Pozytywna Dyscyplina dla zapracowanych (i przemęczonych) rodziców - ebook

ROZ­DZIAŁ 1

HI­STO­RIA I POD­STAWY NA­UKOWE

IM LE­PIEJ RO­ZU­MIESZ PRO­BLEMY, TYM SZYB­CIEJ ZNAJ­DU­JESZ ICH ROZ­WIĄ­ZA­NIA

Jak już usta­li­li­śmy, naj­więk­szymi wy­zwa­niami dla pra­cu­ją­cego ro­dzica są: brak czasu, ko­niecz­ność do­star­cza­nia co­raz więk­szych wy­ni­ków w pracy oraz na­tłok wy­klu­cza­ją­cych się in­for­ma­cji, do­stęp­nych po­rad i stra­te­gii. Nie­stety nie mo­żemy za­pew­nić ci więk­szej ilo­ści czasu, wszy­scy mamy do dys­po­zy­cji tylko dwa­dzie­ścia cztery go­dziny na dobę. Jed­nak chęt­nie po­dzie­limy się z tobą na­rzę­dziami, które po­mogą ci za­rzą­dzać cza­sem, któ­rym dys­po­nu­jesz, aby ro­dzi­ciel­stwo było ła­twiej­sze i przy­jem­niej­sze. Nie uwol­nimy cię od spo­łecz­nej pre­sji na osią­ga­nie co­raz lep­szych wy­ni­ków, ale mo­żemy po­ka­zać ci inną, głęb­szą i szer­szą per­spek­tywę do­ty­czącą do­bro­stanu, ro­dzi­ciel­stwa i ży­cio­wych wy­bo­rów. Aby po­móc ci wy­brać od­po­wied­nią ścieżkę, mo­żemy być jak la­tar­nia mor­ska, która pro­wa­dzi do celu mą­drą drogą po­śród oce­anu do­stęp­nych in­for­ma­cji do­ty­czą­cych ro­dzi­ciel­stwa. Za­czniemy od prze­glądu do­stęp­nych ba­dań, prze­śle­dzimy hi­sto­rię psy­chia­trii oraz kon­cep­cję roz­woju mó­zgu, by le­piej zro­zu­mieć istotne czyn­niki ma­jące wpływ na ro­dzi­ciel­stwo.

Do­wody wspie­ra­jące Po­zy­tywną Dys­cy­plinę

Ba­da­nia do­ty­czące ro­dzi­ciel­stwa przez kil­ka­dzie­siąt lat kon­cen­tro­wały się na po­szu­ki­wa­niu naj­sku­tecz­niej­szych prak­tyk ro­dzi­ciel­skich. Dzięki nim od­kryto mię­dzy in­nymi bez­po­średni zwią­zek mię­dzy sty­lami ro­dzi­ciel­skimi a po­zio­mem sa­mo­re­gu­la­cji dziecka, jego ogólną sa­tys­fak­cją z ży­cia, osią­gnię­ciami na­uko­wymi, się­ga­niem po al­ko­hol, agre­sją oraz za­cho­wa­niami opo­zy­cyj­nymi. W tym ob­sza­rze za­kro­jone na sze­roką skalę ba­da­nia przez kilka dzie­się­cio­leci pro­wa­dziła Diane Baum­rind w Ber­ke­ley. Baum­rind w spo­sób sys­te­ma­tyczny przy­glą­dała się temu, jak spo­sób by­cia i dzia­ła­nia ro­dzi­ców wpływa na do­sto­so­wa­nie spo­łeczne i psy­cho­lo­giczne, suk­cesy w na­uce oraz ogólny do­bro­stan dzieci i mło­dzieży. W pod­su­mo­wa­niu ba­dań wska­zała: „Mło­dzież z ro­dzin au­to­ry­ta­tyw­nych (nie my­lić z au­to­ry­tar­nymi) cha­rak­te­ry­zo­wała się naj­wyż­szym po­zio­mem kom­pe­ten­cji spo­łecz­nych, doj­rza­ło­ści oraz opty­mi­zmu”. Styl au­to­ry­ta­tywny to wła­śnie styl Po­zy­tyw­nej Dys­cy­pliny – życz­liwy i sta­now­czy, po­zba­wiony za­równo nad­mier­nej kon­troli, jak i po­błaż­li­wo­ści (per­mi­syw­no­ści). Dzieci wzra­sta­jące w ro­dzi­nach au­to­ry­ta­tyw­nych osią­gały rów­nież naj­lep­sze wy­niki w te­stach umie­jęt­no­ści ję­zy­ko­wych oraz ma­te­ma­tycz­nych.

Ba­da­nia Baum­rind oraz in­nych na­ukow­ców po­ka­zują, że kary i na­grody nie są sku­teczne dłu­go­fa­lowo i mają ne­ga­tywny wpływ na roz­wój sa­mo­re­gu­la­cji, mo­ty­wa­cji we­wnętrz­nej oraz na ja­kość re­la­cji ro­dzin­nych. Kon­se­kwen­cją sto­so­wa­nia kar jest two­rze­nie przez dzieci nie­kon­struk­tyw­nych prze­ko­nań, które prze­kła­dają się na nie­po­żą­dane za­cho­wa­nia. W Po­zy­tyw­nej Dys­cy­pli­nie na­zy­wamy je 5 „R” kary i są to: roz­ża­le­nie („To jest nie­spra­wie­dliwe. Do­ro­słym nie można ufać”), re­be­lia, czyli bunt („Zro­bię na od­wrót, aby udo­wod­nić, że nie mu­szę ro­bić tak, jak oni chcą”), re­wanż, czyli ze­msta („Te­raz wy­gry­wają, ale wkrótce im od­płacę”), rej­te­rada, czyli wy­co­fa­nie („Na­stęp­nym ra­zem nie dam się zła­pać”) oraz re­gres po­czu­cia wła­snej war­to­ści („Je­stem bez­war­to­ścio­wym czło­wie­kiem”). Au­to­ry­tarni (czyli nad­mier­nie kon­tro­lu­jący) ro­dzice sto­sują dy­rek­tywne me­tody wy­cho­waw­cze, po­nie­waż ce­nią so­bie na­tych­mia­stowe po­słu­szeń­stwo, ale na dłuż­szą metę ich me­tody są nie­sku­teczne.

Baum­rind od­kryła, że per­mi­sywny styl ro­dzi­ciel­ski wy­rzą­dza po­dobne szkody jak sto­so­wa­nie kar. Brak wy­ma­gań, przej­rzy­stej struk­tury oraz ja­snych ry­tu­ałów i za­sad w po­łą­cze­niu z nad­mierną po­błaż­li­wo­ścią (na­wet w imię mi­ło­ści) nie wy­po­saża dzieci w nie­zbędne umie­jęt­no­ści spo­łeczne i ży­ciowe. Po­błaż­li­wość za­chęca dzieci do roz­wi­ja­nia nie­wspie­ra­ją­cych je prze­ko­nań i za­cho­wań, ta­kich jak: ego­izm („Mi­łość ozna­cza, że po­wi­nie­nem móc ro­bić, co­kol­wiek ze­chcę”), bez­rad­ność („Mu­sisz się mną za­jąć, po­nie­waż ja nie po­tra­fię wziąć na sie­bie żad­nej od­po­wie­dzial­no­ści”), ma­łej od­por­no­ści („Je­stem przy­gnę­biony, po­nie­waż nie zaj­mu­jesz się wszyst­kimi mo­imi żą­da­niami”).

Prace Baum­rind po­twier­dzają sku­tecz­ność mo­delu ro­dzi­ciel­stwa pro­pa­go­wa­nego w Po­zy­tyw­nej Dys­cy­pli­nie, który kon­cen­truje się na prak­tycz­nym za­sto­so­wa­niu me­tod wy­od­ręb­nio­nych przez nią oraz in­nych ba­da­czy jako klu­czo­wych w po­zy­tyw­nym roz­woju dzieci i mło­dzieży. Każde na­rzę­dzie Po­zy­tyw­nej Dys­cy­pliny opi­sane w tej książce ma na celu po­móc ci wdro­żyć w co­dzien­nym ży­ciu to, co zo­stało od­kryte w ba­da­niach i jest ko­rzystne dla re­la­cji ro­dzin­nych oraz roz­woju dzieci.

Al­fred Ad­ler

Al­fred Ad­ler był wie­deń­skim le­ka­rzem, który na­le­żał do grona czo­ło­wych dzie­więt­na­sto­wiecz­nych twór­ców współ­cze­snej psy­chia­trii – obok Freuda i Junga. W wy­niku ob­ser­wa­cji oraz pro­wa­dzo­nych eks­pe­ry­men­tów Ad­ler do­szedł do wnio­sku, że lu­dzie są przede wszyst­kim isto­tami spo­łecz­nymi, a ich głów­nym ce­lem jest przy­na­le­żeć (two­rzyć więzi) i czuć się waż­nym, co re­ali­zują po­przez po­szu­ki­wa­nie celu oraz wno­sze­nie wkładu. Kiedy lu­dzie czują, że nie przy­na­leżą i nie są ważni, po­ja­wia się u nich po­czu­cie niż­szo­ści, któ­rego chcą unik­nąć za wszelką cenę. Po­dej­mują za­tem ogrom wy­siłku, by go nie od­czu­wać, a wtedy po­peł­niają mnó­stwo błę­dów. Te błędy czę­sto okre­śla się mia­nem nie­od­po­wied­niego za­cho­wa­nia. We­dług Ad­lera nie­od­po­wied­nie za­cho­wa­nia wy­ni­kają z błęd­nych prze­ko­nań, ta­kich jak: „po­czuję się do­brze tylko wtedy, gdy ob­da­rzysz mnie uwagą” albo „tylko wtedy, gdy będę rzą­dzić”, albo „tylko wtedy, gdy zra­nię in­nych i do­świad­czą ta­kiego sa­mego cier­pie­nia jak ja”, albo „tylko wtedy, kiedy się pod­dam, wie­rząc, że się nie na­daję” (na­zy­wamy to my­śle­niem „tylko wtedy, kiedy”). Tego ro­dzaju prze­ko­na­nia stają się dla każ­dego czło­wieka tym, co Ad­ler na­zy­wał pry­watną lo­giką, czyli nie­uświa­do­mio­nym pro­ce­sem roz­po­czy­na­ją­cym się we wcze­snym dzie­ciń­stwie.

Dzieci (i do­ro­śli) nie­ustan­nie two­rzą prze­ko­na­nia na te­mat sie­bie (czy je­stem do­brym czy złym czło­wie­kiem, zdol­nym czy głu­pim, pa­su­ją­cym czy też nie?), na te­mat in­nych (czy oni mnie za­chę­cają czy znie­chę­cają?), na te­mat świata (czy jest to bez­pieczne miej­sce czy też nie?) i po­dej­mują de­cy­zje do­ty­czące ko­niecz­nych w da­nym śro­do­wi­sku dzia­łań (czy mogę się tu roz­wi­jać dzięki za­chę­cie, czy tylko prze­trwać po­mimo nie­ustan­nego znie­chę­ca­nia). In­nymi słowy Ad­ler mó­wił o tym, że wy­da­rze­nia przy­czy­niają się do po­wsta­wa­nia my­śli, które czę­sto zmie­niają się w prze­ko­na­nia. Te ostat­nie zaś wzbu­dzają róż­no­ra­kie emo­cje i uczu­cia, pro­wa­dząc do kon­kret­nych za­cho­wań. Na­zy­wamy ten cykl „my­ślę, czuję, de­cy­duję” i za­chę­camy uczest­ni­ków na­szych warsz­ta­tów do wcho­dze­nia w taki pro­ces wy­obra­ża­nia so­bie i wczu­wa­nia się w sy­tu­ację dziecka po to, by od­kryć błędne stra­te­gie (i sto­jące za nimi błędne prze­ko­na­nia).

To wła­śnie pry­watny sys­tem błęd­nych prze­ko­nań ge­ne­ruje cykl spo­łecz­nie nie­ak­cep­to­wa­nych za­cho­wań. Aby spo­wo­do­wać ich zmianę, nie wy­star­czy jed­nak re­ago­wać tylko na za­cho­wa­nie. Je­dy­nym sku­tecz­nym spo­so­bem po­mocy dziecku jest wspar­cie go w zmia­nie błęd­nych, utrwa­lo­nych prze­ko­nań, co z ko­lei przy­nie­sie na­tu­ralną zmianę za­cho­wa­nia. We­dług Ad­lera naj­lep­szym moż­li­wym ro­dza­jem po­mocy jest za­chęta, po­nie­waż po­zwala ona do­świad­czać przy­na­leż­no­ści oraz po­czu­cia spraw­stwa re­ali­zo­wa­nych po­przez wła­sny wkład w do­bro spo­łeczne. W ten spo­sób ne­ga­tywne, nie­uświa­do­mione prze­ko­na­nia za­stę­po­wane są przez wspie­ra­jące prze­ko­na­nia, które prze­kła­dają się na kon­struk­tywne za­cho­wa­nia. Ad­ler był orę­dow­ni­kiem trak­to­wa­nia wszyst­kich, rów­nież dzieci, z sza­cun­kiem i god­no­ścią. Ta­kie po­dej­ście spra­wiało, że wy­prze­dzał swoje czasy, a na­wet współ­cze­śnie jego kon­cep­cja wy­daje się pio­nier­ska. Jego my­śle­nie stało w sprzecz­no­ści z in­nym po­dej­ściem w psy­cho­lo­gii za­cho­wa­nia, czyli be­ha­wio­ry­zmem, we­dług któ­rego zmianę można osią­gnąć, wpły­wa­jąc na moż­liwe do za­ob­ser­wo­wa­nia za­cho­wa­nia po­przez kary i na­grody.

Ru­dolf Dre­ikurs

Ru­dolf Dre­ikurs był psy­chia­trą i współ­pra­cow­ni­kiem Al­freda Ad­lera. Po śmierci Ad­lera w 1937 r. kon­ty­nu­ował roz­wój psy­cho­lo­gii ad­le­row­skiej w Ame­ryce. Za­miast jed­nak za­my­kać się w ga­bi­ne­cie psy­chia­trycz­nym, pra­co­wał z ro­dzi­cami i na­uczy­cie­lami na otwar­tych spo­tka­niach, pod­czas któ­rych pro­pa­go­wał fi­lo­zo­fię rów­no­ści, sza­cunku i god­no­ści oraz pro­wa­dził kon­sul­ta­cje wy­cho­waw­cze. Dre­ikurs opi­sy­wał po­dej­ście Ad­lera i swoje jako „de­mo­kra­tyczne” (wol­ność w opar­ciu o po­rzą­dek), sto­jące w sprzecz­no­ści z po­dej­ściem au­to­ry­tar­nym (po­rzą­dek bez wol­no­ści) oraz „anar­chi­stycz­nym” (wol­ność bez po­rządku). W swo­jej prak­tyce po­słu­gi­wał się tym trój­wy­mia­ro­wym mo­de­lem, aby ba­dać, jak ro­dzice wpły­wają na dzieci. We­dług Dre­ikursa de­mo­kra­tyczny styl ro­dzi­ciel­ski był naj­bar­dziej ko­rzystny dla dzieci (co jak po­ka­za­li­śmy wcze­śniej, zo­stało po­twier­dzone w ba­da­niach Baum­rind). Był on zwo­len­ni­kiem życz­li­wego re­ago­wa­nia na po­trzeby dzieci i jed­no­cze­snej sta­now­czo­ści za­równo w domu jak i w szkole, aby mo­gły one do­świad­czać przy­na­leż­no­ści i mieć po­czu­cie wkładu. Za­równo Ad­ler jak i Dre­ikurs uwa­żali, że pełna sza­cunku dys­cy­plina jest ko­nieczna, by dzieci uczyły się roz­wią­zy­wa­nia pro­ble­mów oraz przy­swa­jały inne uży­teczne umie­jęt­no­ści ży­ciowe i spo­łeczne. W 1972 r. Dre­ikurs opu­bli­ko­wał książkę Chil­dren: The Chal­lenge (Dzieci to wzy­wa­nie), w któ­rej opi­sał stwo­rzony przez sie­bie mo­del.

Roz­wój Po­zy­tyw­nej Dys­cy­pliny

W 1981 r. dr Jane Nel­sen, za­fa­scy­no­wana po­dej­ściem psy­cho­lo­gicz­nym stwo­rzo­nym przez Al­freda Ad­lera, wła­snym sump­tem wy­dała książkę za­ty­tu­ło­waną Po­zy­tywna Dys­cy­plina, w któ­rej za­warła wła­sne do­świad­cze­nia w pracy szkol­nego do­radcy, wzbo­ga­cone o roz­wa­ża­nia na te­mat wy­ko­rzy­sta­nia fi­lo­zo­fii Ad­lera i Dre­ikursa w pracy z ro­dzi­cami i na­uczy­cie­lami. Po­cząt­kowo wiele osób my­ślało, że Po­zy­tywna Dys­cy­plina to spo­sób na sto­so­wa­nie po­zy­tyw­nych kar. Mi­nęło tro­chę czasu, za­nim prze­ko­nali się, że to po­dej­ście po­lega na cał­ko­wi­tej re­zy­gna­cji z ja­kich­kol­wiek kar i na­gród i za­stą­pie­nie ich za­chętą oraz wspól­nym roz­wią­zy­wa­niem pro­ble­mów, by uła­twić dzie­ciom za­spo­ka­ja­nie po­trzeby przy­na­leż­no­ści i zna­cze­nia po­przez wno­sze­nie wkładu. Książka oka­zała się prak­tycz­nym prze­wod­ni­kiem w pro­ce­sie wdra­ża­nia za­sad stwo­rzo­nych przez Ad­lera i Dre­ikursa w ro­dzi­nie i szkole. Po­ka­zy­wała, że choć kary i na­grody przy­no­szą na­tych­mia­stowe efekty (które są krót­ko­fa­lowe), bo pro­wa­dzą do pod­po­rząd­ko­wa­nia się i po­słu­szeń­stwa, to ich dłu­go­fa­lowe kon­se­kwen­cje wy­rzą­dzają szkodę za­równo dzie­ciom jak i do­ro­słym.

Kiedy kon­cen­tru­jemy się na za­cho­wa­niu dziecka, wi­dzimy tylko czu­bek góry lo­do­wej, a prze­cież pod po­wierzch­nią wody kryje się jej znacz­nie więk­sza część, która re­pre­zen­tuje prze­ko­na­nia sto­jące za za­cho­wa­niem oraz naj­głęb­sze po­trzeby dziecka, czyli po­czu­cie przy­na­leż­no­ści i zna­cze­nia. Po­zy­tywna Dys­cy­plina sku­pia się za­równo na za­cho­wa­niu, jak i na prze­ko­na­niach, które stoją za za­cho­wa­niem. Na­szym za­da­niem jako ro­dzi­ców, na­uczy­cieli i opie­ku­nów jest po­móc dzie­ciom od­zy­skać po­czu­cie przy­na­leż­no­ści i zna­cze­nia w spo­łecz­nie ak­cep­to­walny spo­sób. Naj­pierw na­leży zro­zu­mieć, ja­kie błędne prze­ko­na­nia stoją za dzie­cię­cym za­cho­wa­niem, i od­nieść się do nich w kon­struk­tywny spo­sób, a na­stęp­nie po­móc dzie­ciom przy­swoić umie­jęt­no­ści, dzięki któ­rym mogą zmie­nić za­cho­wa­nie i za­spo­koić wy­mie­nione wcze­śniej po­trzeby w uży­teczny spo­sób.

Ad­ler i Dre­ikurs na­uczali: „Dziecko, które nie­od­po­wied­nio się za­cho­wuje, to dziecko znie­chę­cone”. Kiedy dzieci za­cho­wują się nie tak, jak w da­nej sy­tu­acji by­śmy tego ocze­ki­wali, zwy­kle spo­wo­do­wane jest to błęd­nym prze­ko­na­niem na te­mat tego, jak mo­głoby zy­skać po­czu­cie przy­na­leż­no­ści. Więk­szość ro­dzi­ców re­aguje na za­cho­wa­nie, sto­su­jąc karę (ob­wi­nia, za­wsty­dza lub po­wo­duje u dziecka cier­pie­nie). To tylko wzmac­nia dzie­cięce prze­ko­na­nie o braku przy­na­leż­no­ści i pro­wa­dzi do po­wsta­nia błęd­nego koła znie­chę­ce­nia. Więk­szość ro­dzi­ców na in­for­ma­cję o tym, że ich dziecko nie wie­rzy, iż przy­na­leży, re­aguje nie­do­wie­rza­niem. Za­sta­na­wiają się: „Ja­kim cu­dem moje dziecko może my­śleć, że nie przy­na­leży? Ja­kim cu­dem może wąt­pić w moją mi­łość? To nie ma sensu”. W jaki spo­sób i dla­czego dzieci two­rzą prze­ko­na­nia, szcze­gól­nie te, które z na­szej per­spek­tywy nie mają ra­cji bytu? We­dług psy­cho­lo­gii ad­le­row­skiej lu­dzie kie­rują się pod­sta­wową po­trzebą przy­na­leż­no­ści i zna­cze­nia, a kiedy mają po­czu­cie (osa­dzone w rze­czy­wi­sto­ści bądź nie), że ta po­trzeba nie jest za­spo­ko­jona, za­cho­wują się w nie­od­po­wiedni spo­sób. Po­wo­dem, dla któ­rego ta po­trzeba nie zo­staje za­spo­ko­jona, jest nasz wa­dliwy sys­tem prze­ko­nań, który po­wo­duje, że myl­nie in­ter­pre­tu­jemy wy­da­rze­nia oraz dzia­ła­nia in­nych osób. W przy­padku dzieci, u któ­rych sys­tem prze­ko­nań do­piero się two­rzy, błędne prze­ko­na­nia po­ja­wiają się nie­zwy­kle czę­sto i są wy­ni­kiem dzia­ła­nia na­dal roz­wi­ja­ją­cego się mó­zgu.

Roz­wój mó­zgu

Mózg roz­wija się eta­pami. Ośrodki od­po­wie­dzial­nie za in­stynkty i emo­cje (ciało mig­da­ło­wate i układ lim­biczny) wiodą prym w roz­woju, nieco póź­niej w ich ślady idzie tak zwany mózg my­ślący i ra­cjo­nalny, czyli kora nowa. Dzięki temu dzie­ciom za­zwy­czaj nie spra­wia kło­potu do­świad­cza­nie świata po­przez zmy­sły, na­to­miast go­rzej wy­pa­dają na po­zio­mie lo­gicz­nego my­śle­nia. Ono po­ja­wia się w okre­sie doj­rze­wa­nia i wcze­snej do­ro­sło­ści. Za­tem dzieci są świet­nymi ob­ser­wa­to­rami, lecz nie są zbyt sprawne w ra­cjo­nal­nym in­ter­pre­to­wa­niu tego, co po­strze­gają.

Ba­da­nia po­ka­zują rów­nież, że mózg dziecka pra­cuje na in­nych czę­sto­tli­wo­ściach niż mózg osoby do­ro­słej. Do dru­giego roku ży­cia prze­wa­żają fale delta, a od dru­giego do szó­stego roku fale teta. Tym sa­mym dzieci są w sta­nie w krót­kim cza­sie przy­swoić ogromne ilo­ści in­for­ma­cji, co jest ważne dla ich prze­trwa­nia, jak rów­nież są bar­dziej po­datne na su­ge­stie – to, co z ko­lei uła­twia im szyb­kie i płynne zmiany za­cho­wa­nia w re­ak­cji na zmie­nia­jące się śro­do­wi­sko oraz roz­wój zdol­no­ści po­znaw­czych. Jed­nakże zdol­ność do kry­tycz­nej oceny przy­swa­ja­nych in­for­ma­cji po­ja­wia się znacz­nie póź­niej i jest ona zwią­zana z inną czę­sto­tli­wo­ścią fal mó­zgo­wych. Za­tem dzieci nie są zdolne do per­cep­cji świata z szer­szej per­spek­tywy i ko­rzy­sta­nia z wyż­szych funk­cji mó­zgu, m.in. do­strze­ga­nia zło­żo­nych wzor­ców przy­czyn i skut­ków. Ro­dzice, któ­rzy nie są świa­domi tego, jak roz­wija się mózg, czę­sto trak­tują dzieci jak ma­łych do­ro­słych i ocze­kują od nich za­cho­wań, do któ­rych dziecko roz­wo­jowo nie jest zdolne. Brak ta­kich za­cho­wań do­ro­śli na­zy­wają nie­od­po­wied­nim za­cho­wa­niem, dla­tego wła­śnie tak ważne jest wej­ście w świat dziecka i zro­zu­mie­nie jego „pry­wat­nej lo­giki”.

Wielu ro­dzi­ców ro­zu­mie, na czym po­lega ich za­da­nie, ale nie dys­po­nują na­rzę­dziami ani wie­dzą, które po­ka­za­łyby im, jak mają wy­cho­wy­wać. Wie­dza na te­mat współ­cze­snych po­dejść do ro­dzi­ciel­stwa oraz eta­pów roz­woju dziecka po­maga w zro­zu­mie­niu fun­da­men­tal­nych za­ło­żeń Po­zy­tyw­nej Dys­cy­pliny. Dzięki tej książce na­uczysz się ro­zu­mieć prze­ko­na­nia, które dzieci two­rzą każ­dego dnia na te­mat sie­bie, in­nych i świata, oraz do­wiesz się jak – dzięki nowo po­zna­nym na­rzę­dziom – wzmac­niać dzieci w two­rze­niu wspie­ra­ją­cych je prze­ko­nań.

------------------------------------------------------------------------

Za­pra­szamy do za­kupu peł­nej wer­sji książki

------------------------------------------------------------------------