Pisma. Wierzę w Boga oraz Dekalog - ebook

KRÓTKA BIOGRAFIA ŚW. LUDWIKA Z GRENADY

Święty Ludwik z Grenady – nazywany tak, ponieważ w tym właśnie mieście urodził się w roku 1505 – należy do plejady wybitnych osób stanowiących chlubę katolickiej Hiszpanii tamtego stulecia. W młodym wieku wstąpił do zakonu św. Dominika i szybko zwrócił na siebie uwagę swymi talentami i cnotami, zwłaszcza skromnością, łagodnością i gorliwością apostolską. Z początku z dużym powodzeniem głosił Ewangelię w wielu miastach Andaluzji, a później pełnił najważniejsze funkcje w swym zakonie, zarówno w Hiszpanii, jak i w Portugalii, do której zaprosił go pewien kardynał, infant tego królestwa. Odmawiał przyjmowania proponowanych mu zaszczytów kościelnych i jako pokorny i uczony zakonnik w roku 1561 zamieszkał w klasztorze dominikanów w Lizbonie, gdzie żył w odosobnieniu, poświęcając się pracy i modlitwie do samej śmierci w roku 1588.

Jego liczne dzieła są arcydziełami nie tylko z racji czystej, wzniosłej doktryny i znajomości ojców Kościoła, ale także ze względu na docierający do serca ludzkiego i pełen namaszczenia język. Najlepszą rekomendację dla dusz chrześcijańskich zapewnili im: Grzegorz XIII, który gorącą pochwałę wyrażał bezpośrednio samemu autorowi; św. Karol Boromeusz, arcybiskup Mediolanu, który przypisał im całe dobro wyświadczane przez siebie ludowi w kazaniach; św. Franciszek Salezy, który nazywał je swoim drugim brewiarzem, i św. Teresa mówiąca w jednym ze swoich listów o swym pragnieniu porozmawiania z człowiekiem, którego pisma napełniały jej serce słodką pociechą.Słowo wstępne

Pierwszą część nauki chrześcijańskiej stanowi _Credo_, czyli Skład Apostolski_._ Zanim przejdziemy do jego objaśniania, przypomnijmy, że w człowieku są dwie zasadnicze części, czyli władze: rozum i wola. Bóg domaga się oddawania obydwu w Jego służbę, ponieważ przemiana tych władz pociąga za sobą przemianę całego człowieka.

W odniesieniu do pierwszej z nich Bóg chce, żeby rozum człowieka został naprawdę rozjaśniony i pouczony i miał tak jasne i czyste poznanie swego Stwórcy, że wykluczałoby błędy zarówno co do Jego natury, jak i w kwestiach Jego władzy, woli, sprawiedliwości, miłosierdzia, wiedzy oraz dawnych i teraźniejszych dobrodziejstw – tak żeby z pomocą Jego światła człowiek mógł należycie cenić i adorować swego Boga, otwierać uszy na Jego głos, oddawać się Mu, pokładać w Nim nadzieję, zdawać się na Jego wolę, a wreszcie dziękować Mu za wszystkie otrzymane od Niego dobra. Gdyby bowiem człowiek stworzył sobie fałszywy obraz Stwórcy, wtedy nie Jego by adorował i nie Jemu ufał, lecz jakiemuś fałszywemu bożkowi, owocowi jego własnej zniekształconej przez błędy wyobraźni, i w konsekwencji – mając stanowiące podstawę wiary błędne poznanie prawdziwego Boga – potępiłby się. Gdyby wszedł przez złą bramę, wtedy musiałby posuwać się coraz dalej błędną drogą prowadzącą na koniec do śmierci. Jeśli mnie teraz zapytacie, na czym polega ta tak konieczna dla człowieka droga, odpowiem wam, że Kościół zatroszczył się o podanie jej streszczenia i stawia nam je przed oczy, żeby, po pierwsze, odrzucić mnóstwo rozmaitych opinii i ostrzec nas przed kierowaniem się naszymi własnymi pomysłami, a po drugie, żeby nas uzdolnić do uczenia się i łatwiejszego trzymania się podstawowych punktów jego nauki. Dlatego krótko i w prosty sposób formułuje wszystko to, w co religia chrześcijańska każe wierzyć, co mamy wyznawać i czego nauczać o Bogu. Tego właśnie dzieła – z pomocą Ducha Świętego i Bożych świateł Pisma Świętego – dokonał Kościół dla naszej wiedzy i zbawienia.

Tych zredagowanych przez Kościół artykułów Składu Apostolskiego jest dwanaście. Niektórzy twierdzą, że jest ich czternaście, przez to absolutnie nie powiększając jednak ani nie umniejszając liczby dwunastu. Te prawdy wiary nazwano artykułami, ponieważ w odniesieniu do różnych części mistycznego ciała Kościoła pełnią one tę samą funkcję, jaką w ciele człowieka pełnią stawy: przez łączenie i zespalanie różnych jego elementów oraz przez funkcjonowanie każdego członka zapewniają harmonię całości i decydują o sile całego ciała. Podobnie jest też z podstawowymi prawdami naszej wiary: stanowią w Kościele żywą więź łączącą ze sobą członków jego ciała mistycznego, to znaczy wiernych, którzy je tworzą przez wyznawanie tych prawd; inni natomiast ludzie nie należą do niego i są od niego całkowicie odłączeni.

Oto te dwanaście artykułów _Credo_, razem z imionami apostołów, którym je przypisuje jedna z tradycji:

1) _Święty Piotr_: Wierzę w Boga wszechmogącego, Stworzyciela nieba i ziemi;

2) _Święty Andrzej_: Wierzę w Jezusa Chrystusa, Syna jedynego, Pana naszego;

3) _Święty Jakub Starszy_: Wierzę w Jezusa Chrystusa, który począł się z Ducha Świętego i narodził się z Maryi Panny;

4) _Święty Jan_: Wierzę w Jezusa Chrystusa umęczonego pod Poncjuszem Piłatem, ukrzyżowanego, zmarłego i pogrzebanego;

5) _Święty Tomasz_: Wierzę, że Jezus zstąpił do piekieł i trzeciego dnia zmartwychwstał;

6) _Święty Jakub Młodszy_: Wierzę, że wstąpił na niebiosa i siedzi po prawicy Ojca;

7) _Święty Filip_: Wierzę, że przyjdzie sądzić żywych i umarłych;

8) _Święty Bartłomiej_: Wierzę w Ducha Świętego;

9) _Święty Mateusz_: Wierzę w święty Kościół powszechny i świętych obcowanie;

10) _Święty Szymon_: Wierzę w grzechów odpuszczenie;

11) _Święty Juda_ (albo _Tadeusz_): Wierzę w ciała zmartwychwstanie;

12) _Święty Maciej_: Wierzę w żywot wieczny. Amen.

Zanim przejdziemy do objaśniania kolejnych artykułów stanowiących syntezę naszej wiary, chcemy zwrócić uwagę na to, że dzieli się ona na trzy części, z których każda odnosi się do jednej z trzech Osób Bożych: pierwsza do Ojca, druga do Syna, trzecia do Ducha Świętego.

Ojcu przypisywane są szczególnie stworzenie i wszechmoc; są to wprawdzie przymioty całej Trójcy, ale tylko Ojciec jest Źródłem bez źródła i pierwszą Osobą czcigodnej Trójcy.

Synowi przypisuje się mądrość i odkupienie, ponieważ jest On przedwiecznym Słowem Ojca, które wcieliło się, żeby uczyć ludzi, oznajmić im wolę Ojca, a potem za nich umrzeć.

Duchowi Świętemu przypisuje się w sposób szczególny łaskę i uświęcanie ludzi.

Tak więc te trzy części Składu Apostolskiego odnoszą się kolejno do trzech Osób Bożych i uczą nas, w co mamy odnośnie do Nich wierzyć. Będziemy więc o nich mówić nie w sposób czysto teoretyczny, czyli jedynie w celu oświecenia naszego rozumu, ale także w sposób praktyczny, czyli dla umocnienia naszej woli w jej dążeniu do dobra. Ostrzegamy też czytelnika, że kiedy w tym objaśnianiu _Credo_ mówimy o wierze, mamy na myśli nie wiarę martwą i jałową, lecz taką, która działa przez miłość i swoje przekonania usiłuje wyrażać w uczynkach.ROZDZIAŁ I.
Pierwszy artykuł Składu Apostolskiego

„Wierzę w Boga wszechmogącego, Stworzyciela nieba i ziemi”

§ 1 .
Wierzę w Boga

„Wierzę w Boga”. Krótkie to słowa, ale mają tak wielką skuteczność, że jeśli tylko wypowiada się je z głębi serca i z rzeczywistym wyczuciem ich znaczenia, wtedy dusza jednym skokiem wznosi się do życia wiecznego.

Są trzy sposoby wierzenia. Można powiedzieć: Wierzę, że jest Bóg (_credo Deum_); wierzę Bogu (_credo Deo_); wierzę w Boga (_credo in Deum_).

„Wierzyć, że jest Bóg” – to znaczy wierzyć, że Bóg istnieje i stanowi pierwszy stopień, na który musimy się wznieść, jeśli chcemy się zbawić. Czynimy to, gdy wierzymy w istnienie w Boga i we wszystko, co Pismo mówi nam o tym pierwszym Bycie. Taką wiarę możemy nazwać historyczną, i jest ona wspólna ludziom i demonom, o których św. Jakub Apostoł mówi: „_wierzą i drżą_” (Jk 2,19).

„Wierzyć Bogu” to drugi stopień zbawiającej nas wiary. Równa się on przyjmowaniu, że Bóg jest Prawdą i prawdziwe są wszystkie Jego słowa; oznacza mocne wierzenie wszystkim Jego obietnicom i Jego groźbom. Wiara ta jest wspólna wszystkim chrześcijanom – zarówno złym, jak i dobrym, grzesznikom i sprawiedliwym.

„Wierzyć w Boga” to trzeci stopień, najbliższy zbawieniu. Taka wiara skłania nas do pokładania całej naszej nadziei w Bogu; sprawia, że kochamy Go jako największe Dobro i przez pełnienie dobrych uczynków dążymy do Niego jako do naszego celu ostatecznego. Stanowi ona przywilej wyłącznie dobrych wiernych, ponieważ tacy trzymają się drogi rzeczywistej sprawiedliwości. Teologowie nazywają ją wiarą żywą i uformowaną, bo jak uczy nas Paweł: „_działa ona przez miłość_” (Ga 5,6) i tych, którzy ją mają, czyni sprawiedliwymi przed Bogiem. Musimy jednak rozumieć, że nabycia takiej żywej wiary nie potrafią zapewnić żadne ludzkie wysiłki. Jest ona darem Boga, który daje ją proszącym o nią, zachowuje w nas i umacnia. Dlatego gdy Piotr wyznał wiarę w Jego boskość, Jezus mu odpowiedział: „_Nie objawiły ci tego ciało i krew, lecz Ojciec mój, który jest w niebie_” (Mt 16,17). Bóg, w którego wierzymy, jest nieskończenie wyżej niż wszelkie Jego imię, toteż żadne słowo nie potrafi Go wyrazić ani określić w Nim samym. W tym sensie Pismo Święte nazywa Go na zmianę Panem, Najwyższym, Obrońcą, Życiem, Światłem, Miłosierdziem, Najmiłosierniejszym itd.

Kiedy więc mówimy o Bogu prawdziwym albo kiedy o Nim myślimy, powinniśmy zawsze rozumieć, że jest to duch czysty, substancja wieczna, nieskończenie dobra, potężna i inteligentna, niemająca początku i końca, niematerialna, niezmierzona, niepojęta, doskonale prosta, niewyrażalna, niewysłowiona, niezmienna, wszechobecna, będąca pierwszym źródłem wszystkich rzeczy, od którego wszystko otrzymuje istnienie i trwanie, nad którą nie można pojąć nic większego, lepszego i doskonalszego. Taka powinna być nasza idea Boga. Nie próbujmy jednak całkowicie przenikać tajemnicy Bożej substancji, bo wtedy nasza ciekawość byłaby tylko niesłychaną zuchwałością i autentycznym szaleństwem. Poprzestańmy na wierze i adorowaniu.

§ 2.
Ojciec wszechmogący

Boga nazywamy Ojcem, ponieważ z samej swej natury jest On Ojcem naszego Pana Jezusa Chrystusa, Słowa Wcielonego; w porządku łaski jest Ojcem wszystkich wiernych, którzy – jak mówi św. Jan Apostoł _–_ „_wierzą w Jego imię_”, a wreszcie, w sensie mniej ścisłym, ponieważ jest Ojcem wszystkich stworzeń, które wyszły z Jego rąk.

Bóg jest „_Ojcem Pana naszego Jezusa Chrystusa_” (Ef 1,3), którego rodzi przez wszystkie wieki jako swoje Słowo. Rodzi z siebie i przez siebie, ze swej własnej substancji, bez udziału kogoś drugiego, dając Mu całą swoją własną substancję, a nie tylko jej część. Nie należy uważać, że rodzenie to powołuje do istnienia innego Boga. Te dwie Osoby, Ojca i Syna, są całkowicie odrębne, ale są jednym i tym samym Bogiem. Ani Ojciec nie istniał przed Synem, ani Syn nie zaistniał później niż Ojciec; nie można by pojąć jednego bez drugiego, bo mają Oni jedną i tę samą istotę, jedną i tę samą boskość, jedną i tę samą wieczność.

Bóg jest Ojcem wiernych, przez to że ludzi pochodzących według ciała od grzesznika Adama ponownie rodzi nie ze swej własnej substancji, jak swego jedynego Syna, lecz z nasienia czysto duchowego, jakim jest Jego słowo prawdy. Tego drugiego narodzenia dokonuje Jego własny Syn, Jego Słowo przedwieczne, głoszona przez Niego dobra nowina i ustanowione przez Niego sakramenty oraz moc Ducha Świętego. Dokonuje się to jednak tylko wtedy, gdy ludzi tych ożywia żywa wiara, o której mówiliśmy wcześniej. Tego właśnie uczą nas święci apostołowie Piotr, Paweł i Jan, ukazując plany nieskończonego Miłosierdzia wobec tych, których zbawia z łaski, bez żadnej z ich strony zasługi: „_Niech będzie błogosławiony Bóg i Ojciec Pana naszego Jezusa Chrystusa. On w swoim wielkim miłosierdziu na nowo zrodził nas do żywej nadziei, do dziedzictwa niezniszczalnego i niewiędnącego, które jest zachowane dla was w niebie_” (1 P 1,3–4). Jednym słowem – odpowiednio do stopnia cieszenia się tymi nieskończonymi, jednakowymi dla wszystkich wybranych dobrami – przez to nowe narodzenie Bóg obdarza każdego uczestniczeniem w swej własnej naturze, nieśmiertelności, chwale i życiu wiecznym.

Podczas gdy wieczne rodzenie Słowa stanowi przynależność właściwie i jedynie pierwszej Osoby Trójcy Świętej, którą nazywamy Ojcem, to drugie ojcostwo duchowe jest wspólne wszystkim trzem Osobom i tak samo jak Ojcu przynależy również Synowi i Duchowi Świętemu. Z tego właśnie powodu prorok Izajasz nadaje Synowi imię Przedwiecznego Ojca (Iz 9,5) i zgodnie z tą samą zasadą Kościół nazywa Ducha Świętego „Ojcem ubogich” (sekwencja na Zesłanie Ducha Świętego). Żeby jednak pokazać, jak bardzo – bardziej niż wszyscy ojcowie na ziemi – Bóg zasługuje na imię Ojca, Skład Apostolski dodaje Mu przymiot wszechmogącego. Ojców jest istotnie całe mnóstwo, ale jeden tylko jest wszechmogący, a jest nim Bóg, którego moc jest równa Jego woli, i do stworzenia wszystkich rzeczy na ziemi i w niebie wystarczy akt Jego woli. W porównaniu z Jego mocą wszystkie połączone siły ziemi, piekła i nieba są mniejsze niż ziarno piasku w porównaniu z całą ziemią, albo kropla wody w porównaniu z olbrzymim oceanem i z niezliczonymi źródłami, zasilającymi go od początku świata.

Ta idea wszechmocy Boga wspaniale nam dopomaga w przezwyciężaniu wszelkich ludzkich pomysłów, jakie w naszych umysłach rodzą niektóre trudności wiary, i jednocześnie ją w nas umacnia. Na zarzut, który podsuwa nam demon – sam albo z pomocą niewiernych, żydów i heretyków – możemy opowiedzieć z pomocą tego jednego argumentu, jakim są słowa anioła do Maryi: „_Dla Boga nie ma nic niemożliwego_” (Łk 1,37). Możemy też powiedzieć za królewskim prorokiem: „_Cokolwiek Panu się spodoba, to uczyni na niebie i na ziemi i we wszystkich głębinach_” (Ps 134,6).

Zauważmy jednak, że ta przypisywana Ojcu wszechmoc stanowi przymiot także Syna i Ducha Świętego, bo trzy Osoby Boże mają tę samą moc w jednej i tej samej istocie.

§ 3.
Stworzyciel nieba i ziemi

Swoją wszechmoc Bóg ukazał najpierw w stwarzaniu nieba i ziemi, z nicości powołując wszystko do istnienia przez samą decyzję swej woli. Jak mówi Pismo, Jego pierwsze dzieło stanowią niebieskie przestworza „_z wszystkimi ich ozdobami_” (zob. Rdz 2,1): słońcem, księżycem i gwiazdami, z ich działaniem i ruchem. Następnie Bóg stworzył jaśniejsze i wspanialsze niebo, zwane empirejskim, i w nim ustawił tron swej chwały; tam też, w przepychu raju, błogosławieni radują się kontemplowaniem Go twarzą w twarz. Nowym aktem stwórczym napełnił raj anielskimi duchami, podzielonymi na trzy promieniujące światłem i pięknem hierarchie i dziewięć chórów. Potem Bóg stworzył świat, w którym my mieszkamy, i napełnił go mnóstwem wspaniałych stworzeń, zgodnie z tym, co mówią święte Księgi: „_Bóg widział, że wszystko, co uczynił, było bardzo dobre_” (Rdz 1,31).

Ale jak wszechmoc, mimo iż jest przypisywana szczególnie Ojcu, stanowi przymiot całej Trójcy, tak też stworzenie świata, mimo iż jest przedstawiane jako Jego dzieło, jest tak samo dziełem Syna i Ducha Świętego. Prorok mówi: „_Przez słowo Pana powstały niebiosa i wszystkie ich zastępy przez tchnienie ust Jego_” (Ps 33,6). „Pan” wskazuje na Ojca, „słowo Pana”, na Jego Syna, a „tchnienie ust Jego” na Ducha Świętego, trzecią Osobę czcigodnej Trójcy.

Ponieważ zachowanie bytów w istnieniu opiera się na tej samej zasadzie co ich stwarzanie, musimy uznać, że Bóg jest nie tylko Stwórcą, ale także zachowuje w istnieniu wszystkie byty i nimi zarządza. Od Niego wszystkie stworzenia otrzymały istnienie, On też je w nim zachowuje. Najwyższa Dobroć, której miłość góruje nad miłością wszystkich ojców, nie mogłaby dopuścić do tego, żeby któreś z ich zginęło lub poniosło szkodę z winy Jego Opatrzności – chyba że On sam tak by zadecydował lub do tego dopuścił. Jego Opatrzność czuwa nad każdym z nich i troszczy się o nie, tak jakby było jedyną rzeczą na świecie; wszystkie razem cieszą się dostateczną Jego opieką, tak jak cieszy się nią każda z nich. Potwierdza to sam Pan w 10 rozdziale Ewangelii św. Mateusza: „_Czyż nie sprzedają dwóch wróbli za asa? A przecież bez woli Ojca waszego żaden z nich nie spadnie na ziemię_”. Jeśli Bóg tak bardzo się troszczy o te małe zwierzątka stworzone dla waszego pożytku, to jak wielką troską musi otaczać was, „_którzy jesteście ważniejsi niż wiele wróbli?_ _U was policzone są nawet wszystkie włosy na głowie, a przecież bez woli Ojca waszego żaden z nich nie spadnie na ziemię_” (Mt 10,29n)_._ Wierzcie więc, że Bóg będzie czuwał nad wami tak bardzo, jak domaga się tego szacunek do człowieka, arcydzieła Jego rąk na ziemi. Dlatego Dawid wołał: „_Pan jest moim pasterzem, nie brak mi niczego_; _Pan światłem i zbawieniem moim, kogóż mam się lękać?_” (Ps 23,1; 27,1). W innym miejscu ów królewski prorok wysławia Opatrzność, „_której wyglądają oczy wszystkich”_ i która _„otwiera swą rękę i wszystko, co żyje, nasyca do woli_” (zob. Ps 145,15n).

Już te wspaniałe dzieła stworzenia, zachowywania i zarządzania stworzeniami zapewniają nam zdumiewające objawienie i poznanie Boga. Jego potęga ukazuje się w pięknie Jego dzieł, a Jego dobroć wyraziście przejawia się w Jego bezinteresowności – bo przecież nic nie brakowało Temu, który posiada pełnię dóbr i sam jest tą pełnią. Także mądrość naszego Boga odkrywamy w zarządzaniu stworzeniami (mądrość, którą zwiemy Opatrznością), w cudownym porządku panującym we wszystkich Jego dziełach, w doskonałej harmonii cechującej to ogromne zbiorowisko, w Jego hojności wobec człowieka okazanej przez stworzenie mającego mu służyć całego widzialnego świata, a wreszcie w wielkim okazywanym nam miłosierdziu. Mimo iż za Jego dobroć bywamy niewdzięczni, On nadal ją nam okazuje przez swe dobrodziejstwa. „_On sprawia, że słońce Jego wschodzi nad złymi i nad dobrymi i On zsyła deszcz na sprawiedliwych i niesprawiedliwych_” (Mt 5,45).

Takie jest objaśnienie pierwszego artykułu. Po rozważeniu tego, co oświeca umysł, przyjrzyjmy się teraz stronie praktycznej, czyli temu, co rozpala wolę.

§ 4.
Owoce pierwszego artykułu

Teraz, gdy poznaliśmy już i wyznali wszechmoc, nieskończoną dobroć i miłosierdzie Boga, rozumiemy, że temu wszechmocnemu Panu powinniśmy okazywać lęk, posłuszeństwo i ufność.

Pierwszy owoc. Zacznijmy od ufności. Prawdy, które przed chwilą objaśniliśmy, uczą nas o obowiązku uciekania się do Boga we wszystkich naszych pracach, niepokojach i trudnościach i udawania się do Niego tak, jak dzieci przychodzą do Ojca, o którym wiedzą, że jest wszechmogący, nieskończenie mądry, dobry i miłosierny. Są przekonane, że Ten, który je wydobył z nicości i obdarzył istnieniem, będzie zawsze im bliski w miarę ich potrzeb i w stosownym czasie, w sprawach zarówno ciała, jak i duszy. Przejęte tym duchem, nasze serca będą mocne i wolne od lęku przed naszymi nieprzyjaciółmi: szatanem, światem i ciałem. „_Jeżeli Bóg z nami, któż przeciwko nam?_” (Rz 8,31). Razem z prorokiem Dawidem możemy wołać: „_Chociażbym chodził ciemną doliną, zła się nie ulęknę, bo Ty jesteś ze mną, Panie_” (Ps 23,4). „_Chociażby stanął naprzeciw mnie obóz, moje serce bać się nie będzie_ _nawet wtedy będę pełen ufności_ _Wydźwignął mnie na skałę nieporuszoną, podniósł mą głowę nad wszystkich moich nieprzyjaciół_”(zob. Ps 27,3.6). Tak wielką ufność budzi w nas świadomość nieskończonej potęgi i dobroci naszego Boga; taki jest spoczynek, który Jego miłość zapewnia naszym duszom na ziemi.

Drugi owoc_._ Jednak wiara ta ma rodzić w nas inny jeszcze, ważniejszy owoc. Ukazując nam powody, dla których Bóg jest naszym Ojcem, skłania nas do najczulszej i najgłębszej miłości, do radosnego, synowskiego posłuszeństwa i do całkowitego zdawania się na wolę tego serdecznego Ojca. Co więcej, świadomi wszystkich materialnych i duchowych dóbr, jakie Mu zawdzięczamy, powinniśmy uważać się za zobowiązanych wobec Niego i okazywać Mu największą, na jaką może się zdobyć nasze serce, wdzięczność oraz zapraszać wszystkie stworzenia do wysławiania tego miłego Pana i dobrego Ojca. Bądźmy też gotowi raczej do stracenia w razie potrzeby wszystkich dóbr posiadanych na tym świecie, niż do odmówienia Mu posłuszeństwa i zranienia Go przez przekroczenie najmniejszego nawet Jego przykazania – jeśli w woli takiego Pana i Ojca może w ogóle być coś małego. Składajmy Mu w hołdzie nasz umysł i naszą wolę, czyniąc to z radością, ale też szczerze i pokornie. Poddajmy się bez wahania wszystkim pouczeniom świętego katolickiego Kościoła rzymskiego, który jest naszą Matką. Wierzmy mocno, że Pan nie mija się z prawdą w żadnym swym słowie, jest święty we wszystkich swych czynach i przedziwny we wszystkich postanowieniach. Wykorzystujmy rozważnie wszystkie Jego dobrodziejstwa, postępując w tym zgodnie z Jego wolą. W ten sposób nasza wiara w Opatrzność Bożą umocni w nas świętą ufność, jaką – zgodnie ze słowami psalmisty: „_Pan nie opuszcza swych świętych; będą na zawsze mieszkać na ziemi_” (Ps 37,28n) – powinniśmy pokładać nie w sobie ani w żadnym stworzeniu, lecz tylko w Panu.

Trzeci owoc. Taki jest w rzeczy samej następujący owoc: wiara rodzi w sercu sprawiedliwego niezachwianą nadzieję i staje się źródłem boskich pociech. To, co w duszy niewierzącego byłoby błędem i zarozumiałością, brakiem chrześcijańskiej sprawiedliwości i dobrych uczynków, to w tej, o jakiej mówimy, staje się cnotą. Niech nas nie zwodzą pozory. Wydaje się niekiedy, że Bóg faworyzuje i broni złych, prawdą jednak pozostają zawsze słowa Apostoła: „_Tylko sprawiedliwym dane zostały obietnice życia teraźniejszego i przyszłego_” (zob. 1 Tm 4,8). Do nich tylko odnoszą się inne słowa świętych Ksiąg: „_Szczęśliwy mąż, który złożył swą nadzieję w Panu_” (Ps 40,5).

§ 5.
O grzeszących przeciw pierwszemu artykułowi

Na zakończenie objaśniania pierwszego artykułu dobrze będzie jeszcze się dowiedzieć, jak można przeciwko niemu grzeszyć, żebyśmy – rozumiejąc szczęście tych, którzy wiernie się go trzymają, i jednocześnie nieszczęście wykraczających przeciw niemu – byli bardziej skłonni do naśladowania tych pierwszych.

Grzeszymy przeciw temu artykułowi, jeśli wierzymy, że jest wielu bogów, jeśli odrzucamy boską Opatrzność i jeśli zarządzanie sprawami ziemskimi przypisujemy nie Bogu, lecz przypadkowi czy losowi. Przeciw temu artykułowi grzeszą również ci, którzy – nie znając potęgi Boga i nie poddając się Jego woli – chcą osiągnąć swój cel na drodze pewnych tajemniczych praktyk. Największym jednak grzechem przeciwko temu artykułowi jest poddawanie się rozpaczy na myśl o surowej sprawiedliwości Bożej i o swoich dawniejszych grzechach, albo spowodowane przeciwnościami losu przygnębienie. To właśnie stanowi nieszczęście tych, którzy nie wierzą w nieskończoną potęgę, mądrość, miłosierdzie i dobroć naszego Boga.