Poeci angielscy - ebook

GEOFFREY CHAUCER.

«Magna Charta języka angielskiego», «the first finder of our fair language» (pierwszy odkrywca naszego pięknego języka — zdanie ucznia Chaucera, Occlerc’a), «chief poete of Britayne» (Lydgate), który «made first to distil and rain

The gold dew-drops of speech and eloquence

into our tonguè through his excellencu»,

«the pure well of English undefiled» (Spenser), Geoffrey Chaucer, urodził się pomiędzy r. 1340 a 45; odbył studya uniwersyteckie w Oxfordzie lub Cambridge, znał Dantego, Petrarkę i Boccacia, zdaje się, w oryginale (Dantego nazywa «the grete poete of Ytàille»), którymi osładzał sobie zawód urzędnika celnego.

Jego Canterbury Tales, których urywki podaję w przekładzie, należą do najwspanialszych zjawisk poezji średniowiecznej i niemal przez dwieście lat były jedynem wielkiej miary dziełem poezji angielskiej.

Zamieszany w zamach stanu Ryszarda II, stracił posadę i umarł w biedzie 25 października 1400 r.

Poza «Powieściami Kantorberyjskiemi» tłumaczył starofrancuski romans o Róży, napisał długi poemat epicki «Troilus i Cressida», «Parlament ptaków», «Księga księżniczki», «Dom chwały», «Legendę o dobrych kobietach», jemu też przypisują autorstwo alegorycznej epopei «Kwiat i liść».

POWIEŚCI KANTORBERYJSKIE.

I. PROLOG.

Poeta przedstawia grono pielgrzymów, idących do Canterbury, z których każdy ma opowiedzieć jakąś historyjkę.

Rycerz był godnym i szacownym mężem.

Od pierwszej chwili, gdy wyszedł z orężem,

Serce mu biło dla rycerskiej sprawy,

Wolności, prawdy, dworności i sławy.

Wielce był czczony w wojsku swego księcia

I na wojenne chadzał przedsięwzięcia

W ziemice chrześcian i między pogany,

Wszędzie z odwagi oraz siły znany.

Widział upadek Aleksandryi; w kole

Rycerskich mężów siadywał przy stole

Na pierwszem miejscu w krainie Prusaków;

Był pośród ruskich i litewskich szlaków —

O wiele częściej, niż inni rycerze;

W Grenadzie walił Algeziry wieże,

Walczył pod Lajas, Belmarją zdobywał

I pod Satalją chwałą się okrywał,

Nawet na wodzie dokazywał cudów —

Na Wielkiem Morzu śród znoju i trudów.

W piętnastu krwawych a rycerskich bitwach

I na rycerskich trzykrotnie gonitwach —

Pod Tramisseną — bronił chrześcian sławy,

Z władzcą Palacyi urządzał wyprawy

Przeciwko innym tam, w Turczech, niewiernym:

Plon jego męstwa był zawsze niezmiernym.

Mimo tej chwały, był człekiem rozumnym

I, jak dziewica, łagodnym, nie dumnym,

Zawsze wybredną była jego mowa,

Nigdy grubego nie użył on słowa

Przeciw nikomu: był to w każdej porze

Rycerz szlachetny, jak tylko być może.

Coś o rynsztunku powiedzieć należy;

Na dzielnym koniu, sam w skromnej odzieży,

Z zwykłej kuczbai miał kubrak wytarty,

Stary, zbrudzony, rdzą kolczugi zżarty.

W drogę na odpust, nie czekając dłużej,

Wybrał się, właśnie wróciwszy z podróży.

*

A był z nim także junak....................FILIP SIDNEY.

Jedna z najpiękniejszych postaci szesnastego stulecia, ur. 1554 r. kształcił się w Oksfordzie i Cambridge; był posłem królowej Elżbiety na dworze cesarza Rudolfa II. Szlachetność i rycerskość jego zyskała ma u współczesnych przydomek «President of nobleness and chivalry». Zmarł w 32 roku życia 1586, na skutek rany, otrzymanej pod Zhetphen, w bitwie Holendrów przeciw Francuzom.

Z dzieł najgłówniejsze: «Defence of Poesie» (obrona Poezyi) prozą, wydana 1581, oraz «The Countess of Pembroke’s Arcadia» (Arkadia hrabiny Pembroke), rzecz napisana na cześć siostry pod wpływem znanych wówczas romansów Hiszpana Montemayora «La Diana» i Włocha Sannazaro «Arcadia». Dzieło to zawiera sporo sonetów, które utrwaliły sławę poetycką Sidney’a.

DO KSIĘŻYCA.

Jakże spokojnie twoje widmo kroczy

I z jakim smutkiem, o księżycu biały,

Pośród niebiosów! Rzuca-li swe.....................EDMUND SPENSER.

Urodzony w Londynie 1552. roku, kształcił się na wszechnicy w Cambridge; był pierwszym z poetów angielskich. który otrzymał tytuł «Poet Laureate» z pensyą 50 funtów rocznie, otrzymywaną od królowej Elżbiety.

Pierwszym jego utworem był t. z. Kalendarz pasterski (The Shepherds Calendar 1579), napisany pod wpływem pasterskiego romansu hiszpańskiego poety Montemayora («Diana»), który na smak ówczesnej Europy wpływ wywarł rozstrzygający.

Na cześć swej żony Elźbiety, Irlandki, którą poznał na dworze królowej, napisał jeden z najszczerszych poematów owego czasu p. t. «Epithalamion» (1587). Spenser jest twórcą cyklu sonetów (około stu), «Czterech hymnów» — An hymne in honour of Love (Hymn na cześć miłości), An hymne in honour of Beautie (na cześć piękności), An hymne o heavenly Love (na cześć piękności niebieskiej), An hymne of heavenly Beautie (na cześć piękności niebieskiej).

Poza «Prosopopoia» albo «Opowieść matki Hubbard» i poza utworami drobniejszymi (pomiędzy innymi Ruiny czasu, Ruiny Rzymu, Wizja Petrarki, Widzenie próżności świata, Daphnaida, Astrophel itd.), napisał wielki poemat epicki The Faerie Queene (Królowa wieszczek), stworzywszy osobną formę wiersza. t. z. Stancę spenserowską (ababbcbcc), kombinacyę ośmiowierszowej stancy Ariosta i siedmiowierszowej stancy Chaucera (z powieści kantorberyjskich The man of Lawes tales — Opowiadanie sędziego). Królowa wieszczek — ostatnia angielska allegoryczna opowieść rycerska — napisaną została w Irlandji. Stąd podczas powstania 1598. przeniósł się Spenser, straciwszy całe mienie, do Londynu i tutaj też umarł, podobno w nędzy, dnia 16. stycznia 1599 r.

SONET.

Zwierciadło serca mego, piękne oczy!

Tych waszych spojrzeń dziwna jest osnowa:

W niej i kształt chmurnej śmierci i uroczy..........................KRZYSZTOF MARLOWE.

O dwa miesiące młodszy od Szekspira, urodzony w Canterbury w lutym 1564 r., syn szewca, bakałarz i magister nauk wyzwolonych na wszechnicy w Cambridge, największy, obok twórcy Hamleta, dramatopisarz angielski, jest autorem pięciu dramatów, z których «Faust» najbardziej jest znany. Przez purytańskich teologów okrzyczany za ateistę, zginął młodo (w czerwcu 1595) od sztyletu współzawodnika w miłości.

Pierwszy w dramacie scenicznym użył białego wiersza (w «Tamburlain the Great» Tamerlan Wielki), oświadczywszy w przedmowie, że porzucając «puste rymotwórstwo», chce wprowadzić «czynnik bohaterski».

Bodźcem do «Tragicznej historyi» doktora Fausta (napisanej r. 1588 lub 89), był mu angielski przekład dzieła niemca dra Jana Spiessa o Fauście (wyd. w Frankfurcie 1587).

Prócz dwóch powyższych napisał «Żyd z Malty» (1589 lub 90) «Rzeź w Paryżu» (The massacre ot Paris 1592), do czego posłużyła mu za temat noc św. Bartłomieja w Paryżu, «Edward II» (1592 lub 93).

Wiersz biały stał się od czasów Marlowe’a wyłączną niemal formą w dramacie angielskim.

Z lirycznych utworów najładniejszy jest «The passionate sheperd to his mistress», który w poniższym podaję przekładzie.

ZAKOCHANY PASTERZ DO SWOJEJ PANI.

(THE PASSIONATE SHEPPERD TO HIS MISTRESS).

Chodź, kochaj mnie, o chodź, żyj ze mną,

Rozkosz będziemy pić wzajemną —..............................WILLIAM SHAKESPEARE.

Urodzony 1564. r. 23 kwietnia w Stratford nad Avonem, tam też umarł w 52 lat później (23 kwietnia 1616). Na nagrobku widnieje napis, z jego pochodzący ręki:

Good friend, for Jesus sake forbeare

To digg the dust enclosed heare:

Bleste be the man that spare the stones,

And curst be he that moves my bones.

(Cny przyjacielu! przez miłość Jezusa, nie wydobywaj pogrzebanych tutaj popiołów; błogosławion ten, co da spokój głazom, przeklęty, kto ruszy me kości).

Usłuchano tego, kości zostawiono w Stratfordzie, a w opactwie Westminsterskiem, w «kącie poetów», lichy wzniesiono mu posąg.

Do 37 dramatów, stworzonych przez największego geniusza Anglii, dodać trzeba szereg sonetów, pieśni, poematów «Venus i Adonis» i «Lukrecia».

Sonety pojawiły się po raz pierwszy w roku 1609.

ŚPIEW PACHOLĘCIA

(z komedyi «Miarka za miarkę»).

Odwróć, odwróć usta swoje,

Co tak słodko mi kłamały,

I te oczy, blasków zdroje,

Jutrznie, śniące dzień wspaniały,

Me całunki zwróć jedynie,

Zwróć jedynie,

Próżno dane w tej godzinie,

W tej godzinie!

ŚPIEW BALTAZARA

(z «Wiele hałasu o nic»).

Przestańcie szlochać, miłe panie,

Bo chłopiec zawsze niestały;

Ledwie na lądzie nogą stanie,

A już go wody zabrały!

Płakać to grzech!

Niech go tam! niech!

A wy się bawcie do rana;

Przemieńcie ból na szczery śmiech,

Na «danaż moja! oj dana»!..........................