Pokonaj choroby autoimmunologiczne. 5 kroków do zdrowia - ebook

Wdzięczny jestem za obecność w moim życiu czterem pokoleniom zdumiewających kobiet. Są to w kolejności chronologicznej:

Aaya, moja Babcia,
która wychowała sześcioro dzieci, równocześnie pracując zawodowo jako nauczycielka i stanowiąc podporę lokalnej społeczności. Spoczywaj w pokoju!

Padma, moja Mama,
która uwierzyła we mnie, zanim sam w siebie uwierzyłem. Bez Ciebie nie osiągnąłbym tego wszystkiego, co osiągnąłem.

Aiswarya, moja Żona,
która wniosła w moje życie więcej miłości i radości, niż kiedykolwiek mógłbym marzyć, i która zawsze motywowała mnie do tego, abym był najlepszą możliwą wersją siebie. Ty jesteś moim słońcem i moim księżycem.

Alisha, moja Córka,
której ciekawość stanowi dla mnie inspirację i która nie przestaje mnie zadziwiać swoim nadspodziewanie szybkim rozwojem.ZASTRZEŻENIE

Niniejsza książka służy wyłącznie celom informacyjnym i edukacyjnym i nie jest przeznaczona do diagnozowania ani leczenia żadnych schorzeń. Jej lektura nie zastąpi diagnozy postawionej przez lekarza ani jego zaleceń. W razie problemów zdrowotnych należy się skontaktować ze swoim lekarzem, który postawi diagnozę i dobierze terapię. Przyjmowanie witamin, ziół i wszelkich suplementów diety powinno się odbywać pod nadzorem specjalisty. Autor i wydawca niniejszej książki nie ponoszą odpowiedzialności za żadne skutki i straty, czy to osobiste, czy jakiekolwiek inne, będące rezultatem zastosowania informacji zawartych w jej treści. Wykorzystanie nazw firm oraz organizacji w treści niniejszej książki nie oznacza reklamowania ich przez autora ani wydawcę. Autor oświadcza, że nie łączą go żadne biznesowe powiązania z firmami sprzedającymi produkty zdrowotne, testy laboratoryjne i suplementy diety. Ilekroć autor wzmiankuje firmy z sektora medycznego, produkty czy suplementy, przedstawia więcej niż jedną opcję.PRZEDMOWA
UKRYTA PANDEMIA

Choroby autoimmunologiczne można współcześnie śmiało traktować w kategoriach cichej epidemii. O ile COVID-19 przykuł uwagę całego świata, o tyle schorzenia autoimmunologiczne dotykają coraz większą liczbę osób niepostrzeżenie, podstępnie, cichaczem. W ciągu zaledwie ostatniej dekady zapadalność na niektóre z nich wzrosła trzykrotnie, podczas gdy w przypadku innych mowa aż o pięćdziesięciokrotnym wzroście w perspektywie minionych kilku dziesięcioleci.

Jeden na pięciu Amerykanów cierpi na taką czy inną chorobę autoimmunologiczną. W skali całego świata mówi się już o setkach milionów osób mierzących się na co dzień ze skutkami autoimmunizacjiI. Schorzenia autoimmunologiczne są powszechniejsze i generują wyższe koszty społeczne niż cukrzyca, choroby serca i nowotwory razem wzięte.

Obecnie wyróżnia się ponad sto chorób autoimmunologicznych, do których należą między innymi: choroba Hashimoto (in. przewlekłe limfocytowe zapalenie tarczycy), cukrzyca typu 1, stwardnienie rozsiane i reumatoidalne zapalenie stawów – przy czym ta lista niestety ciągle się wydłuża. Niedawne badania wykazały, że autoimmunizacja leży również u podłoża zespołu jelita drażliwego, będącego najczęstszym schorzeniem układu pokarmowego.

CO JEST NIE TAK Z NASZYM SYSTEMEM?

Przy obecnym systemie opieki zdrowotnej osoby cierpiące na choroby autoimmunologiczne znajdują się w niekorzystnej sytuacji. Medycyna konwencjonalna przoduje bowiem w leczeniu chorób ostrych i urazów, ale nie radzi sobie z terapią chorób przewlekłych.

Pacjentom autoimmunologicznym zaleca się często stosowanie silnych leków immunosupresyjnych, które tłumią objawy. Ma to jednak swoją cenę. Immunosupresanty wywołują poważne działania niepożądane, a także przynoszą niezamierzone długofalowe konsekwencje. Przede wszystkim zaś wyłącznie łagodzą objawy, nie lecząc w żaden sposób przyczyn schorzenia.

CZEGO POTRZEBUJĄ PACJENCI

W swojej ponad trzydziestoletniej praktyce lekarskiej na własne oczy widziałem frustrację i rozpacz towarzyszące ludziom dotkniętym chorobami autoimmunologicznymi. Stąd też wiem, że niejednokrotnie pacjenci szukają naturalnych alternatyw, które poprawiłyby ich samopoczucie i pomogły im w uzdrowieniu szwankującego układu odpornościowego. _Pokonaj choroby autoimmunologiczne_ jest kompleksowym poradnikiem, na który czekali. Na który wy czekaliście. Książka, którą trzymacie w dłoniach, oferuje rozwiązania mogące odmienić wasze życie.

Doktor Palanisamy przedstawia na jej kartach swoje rewolucyjne podejście do leczenia chorób autoimmunologicznych. Proponuje innowacyjny protokół postępowania, który gwarantuje odwrócenie procesu autoimmunizacji dzięki stawieniu czoła jej przyczynom. Protokół TIGER składa się z pięciu łatwych do wdrożenia, przejrzystych kroków i stanowi swego rodzaju szczegółową instrukcję pokazującą, jak wygląda droga do zdrowia.

BEZKONKURENCYJNY

Mój przyjaciel doktor Palanisamy nie ma sobie równych w dziedzinie medycyny integracyjnej – jest specjalistą zarówno medycyny funkcjonalnej, jak i medycyny ajurwedyjskiej oraz dysponuje głęboką wiedzą na temat diety i stylu życia paleo.

Do tego cechuje się ogromną empatią, ponieważ sam doświadczył poważnej choroby. Jak opisał to w swojej zdumiewającej pierwszej książce, noszącej tytuł _The Paleovedic Diet_ i traktującej o diecie, która łączy roślinną dietę paleo z zaleceniami medycyny ajurwedyjskiej, pokonał tajemniczą chorobę, przez którą musiał przerwać studia na uczelni medycznej. Tym samym na własnej skórze doświadczył mocy medycyny integracyjnej.

Z takimi kwalifikacjami doktor Palanisamy jest rzetelnym źródłem miarodajnych i wiarygodnych informacji na temat autoimmunizacji. Mam całkowite zaufanie do jego metody leczenia, jak również do treści, które zawarł w niniejszej książce.

MEDYCYNA FUNKCJONALNA

Medycyna funkcjonalna, która zajmuje się wykrywaniem i leczeniem chorób u ich źródła, to znaczy koncentruje się na przyczynach i ich rugowaniu (a nie – jak w przypadku medycyny konwencjonalnej – na objawach i ich łagodzeniu), jest także dziedziną mojej działalności, i to od wielu dekad. Dlatego z tym większą radością witam na rynku księgarskim pozycję napisaną przez doktora Palanisamy’ego, jednego z czołowych specjalistów medycyny funkcjonalnej, który dzieli się z ogółem wiedzą, jak to skuteczne podejście zastosować w leczeniu chorób autoimmunologicznych.

Co więcej, doktor Palanisamy połączył wyniki najnowszych badań i obserwacji poczynionych przez specjalistów medycyny funkcjonalnej ze starożytną mądrością indyjskiej ajurwedy, aby zaproponować kompleksowy plan leczenia pacjentów cierpiących z powodu autoimmunizacji.

Ajurweda ma wiele do zaoferowania, jeśli chodzi o naszą współczesną walkę ze schorzeniami autoimmunologicznymi. Czyż nie to między innymi sprawiło, że jest stosowana od ponad trzech tysięcy lat? W swojej książce doktor Palanisamy gładko połączył tę starożytną mądrość z nowoczesną nauką.

GÓRA BADAŃ

Choć nie wszyscy o tym wiedzą, w dziedzinie medycyny integracyjnej prowadzi się bardzo intensywne badania. (Dla przykładu: tylko w ostatniej dekadzie opublikowano ponad pięćdziesiąt tysięcy artykułów na temat mikrobiomu). Doktor Palanisamy przedarł się przez dziesiątki tysięcy artykułów naukowych i wyekstrahowaną z nich wiedzę zawarł w tym jednym, przyjaznym dla użytkownika kompendium (nie zapominając przy tym o odnośnikach bibliograficznych w liczbie ponad ośmiuset!).

Innymi słowy, doktor Palanisamy wspiął się na tę górę badań za was, abyście nie musieli sami tego robić.

Do tego wszystkiego w swej ponad dwudziestoletniej karierze leczył tysiące pacjentów cierpiących na choroby autoimmunologiczne, tak że możecie być pewni, iż zalecenia, które przedstawia w tej książce, są klinicznie dowiedzione i przetestowane. Trudno byłoby znaleźć inny poradnik, w którym wszystkie te osiągnięcia medyczne i obserwacje zostałyby zebrane w jednym miejscu, w dodatku tak łatwo dostępnym.

LECZENIE PRZYCZYN

Jako lekarz medycyny funkcjonalnej uważam, że najlepiej jest leczyć przyczynę problemu natury zdrowotnej. Doktor Palanisamy nauczy was, jak za pomocą protokołu TIGER identyfikować przyczyny wszystkich schorzeń autoimmunologicznych, którymi są: toksyny, infekcje, zaburzenia równowagi w mikrobiocie jelitowej, nieprawidłowe odżywianie i brak należytego odpoczynkuII.

Już samo to jest niezwykle ważnym spostrzeżeniem w kontekście chorób autoimmunologicznych. Istnieje ponad sto różnych typów autoimmunizacji, lecz przyczyny ich wszystkich są identyczne i sprowadzają się do pewnej podstawowej usterki w działaniu systemu immunologicznego. To, jaka choroba autoimmunologiczna rozwinie się u was, zależy od waszego „najsłabszego ogniwa”, jeśli chodzi o geny i styl życia.

Znajomość protokołu TIGER wyposaża pacjentów w supermoc – dzięki niej ludzie zaczynają rozumieć naturę swojej choroby i uczą się, jak z nią walczyć.

NAJLEPSZA DIETA DLA KAŻDEGO

Naprawdę wierzę, że niniejsza książka ma szansę zrewolucjonizować nasze podejście do osób znajdujących się w spektrum zaburzeń autoimmunologicznych – bez względu na to, czy dotykają je objawy stanu zapalnego, takie jak przewlekłe zmęczenie, ból stawów, wysypka bądź problemy z trawieniem, czy też chorują one na pełnowymiarową chorobę autoimmunologiczną.

Jestem gotów twierdzić, że plan dietetyczny zaprezentowany w tej książce, kładący nacisk na zbudowanie różnorodności mikrobioty jelitowej za pomocą prebiotyków oraz żywności fermentowanej, stanowi najzdrowsze i najbardziej kompleksowe podejście do odżywiania, jakie kiedykolwiek wymyślono – i zarazem takie, które każdy człowiek powinien stosować.

Wiemy już, że różnorodny mikrobiom – który zależy głównie od przyjmowanych pokarmów – jest najistotniejszym czynnikiem gwarantującym długie i zdrowe życie. _Pokonaj choroby autoimmunologiczne_ wyposaży was w najaktualniejszą wiedzę o diecie, dzięki której osiągniecie ten cel. Na kartach niniejszej książki znajdziecie nawet konkretne przepisy i całe jadłospisy, które będziecie mogli wypróbować.

NOWATORSKIE BADANIA W DZIEDZINIE MIKROBIOMU

Część dotycząca mikrobiomu stanowi jedną z wielu perełek, które znajdziecie w tej książce. Nigdy dotąd nie zetknąłem się w literaturze przedmiotu z równie postępowymi i wyrafinowanymi spostrzeżeniami i wnioskami jak u doktora Palanisamy’ego. Co więcej, sprawy te – choć skomplikowane – są przedstawione w taki sposób, że każdy łatwo je zrozumie.

Większość chorób cywilizacyjnych i wszystkie choroby autoimmunologiczne wiążą się z utratą różnorodności mikrobioty jelitowej oraz z będącym jej konsekwencją zaburzeniem równowagi mikrobiomu. Można powiedzieć, że to biliony żyjących w was bakterii decydują o tym, czy macie jedną z wielu chorób immunologicznych, ale też czy cierpicie na któreś ze schorzeń tak odmiennych, jak alergia, astma, cukrzyca, egzema, otyłość, choroby serca, fibromialgia i migreny.

Dlatego w przypadku osób cierpiących na choroby autoimmunologiczne i inne choroby przewlekłe kluczowe jest, aby odbudowały one różnorodność mikrobioty jelitowej. Osobiście poszedłbym o krok dalej i poradził to wszystkim ludziom, ponieważ mikrobiom współczesnego człowieka stał się znacznie mniej różnorodny od przebogatego mikrobiomu naszych przodków.

Doktor Palanisamy przedstawi wam plan, jak tego dokonać. Wyjaśni też szczegółowo, które pokarmy zawierają jakie prebiotyki niezbędne do wzmocnienia waszego mikrobiomu, na przykład inulinę, skrobię oporną, polifenole, oligosacharydy i wiele innych. Nauczy was używać ziół i przypraw, tak aby przynosiło wam to jak największą korzyść. Przygotujcie się na to, że zawarte w tej książce tabele z wymienionymi najważniejszymi pokarmami zawierającymi polifenole dosłownie otworzą wam oczy! Strategie dbania o swój mikrobiom znajdziecie w dalszej części niniejszej książki.

TOKSYNY: BRAKUJĄCE OGNIWO

Doktor Palanisamy twierdzi, że jeśli chodzi o autoimmunizację, nie docenia się roli toksyn. Podpisuję się pod tym obiema rękami. W swojej praktyce lekarskiej niejednokrotnie widziałem, jak znaczący wpływ ma ich wykrycie i wyeliminowanie na stan zdrowia osób cierpiących na choroby autoimmunologiczne.

Ja sam padłem ofiarą niezdiagnozowanego zatrucia rtęcią, które doprowadziło do utrudniającego mi normalne funkcjonowanie zespołu chronicznego zmęczenia. A jednak posiłkując się zasadami medycyny funkcjonalnej, zdołałem usunąć z organizmu ten trujący pierwiastek, uleczyć mikrobiom jelitowy i odzyskać pełnię zdrowia.

Doktor Palanisamy poświęca toksynom wiele uwagi, mając je za jeden z nierozpoznanych czynników powodujących autoimmunizację – dlatego zaczyna swój protokół TIGER właśnie od nich, kierując was na drogę ku uzdrowieniu.

CO WYRÓŻNIA TĘ KSIĄŻKĘ

Inne książki na ten sam temat budzą liczne wątpliwości. Bywa, że ich autor, który nawet nie jest lekarzem, daje czytelnikom niebezpieczne rady, pisząc na przykład, by z dnia na dzień odstawili leki. (Podobnie jak doktor Palanisamy uważam, że odstawianie leków powinno zawsze odbywać się stopniowo, pod nadzorem specjalisty). Zdarza się też, że autorzy prezentują ekstremalne plany dietetyczne, a nawet reklamują suplementy diety czy programy opracowane przez samych siebie.

_Pokonaj choroby autoimmunologiczne_ jest wolna od tych wad. Doktor Palanisamy zachowuje naukowy obiektywizm i nie podchodzi do sprawy komercyjnie. Zalecany przez niego plan dietetyczny jest zbalansowany i bezpieczny. Pięcioetapowy program działania ma umiarkowany, kompromisowy charakter, dzięki czemu jego skuteczność nie jest okupiona żadnym drakońskim reżimem. Doktor Palanisamy jest cenionym na całym świecie lekarzem, znanym ze swoich kompetencji w dziedzinie medycyny funkcjonalnej.

NIEZASTĄPIONE ŹRÓDŁO INFORMACJI

Jestem przekonany, że lektura niniejszej książki przyniesie pożytek każdej osobie, która cierpi z powodu autoimmunizacji bądź stanu zapalnego.

Doktor Palanisamy przedstawia niezwykle skuteczny protokół postępowania, mający na celu zapobieganie chorobom autoimmunologicznym, jak również ich terapię, w wyniku której poczynione przez nie w organizmie szkody mogą się wręcz cofnąć. W treści książki znajdziecie poparte dowodami wskazówki, przytoczone opisy konkretnych przypadków oraz praktyczne narzędzia, które umożliwią wam zadbanie o swoje zdrowie. Doktor Palanisamy roztacza pionierskie wizje i dzieli się przełomowymi odkryciami, a czyni to wszystko niezwykle sprawnie, dzięki czemu książkę czyta się z przyjemnością.

Dobre samopoczucie i optymalna jakość życia po prostu wam się należą – bez względu na postawioną diagnozę. Niezrównany poradnik _Pokonaj choroby autoimmunologiczne_ wyposaży was w informacje i narzędzia, dzięki którym to wy będziecie mieli ostatnie słowo w sprawie swojego zdrowia. Ujmijcie stery we własne ręce, wykorzystajcie nabytą wiedzę i bądźcie zdrowi!

_– dr Mark Hyman_

I Autoimmunizacja – wytwarzanie przez organizm przeciwciał skierowanych przeciw własnym antygenom. (Wszystkie przypisy dolne pochodzą od tłumaczki).

II Pierwsze litery tych pięciu angielskich wyrażeń (_toxins, infections, gut microbiome, eating_ _right, rest_) tworzą akronim TIGER (ang. tygrys).WSTĘP

W Stanach Zjednoczonych choroby autoimmunologiczne stanowią trzeci z kolei najpowszechniejszy rodzaj schorzeń, zaraz za chorobami serca i nowotworami, dotykając co dwunastego Amerykanina, czyli dwadzieścia pięć milionów obywateli USA¹. U dodatkowych czterdziestu jeden milionów osób stwierdzono we krwi podwyższony poziom specyficznych białek zwanych autoprzeciwciałami, stanowiący czynnik ryzyka w chorobach autoimmunologicznych². Te ostatnie występują wtedy, gdy organizm zwraca się przeciwko sobie, innymi słowy – gdy układ odpornościowy atakuje zdrowe tkanki i narządy. Każdy, kto cierpi na chorobę autoimmunologiczną, zna to z autopsji.

Globalne szacunki mówią, że autoimmunizacja dotyka około pięciu procent światowej populacji, co oznacza liczbę ponad trzystu milionów osób³. W odróżnieniu od chorób serca i cukrzycy choroby autoimmunologiczne mają różne oblicza – jak dotąd opisano ponad sto różnych schorzeń autoimmunologicznych⁴.

Wkraczając w trzecią dekadę praktyki lekarskiej, na co dzień spotykam licznych pacjentów autoimmunologicznych, którzy doświadczają przykrych i nieraz bolesnych objawów, nie mając jasności, co właściwie im dolega – przez to żyją w ciągłej konfuzji i nieustannym poczuciu beznadziei, gdyż mimo podejmowanej terapii konwencjonalnej nie zauważają u siebie poprawy i nadal muszą się mierzyć ze złą jakością życia. Fakt ten skłonił mnie do stworzenia integracyjnego podejścia, będącego połączeniem medycyny zachodniej i alternatywnych metod terapii – podejścia, które mógłbym wykorzystywać w leczeniu pacjentów autoimmunologicznych.

Moja metoda okazała się nadspodziewanie skuteczna zarówno u pacjentów cierpiących na pełnowymiarową chorobę autoimmunologiczną, jak i u tych, którzy usłyszeli, że w ich organizmie toczy się proces autoimmunizacji. Niniejsza książka obejmuje prosty protokół postępowania, który opracowałem dzięki sukcesowi osiągniętemu w leczeniu pacjentów autoimmunologicznych. Stosując go, można odwrócić proces autoimmunizacji, zahamować rozwój choroby oraz uniknąć cierpienia, które inaczej trwałoby latami.

Moje zalecenia opierają się na spożywaniu określonych pokarmów o działaniu leczniczym. Dieta ma ogromne znaczenie w terapii, lecz w przypadku chorób autoimmunologicznych jest ona zwykle bardzo restrykcyjna, co czyni ją trudną do zastosowania. Mając w swojej pracy do czynienia z licznymi pacjentami autoimmunologicznymi, opracowałem plan żywienia, który nie jest drakoński, a mimo to wykazuje skuteczność kliniczną, co wynika z tego, że obejmuje on znacznie większy wybór pokarmów, które w dodatku smakują niemal każdemu. Tym samym pacjenci stosują moją dietę chętniej nawet przez dłuższy czas, a to również przekłada się na jej większą skuteczność. W niniejszej książce przedstawiam uproszczony protokół, na który składają się dwie następujące po sobie diety – dieta fazy pierwszej i dieta fazy drugiej. Jest on na tyle łatwy, że każdy zdoła go wdrożyć samodzielnie, bez nadzoru specjalisty, i w pierwszej kolejności pozwala na wyeliminowanie nadwrażliwości pokarmowej, w następnej zaś na ponowne wprowadzenie określonych pokarmów, tak by dieta stała się bardziej urozmaicona i zbilansowana. Tylko wtedy bowiem można wygrać z autoimmunizacją i zapewnić sobie zdrowie.

AJURWEDYJSKIE KORZENIE

Opracowując swój protokół, czerpałem z mądrości tradycyjnej medycyny indyjskiej, określanej mianem ajurwedy, w której przeszedłem odpowiednie szkolenie. W jej świetle każde schorzenie jest rezultatem sześcioetapowego procesu. Symptomy pojawiają się dopiero na etapie piątym. Pierwsze cztery etapy upływają pod znakiem nierozpoznanych zaburzeń równowagi w organizmie, wywołujących zmiany w procesie trawienia oraz powodujących odkładanie się toksyn. Zdolny lekarz ajurwedy stara się rozpoznać chorobę na jak najwcześniejszym etapie i zdiagnozować pacjenta, zanim mu się pogorszy i pojawią się pierwsze symptomy. Zainspirowany tym postawiłem na bardziej proaktywne podejście – zwłaszcza w odniesieniu do pacjentów autoimmunologicznych. Lepiej (i zazwyczaj łatwiej) jest zapobiegać, niż leczyć.

Legitymując się dyplomem medycyny zdobytym na Uniwersytecie Harvarda, w swojej praktyce lekarskiej łączę zachodnie podejście naukowe, oparte na biochemii, z wiedzą zdobytą podczas studiów z zakresu medycyny ajurwedyjskiej i szkoleń z alternatywnych metod terapii. Praktykując medycynę integracyjną, uprawiam także medycynę funkcjonalną, która dopuszcza korzystanie ze specjalistycznych badań laboratoryjnych w celu diagnozowania i leczenia zaburzeń w działaniu różnych układów narządów. Dzięki temu kompleksowemu podejściu udało mi się w ciągu dwu dekad wykonywania zawodu lekarza pomóc tysiącom pacjentów, u których doprowadziłem do remisji, ograniczyłem do minimum zażywane przez nich leki oraz zoptymalizowałem poziom ich energii i jakość ich życia.

POGŁĘBIAJĄCY SIĘ KRYZYS

W czasie gdy piszę tę książkę, przybywa zarówno zidentyfikowanych chorób autoimmunologicznych, jak cierpiących na nie pacjentów, przy czym wszystko wskazuje na to, że trend ten będzie postępował, a sytuacja z każdym rokiem będzie się pogarszała. W niedawnym badaniu, którym objęto amerykańskich pacjentów na przestrzeni dwudziestu pięciu lat, zmierzono częstość występowania przeciwciał przeciwjądrowych (ang. _anti-nuclear antibodies_, ANA), które są powszechnie stosowanym biomarkerem autoimmunizacji⁵.

Przeciwciało to produkowane przez układ odpornościowy białko, które ma zdolność wiązania się z substancjami uznanymi przez dany organizm za obce – w ten sposób antygen zostaje naznaczony jako element mający ulec eliminacji. Antygenem może być patogen, toksyna, pyłek kwiatowy etc., a w przypadku autoimmunizacji jest nim zwykłe białko organizmu, które normalnie nie wywołałoby produkcji przeciwciał. ANA są przykładem autoprzeciwciał (czyli przeciwciał produkowanych przez organizm w reakcji na antygeny występujące we własnych prawidłowych tkankach) – łączą się one ze składnikami komórek ludzkich.

W latach 1988–2012 częstość występowania przeciwciał przeciwjądrowych w amerykańskiej populacji wzrosła o czterdzieści cztery procent, co oznacza, że w końcowym okresie badania dotkniętych autoimmunizacją było czterdzieści jeden milionów Amerykanów. Jeszcze bardziej niepokojące jest to, że w tym samym czasie częstość występowania ANA u nastolatków i młodych dorosłych wzrosła o trzysta procent.

Wprawdzie nie u wszystkich tych osób rozwinie się pełnowymiarowa choroba autoimmunologiczna, a obecność ANA nie jest narzędziem diagnostycznym w kierunku żadnej konkretnej choroby, ale trzeba stwierdzić, że przeciwciała przeciwjądrowe często występują u pacjentów, u których toczy się proces autoimmunizacji, oraz że niejednokrotnie ich wykrycie o całe lata poprzedza pierwsze objawy. Dlatego tak znaczny wzrost częstości ich występowania w populacji jest wysoce niepokojący. Na dodatek mamy pandemię COVID-19, która może pogorszyć sytuację jeszcze bardziej, ponieważ koronawirus potencjalnie przyczynia się do autoimmunizacji (co wyjaśnię szerzej w rozdziale pierwszym).

DŁUGA PODRÓŻ

Badanie przeprowadzone przez Amerykańskie Towarzystwo Chorób Autoimmunologicznych (American Autoimmune Related Diseases Association, AARDA)I wykazało, że pacjent autoimmunologiczny – aby w końcu otrzymać poprawną diagnozę – przeciętnie potrzebuje czterech wizyt u różnych lekarzy w ciągu trzech lat. W tym czasie wiele osób słyszy, że konfabulują, przesadnie narzekają czy też zbytnio się przejmują swoim stanem zdrowia⁶.

Później taki pacjent z postawioną diagnozą zostaje zwykle skierowany do specjalisty, którego wykształcenie i doświadczenie predestynują do wprowadzenia farmakoterapii, ale już nie do pochylenia się nad przyczynami schorzenia, takimi jak niewłaściwe odżywianie, niezbilansowany mikrobiom oraz zalegające w organizmie toksyny. Pacjenci nierzadko mi się skarżą, że specjalista neguje związek między dietą i nasileniem objawów, co frustruje ich dodatkowo, ponieważ zaobserwowali, jaki wpływ na ich stan zdrowia i samopoczucie mają spożywane pokarmy. Jeśli powyższy opis brzmi znajomo – bądź jeśli staracie się zrozumieć, co leży u podstaw waszego schorzenia autoimmunologicznego – zapewniam, że to lektura dla was.

SZANSA NA WCZESNĄ INTERWENCJĘ

Choroba autoimmunologiczna rozwija się powoli przez szereg lat, zanim ostatecznie się ujawni. Bywa, że trwa to całe dekady. Weźmy autoimmunologiczne zapalenie wątroby (pierwotna nazwa: toczniowe zapalenie wątroby). W przypadku tej jednostki chorobowej obecność przeciwciał antymitochondrialnychII, będących podstawą jej diagnozy, da się wykryć nawet dwadzieścia pięć lat przed wystąpieniem pierwszych objawów. W reumatoidalnym zapaleniu stawówIII odpowiednie antyprzeciwciałaIV można wykryć od dwunastu do czternastu lat przed ujawnieniem się choroby⁷.

Powyższe umożliwia wczesne wykrycie choroby i wdrożenie holistycznej terapii na etapie zapewniającym doskonałe rezultaty. W rozwoju autoimmunizacji pojawia się nadmierna przepuszczalność jelit – znana także jako zespół nieszczelnego (cieknącego) jelita – która może dawać objawy, lecz nie musi, w każdym razie jednak daje się wykryć dzięki badaniom laboratoryjnym⁸. Podsumowując, można powiedzieć, że zaburzenia autoimmunologiczne to swego rodzaju kontinuum – zwane przeze mnie spektrum – na którego krańcach mamy pacjentów bezobjawowych z dodatnim wynikiem badań w kierunku przeciwciał oraz pacjentów cierpiących na pełnowymiarową chorobę autoimmunologiczną dającą poważne symptomy. Im wcześniej nastąpi diagnoza osoby znajdującej się w spektrum zaburzeń autoimmunologicznych, tym skuteczniejsze będzie leczenie.

SPEKTRUM ZABURZEŃ AUTOIMMUNOLOGICZNYCH

Pojęcie „spektrum zaburzeń autoimmunologicznych” bierze się z głębszego zrozumienia procesu, jakim jest rozwój choroby autoimmunologicznej w długim okresie czasu kontrapunktowanym kamieniami milowymi, takimi jak wystąpienie zespołu nieszczelnego jelita, nasilony subkliniczny stan zapalny oraz wytworzenie autoprzeciwciał. Dodatkowo niektóre badania sugerują, że zaburzenia naszego mikrobiomu, a więc bilionów bakterii zasiedlających nasz układ pokarmowy, odgrywają znaczącą rolę w rozregulowywaniu układu odpornościowego.

Na najwcześniejszym etapie da się wykryć autoprzeciwciała, lecz żadne objawy na razie nie występują. Później zaczynają się pojawiać sygnały, że coś jest nie tak – mogą to być bóle mięśni, problemy z koncentracją, bóle stawów, zmęczenie, zaburzenia psychiczne, schorzenia układu pokarmowego określane ogólnie jako „zespół jelita drażliwego” (co jest raczej opisem grupy symptomów niż nazwą konkretnej jednostki chorobowej) i inne niespecyficzne objawy. Dziś już wiemy, że stany lękowe oraz depresja mogą być wywołane stanem zapalnym, czasem powiązanym z zaburzeniem równowagi mikrobiomu jelitowego za sprawą osi mózgowo-jelitowej⁹. W końcowym etapie dochodzi do uszkodzenia tkanek, na podstawie czego stawia się diagnozę choroby autoimmunologicznej.

W swojej praktyce lekarskiej spotkałem pacjentów, którzy mieli dodatni wynik badań w kierunku autoprzeciwciał, lecz jak dotąd nie spełniali kryteriów żadnej konkretnej jednostki chorobowej, co oznaczało, że znajdują się na wczesnym krańcu spektrum zaburzeń autoimmunologicznych. Osoby te przejawiały niespecyficzne symptomy, takie jak apatia, problemy ze snem, mgła mózgowa, wysypka o nieznanej etiologii, uczucie drętwienia i mrowienia oraz inne niewyjaśnione objawy. Od swoich lekarzy zdążyły usłyszeć, że zachorują na toczeń, reumatoidalne zapalenie stawów bądź stwardnienie rozsiane (i muszą się wstrzymać z leczeniem aż do diagnozy). Stosując protokół TIGER, niemal wszyscy zdołali uniknąć choroby i weszli na drogę prowadzącą do pełni zdrowia.

NAUKA KIEROWANIA UKŁADEM ODPORNOŚCIOWYM

Wyobraźcie sobie, że wasz układ odpornościowy to samochód. W przypadku autoimmunizacji pedał gazu jest wciśnięty do dechy, przez co układ odpornościowy szaleje na całego. Terapia konwencjonalna, w rodzaju steroidów czy immunosupresantów, stanowi odpowiednik ostrego nadepnięcia na hamulec. O ile ograniczy to nadmierną prędkość samochodu, o tyle wystarczy puścić hamulec (na przykład obniżając dawkę leku), a wtedy samochód znów przyśpieszy, ponieważ akcelerator wciąż działa – pedał gazu jest wciąż docis­kany przez przyczyny leżące u podłoża choroby autoimmunologicznej. Gdy jednak zajmiemy się przyczynami i puścimy pedał gazu, samochód z pewnością zwolni i zacznie jechać z przepisową prędkością. Dopiero wtedy połączenie terapii holistycznej i konwencjonalnej przyniesie oczekiwany skutek.

To prawda, że schorzenia autoimmunologiczne nie poddają się łatwo leczeniu. Na szczęście można wyposażyć pacjentów w wiedzę, która pozwala im podjąć właściwe działania i poprzez stosowanie się do określonego protokołu postępowania mieć wpływ na przebieg choroby. Równie ważne jest, aby pacjenci zrozumieli, że ich choroba nie stanowi całkowitej zagadki i że mechanizmy autoimmunizacji są przynajmniej częściowo znane.

Przyczyny

Autoimmunizacja rozwija się w ramach wieloetapowego procesu, w którym odgrywają rolę takie czynniki, jak nadwrażliwość pokarmowa, infekcje, zespół nieszczelnego jelita, toksyny, zaburzenia hormonalne oraz stres napędzający cały proces, aż dojdzie do zachwiania równowagi w organizmie, a w jej wyniku – do zwrócenia się układu odpornościowego przeciw samemu sobie. Także dysbioza, czyli brak dobrych i nadmiar złych bakterii w mikrobiomie, jest uważana za przyczynę schorzeń autoimmunologicznych.

Im wcześniej konkretna przyczyna zostanie ustalona, tym łatwiej będzie ją wyrugować, a nawet odwrócić szkody, które powstały przez nią w organizmie. Rozpoznanie autoimmunizacji na wczesnym etapie daje możliwość wprowadzenia zmian w sposobie odżywiania i w stylu życia, jak również wdrożenia naturoleczniczych protokołów postępowania, które mają szanse powstrzymać proces autoimmunizacji i zapobiec rozwinięciu się pełnowymiarowej choroby autoimmunologicznej. Obecnie istnieją badania laboratoryjneV, dzięki którym jest możliwe stwierdzenie toczącego się procesu autoimmunizacji na bardzo wczesnym etapie. Wykonując w wyspecjalizowanym laboratorium analitycznym tak zwany „panel autoimmunologiczny”, pacjenci mogą poznać wartość predykcyjną autoprzeciwciał wymierzonych w różne tkanki i narządy, będącą wskaźnikiem predyspozycji danego organizmu do autoimmunizacji.

Nierzadko zdarza się tak, że pacjenci znajdujący się w spektrum zaburzeń autoimmunologicznych, lecz niespełniający kryteriów żadnej konkretnej jednostki chorobowej, którą można by poddać farmakoterapii, pozostają niezauważeni przez system opieki zdrowotnej. Osoby, u których wykryto dodatnią wartość predykcyjną autoprzeciwciał, lecz które doświadczają objawów o umiarkowanym nasileniu lub nie doświadczają ich w ogóle, zwykle słyszą, że nie można w ich przypadku uczynić nic, aby powstrzymać rozwój choroby autoimmunologicznej. Lekarz mówi zazwyczaj takim osobom, że zachorowanie w perspektywie kilku lat jest nieuchronne, oraz radzi, by zgłosiły się wtedy, gdy objawy się pogorszą, to dostaną receptę.

Mity i mylne informacje

Pacjenci, którzy do mnie trafiają, mówią mi o sprzecznych zaleceniach, jakie otrzymywali na etapie poznawania natury swojego schorzenia i zdobywania wiedzy na temat chorób autoimmunologicznych. Medycyna konwencjonalna skupia się na farmakoterapii i nowych lekach, które ciągle powstają, by zaradzić autoimmunizacji poprzez wyciszenie w ten czy inny sposób układu odpornościowego. Z kolei medycyna alternatywna czasem obiecuje całkowite wyleczenie za pomocą zmian w sposobie odżywiania, przy okazji zapewniając pacjentów, że mogą odstawić wszystkie leki.

W kontekście powyższego trzeba pamiętać, że po pierwsze wielka przepaść dzieli remisję choroby od jej wyleczenia, a po drugie zmiana diety bywa dobrym krokiem na start, lecz niezwykle rzadko prowadzi do zahamowania rozwoju choroby, o doprowadzeniu do pełnej remisji nawet nie wspominając. Jeśli zaś chodzi o odstawianie leków, osobiście traktuję je z wielką ostrożnością i będąc konserwatywny w swoim podejściu, zawsze ściśle współpracuję z lekarzem rodzinnym bądź lekarzem specjalistą, pod którego opieką znajduje się osoba szukająca u mnie pomocy.

Jako zwolennik kompromisu stosuję leki, gdy to konieczne, równocześnie poświęcając dużo uwagi odkrytym przez naukę przyczynom zapoczątkowującym proces autoimmunizacji. Coraz bardziej rośnie zainteresowanie medycyną integracyjną i alternatywnymi metodami leczenia, które sprawdzają się w przypadku chorób autoimmunologicznych, co nie znaczy, że nie krąży na ich temat wiele mitów i przesądów. Skutkiem tego większość moich pacjentów jest skonfundowana i ma do mnie wiele zasadnych pytań.

Wyleczenie a remisja

W przypadku pacjentów znajdujących się na wczesnym krańcu spektrum zaburzeń autoimmunologicznych, czyli osób, u których choroba nie zdążyła się jeszcze w pełni rozwinąć, istnieje możliwość wyleczenia. Z kolei osoby cierpiące na pełnowymiarową chorobę autoimmunologiczną zwykle nie mają szans na wyleczenie, za to można w ich przypadku dążyć do remisji, która gwarantuje przywrócenie akceptowalnej jakości życia, bez upośledzających funkcjonowanie objawów. W moim rozumieniu remisja to okres, w którym choroba autoimmunologiczna przestaje się manifestować i czasowo nie powoduje symptomów. Zdarza się, że pacjenci traktują remisję jak wyleczenie, ponieważ czują się znów tak samo dobrze jak przed zachorowaniem.

Z doświadczenia klinicznego wiem, że remisja może trwać przez nieograniczony czas. Niestety codzienne życie często nadweręża układ odpornościowy człowieka za sprawą diety, toksyn oraz stresu, co zwłaszcza w przypadku pacjentów autoimmunologicznych znacznie utrudnia zachowanie przez nich zdrowia. Właśnie dlatego każdy, kto cierpi na schorzenie autoimmunologiczne i zdołał osiągnąć remisję, powinien być czujny, ze szczególnym uwzględnieniem tego, co je i jaki styl życia prowadzi. Tylko prawidłowe zbilansowanie tych czynników pomoże zachować kruchą równowagę.

KLUCZOWE PYTANIA

„ALE NIKT W MOJEJ RODZINIE NIE MIAŁ CHOROBY AUTOIMMUNOLOGICZNEJ… DLACZEGO WIĘC PADŁO NA MNIE?”

To jedno z najczęstszych pytań. Odpowiadam zawsze, że historia chorób występujących w rodzinie pacjenta ma współcześnie o wiele mniejsze znaczenie, gdy chodzi o schorzenia autoimmunologiczne. W dzisiejszym świecie doszło do takiego nagromadzenia czynników chorobogennych, że wywołały one eksplozję chorób autoimmunologicznych – nawet u tych pacjentów, których przodkowie na żadną z nich nie cierpieli. Dramatyczny wzrost zanieczyszczenia środowiska stanowi dla układu odpornościowego człowieka takie obciążenie, że autoimmunizacja rozwija się także u tych osób, które nie mają genetycznych predyspozycji do chorób autoimmunologicznych.

„PRAGNĘ WIEDZIEĆ, DLACZEGO TO SPOTKAŁO WŁAŚNIE MNIE”.

Większość pacjentów autoimmunologicznych słyszy od swojego lekarza, że jak dotąd nie są znane przyczyny, dla których dana choroba autoimmunologiczna rozwija się u danej osoby – tymczasem ja twierdzę, że stanowisko nauki w tej sprawie jest zgoła inne. Otóż badania wykazują, że za rozwój autoimmunizacji odpowiada kilka konkretnych czynników, w tym: toksyny, infekcje, zaburzenia mikrobioty jelitowej, nadwrażliwość pokarmowa oraz stres. Najnowsze odkrycia dotyczące mikrobiomu oraz przepuszczalności jelit zrewolucjonizowały nasze rozumienie najwcześniejszych etapów autoimmunizacji, wszystko wskazuje bowiem na to, że zaburzenia jednego i drugiego występują na długo przed pojawieniem się pierwszych objawów.

„CZY TO PRAWDA, ŻE DIETA NIE MA ŻADNEGO ZNACZENIA I TYLKO LEKI MOGĄ MI POMÓC?”

Pacjenci autoimmunologiczni słyszą z reguły, że jedynie zażywanie leków może im pomóc, w związku z czym nie ma znaczenia, jak się odżywiają ani czy udaje im się zapanować nad stresem w swoim życiu, a wszelakie naturalne terapie są nieskuteczne. Tymczasem wyniki coraz większej liczby badań sugerują, że korzyść przynosi cała gama niefarmakologicznych strategii postępowania, takich jak techniki radzenia sobie ze stresem, wdrożenie odpowiedniej diety, dbałość o zdrowe jelita, a także stosowanie określonych terapii naturalnych. Nie brak też innych, słabiej poznanych, lecz mających swój wpływ na funkcjonowanie układu odpornościowego czynników, takich choćby jak: dysbioza mikrobiomu jamy ustnej, mykotoksyny nierozerwalnie powiązane z powszechnie występującymi mikroskopijnymi grzybami pleśniowymi czy doznanie w młodym wieku traumy określanej jako negatywne doświadczenia dziecięce (ang. _adverse childhood experiences_, ACE)VI. Istnieją również unikatowe, niezwykle obiecujące środki walki z chorobami autoimmunologicznymi – mowa tu o terapii niskimi dawkami naltreksonu (ang. _low-dose naltrexone_, LDN) oraz okreś­lonych rodzajach akupunktury¹⁰.

PODEJŚCIE REDUKCJONISTYCZNE KONTRA HOLISTYCZNE

Pacjenci autoimmunologiczni zwykle trafiają pod opiekę lekarzy różnych specjalizacji, ci zaś proponują im leczenie ukierunkowane na konkretne tkanki i narządy. I tak endokrynolog w chorobie Hashimoto widzi chorobę tarczycy. Reumatolog traktuje reumatoidalne zapalenie stawów jako chorobę stawów. Neurolog z kolei postrzega stwardnienie rozsiane jako chorobę układu nerwowego. I tak dalej, i tak dalej. Tym samym wszyscy oni zapominają, że choroby autoimmunologiczne – bez względu na to, jak się objawiają – mają to samo podłoże. Medycyna konwencjonalna oferuje konserwatywne, fragmentaryczne podejście do leczenia, uzależnione od tego, który narząd jest dotknięty chorobą, lecz niestety w przypadku chorób autoimmunologicznych nie jest to najlepsza metoda.

Znacznie lepsze rezultaty oraz poprawę jakości życia pacjenta autoimmunologicznego można osiągnąć za pomocą podejścia holistycznego, oferowanego przez medycynę integracyjną, która łączy terapie konwencjonalne z terapiami komplementarnymi i jako taka skupia się na przyczynie problemu, czyli dysfunkcji układu odpornościowego leżącej u podłoża wszystkich chorób autoimmunologicznych niezależnie od sposobu, w jaki się one objawiają. Podejście, które polega na walce z tym powszechnym mechanizmem, powinno być stosowane w przypadku wszystkich pacjentów autoimmunologicznych.

PROTOKÓŁ TIGER

Wszystko to razem wzięte skłoniło mnie do stworzenia protokołu TIGER ze wskazaniem do stosowania w chorobach autoimmunologicznych. Mój protokół postępowania jest ukierunkowany na przyczyny, na których trzeba się skupić, gdy chce się zapobiec rozwojowi choroby autoimmunologicznej bądź odwrócić szkody poczynione przez nią w organizmie.

T – toksyny

I – infekcje

G – zrównoważony mikrobiom (ang. _gut health_)

E – właściwe odżywianie (ang. _eat right_)

R – relaks

Kolejność liter w powyższym akronimie nie jest bez znaczenia, a to dlatego, że właśnie w tym porządku należy zwracać uwagę na poszczególne czynniki. Pierwszy krok polega na wyeliminowaniu toksyn, co jest niezbędne dla prawidłowej pracy wątroby, która już wkrótce będzie musiała się uporać z reakcją Jarischa-Herxheimera-Łukasiewicza będącą wynikiem uwolnienia toksyn z winnych infekcji patogenów zabitych w drugim kroku, celem zlikwidowania zakażenia. W razie przeciążenia wątroby toksynami wspomniana reakcja przybiera nieproporcjonalne rozmiary i może prowadzić do bardzo nieprzyjemnych objawów.

Ponieważ wiele infekcji powoduje nadmierną przepuszczalność jelit czy też wręcz w mniejszym lub większym stopniu zespół nieszczelnego jelita, próba zrównoważenia mikrobioty jelitowej bez wcześniejszego wyeliminowania źródła infekcji nie przyniosłaby oczekiwanych rezultatów. Trzeci krok polega na uzdrowieniu jelit i optymalizacji ich pracy, co przekłada się na lepsze trawienie i wchłanianie substancji odżywczych. Wprowadzone w czwartym kroku zdrowe pokarmy dopiero wtedy mają szansę przynieść maksymalną korzyść. Wprowadzenie do diety żywności funkcjonalnej bez wcześniejszego zoptymalizowania pracy jelit nie jest najlepszym rozwiązaniem, bo terapeutyczne składniki odżywcze mogłyby nie być należycie wchłaniane.

Piąty krok – relaks – zapewnia zmniejszenie poziomu ogólnego stresu oraz uwolnienie organizmu od stresu emocjonalnego. Uprzednio wymienione czynniki, a więc toksyny, infekcje i zaburzenia mikrobiomu, zaliczają się do czynników stresogennych i jako takie – wywierając bezpośredni wpływ na gruczoły dokrewne oraz narządy wewnętrzne – przyczyniają się do podwyższonego poziomu ogólnego stresu. Gdy jednak zostaną usunięte, uwolnienie się od stresu emocjonalnego staje się nie tylko łatwiejsze, ale też bardziej znaczące, jeśli chodzi o poprawę samopoczucia.

Jako że kolejność kroków jest niezwykle istotna z wyżej wyłożonych powodów, niniejsza książka zawiera szczegółowe wskazówki pomagające trzymać się zalecanego porządku.

JAK KORZYSTAĆ Z TEJ KSIĄŻKI

_Pokonaj choroby autoimmunologiczne_ podzielona jest na trzy części.

Zaczyna się od przedstawienia podstawowych informacji na temat układu odpornościowego oraz opisu, jak szwankuje on w chorobach autoimmunologicznych.

Część pierwsza opisuje kluczowe mechanizmy, takie jak mimikra cząsteczkowa (in. molekularna) i efekt sąsiedztwa.

Ponadto przedstawiam w niej szczegółowo różne aspekty protokołu TIGER, koncentrując się na naukowych, klinicznych danych, które dowodzą związku tej piątki z autoimmunizacją.

Omawiam także główne czynniki stojące za wzrostem liczby chorób autoimmunologicznych, w tym zwiększoną ekspozycję na toksyny i przewlekłe infekcje.

W tej samej części przedstawiam pięć najważniejszych gatunków bakterii zasiedlających nasze jelita. Te tak zwane gatunki zwornikowe – między innymi _Faecalibacterium prausnitzii_ i _Akkermansia_ _muciniphila_ – odgrywają absolutnie kluczową, choć jeszcze nie w pełni rozpoznaną rolę w modulacji stanu zapalnego, autoimmunizacji oraz utrzymaniu ogólnego zdrowia mikrobiomu jelitowego i całego organizmu. Badania wykazują, że to właśnie zmniejszona ilość bakterii z gatunków zwornikowych jest jednym z głównych czynników rozwoju choroby autoimmunologicznej.

Proponuję także „dietę fazy pierwszej”, która jest dietą eliminacyjną i ma za zadanie przygotować grunt pod detoksykację, ograniczyć stan zapalny i wspomóc utratę wagi – wszystko to w odpowiednim czasie umożliwi przestawienie się na właściwe tory.

Część druga pokazuje, jak wdrożyć protokół TIGER i zastosować wszystkie zalecenia w praktyce. Kolejno omawiam proces detoksykacji, metody rozpoznawania i leczenia infekcji, postępowanie mające na celu uzdrowienie mikrobioty jelitowej oraz sposoby właściwego odpoczynku.

Poza tym proponuję „dietę fazy drugiej” – inaczej mówiąc, długofalowy plan żywienia, dzięki któremu do jadłospisu zostaną wprowadzone kluczowe składniki odżywcze będące podstawą dobrostanu i witalności. Ich unikatowe prebiotyczne właściwości zapewniają przywrócenie zdrowia mikrobiomowi.

Część trzecia traktuje o środkach leczniczych, które mogą pomóc zrestartować układ odpornościowy, dzięki czemu proces autoimmunizacji ulegnie zahamowaniu. Środki lecznicze powinno się wdrożyć dopiero po tym, jak już zostaną wyeliminowane poszczególne przyczyny ujęte w protokole TIGER, ponieważ tylko wtedy modulacja układu odpornościowego przebiegnie jak należy. Do wspomnianych środków leczniczych zaliczają się zioła, wyciągi roślinne, witaminy, leki recepturowe oraz terapie naturalne mające na celu stłumienie autoimmunizacji, takie jak post czy akupunktura.

W trzeciej i zarazem ostatniej części dokonam podsumowania, dzięki czemu każdy z was będzie mógł stworzyć własny, skrojony na swoją miarę plan leczenia, którego istotną część stanowią witaminy i suplementy. Omówię codzienną rutynę pomocną w budowaniu zdrowia krok po kroku poprzez zwracanie uwagi na najważniejsze elementy dobrostanu i odporności.

Nie zapomnę oczywiście o wskazówkach dotyczących rozwiązywania problemów, na wypadek gdyby po lekturze czyjeś samopoczucie wciąż szwankowało.

Książkę kończy szczegółowy program diety i stylu życia, łączący w sobie wszystkie idee i rady zawarte we wcześniejszych rozdziałach.

Kreślę także zarys następnych kroków, w tym rozważenie innych metod leczenia oraz wybór lekarza medycyny integracyjnej.

Dodatki obejmują przepisy zgodne z protokołem TIGER, a także kompletny jadłospis na czternaście dni.

Jeden z moich kolegów lekarzy definiuje zdrowie jako „zdolność do urzeczywistniania marzeń”. To rozumienie bardzo bliskie mojemu światopoglądowi, mówiącemu, że poczucie celu jest kluczowe w życiu każdego człowieka, aspiracje nadają mu zaś sens i kierunek. Aby jednak realizować cele i spełniać ambicje, trzeba mieć zdrowe ciało, które to umożliwia. Holistyczne podejście zaprezentowane w _Pokonaj choroby autoimmunologiczne_ pomoże wam w osiąg­nięciu zdrowia, a przynajmniej sprawi, że nawroty choroby będą rzadsze, zdołacie utrzymać remisję z pomocą minimalnych dawek leków i będzie się czuli wystarczająco dobrze, aby czerpać z życia pełnymi garściami.

I W 2021 roku, w trzydziestą rocznicę swojej działalności, AARDA zmieniło nazwę na Auto­immune Association (https://autoimmune.org/about-us/ ). W Polsce od 2019 roku istnieje Polskie Towarzystwo Chorób Autoimmunologicznych (http://ptcha.pl/ ).

II Są to przeciwciała AMA (ang. _antimitochondrial antibody_).

III Pierwotna nazwa: artretyzm, gościec.

IV Mowa tu o przeciwciałach anty-CCP (przeciwko cyklicznym peptydom cytrulinowanym).

V Autor ma tu na myśli badania laboratoryjne krwi, takie jak m.in: OB, CRP, ANA, anty-CCP, RF, IgA i stężenie ferrytyny, oprócz których jednak istnieją też badania nawet bardziej specjalistyczne.

VI Termin „negatywne doświadczenia w dzieciństwie” jest zbliżony i często używany zamiennie z terminami „trauma dziecięca” i „krzywdzenie w dzieciństwie”. Zob. https://dzieckokrzywdzone.fdds.pl/index.php/DK/article/view/749/600 .

1 DeLis Fairweather, Sylvia Frisancho-Kiss, Noel R. Rose, _Sex Differences in Autoimmune Disease from a Pathological Perspective_, „The American Journal of Pathology” 2008, __ t. 173, nr 3, s. 600–609, doi: 10.2353/ajpath.2008.071008.

2 Gregg E. Dinse i in., _Increasing Prevalence of Antinuclear Antibodies in the United States_, „Arthritis Rheumatology” 2020, __ 72, nr 6, s. 1026–1035, doi: 10.1002/art.41214.

3 Manuel J. Amador-Patarroyo, Alberto Rodriguez-Rodriguez, Gladis Montoya-Ortiz, _How Does Age at Onset Influence the Outcome of Autoimmune Diseases?_, „Autoimmune Diseases”, 13 grudnia 2011, s. 251730, doi: 10.1155/2012/251730.

4 _Disease List_, Autoimmune Association, https://www.aarda.org/diseaselist/ .

5 Gregg E. Dinse i in., _Increasing Prevalence of Antinuclear Antibodies in the United States_, „Arthritis Rheumatology” 2020, __ t. 72, nr 6, s. 1026–1035, doi: 10.1002/art.41214.

6 Miriam E. Tucker, _Autoimmune Disease_, „Autoimmune Association”, __ 4 October 2018, https://www.aarda.org/closing-care-gap-autoimmune-disease .

7 Yehuda Shoenfeld i in., _The Mosaic of Autoimmunity: Prediction, Autoantibodies, and Therapy in Autoimmune Diseases – 2008_, „Israel Medical Association Journal” 2008, __ t. 10, nr 1, s. 13–19, https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/18300564/.

8 In Young Choi i in., _Diet Mimicking Fasting Promotes Regeneration and Reduces Autoimmunity and Multiple Sclerosis Symptoms_, „Cell Reports” 2016, __ t. 15, nr 10, s. 2136–2146, doi: 10.1016/j.celrep.2016.05.009.

9 Bruce Stevens i in., _Increased Human Intestinal Barrier Permeability Plasma Biomarkers Zonulin and FABP2 Correlated with Plasma LPS and Altered Gut Microbiome in Anxiety or Depression_, „Gut” 2018, vol. __ 67, nr 8, s. 1555–1557, doi: 10.1136/gutjnl-2017-314759.

10 Sun Kwang Kim, Hyunsu Bae, _Acupuncture and Immune Modulation_, „Autonomic Neuroscience: Basic and Clinical” 2010, __ t. 157, nr 1–2, s. 38–41, doi: 10.1016/j.autneu.2010.03.010.