleceń terapeutycznych przez pacjentów. Od przyczyn do praktycznych rozwiązań. Wydawnictwo Naukowa Fundacja Polpharmy, Warszawa 2015.

2. Kubica A., Grześk G., Sinkiewicz W. i wsp.: Compliance, concordance, adherence w przewlekłej terapii. Folia Cardiologica Excerpta. 2010, 2: 54–57.

3. Sierakowska M., Wrońska I. (red.): Edukacja zdrowotna w praktyce pielęgniarskiej. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2015.

4. Winnicki M., Basiński K., Szyndler A. i wsp.: Jak poprawić stopień przestrzegania zaleceń terapeutycznych i jakość współpracy lekarz–pacjent? Choroby Serca i Naczyń. 2016, 13(3): 194–202.