Pochwała cienia - ebook

La­ka

Jest w Kio­to słyn­na re­stau­ra­cja Wa­ran­ji-ya. Urok jej po­le­gał na tym mię­dzy in­ny­mi, że w po­miesz­cze­niach dla go­ści jesz­cze do nie­daw­na za­miast elek­trycz­ne­go świa­tła uży­wa­no sta­ro­mod­nych świecz­ni­ków. Kie­dy jed­nak po dłuż­szej prze­rwie od­wie­dzi­łem ją wio­sną te­go ro­ku, za­miast świecz­ni­ków zo­ba­czy­łem sto­ją­ce lam­py, wzo­ro­wa­ne na opra­wio­nych pa­pie­rem la­ta­ren­kach. Spy­ta­łem wła­ści­cie­li, kie­dy wpro­wa­dzi­li tę in­no­wa­cję i usły­sza­łem, że w po­przed­nim ro­ku. Po­noć klien­ci skar­ży­li się, że świa­tło świec jest za sła­be, więc – jak mi wy­ja­śni­li – nie mie­li wyj­ścia i mu­sie­li wpro­wa­dzić tę zmia­nę. Po­spie­szy­li przy tym z za­pew­nie­niem, że je­śli ta­kie jest mo­je ży­cze­nie, chęt­nie przy­nio­są świecz­nik, jak daw­niej. Po­nie­waż po­sze­dłem dla tej głów­nie przy­jem­no­ści, rze­czy­wi­ście o to po­pro­si­łem. Zda­łem so­bie wów­czas spra­wę, że do­pie­ro w przy­mglo­nym bla­dym świe­tle ja­poń­ska la­ka uka­zu­je w peł­ni swo­je pięk­no. Sa­lo­ni­ki w Wa­ran­ji-ya są roz­mia­rów nie­wiel­kie­go, przy­tul­ne­go po­ko­ju do ce­re­mo­nii her­ba­ty, ma­ją oko­ło dwu­na­stu me­trów kwa­dra­to­wych po­wierzch­ni, dla­te­go na­wet w elek­trycz­nym świe­tle jest tam ra­czej mrocz­no i na fi­la­rach bocz­nych kra­wę­dzi wnę­ki oraz na jej gór­nym bel­ko­wa­niu gra­ją od­bla­ski ciem­ne­go świa­tła, stwa­rza­jąc nie­zwy­kły efekt. Ale do­pie­ro kie­dy za­mie­nio­no lam­pę elek­trycz­ną na da­ją­ce słab­sze świa­tło świe­ce, doj­rza­łem w sprzę­tach o po­wierzch­ni z la­ki praw­dzi­wą głę­bię, za­sty­głą ma­sę przy­wo­dzą­cą na myśl po­wierzch­nię sta­wu, od­kry­łem w od­bla­skach drga­ją­cych pło­mie­ni ich no­wy czar. Zro­zu­mia­łem, że nie­przy­pad­ko­wo na­si przod­ko­wie tak bar­dzo upodo­ba­li so­bie po­łysk przed­mio­tów kry­tych la­ką.

Mój przy­ja­ciel Sa­bar­wal twier­dzi, że w In­diach wciąż jesz­cze na­czy­nia z ce­ra­mi­ki trak­tu­je się z lek­ce­wa­że­niem i że znacz­nie wy­żej ce­nio­ne są wy­ro­by z la­ki. My, prze­ciw­nie, po­za pa­te­ra­mi do po­da­wa­nia po­traw i czar­ka­mi do zup, uży­wa­my pra­wie wy­łącz­nie ce­ra­mi­ki. Wy­ro­by z la­ki, mo­że z wy­jąt­kiem for­mal­nych oka­zji i ce­re­mo­nii pa­rze­nia her­ba­ty, zwy­kli­śmy trak­to­wać ja­ko po­spo­li­te, po­zba­wio­ne praw­dzi­wej ele­gan­cji, ale przy­pusz­czam, że mia­ła na to wpływ mię­dzy in­ny­mi owa „ja­sność”, któ­rą wnio­sły no­wo­cze­sne urzą­dze­nia oświe­tle­nio­we. Istot­nie, to ciem­ność wy­do­by­wa uro­dę la­ki. Wpraw­dzie po­ja­wi­ło się ostat­nio coś ta­kie­go jak „bia­ła la­ka”, tra­dy­cyj­nie jed­nak, przy po­kry­wa­niu wy­ro­bów la­ką, sto­so­wa­no naj­czę­ściej czerń, brąz lub czer­wień, uzy­sku­jąc wła­ści­wy od­cień bar­wy przez wie­lo­krot­ne po­wle­ka­nie war­stwa­mi „ciem­no­ści”, co mu­sia­ło być na­tu­ral­nym re­zul­ta­tem dłu­go­trwa­łe­go prze­by­wa­nia w mro­ku. Kie­dy dzi­siaj oglą­da­my szka­tuł­ki, pul­pi­ty do pi­sa­nia al­bo pół­ki kry­te war­stwa­mi gład­kiej, wo­sko­wej la­ki, ozda­bia­ne jesz­cze do­dat­ko­wo ja­skra­wą in­kru­sta­cją ze zło­tych lub srebr­nych płat­ków, wy­da­ją się nam iry­tu­ją­ce, ba, wręcz nie­smacz­ne w swej po­spo­li­to­ści. Ale spró­buj­my wy­obra­zić so­bie, że prze­strzeń, w któ­rej znaj­du­ją się te przed­mio­ty, po­grą­ży­ła się na­gle w mro­ku, wszyst­ko do­ko­ła zo­sta­ło po­kry­te czer­nią, a świa­tło elek­trycz­ne lub pro­mie­nie sło­necz­ne za­stą­pio­no po­je­dyn­czą lam­pą lub świe­cą. Oka­za­ło­by się, że te wy­zy­wa­ją­co krzy­kli­we przed­mio­ty na­bie­ra­ją głę­bi, zy­sku­ją do­sto­jeń­stwo i wy­ra­fi­no­wa­nie. Kie­dy daw­ni mi­strzo­wie rze­mio­sła po­kry­wa­li swo­je na­czy­nia la­ką i ozda­bia­li je szla­chet­nym krusz­cem, mu­sie­li nie­wąt­pli­wie mieć na uwa­dze mrocz­ność po­miesz­czeń i dą­żyć do osią­gnię­cia efek­tu świa­do­mi ni­kło­ści świa­tła, na ja­kie by­li ska­za­ni. Moż­na się do­my­ślać, że, sza­fu­jąc hoj­nie zło­tem, bra­li pod uwa­gę rów­nież to, jak za­lśni ono w ciem­no­ści, jak in­ten­syw­nie bę­dzie się w nich od­bi­jać świa­tło.

Wy­ro­bów z la­ki zdo­bio­nych ma­lo­wi­dła­mi ze sprosz­ko­wa­ne­go zło­ta nie oglą­da się w ca­łej oka­za­ło­ści, w peł­nym świe­tle. Win­ny one spo­czy­wać w ciem­nym miej­scu tak, że­by moż­na by­ło ku nim spo­glą­dać od cza­su do cza­su, w mia­rę jak re­fleks bla­de­go świa­tła uwi­docz­ni któ­ryś z de­ta­li. Ich pysz­ne, ba­jecz­nie wzo­rzy­ste de­se­nie po­zo­sta­ją w znacz­nej czę­ści w cie­niu i ka­żą nam je­dy­nie do­my­ślać się le­d­wie su­ge­ro­wa­nych ta­jem­nych głę­bi. Po­ły­sku­ją­ca po­wierzch­nia la­ki, kie­dy przy­glą­da­my się jej w ciem­no­ści, od­bi­ja mi­go­czą­ce świa­tło świe­cy, za­po­wia­da­jąc nie­spo­dzie­wa­ne po­dmu­chy wia­tru, któ­ry od cza­su do cza­su po­sta­na­wia zło­żyć nam wi­zy­tę w ci­chym po­ko­ju, spra­wia­jąc, że mi­mo wo­li po­grą­ża­my się w za­du­mie. Gdy­by w tym ocie­nio­nym wnę­trzu nie by­ło przed­mio­tów z la­ki, sen­ny świat zro­dzo­ny z ta­jem­ni­cze­go świa­tła lam­py lub świe­cy, któ­re­go mi­go­ta­nie wy­zna­cza puls no­cy, stra­cił­by wie­le ze swe­go cza­ru.