Polityka ludnościowa - ebook

Wstęp

Aleksander Wielki, król Macedonii, hegemon Grecji, następca Achemenidów, genialny strateg i wódz, od wieków jest jedną z najbardziej zagadkowych i fascynujących postaci w historii. Wydawać by się mogło, że w toku odwiecznej dyskusji, prowadzonej przez historyków, wszystko już zostało powiedziane, a postać Aleksandra nie posiada najmniejszej przestrzeni badawczej, umożliwiającej spojrzenie na problem Aleksandra, świeżym i pozbawionym mitologicznego nalotu spojrzeniem. Za życia kochany i nienawidzony, po śmierci otoczony coraz większą legendą, która wraz z upływającym czasem coraz bardziej zamazywała prawdziwy obraz władcy dwóch światów, która coraz bardziej zacierała prawdziwe, pozostawione przez króla ślady. Kim tak naprawdę był Aleksander, jako człowiek, władca, polityk? Aby odpowiedzieć na te pytania trzeba się zmierzyć z problemem Aleksandra, gdyż tylko wtedy będziemy mogli poczuć, że nie szukaliśmy w Aleksandrze własnych prawd, lęków, czy marzeń. Tylko wtedy będziemy mogli ukazać światu obraz Aleksandra, pozbawiony mitologicznego nalotu.

Tematem pracy jest Aleksander Macedoński ukazany przez pryzmat polityki ludnościowej, prowadzonej przez króla w stosunku do podległej mu ludności. Celem tej polityki, było oddziaływanie i kreowanie zachowań demograficznych na podległych macedońskiemu władcy terenach, a wszelkie jej aspekty miały zmieniać istniejące stosunki społeczne i kulturowe. Dla autora pracy, większość działań podejmowanych przez króla, nawet tych, o które historia i historycy oskarżają Aleksandra nosi znamiona działań świadomych i przemyślanych, obliczonych na osiągnięcie konkretnych celów politycznych, kulturowych czy demograficznych. Spojrzenie na Aleksandra przez demograficzne okulary, w tak szerokim wymiarze jest niewątpliwie spojrzeniem nowym, gdyż do chwili obecnej, pomimo licznych opracowań, żadne z nich nie interpretowało dostępnej informacji źródłowej w ten właśnie sposób. Dzięki temu, postać Aleksandra została pozbawiona mitologicznej megalomanii, szaleństwa zmierzającego do boskości, a także brutalnego awanturnictwa. Może obraz, który ujrzymy będzie obrazem bliższym prawdzie, będzie obrazem Aleksandra — człowieka i władcy, który realizował swoje marzenia.

Praca składa się z czterech rozdziałów, w których omówiono poszczególne elementy polityki ludnościowej, prowadzonej przez Aleksandra Wielkiego na terenach Macedonii, Grecji, Azji Mniejszej i Indii. Czasookres poruszonej problematyki, a także zasięg terytorialny obejmuje wydarzenia związane z Macedonią, Grecją oraz Azją Mniejszą mające miejsce w IV wieku przed naszą erą, ze szczególnym uwzględnieniem okresu od 356 roku p.n.e., do roku 323 p.n.e., czyli okresu życia Aleksandra III. W dalszej części pracy wszystkie zapisane daty będą zamieszczane bez informacji, że wydarzenia dzieją się przed naszą erą.

W rozdziale pierwszym przedstawiono starożytną Macedonię, jej ukształtowanie terenu, zasoby naturalne, pochodzenie etniczne mieszkańców, a także obyczaje, kulturę i religię. W dalszej części omówiono organizację państwa macedońskiego, rolę zgromadzenia Macedończyków oraz uprawnienia króla. Na zakończenie szeroko opisano działalność ojca Aleksandra, Filipa II i wprowadzone przez niego, na terenach Macedonii reformy. Rozdział ten służy przede wszystkim przybliżeniu specyfiki etniczno-kulturowej Macedonii, jej tradycji i roli jaką Makedones pełnili w państwie.

W następnym rozdziale omówiono przemiany demograficzne, jakie zachodziły w czasach panowanie Aleksandra zarówno w samej Macedonii, jak i podbitych terenach, a także zmiany struktury demograficznej armii, które były podyktowane potencjałem demograficznym państwa Aleksandra. W dalszej części zaprezentowano działania króla zmierzające do reorganizacji armii, które były ściśle związane z polityką władcy wobec ludności azjatyckiej. Omówiono także stworzony przez Aleksandra system wielotorowych uzupełnień, opartych na „dzieciach obozu” i epigonach, a także innowacyjny system państwowego kształcenia. Na koniec przedstawiono przyczyny narastania konfliktu etnicznego i kulturowego pomiędzy Macedończykami a ludnością perską, w którym dualizm kulturowy Aleksandra został skonfrontowany z macedońskim konserwatyzmem i ksenofobią.

Następnie przedstawiono politykę ludnościową prowadzoną przez Aleksandra, z podziałem na politykę terroru i politykę łagodności. Jako przykłady polityki terroru prewencyjnego, który był jednym z elementów polityki Aleksandra w stosunku do ludności, zaprezentowano wydarzenia związane z takimi miastami jak: Teby, Tyr i Gaza. Natomiast, jako przykład „gniewu Aleksandra” w odniesieniu do jednostki posłużono się przykładem Betisa i Bessosa. Na koniec przedstawiono akcję kolonizacyjną Aleksandra na terenie całego imperium, a także dekret w sprawie greckich wygnańców.

W ostatnim, czwartym rozdziale szeroko omówiono problematykę deifikacji Aleksandra, jednak i ona dzięki materiałom źródłowym, została przedstawiona przez pryzmat polityki ludnościowej, sukcesywnie realizowanej przez króla. Sporo uwagi poświęcono przemianom kulturowym oraz działaniom związanym z dualizmem kulturowym, którego wprowadzenie miało być jednym z czynników spajających państwo Aleksandra, jak i jego ludność, w jeden organizm polityczny, społeczny, kulturowy i religijny.

W przypadku źródeł ogromną niedogodnością jest brak zachowanych najwartościowszych przekazów spisanych przez przyjaciół Aleksandra, Nearchosa, Aristobulosa i Ptolemeusza, których dzieła bezpowrotnie zaginęły. Tym samym, wiedzę źródłową zaczerpnięto z najstarszych zachowanych materiałów, pióra Kwintusa Kurcjusza Rufusa, Plutarcha, Flawiusza Arriana, Marka Junianusa Justynusa oraz dorobku Arystotelesa. Dodatkowo wiedzę źródłową poszerzono o prace Paliajnosa i Pseudo-Kallistenesa, a także Herodota. Zgromadzony materiał pozwala na wnikliwe, obiektywne i syntetyczne spojrzenie na omawiane zagadnienia, z uwypukleniem dostępnych informacji na temat polityki ludnościowej.

Informacja źródłowa została wzbogacona o polskojęzyczne opracowania, wśród których na szczególną uwagę zasługują prace Nicholasa Hammonda, Petera Greena, Iana Worthingtona oraz literaturę polskich badaczy Aleksandra, Józefa Modrzejewskiego, Aleksandra Krawczuka, Edwarda Dąbrowy, Ryszarda Kuleszy, Jacka Rzepki. Z prac, które ukazały się w ostatnich latach za szczególnie cenne i pomocne w poznaniu poruszanej tematyki należy uznać prace Marka Olbrychta i Krzysztofa Nowotki, a także wznowioną pracę profesora Ludwika Piotrowicza. Zawarty w nich materiał pozwala na poznanie najnowszego stanu badań nad Aleksandrem Wielkim, a także na poznanie problemu z pozycji greckiej i irańskiej. Całość została dopełniona pozycjami takich autorów jak: Karol Bunsch, Steven Pressfield, Graham Phillips, Sara Fisher-Fabian.

W pracy wykorzystałem metodę demograficzną, socjologiczną, opisową a także skorzystałem z metody „argumentum ex silentio”. Analiza materiału zawartego w źródłach historycznych oraz zgromadzonej literaturze, pozwala na przeprowadzenie rzetelnych rozważań dotyczących polityki ludnościowej Aleksandra Macedońskiego i jej skutków, zarówno dla samego władcy, Macedończyków, jak i ludności azjatyckiej. Pozwala spojrzeć na ukrytego za skorupą mitów i legend Aleksandra w całkiem inny sposób, w którym nie będzie szaleństwa, megalomani, pogoni za „boskim wyniesieniem”. Natomiast zobaczymy Aleksandra w racjonalnym świetle, a jego wielkość, to nie błyskotliwe zwycięstwa, a umiejętność podążania za własnymi marzeniami. Mam nadzieję, że praca pozwoli na poznanie Aleksandra, jako człowieka, filozofa i wizjonera, który realizując swoje marzenie stracił poparcie własnego narodu.Kwintus Kurcjusz Rufus, Historia Aleksandra Wielkiego, Warszawa 1976.

Plutarch, O szczęściu czy dzielności Aleksandra, Wrocław 2003; idem, Żywoty sławnych mężów, Wrocław 1955.

Flawiusz Arrian, Wyprawa Aleksandra Wielkiego, Wrocław 2004.

Marek Junianus Justynus, Zarys dziejów powszechnych starożytności na podstawie Pompejusza Trogusa, Warszawa 1988.

Arystoteles, Dzieła Wszystkie. List do Aleksandra Wielkiego, Warszawa 2001.

Paliajnos, Podstępy wojenne, Warszawa 1988.

Pseudo-Kallistenes, Romans o Aleksandrze, Poznań 2010.

Herodot, Dzieje, Wrocław 2005.

Nicholas Hammond, Starożytna Macedonia, Warszawa 1989; idem, Dzieje Grecji, Warszawa 1999; idem, Filip Macedoński, Poznań 2002; idem, Geniusz Aleksandra Wielkiego, Poznań 2000.

Peter Green, Aleksander Wielki, Warszawa 2002.

Ian Worthington, Aleksander Macedoński. Człowiek i bóg, Wrocław, Warszawa, Kraków 2007.

Józef Modrzejewski, Aleksander Wielki, Warszawa 1958.

Aleksander Krawczuk, Ród Argeadów, Kraków 1982.

Edward Dąbrowa, Gaugamela 331 p.n.e., Warszawa 1988.

Ryszard Kulesza, Aleksander Wielki, Warszawa 2009.

Jacek Rzepka, Monarchia Macedońska, Warszawa2006.

Marek Jan Olbrycht, Aleksander Macedoński a świat irański, Rzeszów 2004.

Krzysztof Nowotka, Aleksander Wielki, Wrocław 2007.

Ludwik Piotrowicz, Kult panującego w starożytności, Poznań 2006.

Karol Bunsch, Olimpias, Warszawa 1955, idem, Aleksander, Warszawa 1967, idem, Parmenion, Warszawa 1967.

Steven Pressfield, Aleksander Wielki, Poznań 2004.

Graham Phillips, Aleksandr Wielki — morderstwo w Babilonie, Warszawa 2004.

Sara Fischer-Fabian, Aleksander Wielki, Warszawa 2000.Ludność starożytnej Macedonii

Macedonia od najdawniejszych czasów nie stanowiła jednolitego obszaru etnicznego, kulturowego i geograficznego. Plemiennemu rozdrobnieniu sprzyjało ukształtowanie terenu, rozproszenie osadnictwa, ale to właśnie w przyszłości, te niedostępne i dzikie tereny, staną się zalążkiem macedońskiej państwowości. Pod względem geograficznym Macedonia dzieliła się na dwie zasadnicze krainy: Macedonię Górną oraz Macedonię Dolną. Tereny te początkowo zamieszkiwane przez plemiona o różnym pochodzeniu etnicznym, w schyłkowej epoce brązu dostają się pod wpływy plemion o wyraźnie greckim pochodzeniu, które zajmują najpierw południową — Górną, a następnie północną — Dolną Macedonię z charakterystyczną nadmorską równiną. Macedonia Górna, dzika i niedostępna, otaczała tereny Macedonii Dolnej ze wszystkich stron, oprócz części wschodniej, która to, w naturalny sposób dochodziła do morza. Obie części z uwagi na ukształtowanie terenu niejako w sposób naturalny rozwijały się w sposób niezależny od siebie. Macedonia Dolna o żyznych ziemiach, rozległych aluwialnych równinach, sprzyjała rozwojowi rolnictwa, hodowli i upraw, jednak z uwagi na liczne i rozległe bagna, praktycznie nie nadawała się do osadnictwa z wyjątkiem linii brzegowej oraz nielicznych terenów wyżynnych. Na tych terenach mieszkańcy uprawiali: pszenicę i rośliny strączkowe, rosły gaje oliwne oraz plantacje figowców. Zwierzętami najczęściej występującymi w hodowli była przede wszystkim rogacizna. Najwcześniejsze informacje o ludności zamieszkującej tereny pierwotnej Macedonii mówią; „o owcach, kozach i prostym trybie życia półkoczowniczych pasterzy”. Kolejnym ograniczeniem dla szerszej akcji osadniczej, była występująca na terenach zalewowych i bagnach malaria, która w sposób naturalny wpływała na stan i zdrowie populacji oraz jej wydajność gospodarczą. Natomiast Macedonia Górna, to przede wszystkim tereny pasterskie z nielicznymi urodzajnymi gruntami ornymi. Bogate kopalnie złota i srebra w górach Pangajon, zasobne złoża miedzi i żelaza, nieprzebrane zasoby doskonałej macedońskiej jodły, służącej do budowy statków oraz naturalny bastion obronny, przed sąsiadującymi plemionami Illirów, Pajonów i Traków. Mieszkańcy Macedonii Górnej odbywali cykliczne wędrówki związane z wypasem swoich stad, szukając dla nich w okresie zimowym pastwisk i karmy. Kraj nie był bezpieczny, gdyż cała Macedonia narażona była na najazdy plemion sąsiednich. Cel najazdów bywał różny, od poszukiwania pożywienia, po próby ekspansji terytorialnej. Powierzchnia obszaru Dolnej i Górnej Macedonii liczyła około 43 000 km² i kilkakrotnie przewyższała obszar greckich miast-państw. Według słów Marka Justynusa: „Macedonia nazywała się kiedyś Ematia od nazwiska króla Emateosa, którego dowody męstwa istnieją w tych stronach do dzisiaj. Początkowo jej rozwój był slaby, a granice obejmowały niewielki teren. Lud zwał się Pelazgami, kraina zaś Bottią. Ludność Macedonii dzięki rodowodowi wywodzącemu ich pochodzenie od Pelazgosa, mogła zgodnie z mitem uważać się ludność spokrewnioną z Hellenami. Oprócz mitu wywodzącego Macedończyków od Pelazgosa, równolegle istniał mit wskazujący na inną etnogenezę. Mitem tym był rozpowszechniony w wśród ludów Greckich miast, w którym Macedończyków przedstawiano, jako potomków Makedona, co jednak nie odbierało im prawa do uznania za mieszkańców Hellady. Zresztą stosunek obywateli greckich polis do mieszańców Macedonii nacechowany był dobroduszną, intelektualnie wyrafinowaną pogardą. Mieszkańców Macedonii powszechnie uważano za naród w połowie dziki, opóźniony w rozwoju gospodarczym i intelektualnym oraz nieokrzesanym w mowie i obyczajach.

Pod względem fizycznym mieszkańcy Macedonii różnili się budową ciała jak i stylem życia od mieszkańców Hellady. Różnice w wyglądzie fizycznym dotyczyły silniejszej budowy ciała. Do tych różnic w dużej mierze przyczyniły się surowe i trudne warunki życia panujące na obszarach Macedonii, w której dominował klimat kontynentalny. Kolejnym czynnikiem był styl życia ludności, gdyż większość mieszkańców trudniła się rolnictwem, pasterstwem i myślistwem. Praktycznie przez cały rok musiała się zmagać z przeciwnościami pogodowymi, a to za sprawą obfitych jesiennych deszczy, wiosennych przenikliwych mgieł, krótkiego, lecz bardzo upalnego lata, czy też surowej i ostrej zimy z licznymi zamieciami. ”Z przeciwnościami aury starali się walczyć za pomocą szorstkiego sukna, pilśniowych kapeluszy i kamaszy. Ich jedynymi rozrywkami były polowania na dziki, niedźwiedzie i górskie lwy oraz hulaszcze pijatyki, podczas których nierzadko dochodziło do krwawych kłótni, pociągających za sobą wendetę dziesiątkującą cale rody.” Natomiast różnice w stylu życia dotyczyły przede wszystkim braku ośrodków miejskich w Macedonii. Zamiast w nich „życie” rozkwitało w ośrodkach wiejskich i niedostępnych górach. Językiem, który dominował na obszarach zamieszkiwanych przez Makedones był swoisty dialekt wywodzący się z wczesnej greki, który był niezrozumiały dla Greków okresu klasycznego. „Mimo bliskości języka, i pomimo wspólnej z Grekami religii, Macedończycy w epoce klasycznej nie byli powszechnie uważani przez swych pobratymców z południa, Hellenów. Przyczyny owego wyłączenia można się doszukiwać w odmiennych formach organizacji politycznej. Państwo macedońskie nie było polis, Macedończycy zaś byli rządzeni przez monarchów”. Ciekawych informacji o życiu i stylu życia dostarcza nam historyk rzymski Kwintus Kurcjusz Rufus, który w swoim dziele Historia Aleksandra Wielkiego opisuje Macedończyków w czasach Filipa II. Opis umieszony został w mowie Aleksandra do żołnierzy, przedstawia prostotę życia panującą w Macedonii: „Ci, którzy niedawno za panowania Filipa chodzili półnadzy, teraz nie dbają o płaszcze purpurowe! Nie mogą znieść widoku złota i srebra! Marzą o drewnianych naczyniach, o tarczy z wikliny, o zardzewiałych mieczach!”Natomiast współczesny badacz Aleksandra Wielkiego, Peter Green tak opisał Macedonię, przed dojściem Filipa II do władzy: „Był to zaiste prymitywny kraj, kultywujący obyczaje i instytucje, nad którymi pokiwałby głową nawet Spartanin.” W przeciwieństwie do państw greckich, „Macedończycy przedkładali handel wymienny niż użycie monety.” Ta swoista izolacja społeczna i gospodarcza spowodowała, że Macedończyków ominęły „choroby” zrodzone z luksusu, dekadencji i występku. Zamiast tego zachowali cnoty pierwotnych kolonizatorów tych ziem: wytrwałość, wstrzemięźliwość i bitność.

Kolejnym ważnym obszarem w zrozumieniu czasów, w których kształtowała się państwowość Macedońska, jest poznanie liczby ludność i potencjału demograficznego samej Macedonii. Największym „demograficznym optymistą” w kwestii liczby ludności zamieszkującej tereny Macedonii jest Nicholas Hammond, który uważa, że przed wyprawą Aleksandra, liczba ludności mogła dochodzić do ponad 2. milionów mieszkańców. Poprzez liczbę umiarkowaną, która szacuje ludność Macedonii na 1—1,5 miliona obywateli. Punktem wyjściowym służącym do oszacowania umiarkowanej liczby mieszkańców, stały się spisy powszechne ludności z terenów zacofanego Imperium Osmańskiego w XIX wieku, a za podstawę przyjęto zdolność utrzymania stałej liczby ludności na określonym, zbliżonym do Macedonii terenie. Jednak do autora pracy najbardziej przemawia liczba najniższa, według której starożytną Macedonię z uwagi na hipotetycznie niski przyrost naturalny wynikający ze stanu medycyny, licznych chorób, panującej w obszarach bagiennych malarii, zagrożeń militarnych, do których, oprócz konfliktów z państwami ościennymi, zaliczyć należy wewnętrzne wendetty plemienne i walki o władzę poszczególnych stronnictw, zarówno w Dolnej jak i Górnej Macedonii, mogło zamieszkiwać maksymalnie 800 000 osób. Poświadcza to także „starożytny historyk grecki Teopomp, który podaje, że w Macedonii czasów Filipa II było 800 arystokratycznych hetajrów osiągających z posiadanej ziemi taki dochód, jaki miało 10 000 najbogatszych Greków. Wiemy, że Filip II zwiększył liczbę pieszych (do 30 000) i konnych (do 4000), a cała „zawodowa armia” mogła liczyć około 50—60 000 sprawnych i wyszkolonych żołnierzy, to liczba 800 najbogatszych hetajrów jest bardzo prawdopodobna i odpowiada procentowo strukturze społecznej ówczesnych miast — państw. Liczba mieszkańców oraz przeprowadzone przez Filipa II reformy w państwie, stały się największym „kapitałem” w rozwoju Macedonii, który w pełni został wykorzystany przez Aleksandra Wielkiego.Irena Stawowy-Kawka, Historia Macedonii, Wrocław-Warszawa-Kraków 2000, s. 17.

Nicholas Hammond, Starożytna Macedonia, Warszawa 1989, s. 20.

Krzysztof Nowotka, Aleksander Wielki, Wrocław 2007, s. 22.

N. Hammond, Dzieje Grecji, Warszawa 1999, s. 623.

Grecja klasyczna, pod red. Robina Osbornea, Warszawa 2010, s. 239.

„Największym bogactwem Macedonii był las — drzewo, dziegieć i smoła stanowiły dla jej mieszkańców poważne źródło dochodów”; Józef Modrzejewski, Aleksander Macedoński, Warszawa 1958, s. 6.

Ian Worthington, Aleksander Macedoński. Człowiek i bóg, Wrocław, Warszawa, Kraków 2007, s. 23.

K. Nowotka, op. cit., s. 23.

Marek Junianus Justynus, Zarys dziejów powszechnych starożytności na podstawie Pompejusza Trogusa, przekład Ignacy Lewandowski, Księga VII, Warszawa 1988, s. 57.

Zobacz: Robert Graves, Mity Greckie, Warszawa 1974, s. 43—45.

Jacek Rzepka, Monarchia macedońska, Warszawa 2006, s. 20.

Peter Green, Aleksander Wielki, Warszawa 2010, s. 27.

Siegfried Fischer-Fabian, Aleksander Wielki, Warszawa 2000, s. 26.

Ibidem.

N. Hammond, Dzieje …, s. 624.

J. Rzepka, op. cit., s. 28.

Kwintus Kurcjusz Rufus, Historia Aleksandra Wielkiego, Warszawa 1976, ks. X, s. 357.

P. Green, op. cit., s. 27.

I. Worthington, op. cit., s. 22.

S. Fischer-Fabian, op. cit., s. 27.

K. Nowotka, op. cit., s. 23.

Ibidem, s. 29.Kultura, religia i obyczaje w starożytnej Macedonii

Na tereny Macedonii przenikały wpływy wielu sąsiednich kultur. Tradycje plemienne przenikały się wzajemnie, zacierały lub asymilowały z obyczajami plemion sąsiednich. Pod względem kulturowym świat hellenistyczny uważał Macedończyków za ludność barbarzyńską, która odziewała się w skóry zwierzęce, oddawała nałogowemu pijaństwu „miarkowanemu jedynie regularnymi wypadami w dziedzinę kazirodztwa i zbrodni.” Z uwagi na ukształtowanie terenu i surowe warunki klimatyczne większość mieszkańców trudniła się rolnictwem i pasterstwem, a „poddani lokalnych możnych mieszkali na płaskowyżach i mrocznych lasach, nad rwącymi dzikimi potokami oraz urwistymi wąwozami.” Wraz z powstawaniem ośrodków miejskich zmienia się sposób życia mieszkańców Dolnej Macedonii, a dynastia panująca coraz częściej spogląda w stronę greckich poleis i ich subtelnego piękna, kultury i wyszukanego artystycznego stylu.

Pierwsze wyraźne zmiany kulturowe zachodzące na terenach Macedonii są dostrzegalne na dworze króla Archelaosa, który od roku 413 p.n.e. rozpoczął starania nie tylko o umocnienie potęgi własnej monarchii w części Górnej i Dolnej, a także był inicjatorem ekonomicznych i militarnych reform, obok których miała równolegle rozwijać się „nowa” macedońska kultura. Miał być to proces długotrwały, który na stałe zmieni oblicze kulturowe i mentalne „barbarzyńskiej” Macedonii, czyniąc ją i jej nową stolicę Pellę, nie tylko centrum politycznym, ale i kulturowym. Archelaos „na wzór innych tyranów starożytności (…) kreował się oświeconym mecenasem literatury, nauki i sztuki. Sławny malarz Zeuksis otrzymał polecenie przyozdobienia jego pałacu. Wśród innych znakomitości, które osiedliły się w Macedonii, był poeta tragiczny Agaton, a także Eurypides, wówczas już osiemdziesięcioletni starzec. Dwór Archelaosa słynął z przepychu i rozpusty, ale mało kto miał dość siły woli, aby odrzucić zaproszenie na ten dwór. Agaton musiał czuć się w towarzystwie Archelaosa znakomicie. Jedynym wyjątkiem był Sokrates, który oświadczył, ze woli nie przyjmować łask, skoro nigdy nie potrafi się odpłacić.” Innymi słynnymi gośćmi dworu w Pelli, pod rządami kolejnych władców byli także: „oprócz dramaturga Eurypidesa i poetów Agatona oraz Timoteosa byli Apelles, Lizyp oraz Arystoteles, nie wspominając o technikach medykach ( jak Hipokrates), budowniczych czy wojskowych.”

Darmowy fragment