Podstawy pielęgniarstwa. Tom 2. Wybrane umiejętności i procedury opieki pielęgniarskiej - ebook

SPIS STRUKTUR UMIEJĘTNOŚCI PIELĘGNIARSKICH

Dział: POMIAR I OCENA PARAMETRÓW FUNKCJI ORGANIZMU

Pomiar temperatury ciała

Pomiar oddechu

Pomiar tętna

Pomiar ciśnienia tętniczego krwi

Pomiary antropometryczne

Pomiar diurezy

Pomiar saturacji

Pomiar ośrodkowego ciśnienia żylnego

Pomiar szczytowego przepływu wydechowego

Dział: KONTROLA ZAKAŻEŃ

Przygotowanie pielęgniarki do instrumentowania

Chirurgiczne mycie rąk

Zakładanie rękawic jednorazowych jałowych (sterylnych)

Zakładanie fartucha chirurgicznego i innych elementów stroju operacyjnego

Dział: AKTYWNOŚĆ I PRZEMIESZCZANIE PACJENTA

Bezpieczne przemieszczanie pacjenta

Ćwiczenia lecznicze bierne wykonywane przez pielęgniarkę

Stosowanie pozycji ułożeniowych

Dział: BEZPIECZEŃSTWO I KOMFORT PACJENTA

Prześcielenie pustego łóżka

Prześcielenie łóżka pacjentowi leżącemu

Zmiana bielizny pościelowej pacjentowi leżącemu przez jedną pielęgniarkę

Zmiana bielizny osobistej pacjentowi leżącemu

Toaleta ciała pacjenta: kąpiel w wannie/pod natryskiem

Toaleta/kąpiel ciała w łóżku w przypadku braku wydolności samoobsługowej pacjenta

Mycie włosów

Założenie czepca przeciwwszawiczego

Toaleta jamy ustnej

Golenie pacjenta

Pielęgnacja paznokci dłoni

Pielęgnacja paznokci i naskórka stóp

Dział: METODY I TECHNIKI PIELĘGNOWANIA DZIECKA

Pomiar masy, długości i obwodów ciała dziecka

Kąpiel dziecka

Przewijanie dziecka

Karmienie dziecka

Dział: PODAWANIE LEKÓW

Podawanie leków doustnie

Podawanie leków doodbytniczo

Podawanie leków wziewnie

Podawanie tlenu

Podawanie leków do worka spojówkowego

Podawanie leków do ucha

Podawanie leków do nosa

Podawanie leków dopochwowo

Podawanie leków na skórę

Wykonanie wstrzyknięć podskórnych

Wykonanie wstrzyknięć śródskórnych

Wykonanie wstrzyknięć domięśniowych

Wykonanie kroplowego wlewu dożylnego

Dział: ZABIEGI PRZECIWZAPALNE

Zastosowanie worka z lodem/zimnego kompresu żelowego

Zastosowanie okładu chłodzącego

Zastosowanie okładu wysychającego

Zastosowanie okładu rozgrzewającego

Zastosowanie termoforu/ciepłego kompresu żelowego

Zastosowanie baniek leczniczych

Dział: PROCEDURY DIAGNOSTYCZNE

Rejestracja elektrokardiogramu

Wykonanie spirometrii

Asystowanie podczas kaniulacji żyły centralnej

Asystowanie podczas nakłucia tętnicy

Asystowanie podczas nakłucia szpiku

Asystowanie podczas nakłucia lędźwiowego

Asystowanie podczas nakłucia opłucnej

Asystowanie podczas nakłucia otrzewnej

Dział: ODDYCHANIE

Ćwiczenia oddychania torem brzusznym

Ćwiczenia wzmacniające wydech z użyciem aparatu Spiroflo

Ćwiczenia wzmacniające wydech z użyciem aparatu Magic Ball

Ćwiczenia z użyciem aparatu Triflo

Oklepywanie i opukiwanie klatki piersiowej

Nauka efektywnego kaszlu

Ewakuacja wydzieliny z dróg oddechowych za pomocą aparatu Flutter

Drenaż ułożeniowy

Toaleta drzewa oskrzelowego

Dział: RÓWNOWAGA PŁYNÓW USTROJOWYCH

Stosowanie płynoterapii parenteralnej

Dział: ODŻYWIANIE

Karmienie pacjenta doustne

Karmienie pacjenta przez założony zgłębnik żołądkowy

Karmienie pacjenta przez gastrostomię

Karmienie pacjenta przez mikrojejunostomię

Dział: WYDALANIE

Podanie pacjentowi basenu/kaczki

Stosowanie suchej rurki doodbytniczej

Wykonanie lewatywy

Wlewka doodbytnicza przeczyszczająca

Kroplowy przyspieszony wlew doodbytniczy

Oczyszczanie przewodu pokarmowego preparatem Fortrans

Cewnikowanie pęcherza moczowego u kobiety

Cewnikowanie pęcherza moczowego u mężczyzny

Dział: STOSOWANIE OPATRUNKÓW I LECZENIE RAN

Zmiana opatrunku na ranie czystej i ranie skażonej bez drenu

Zmiana opatrunku na ranie skażonej z drenem

Zaopatrzenie przetoki (stomii) jelitowej

Dział: UDZIAŁ PIELEGNIARSKI W ZABIEGACH PŁUKANIA

Płukanie oka/worka spojówkowego

Płukanie ucha

Płukanie jamy ustnej i gardła

Płukanie żołądka

Irygacja przetoki jelitowej

Płukanie rany

Dział: PROCEDURY PRZYGOTOWANIA PACJENTA DOA SAMOKONTROLI STANU ZDROWIA

Pomiar i ocena tętna

Pomiar i ocena ciśnienia tętniczego krwi

Pomiar glukozy we krwi włośniczkowej

Pomiar glukozy i acetonu w moczu

Pielęgnowanie stóp w cukrzycy

Samocewnikowanie pacjenta

Samopielęgnowanie stomii jelitowej1. KIEROWANIE PROCESEM KSZTAŁTOWANIA UMIEJĘTNOŚCI PIELĘGNIARSKICH Violetta Mianowana

Po zapoznaniu się z treściami zawartymi w rozdziale będziesz mógł/mogła:

• poznać istotę i znaczenie kompetencji zawodowych,

• scharakteryzować istotę i etapy procesu kształtowania umiejętności pielęgniarskich,

• poznać formy kształtowania i sprawdzania założonych kompetencji pielęgniarskich,

• zrozumieć znaczenie aktywności własnej w procesie kształcenia zawodowego,

• kształtować motywację do podejmowania świadomej aktywności w celu podnoszenia efektywności zdobywania i ustawicznego doskonalenia kompetencji zawodowych.

SŁOWA KLUCZOWE: efekty kształcenia, kompetencje zawodowe, kwalifikacje zawodowe, samokształcenie

1.1. UWARUNKOWANIA PROCESU KSZTAŁTOWANIA UMIEJĘTNOŚCI PIELĘGNIARSKICH

Kształtowanie kompetencji pielęgniarskich jest procesem złożonym, który rozpoczyna się już na zajęciach teoretycznych, w pracowni umiejętności pielęgniarskich i centrach symulacji, po czym kontynuowany jest w placówkach kształcenia praktycznego. Osoby przygotowujące się do zawodu pielęgniarki powinny od początku być świadome tego, jakie umiejętności muszą opanować i do czego będą im one przydatne, aby kształtować właściwą motywację do uczenia się. Podejmując kształcenie, należy zrozumieć istotę uczenia się oraz poznać proces kształtowania umiejętności zawodowych i jego uwarunkowania, co ułatwi świadomy i aktywny udział w zdobywaniu kompetencji zawodowych, a także pozwoli racjonalnie kierować własnym samokształceniem.

Chcąc zaspokoić potrzeby edukacyjne współczesnego społeczeństwa, a zarazem zapewnić rozwój zawodowy i osobisty każdego człowieka oraz wzajemne porozumiewanie się w różnych systemach edukacji, musimy dysponować klarownymi charakterystykami kwalifikacji. Umożliwiły to Europejskie Ramy Kwalifikacji, których idea pojawiła się w 2004 r. Następnym krokiem były Zalecenia Parlamentu Europejskiego i Rady Europy w sprawie Europejskich Ram Kwalifikacji dla Uczenia się przez Całe Życie z 2008 r. oraz decyzje konferencji ministrów szkolnictwa wyższego UE z 2005 r. Zgodnie z nimi kraje uczestniczące w Procesie Bolońskim miały wdrożyć Ramy Kwalifikacji dla Europejskiego Obszaru Szkolnictwa Wyższego. Kolejne umocowania zostały zawarte w Zaleceniach Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 18 czerwca 2009 r. w sprawie ustanowienia europejskiego systemu transferu osiągnięć w kształceniu i szkoleniu zawodowym (Europejskie Ramy Kwalifikacji dla Uczenia się przez Całe Życie).

Ustawą z dnia 18 marca 2011 r. o zmianie ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym, Ustawy o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2011 r. Nr 84, poz. 455) wprowadzono do polskiego systemu szkolnictwa wyższego Krajowe Ramy Kwalifikacji (KRK). Nowe regulacje w tym obszarze obowiązują od 1 października 2012 r. Szczegóły precyzuje Rozporządzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 2 listopada 2011 r. w sprawie Krajowych Ram Kwalifikacji dla Szkolnictwa Wyższego. Krajowe Ramy Kwalifikacji stanowią opis kwalifikacji zdobywanych w polskim systemie szkolnictwa wyższego przez określenie efektów kształcenia. Efekty kształcenia zaś są zdefiniowane w trzech kategoriach: wiedzy, umiejętności i kompetencji personalnych oraz społecznych, których nie należy traktować rozłącznie (Chmielecka, 2010).

Ważnym aktem prawnym w tej kwestii jest Rozporządzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 26 września 2016 r. w sprawie charakterystyk drugiego stopnia Polskiej Ramy Kwalifikacji (PRK) typowych dla kwalifikacji uzyskiwanych w ramach szkolnictwa wyższego po uzyskaniu kwalifikacji pełnej na poziomie 4 – poziomy 6–8 (Dz. U. z 2016 r. poz. 1594). PRK porządkuje kwalifikacje nadawane w systemach oświaty i szkolnictwa wyższego oraz poza nimi. Ułatwia porównywanie ich ze sobą oraz odnoszenie do kwalifikacji w innych krajach europejskich. Opisuje także efekty kształcenia w kategoriach: wiedza, umiejętności i kompetencje społeczne.

Pielęgniarstwo jako kierunek kształcenia zaliczany do obszaru kształcenia w obrębie zawodów regulowanych jest objęty Dyrektywą 2005/36/WE Parlamentu Europejskiego i Rady, co oznacza, że w kształceniu pielęgniarek i innych zawodów regulowanych obowiązują standardy kształcenia. Są one zbiorem reguł kształcenia przygotowujących do wykonywania zawodu nauczyciela oraz zawodów, dla których wymagania dotyczące procesu kształcenia i jego efektów są określone w przepisach prawa Unii Europejskiej (Dz. U. z 2011 r. Nr 84, poz. 455).

Standardy kształcenia na kierunku pielęgniarstwo dotyczą studiów pierwszego i drugiego stopnia. Zgodnie z wytycznymi w nich zawartymi studia pierwszego stopnia na kierunku pielęgniarstwo trwają minimum 6 semestrów. W ramach ogólnych efektów kształcenia zakłada się, że absolwent studiów pierwszego stopnia na kierunku pielęgniarstwo w zakresie wiedzy uzyska: szczegółową wiedzę z zakresu pielęgniarstwa, ogólną wiedzę z zakresu innych nauk medycznych, znajomość regulacji prawnych, norm etycznych i deontologii odnoszących się do wykonywania zawodu pielęgniarki. W zakresie umiejętności będzie potrafił: korzystać z aktualnej wiedzy w celu zapewnienia bezpieczeństwa i wysokiego poziomu opieki, udzielać świadczeń w zakresie promowania, zachowania zdrowia i zapobiegania chorobom, sprawować całościową i zindywidualizowaną opiekę nad pacjentem niepełnosprawnym i umierającym, samodzielnie wykonywać zawód zgodnie z zasadami etyki ogólnej i zawodowej oraz holistycznego podejścia do pacjenta, uwzględniającego poszanowanie i respektowanie jego praw, organizować pracę własną, nawiązywać współpracę w zespołach opieki zdrowotnej oraz inicjować i wspierać działania społeczności lokalnej na rzecz zdrowia. W zakresie kompetencji społecznych będzie skutecznie i z empatią porozumiewał się z pacjentem, będzie miał świadomość czynników wpływających na reakcje własne i pacjenta oraz świadomość konieczności permanentnego, ustawicznego kształcenia się. Absolwent studiów pierwszego stopnia na kierunku pielęgniarstwo powinien ponadto być przygotowany do podjęcia studiów drugiego stopnia (Dz. U. z 2012 r. poz. 631).

Zatem zasadniczą osią nowoczesnych programów kształcenia są efekty kształcenia. Efekty kształcenia określają, co uczący się powinien wiedzieć, rozumieć i potrafić zrobić po zakończeniu kształcenia. Są zdefiniowane w trzech kategoriach: wiedzy, umiejętności i kompetencji personalnych oraz społecznych (Chmielecka, 2010). Ich wykorzystanie jako podstawy do projektowania programu studiów skutkuje przesunięciem nacisku z nauczającego na uczącego się i z nauczania na uczenie się.

1.2. ZNACZENIE SAMOKSZTAŁCENIA W PROCESIE KSZTAŁCENIA PRAKTYCZNEGO

Wszystkie procesy psychiczne u człowieka są zależne od układu nerwowego. Podstawową jego funkcją jest zachowanie równowagi między organizmem a środowiskiem zewnętrznym poprzez odruchy. Całokształt odruchów warunkowych nazywamy pierwszym układem sygnałowym. U człowieka, m.in. pod wpływem bodźców słownych, w powiązaniu z pierwszym powstał drugi układ sygnałowy. Praca obu ściśle ze sobą związanych układów sygnałowych stanowi fizjologiczną podstawę najbardziej skomplikowanych czynności psychicznych, włącznie z myśleniem pojęciowo-logicznym. W nauczaniu teoretycznym przewagę ma oddziaływanie poprzez drugi układ sygnałowy, natomiast w nauczaniu praktycznym w znacznym zakresie należy uwzględniać oddziaływanie przez pierwszy układ. Jest to niezbędne przy kształtowaniu umiejętności zawodowych i nawyków (Sosnowski, 1978). Na przykład pielęgniarka, która widzi zaburzenia oddychania u pacjenta, wie, jak postępować. Objawy są sygnałami, a reakcje sposobami działania. Nie wystarczy nauczyć się znaczenia objawów – trzeba je łączyć z odpowiednim działaniem, co ulega stopniowemu wyćwiczeniu w toku uczenia się.

Uczenie się jest to czynność i proces, który zmierza do opanowania wiedzy i umiejętności. Zachodzi on w sferze psychiki na bazie układu nerwowego i prowadzi do zmian w sposobie myślenia, odczuwania i działania. Zmiany te wykazują względną stałość i zależą m.in. od tego, czy są wykorzystywane w praktyce. Zatem ćwicząc, mamy szansę nie wychodzić z wprawy, przyczyniając się do trwałości opanowanej wiedzy i umiejętności. Na przebieg i skuteczność uczenia się wpływa wiele czynników. Szczególnie istotne są czynniki emocjonalno-motywacyjne, wśród których silnie oddziałują niezaspokojona potrzeba wiedzy i zainteresowania. One z kolei wpływają korzystnie na nastawienie osoby uczącej się, które jeśli jest ukierunkowane na konkretny efekt, to prawdopodobnie zostaje on osiągnięty (Formański, 2003).

Zmiany zachodzące u uczących się pod wpływem aktywności nauczyciela, zgodnie ze współczesną teorią kształcenia zależą przede wszystkim od aktywności uczących się. Niektórzy pedagodzy sądzą, że pomoc nauczyciela powinna być ograniczona tylko do niezbędnego minimum, aby uczenie się było zawsze samokształceniem. Taka koncepcja uczenia się i samokształcenia bliska jest psychologii. Zgodnie z koncepcją aktywizmu, człowiek uznawany jest za aktywny organizm, który gromadzi i porządkuje informacje w celu ich przyswojenia i wykorzystania. Przedmiotem tej aktywności jest działalność poznawcza człowieka, na którą składają się procesy umysłowe, pozostające w związku z procesami emocjonalnymi. Zatem podejmowane przez uczącego się działania mogą doprowadzić do zmian jego osobowości (Zahradniczek, 2008).

Na cały proces przygotowania do wykonywania zawodu pielęgniarki składa się wyposażenie w wiedzę i umiejętności, nie tylko z zakresu dyscyplin pielęgniarstwa, lecz także psychologii, socjologii, pedagogiki, etyki i prawa. Na kształcenie zawodowe pielęgniarek składają się czynności umożliwiające kandydatom zdobycie niezbędnych kompetencji zawodowych, przejawiających się także w emocjonalnym stosunku do swych zadań i poczuciu odpowiedzialności (Wrońska, Mariański, 1999). Odznaczają się one m.in. tym, że obok kształtowania umiejętności umysłowych, odbywa się kształtowanie umiejętności praktycznych, którego zasadniczym składnikiem jest nauczanie wykonywania konkretnych czynności. Wysiłek poznawczy jest tu podporządkowany działaniu praktycznemu, w którym dążymy do opanowania umiejętności manualnych i właściwych nawyków. Nawyki intelektualne przejawiają się wyłącznie w czynnościach umysłowych, a ich realizacja jest możliwa za pośrednictwem określonego systemu operacji umysłowych. Natomiast nawyki praktyczne to wykonywanie czynności pragmatycznych, podejmowanie konkretnego działania, polegającego na celowym przekształceniu rzeczywistości w sposób ekonomiczny, poprawny i racjonalny, w jak najkrótszym czasie.

Rozróżniamy umiejętności elementarne (tj. umiejętności wykonywania pojedynczego ruchu, np. poprawne uchwycenie bandaża), umiejętności czynnościowe (tj. umiejętności wykonania czynności składającej się z kilku ruchów i stanowiących pewną całość, np. przygotowanie strzykawki i nabranie leku) oraz umiejętności złożone, obejmujące wykonanie wielu czynności (np. organizowanie kompleksowej opieki pielęgniarskiej nad chorym).

W pierwszej kolejności opanowuje się umiejętności elementarne, następnie w ośrodkowym układzie nerwowym powstają schematy operacyjne, które warunkują powstanie umiejętności wykonania czynności złożonej. Są to tzw. umiejętności czynnościowe. Dopiero po tym etapie następuje kształtowanie umiejętności złożonych.

Należy zaznaczyć, że złożone umiejętności zawodowe powstają nie tylko pod wpływem samego instruowania nauczyciela, nawet wzmocnionego pokazem, lecz potrzebne są do tego także ruchowe komponenty umiejętności czynnościowych, które uczący się musi odpowiednio wyćwiczyć drogą wielu powtórzeń. Liczba powtórzeń niezbędna do ich opanowania w pożądanym stopniu jest sprawą indywidualną każdego człowieka i zależy nie tylko od złożoności danej czynności oraz przebiegu samego procesu dydaktycznego, lecz także od wielu czynników dotyczących samego uczącego się. Każdy uczący się powinien znać swoje możliwości i stosownie do nich ćwiczyć. Należy sobie to uświadomić w dobie niedoceniania wpływu prac manualnych na rozwój poznawczy człowieka, przy powszechnej komputeryzacji, której skutki widoczne są zwłaszcza u młodszej części społeczeństwa. Praca przy komputerze z jednej strony generuje rozwój człowieka, ale z drugiej stwarza wiele ograniczeń i zagrożeń zdrowotnych (Angart, 2008). Dlatego zindywidualizowane podejście do ćwiczeń prowadzi do ukształtowania nawyków, które są pożądane z uwagi na jakość pracy człowieka.

Według psychologicznej teorii czynności nawyk jest to wyuczony składnik świadomej działalności człowieka. Może być rezultatem wiele razy powtarzanej i stopniowo automatyzującej się czynności. Powstaje on jako czynność (umysłowa i praktyczna), która automatyzuje się w sposób świadomy. Jego przykładem może być higieniczne mycie rąk.

Umiejętności i nawyki można mieć opanowane w różnym stopniu. Wysoki stopień umiejętności i nawyków to sprawność, natomiast najwyższy stopień sprawności to mistrzostwo. Mistrzostwo to nie tylko mechaniczna wprawa, duże umiejętności i nawyki, lecz także elastyczność, giętkość, umiejętność dostosowania się do nowej sytuacji. Ma to szczególne znaczenie w przypadku czynności zawodowych pielęgniarki, które powinny charakteryzować się wysokim profesjonalizmem, a zarazem zindywidualizowanym podejściem do pacjenta. Warto mieć tego świadomość już na początku drogi zawodowej, aby kształtować właściwe umiejętności i nawyki.

Na kształtowanie złożonej umiejętności pielęgniarskiej składają się trzy zasadnicze okresy: analityczny, syntetyczny i końcowy (tab. 1.1) (Ciechaniewicz, 1994).

Tabela 1.1. Etapy kształtowania umiejętności (Ciechaniewicz, 1994)

------------- ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
ETAP CHARAKTERYSTYKA POZIOMU WYKONAWSTWA
Analityczny Szybki wzrost tempa i jakości wykonania czynności, eliminowanie najbardziej prymitywnych błędów i ruchów zbędnych
Syntetyczny Mniejszy wzrost efektów, większa dokładność ruchów niezbędnych, wzrost szybkości i dokładności wykonania poszczególnych ruchów i operacji, ponowne łączenie wszystkich operacji i ruchów
Końcowy Doskonalenie poszczególnych ruchów i czynności, zdolność do śledzenia i oceny poprawności wykonania całości działania
------------- ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Na wszystkich etapach ważna jest współpraca z nauczycielem, zmierzająca do określenia stopnia sprawności wykonywanych czynności oraz poznania niedoskonałości, co pozwoli w efekcie racjonalnie planować pracę, w tym także samokształceniową, oraz częstotliwość i czas trwania powtórzeń.

Proces samokształcenia kierowanego jest zatem samodzielnym uczeniem się, samokontrolą wykonywanej pracy, zakończoną samooceną tej pracy. W związku z tym samokształcenie kierowane należy traktować jako ogół czynności psychomotorycznych, poznawczych i emocjonalnych wykonywanych w trakcie procesu kształcenia. Student uczestniczy w procesie edukacyjnym samodzielnie, realizując cele kształcenia, nauczyciel zaś jest obserwatorem jego pracy i pełni funkcję konsultanta.

Przed przystąpieniem do kształtowania umiejętności pielęgniarskich konieczna jest znajomość zadań i wykonywanych czynności, oczekiwanych wyników, warunków wykonywania, mechanizmu działania i wpływu czynności na organizm pacjenta, przestrzeganych zasad i niebezpieczeństw wynikających z ich niestosowania. Ważna jest struktura działania stanowiąca podstawę algorytmu zadania praktycznego, czynniki decydujące o wyniku działania, kryteria i normy oceny danej umiejętności.

Każda umiejętność pielęgniarska ma określoną strukturę, czyli czasowo-przestrzenny porządek kształtujący się tak, aby pewne operacje stwarzały warunki dla następnych i aby następujące po sobie nie niweczyły wyników operacji poprzednich. Porządek ten może układać się różnie w zależności od warunków jej przebiegu oraz cech samej umiejętności i jest on istotny dla określenia efektywności czynności (Materska, 1972; Kurcz, Kędzielawa, 2002). W strukturze umiejętności pielęgniarskich, które tworzą większą złożoną całość, można wyróżnić czynności przygotowawcze, właściwe i porządkowe.

Kształtowanie umiejętności zawodowych rozpoczyna się w pracowniach umiejętności, czyli laboratoriach umiejętności pielęgniarskich bazujących na symulacji niskiej wierności. Rozwój ich i doskonalenie odbywa się w centrach symulacji, przeznaczonych szczególnie symulacji wysokiej wierności. Symulacja jest metodą nauczania, procesem kształcenia wykorzystującym sprzęt edukacyjny od prostych trenażerów, służących do nauki pojedynczych zadań, po manekiny zaawansowane, tzw. stymulatory pacjenta, wiernie naśladujące człowieka i jego parametry. Głównym zadaniem symulacji medycznej jest edukacja i poprawa bezpieczeństwa pacjentów. Wyposażenie w zaawansowane symulatory człowieka oraz odpowiednie oprogramowanie jest podstawą do realizacji interdyscyplinarnych zajęć dydaktycznych z możliwością obserwacji konsekwencji podjętych decyzji klinicznych i wielowątkowej dyskusji. Złożony proces kształtowania, utrwalania i doskonalenia umiejętności pielęgniarskich z dziedziny psychomotorycznej i interpersonalnej poprzez powtarzanie ćwiczonych czynności i ich samodzielne wykonywanie ma doprowadzić do automatyzmu i precyzji psychoruchowej, co stanowi podstawę do osiągnięcia samodzielności w opanowaniu efektów kształcenia.

Zajęcia praktyczne realizowane w naturalnych warunkach pracy w placówkach ochrony zdrowia lub w czasie ćwiczeń przedklinicznych w warunkach symulowanych, pozorujących rzeczywistość, uczą stosowania nabytej wiedzy w praktyce. Służą doskonaleniu i pogłębianiu umiejętności, a w szczególności: rozpoznawaniu warunków i potrzeb zdrowotnych, sytuacji pielęgnacyjnych, sprawowaniu opieki pielęgnacyjnej, realizowaniu zleceń lekarskich, samodzielnemu udzielaniu świadczeń zapobiegawczych, diagnostycznych, leczniczych i rehabilitacyjnych, prowadzeniu edukacji zdrowotnej, doskonaleniu pożądanych cech osobowości. Zajęcia te pozwalają doskonalić umiejętności planowania, organizowania pracy, współpracy i współdziałania, rozwiązywania problemów zawodowych, podejmowania decyzji, doboru metod i technik stosowanych w pielęgnowaniu (Kostecka, 2002).

Nieodłącznym elementem kształcenia pielęgniarek jest praktyka zawodowa, która odbywa się w zakładach opieki zdrowotnej, placówkach nauczania i wychowania, oraz w specjalistycznych zakładach opieki zdrowotnej. Daje ona możliwość dalszego doskonalenia umiejętności niezbędnych do uzyskania kwalifikacji zawodowych. W naturalnych warunkach szkoleniowych student ma możliwość zweryfikowania wiedzy teoretycznej z praktyką, uczy się jej zastosowania, może zintegrować wiedzę z różnych dziedzin oraz ujawnić i korygować własną postawę.

Współczesna dydaktyka wyraźnie podkreśla aktywną rolę studenta w procesie nauczania – uczenia się, od którego zależą efekty nauki. Stawia to uczącego się w pozycji osoby, która powinna wykazać aktywną postawę wobec procesu nauczania – uczenia się. Dlatego w procesie przygotowania zawodowego bardzo znaczący udział ma samokształcenie, jako kluczowy proces w edukacji ustawicznej. Istotą samokształcenia jest nabywanie wiedzy i umiejętności w toku własnej działalności, przy czym cele, treści, warunki i środki ustala sam kształcący się (Lenartowicz, 2004).

Obecnie w kształceniu zawodowym rozwija się nowoczesne podejście do nabywania efektów kształcenia, oparte na układzie wyodrębnionych modułów i jednostek modułowych, w których łącznie kształtowane są umiejętności praktyczne, poznawcze oraz emocjonalne. Nadrzędną postacią jest student indywidualnie dochodzący do wiedzy, kontrolujący i oceniający wyniki swojej pracy (MENiS, 2005).

,,Samokształcenie rozwija refleksję nad własną pracą, rozwija osobowość, wyzwala inicjatywę i kreatywne myślenie, kształtuje umiejętność analizowania i interpretowania piśmiennictwa, przygotowuje do wykorzystania wiedzy teoretycznej w działaniach praktycznych, kształtuje poczucie odpowiedzialności za własne osiągnięcia” (Zahradniczek, 2008).

1.3. EWALUACJA EFEKTÓW KSZTAŁCENIA

Wobec studenta stosowane są trzy rodzaje ocen: ocena kształtująca (formatywna), zbierająca (sumatywna) oraz formalna, przeprowadzana na zakończenie całego cyklu kształcenia (Kózka, 2008). Ocena formująca, inaczej formatywna, pozwala efektywnie realizować proces kształcenia. Opiera się na dobrej komunikacji student – nauczyciel, wspiera studenta i pozwala wyrażać jego potrzeby edukacyjne, identyfikuje jego osiągnięcia i braki w wiadomościach i umiejętnościach, pozwalając mu tym samym wpływać na proces kształcenia.

Oceny podsumowującej dokonuje się zazwyczaj na końcu procesu kształcenia (przedmiotu/modułu) i służy ona ocenie stopnia osiągnięcia efektów kształcenia (Próchnicka, Saryusz-Wolski, Kraśniewski, 2010).

Ocena formalna przeprowadzana jest na zakończenie całego cyklu kształcenia. Jej celem jest potwierdzenie całościowych kwalifikacji zawodowych uzyskanych przez studenta. Służy do opiniowania efektywności i rzetelności pracy uczelni.

Realizacja kształcenia wymaga stosowania odpowiednich form i kryteriów ewaluacji, które wymagają uzyskania odpowiedzi na pytanie, jak student zademonstruje osiągnięcie określonych efektów oraz jak je można ocenić. Sprawdzenie osiągnięcia założonych efektów kształcenia zgodnie z założeniami standardów kształcenia pielęgniarek wymaga stosowania zróżnicowanych form oceniania, spójnych z obszarami, których one dotyczą. Efekty kształcenia w zakresie wiedzy sprawdza się za pomocą egzaminów pisemnych lub ustnych. Przykładowymi formami egzaminów pisemnych są eseje, raporty, krótkie ustrukturyzowane pytania oraz testy: wielokrotnego wyboru (MCQ – Multiple Choice Questions), wielokrotnej odpowiedzi (MRQ – Multiple Response Questions), wyboru i dopasowania odpowiedzi. Egzaminy ustne są ukierunkowane na sprawdzenie wiedzy na poziomie wyższym niż znajomość faktów, zatem egzekwują zrozumienie, umiejętność analizy, syntezy i rozwiązywania problemów. Sprawdzenie osiągnięcia efektów kształcenia w zakresie umiejętności praktycznych, zarówno dotyczących komunikowania się, jak i manualnych, wymaga bezpośredniej obserwacji studenta demonstrującego umiejętność w czasie tradycyjnego egzaminu lub egzaminu standaryzowanego (OSCE – Objective Structured Clinical Examination) i jego modyfikacji. Egzamin OSCE jest formą efektywnego sprawdzania umiejętności praktycznych lub klinicznych nabytych w trakcie kształcenia praktycznego w zakresie podstaw opieki pielęgniarskiej i opieki specjalistycznej (Dz. U. z 2012 r. poz. 631).

W ewaluacji efektów kształcenia wykorzystywane są check-listy, czyli listy kontrolne, które są spisem czynności kluczowych dla danego działania, których pominięcie lub niewłaściwe wykonanie może skutkować niepowodzeniem. Taki wykaz czynności powinno się dla zadań w celu zapewnienia właściwej kolejności i kompletności postępowania oraz porównania stanu istniejącego ze stanem wzorcowym, opisanym listą (Gawande, 2012). Znajomość list kontrolnych daje studentowi możliwość samooceny własnych umiejętności oraz świadomość wymagań i stosowanych wobec niego kryteriów oceny.

Studia pierwszego stopnia na kierunku pielęgniarstwo kończą się ostatecznie egzaminem dyplomowym, składającym się z części teoretycznej i praktycznej. Egzamin dyplomowy, po złożeniu pracy dyplomowej, obejmuje sprawdzenie wiedzy i umiejętności praktycznych zdobytych podczas całego okresu studiów (Dz. U. z 2012 r. poz. 631).PIŚMIENNICTWO

Angart L.: Komputer a zdrowie. Wydawnictwo Klub dla Ciebie, Warszawa 2008.

Chmielecka E. (red.): Autonomia programowa uczelni. Ramy kwalifikacji dla szkolnictwa wyższego. Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego, Warszawa 2010.

Ciechaniewicz W.: Kształtowanie umiejętności praktycznych słuchaczy szkół pielęgniarskich. Na przykładzie realizacji ćwiczeń z pielęgniarstwa. Centrum Edukacji Medycznej, Warszawa 1994.

Dyrektywa 2005/36/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 7 września 2005 r. w sprawie uznawania kwalifikacji zawodowych. Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej 30.9.2005.

Dziennik Ustaw Rzeczpospolitej Polskiej Warszawa z dnia 5 czerwca 2012 r. poz. 631. Rozporządzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 9 maja 2012 r. w sprawie standardów kształcenia dla kierunków studiów: lekarskiego, lekarsko-dentystycznego, farmacji, pielęgniarstwa i położnictwa.

Europejskie Ramy Kwalifikacji dla Uczenia się przez Całe Życie (ERK).

https://ec.europa.eu/ploteus/sites/eac-eqf/files/broch_pl.pdf.

Formański J.: Psychologia. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 1998.

Gawande A.: Potęga checklisty. Znak, Kraków 2012.

Goleman D.: Inteligencja emocjonalna w praktyce. Media Rodzina, Poznań 1999.

Kostecka W.: Praktyczna nauka zawodu. W: Wybrane zagadnienia pracy nauczyciela zawodu. Skrypt dla studentów wydziałów pielęgniarskich (red. M. Kosińska). ŚAM, Katowice 2002.

Kózka M.: Efektywność kształcenia zawodowego na studiach pielęgniarskich pierwszego stopnia w okresie transformacji systemu edukacji. Uniwersyteckie Wydawnictwo Medyczne „Vesalius”, Kraków 2008.

Kurcz I., Kędzielawa D. (red.): Psychologia czynności. Nowe perspektywy. Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2002.

Lenartowicz H.: Podstawy sprawnego działania. W: Podstawy organizacji pracy pielęgniarskiej (red. A. Ksykiewicz-Dorota). Czelej, Lublin 2004.

Materska M.: Treść przygotowania teoretycznego a struktura czynności praktycznych. W: Monografie psychologiczne. Tom III (red. T. Tomaszewski). Zakład Narodowy Imienia Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Wrocław, Warszawa, Kraków, Gdańsk 1972.

Próchnicka M., Saryusz-Wolski T., Kraśniewski A.: Projektowanie programów studiów i zajęć dydaktycznych na bazie efektów kształcenia. W: Autonomia programowa uczelni. Ramy kwalifikacji dla szkolnictwa wyższego (red. E. Chmielecka). Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego, Warszawa 2010.

Sosnowski T.: Organizacja i zasady procesu praktycznej nauki zawodu. Wydawnictwa Akcydensowe, Warszawa 1978.

Strategia rozwoju edukacji na lata 2007–2013. MENiS, Warszawa 2005.

Unolt J.: Ekonomiczne problemy rynku pracy. Wydawnictwo Śląsk, Katowice 1999.

Urbańczyk F.: Dydaktyka dorosłych. Ossolineum, Wrocław 1973.

Ustawa z dnia 18 marca 2011 r. o zmianie ustawy – Prawo o szkolnictwie wyższym, ustawy o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki oraz o zmianie niektórych innych ustaw. Dz. U. z 2011 r. Nr 84, poz. 455.

Whiddett S., Hollyforde S.: Modele kompetencyjne w zarządzaniu zasobami ludzkimi. Oficyna Ekonomiczna, Kraków 2003.

Wrońska I., Mariański J.: Wartości życiowe młodzieży (na przykładzie szkół pielęgniarskich). Akademia Medyczna i Neurocentrum, Lublin 1999.

Zahradniczek K.: Teoria kształcenia zawodowego. W: Pedagogika. Podręcznik dla szkół medycznych (red. W. Ciechaniewicz). Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2008.PIŚMIENNICTWO

Berlowitz D.R., Frantz R.N.: Implementing best practices in pressure ulcer care: the role of continuous quality improvement. J Am Med Dir Ass 2007, 8(Suppl. 3): 37–41.

Callister L.C., Matsumura G., Lookinland S. i wsp.: Inquiry in baccalaureate nursing education: fostering evidence-based practice. J Nurs Educ 2005, 44(2): 59–64.

Chen Y.C., Chou S.S., Lin L.H., Wu L.F.: The effect of intermittent nasogastric feeding on preventing aspiration pneumonia in ventilated critically ill patients. J Nurs Res 2006, 14(3): 167–180.

Infusion Nurses Society: Infusion nursing standards of practice. J Infus Nurs 2006, 29(suppl.): S1.

Guyatt G., Rennie D. (red.): Users’ Guides to the Medical Literature: A Manual for Evidence-Based Clinical Practice. American Medical Association, Chicago 2002.

Kendall S.: Witnessing tragedy: nurses’ perceptions of caring for patients with cancer. Int J Nurs Pract 2007, 13(2): 111–120.

Melnyk B.M., Fineout-Overholt E.: Evidence-based practice in nursing and healthcare: a guide to best practice. Lippincott Williams & Wilkins, Philadelphia 2005.

Newhouse R., Dearholt S., Poe S. i wsp.: Evidence-based practice: a practical approach to implementation. J Nurs Adm 2005, 35(1): 35–40.

Oncology Nursing Society (ONS). Evidence-based practice resource area. http://www.onsopcontent.ons.org/toolkits/evidence/Definitions/index.shtml, accessed November 2005.

Pearson L.S., Hutton J.L.: A controlled trial to compare the ability of foam swabs and toothbrushes to remove dental plaque. J Adv Nurs 2002, 39(5): 480–489.

Rycroft-Malone J., Harvey G., Seers K. i wsp.: An exploration of the factors that influence the implementation of evidence into practice. J Clin Nurs 2004, 13: 913–924.

Sackett D.L., Straus S.E., Richardson W.S. i wsp.: Evidence-based medicine: how to practice and teach EBM. Churchill Livingstone, London 2000.

Saw S.M., Ooi P.L., Tan D.T. i wsp.: Risk factors for contact lens-related fusarium keratitis: a case-control study in Singapore. Arch Ophthalmol 2007, 125(5): 611–617.

Titler G.M., Kleiber C., Steelman V.J. i wsp.: The Iowa model evidence-based practice to promote quality care. Crit Care Nurs Clin North Am 2001, 13(4): 497–509.

Watkins R.E., Wynaden D., Hart L. i wsp.: Perceptions of infection control practices among health professionals. Contemp Nurse 2006, 22(1): 109–119.

Werawatganon T., Charuluxanum S.: Patient controlled intravenous opioid analgesia versus continuous epidural analgesia for pain after intra-abdominal surgery. Cochrane Database Syst Rev 2005, 1: CD004088. doi: 10.1002/14651858.

Winfield C., Davis S., Schwaner S. i wsp.: Evidence: the first word in safe IV practice. Am Nurse Today 2007, 2: 31–33.POMIAR I OCENA PARAMETRÓW FUNKCJI ORGANIZMU Zofia Sienkiewicz, Józefa Czarnecka

Po zapoznaniu się z treściami zawartymi w rozdziale będziesz mógł/mogła:

• wyjaśnić istotę i cel oraz zasady wykonania takich pomiarów, jak: temperatura ciała, oddech, tętno, ciśnienie tętnicze krwi, pomiary antropometryczne, dobowa zbiórka moczu, saturacja krwi, szczytowy przepływ wydechowy,

• omówić prawidłowe wartości poszczególnych parametrów i ocenić wyniki uzyskanych pomiarów,

• wymienić czynniki determinujące zmiany w parametrach funkcji organizmu pacjenta,

• przygotować pacjenta, skompletować sprzęt i wykonać wyżej wymienione pomiary,

• uzasadnić konieczność przestrzegania zasad przy wykonywaniu pomiarów,

• udokumentować wyniki wykonanych pomiarów,

• prezentować postawę życzliwości i poszanowania godności podczas wykonywania pomiarów u pacjenta.

SŁOWA KLUCZOWE: ciśnienie tętnicze krwi, ciśnienie tętnicze skurczowe, ciśnienie tętnicze rozkurczowe, diureza godzinowa, diureza dobowa/dobowa zbiórka moczu, mikcja, oddech, ośrodkowe ciśnienie żylne (OCŻ), pomiar antropometryczny, pulsoksymetr, saturacja krwi (SaO₂), saturacja krwi żylnej mieszanej (SvO₂), szczytowy przepływ wydechowy, temperatura ciała, tętno, wskaźniki antropometryczne3. PODSTAWY REALIZACJI I KIERUNKI ROZWOJU PRAKTYKI PIELĘGNIARSKIEJ

3.1. ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZAWODOWA PIELĘGNIARKI

Pomiar i ocena podstawowych parametrów funkcji życiowych u pacjenta stanowią ważne zadania pielęgniarki z zakresu diagnostyki. Znajomość wartości podstawowych pomiarów pozwala pielęgniarce/studentowi pielęgniarstwa w prosty sposób i szybko ocenić stan zdrowia pacjenta oraz stwierdzić, czy jego życiu nie zagraża niebezpieczeństwo. Różnego rodzaju choroby i patologie mogą manifestować się zmianą postawy, stanu odżywienia, zaburzeniami funkcji układu krążenia (tętno, ciśnienie tętnicze krwi, saturacja, ośrodkowe ciśnienie żylne) oraz zmianami dotyczącymi temperatury, liczby oddechów, szybkości przepływu powietrza czy diurezy.

Pielęgniarka w praktyce zawodowej odpowiada samodzielnie za pomiar: temperatury ciała, oddechu, tętna, ciśnienia tętniczego krwi, antropometryczny (obliczenie wskaźników antropometrycznych: BMI, WHR, WHtR), grubości fałdów skórno-tłuszczowych, diurezy godzinowej i dobowej, saturacji, ośrodkowego ciśnienia żylnego (OCŻ) i szczytowego przepływu wydechowego (PEF) oraz za ocenę uzyskanych wyników. W razie stwierdzenia wyniku nieprawidłowego zgłasza to lekarzowi.

3.2. TRENDY PRAKTYKI OPARTE NA DOWODACH

Telemedycyna odgrywa coraz większą rolę w ochronie zdrowia w krajach rozwiniętych, szczególnie w zakresie pomiaru i oceny podstawowych parametrów życiowych. Obserwuje się rozwój technologii opartych na nowych aplikacjach mobilnych przeznaczonych do zdalnej obsługi pacjentów korzystających ze smartfonów. Aplikacje te znajdą zastosowanie w obszarze prewencji i monitoringu oraz gromadzenia, przekazywania i przetwarzania danych w procesie leczenia. Badania wykonane w Stanach Zjednoczonych w 2012 r. wykazały, że największym zainteresowaniem wśród mieszkańców cieszą się aplikacje mobilne dotyczące: ćwiczeń sportowych (38% respondentów), zdrowego odżywiania (31%) oraz oceny masy ciała (12%). Pozostałe aplikacje, dotyczące mierzenia ciśnienia tętniczego krwi, tętna, monitoringu ciąży lub stanu zdrowia, mają wciąż mniejsze zastosowanie, ale z pewnością będą w przyszłości niezwykle ważne w kontroli stanu zdrowia populacji (Palmen, Sołtysik, 2013).

3.3. UWARUNKOWANIA KULTUROWE

Pomiar temperatury ciała jest stosowany powszechnie na całym świecie. O technice mierzenia temperatury decyduje kultura i tradycja.

W Polsce i w Rosji najczęściej wybieranym miejscem pomiaru jest dół pachowy, we Włoszech najpopularniejszym miejscem pomiaru jest dół pachwinowy, a w Palestynie – jama ustna i odbyt.

Badanie liczby oddechów jest badaniem nieinwazyjnym i powszechnie stosowanym. W kulturze indyjskiej techniki oddechowe są nieodłącznym elementem duchowych praktyk (joga, rebirthing). Dzięki mądrości Wschodu, popartej doświadczeniem Zachodu, wiemy, że zdrowie psychofizyczne organizmu zależy przede wszystkim od prawidłowego oddychania (Pasek, Gaertner, Flyley, 2006).

Badanie ciśnienia tętniczego krwi stosowane jest powszechnie. W ciągu ostatnich lat, dzięki rozpowszechnieniu się tanich ciśnieniomierzy elektronicznych, każdy może sobie pozwolić na wykonanie tego badania w domu. Aparaty występują w wersji nadgarstkowej i tradycyjnej – naramiennej. Zwykle są w pełni automatyczne (po wciśnięciu przycisku do mankietu wpompowywane jest powietrze, a po kilkunastu sekundach na wyświetlaczu ukazuje się wartość ciśnienia skurczowego oraz rozkurczowego, a także tętna) i te właśnie wybierane są najczęściej (Cappuccio, Kerry, Forbes, Donald, 2004).

Otyłość i nadwaga mają swoje podłoże kulturowe i społeczne, co wyraża się postrzeganiem masy ciała w różny sposób przez osoby wychowane w różnych kulturach. W niektórych kulturach otyłość staje się źródłem problemów psychologicznych, w innych zaś jest rzeczą normalną, świadczącą o dobrym zdrowiu i dostatku (np. u Romów). Wiele doniesień wskazuje na socjokulturowy wpływ otoczenia i mody na postrzeganie własnego ciała, zwłaszcza przez dziewczęta. Takie obserwacje poczyniono nie tylko w USA, lecz także w innych krajach, np. afrykańskich i azjatyckich. Dążenie dziewcząt do osiągnięcia szczupłej sylwetki ma tutaj zasadnicze znaczenie, dlatego stosowanie rygorystycznych diet jest bardzo częstym zjawiskiem. W kulturze zachodniej posiadanie szczupłej sylwetki jest miarą atrakcyjności seksualnej dziewcząt, awansu społecznego i zdolności do osiągania sukcesów. Pomiar BMI jest ważnym wyznacznikiem oceny wyglądu ciała dla młodzieży na całym świecie (Godycki, 1961).

W warunkach polskich zlecanie dobowej zbiórki moczu u osób z kamicą nerkową jest wciąż rzadkością. Zależy to od wielu socjoekonomicznych czynników oraz od specjalności lekarza przeprowadzającego kontrolę, co świadczy o zbyt małym wykorzystywaniu danych naukowych w codziennej praktyce lekarskiej, a także o trudnościach w interpretacji wyników zbiórki moczu przez nieurologów i nienefrologów. W Stanach Zjednoczonych w przypadku stwierdzenia rodzinnego obciążenia kamicą nerkową przeprowadza się badanie dobowej zbiórki moczu i oznacza ilość (stężenie) wydalanego wapnia, fosforu, kreatyniny, kwasu moczowego i szczawianów oraz dwukrotnie wykonuje się oznaczenie pH moczu (Coe, Parks, Asplin, 1992).10. SATURACJA KRWI

10.1. OCENA SATURACJI KRWI

Wymiana gazowa O₂ i CO₂ w płucach powoduje wzrost ciśnienia parcjalnego tych gazów w krwi tętniczej. W przypadku osób palących tytoń wyniki będą nieco obniżone w porównaniu z osobami niepalącymi, ale nadal zawartość we krwi oksyhemoglobiny (hemoglobiny związanej z tlenem) będzie wynosiła powyżej 90%. Stopień nasycenia tlenem krwi tętniczej możemy określić metodą pulsoksymetrii.

Czynniki, które zaburzają wykonanie prawidłowego pomiaru wysycenia tlenem hemoglobiny krwi tętniczej, to:

• upośledzenie przepływu obwodowego krwi,

• niska perfuzja tkankowa,

• chłodne miejsce wykonywanego pomiaru,

• niekontrolowane ruchy pacjenta, drżenia mięśniowe,

• nieprawidłowa hemoglobina, np. methemoglobina, powstająca na skutek utlenienia w przebiegu zatrucia substancjami chemicznymi (aspiryna, sulfonamidy), karboksyhemoglobina, występująca w trakcie zatrucia tlenkiem węgla,

• światło otoczenia, w którym znajduje się pacjent; światło podczerwone zmniejsza wartości saturacji krwi tlenem, natomiast światło fluorescencyjne podnosi te wartości,

• ciemny lakier na paznokciach, grzybica paznokci.

10.2. INTERPRETACJA WYNIKÓW SATURACJI KRWI

Wysycenie tlenem hemoglobiny krwi tętniczej (SaO₂) prawidłowo wynosi 95–98%, u osób powyżej 70. roku życia 94–98%, a podczas tlenoterapii nawet 99–100%. Saturacja poniżej 90% świadczy o niewydolności oddechowej (Solnica, 2010).

Patologiczne obniżenie saturacji:

• choroby oskrzeli,

• choroby płuc, zwłaszcza te, które upośledzają przepuszczalność pęcherzyków płucnych,

• choroby układu krążenia,

• wady serca z „przeciekiem”,

• na obszarach o obniżonym ciśnieniu atmosferycznym (> 2500 m n.p.m.),

• nieprawidłowa hemoglobina (np. methemoglobina, która pojawia się m.in. w zatruciach związkami azotowymi).

10.3. PULSOKSYMETRIA

Pulsoksymetria jest to nieinwazyjna metoda przezskórnego oznaczania wysycenia krwi tlenem. Polega na spektrofotometrycznym pomiarze wysycenia (saturacji – SpO2) tlenem hemoglobiny, gdyż hemoglobina utlenowana i odtlenowana wykazuje odmienne właściwości optyczne. Jednocześnie rejestrowana jest częstość pracy serca (puls). Do wykonywania pomiarów służą urządzenia zwane pulsoksymetrami.

Miejsca zakładania czujnika pulsoksymetru (Jain, Shroft, Janicki i wsp., 1991):

• palec ręki, stopy,

• małżowina uszna,

• skrzydełko nosa,

• u noworodków stopa lub nadgarstek.

STRUKTURA UMIEJĘTNOŚCI PIELĘGNIARSKIEJ

POMIAR SATURACJI

Cel działania: pomiar i ocena saturacji krwi.

Etap I – gromadzenie informacji

Wskazania do pomiaru saturacji:

• podejrzenie obniżenia saturacji tlenem krwi tętniczej,

• niewydolność oddechowa jawna lub jej podejrzenie,

• monitoring stanu pacjenta,

• wykonywanie bronchoskopii,

• w trakcie stosowania tlenoterapii,

• podczas znieczulenia ogólnego oraz w okresie pooperacyjnym,

• każdy przypadek ciężkiego stanu u pacjenta,

• stan hipoksji u pacjenta,

• wentylacja jednego płuca,

• transport pacjenta.

Przeciwwskazania do pomiaru saturacji:

• uogólniona grzybica skóry,

• zatrucie tlenkiem węgla.

Ocena

ELEMENTY

RACJONALNE UZASADNIENIE

Oceń podstawowe parametry życiowe pacjenta, obecność duszności oraz ciepłotę miejsca pomiaru.

Determinuje czynniki zwiększające zużycie tlenu. Określa rodzaj działania pielęgniarskiego (np. ocena saturacji, podaż tlenu, ocieplenie miejsca pomiaru).

Oceń wizualnie stan pacjenta, jego samodzielność w poruszaniu się, sprawność fizyczną.

Determinuje stopień pomocy pielęgniarki w zwiększaniu dostawy tlenu. Wpływa na podejmowanie przez pielęgniarkę działań w kierunku oceny saturacji krwi.

Oceń stan paznokci pacjenta.

Wpływa na działania pielęgniarki i współpracę pacjenta w usuwaniu lakieru z paznokci.

DIAGNOZY PIELĘGNIARSKIE

• Deficyt tlenu w krwi pacjenta z powodu niewydolności oddechowej.

• Ryzyko wystąpienia duszności u pacjenta z powodu obniżonej saturacji tlenem krwi tętniczej.

Należy zindywidualizować czynniki związane z podstawowym stanem i potrzebami pacjenta.

Etap II – planowanie

+------------------------------------------------------------------------+
| ELEMENTY |
+------------------------------------------------------------------------+
| 1. Oczekiwane wyniki zgodne z procedurą wykonania: |
| |
| • saturacja będzie zgodna z normą, |
| |
| • pacjent nie będzie odczuwał duszności, |
| |
| • pacjent będzie miał poczucie komfortu podczas pomiaru. |
+------------------------------------------------------------------------+
| 2. Wyjaśnić procedurę pomiaru. |
+------------------------------------------------------------------------+
| 3. Przygotować miejsce pomiaru: ogrzać, usunąć lakier z paznokci. |
+------------------------------------------------------------------------+
| 4. Przygotować sprzęt: pulsoksymetr, kartę monitoringu saturacji krwi. |
+------------------------------------------------------------------------+

Etap III – realizacja

POMIAR I OCENA SATURACJI KRWI

KOLEJNE DZIAŁANIA PIELĘGNIARKI

RACJONALNE UZASADNIENIE

Krytyczny punkt decyzyjny: w przypadku grzybicy paznokci wybierz inne miejsce pomiaru.

Higienicznie umyj i/lub zdezynfekuj ręce, załóż niejałowe jednorazowe rękawice przy kontakcie z wydzielinami, wydalinami, krwią, płynami ustrojowymi i w sytuacji izolacji kontaktowej pacjenta.

Zmniejsza przenoszenie mikroorganizmów.

Usuń lakier z paznokci i ogrzej palec przez delikatne masowanie opuszki palca.

Zapewnia prawidłowe warunki pomiaru.

Nałóż czujnik pulsoksymetru na palec.

Zapewnia pełne pochłanianie przez czerwone krwinki w naczyniach włosowatych promieni fal czerwonych i podczerwonych.

Załóż kartę monitoringu pomiaru.

Umożliwia odnotowanie wyników.

Odnotuj i oceń wynik pomiaru.

Wpływa na podejmowanie przez pielęgniarkę działań w kierunku tlenoterapii.

Etap IV – wyniki opieki

----------------------------------------------------------------------------------------------
ELEMENTY
1. Wysycenie hemoglobiny krwi tętniczej jest w normie, skóra i błony śluzowe są zaróżowione.
2. Pacjent nie czuje się zmęczony i nie zgłasza duszności.
3. Pacjent wyraża zadowolenie i zgłasza dobre samopoczucie.
----------------------------------------------------------------------------------------------11. OŚRODKOWE CIŚNIENIE ŻYLNE

11.1. METODY POMIARU

Ośrodkowe ciśnienie żylne (OCŻ) jest ważnym parametrem hemodynamicznym – prawidłowości obiegu krwi w układzie krwionośnym pacjenta. Odzwierciedla obciążenie prawej komory serca przy jej wypełnianiu oraz wielkość powrotu żylnego przy prawidłowej kurczliwości serca. Określa napięcie ścian dużych naczyń żylnych oraz dostarcza pośredniej informacji o ewentualnej niewydolności lewokomorowej (jeśli wykluczymy wady serca). Nie odzwierciedla jednak w pełni ilości krwi krążącej, chociaż przyczyną obniżenia OCŻ najczęściej jest hipowolemia (Kirschnick, 2001).

Czynniki wpływające na ośrodkowe ciśnienie żylne to:

• rzut serca,

• aktywność oddechowa,

• skurcz mięśni szkieletowych (brzucha i kończyn dolnych),

• napięcie układu współczulnego,

• zmiana pozycji ciała.

Pomiar ośrodkowego ciśnienia żylnego można wykonać na dwa sposoby (Kirschnick, 2001):

1. Za pomocą manometru wodnego: do wkłucia centralnego (cewnik wprowadzony do żyły głównej górnej lub dolnej przez nakłucie żyły podobojczykowej, szyjnej lub udowej) podłączony jest jałowy zestaw do pomiaru OCŻ, w którego skład wchodzą następujące elementy: dren łączący wkłucie centralne z zestawem, dren pomiarowy ze skalą, zwany manometrem, dren łączący z zestawem kroplowym do wypełnienia układu pomiarowego, kranik trójdrożny.

2. Metodą elektroniczną: zestaw do pomiaru OCŻ podłączony jest do przetwornika i kardiomonitora, dzięki czemu krzywa ciśnienia zapisywana jest na monitorze, zapewniając ciągłą kontrolę tego parametru.