- W empik go
Prawem i lewem: Czasy i ludzie obyczaje na Czerwonej Rusi w pierwszej połowie XVII wieku. Tom 1 - ebook
Prawem i lewem: Czasy i ludzie obyczaje na Czerwonej Rusi w pierwszej połowie XVII wieku. Tom 1 - ebook
Klasyka na e-czytnik to kolekcja lektur szkolnych, klasyki literatury polskiej, europejskiej i amerykańskiej w formatach ePub i Mobi. Również miłośnicy filozofii, historii i literatury staropolskiej znajdą w niej wiele ciekawych tytułów.
Seria zawiera utwory najbardziej znanych pisarzy literatury polskiej i światowej, począwszy od Horacego, Balzaca, Dostojewskiego i Kafki, po Kiplinga, Jeffersona czy Prousta. Nie zabraknie w niej też pozycji mniej znanych, pióra pisarzy średniowiecznych oraz twórców z epoki renesansu i baroku.
Kategoria: | Klasyka |
Zabezpieczenie: | brak |
Rozmiar pliku: | 529 KB |
FRAGMENT KSIĄŻKI
Z 42 rycinami w tekście
We Lwowie 1904
Nakładem Księgarni H. Altenberga
Skład główny w Księgarni P. F.: E. Wende i Sp. w Warszawie
Materyał wyłącznie archiwalny, który posłużył do nakreślenia obrazu a raczej szeregu szkiców obyczajowych zawartych w tej książce, obejmuje Akta grodzkie ziemi lwowskiej (z żydaczowską), halickiej (z trembowelską), przemyskiej i sanockiej, a więc całego Województwa Ruskiego z wyłączeniem ksiąg ziemi chełmskiej, które nie były autorowi przystępne, a poczynając od ostatnich dwudziestu lat XVI. sięga aż do połowy XVII. wieku, posuwając się tylko wyjątkowo w czas późniejszy.
Luki, jakieby w tym obrazie życia całej' jednej dzielnicy Polski uderzyć mogły czytelnika, niech usprawiedliwi uwaga, że praca niniejsza nie rości sobie pretensyi do monograficznej niejako dokładności, że jest raczej streszczeniem zawartości obyczajowej wspomnianych u góry aktów i że traktuje społeczne życie w potrójnem ograniczeniu: czasu, miejsca i źródła.
Niniejsze drugie wydanie różni się znacznie od pierwszego tak zasobem treści jak i jej układem. Pierwszą zwłaszcza część książki autor nie – tylko przerobił ale i w dwójnasób prawie pomnożył; rozdziały bowiem, które w pierwszem wydaniu obejmywały razem wzięte mało co więcej nad 200 stronic, składają się obecnie na tom osobny o 400 przeszło stronicach. Taksamo w tomie drugim znajdzie czytelnik liczne uzupełnienia pierwotnej treści. Tłumaczy się to przyrostem materyału, wynikłym z rozszerzenia granic chronologicznych opowiadania, które w pierwszem wydaniu zamykało się z panowaniem Zygmunta III., w niniejszem zaś, drugiem, kończy się dopiero na r. 1650.
Za przerobieniem i pomnożeniem treści poszła i zmiana jej układu. Kto miał kiedykolwiek do czynienia z materyałem archiwalnym tego rodzaju, jaki się zawarł w niniejszej pracy, materyałem złożonym z tysiąca faktów, rysów, szczegółów obyczajowych z rozmaitych dziedzin społecznego i towarzyskiego życia, ten wie, jakie trudności nastręcza takie jego ugrupowanie, aby całość nie była tylko czysto-mechanicznym aglomeratem, ale choć do pewnego stopnia miała organiczną kompozycye. Autor usiłował w drugiem wydaniu pokonać te trudności z lepszym skutkiem, aniżeli mu się to powiodło było w pierwszem. O ile w usiłowaniu tem był szczęśliwy, osądzi czytelnik.
We Lwowie, w lipcu 1904.
SPIS TREŚCI TOMU I.
ROZDZIAŁ PIERWSZY: NIEDOSTATKI PRAWA… 1 – 91
Wstęp… 3 – 5
I. Laudatores temporis acti. Klątwa bezkarności. Brak władzy wykonawczej. In recenti. Prawne wybiegi. Salvus conductus. Starościńskie egzekucye. Mota nobilltas. Kary kompromisowe. Wieża. Banicya i infamia. Labirynt procesowy.
Intromisye. Woźny… 6 – 52
II. Odpowiedzi. Vadia regalia. Rzadkość pojedynków. Zajazdy. Sprawa Derśniaka i konfederacya szlachty przemyskiej. Gubienie zwłok. Porywanie ludzi. Niemirycz i Uberowicz. Łaziński i Montelupi. Dalsze przykłady. Krwawe odwety. Konkluzya…. 53 – 91
ROZDZIAŁ DRUGI: SPRAWY DOMOWE… 93 – 157
I. Wolność czy niewola? Zameczki. Służba i czeladź zbrojna. Milicye domowe. Cudzoziemskie żołdactwo. Hajduki i sabaty. Mieszkania. Zbytek. Zaniki i dwory… 95 – 129 II. Fortuny. Gospodarstwo. Wywóz ziemiopłodów. Niszczenie lasów. Popioły. Z roli i soli.
Żegluga. Dzierżawy. Z inwentarzy i testamentów. Obyczaj rycerski… 130 – 157
ROZDZIAŁ TRZECI: PLAGI ŻYWOTA… 159 – 254
I. Tatarzy jako plaga chroniczna. Fatalistyczna rezygnacya. Rozprzężenie moralne. Wykup z jassyru. Alexander Bałaban i Jan Żółkiewski. Opowieść wypraw okupowych. Samozwańcy… 161 – 184
II. Żołnierz swawolny. Związki wojskowe. Bezkarność buntowników. Wypłaty zaległego żołdu. Listy przypowiednie. Wybrańcy. Ciurowie. Werbunki zagraniczne. Ucisk wojskowy. Stacye. Lisowczycy… 185 – 218
III. Rozbójnictwo. Toporowski i Kostka. Opryszki ziemi halickiej. Środki zaradcze. Hersztowie szlacheccy. Beskidnicy. Bracia Białoskórscy i bracia Policcy. Udział drobnej szlachty w rozbojach. Watahowie wołoscy… 219 – 238
IV. Zły sąsiad. Zatargi o miedzę. Ligęza i Humnicki. Zdradzieckie domy. Rosińscy. Obrazek z natury. Krwawe biesiady. Deprekacye… 239 – 254
ROZDZIAŁ CZWARTY: AMOR I DEMON… 255 – 285
I. Zajścia rodzinne. Tragedye domowe. Mężobójczynie. Beata Zawiszanka. Brat i siostra. Dramatyczna zagadka. Zofia Herburtowa i Ewa Podolecka. Piękna Helena. Mściwa świekra. Dwaj kochankowie. Piąty akt dramatu. Pani Klofasowa. Dramat w rodzinie Makowieckich…. 257 – 269
II. Porywanie panien. Przyczyna raptów. Panna Halszka. Zosia Szpandowska. Kalinowski i Krystyna Strusiówna. Panna wojewodzanka Mniszchówna. Chorążanka Wyszogrodzka. Dramat grabownicki. Mieszczaneczka. Niedyskrecya rodzinna. Mezaliansy… 270 – 285
ROZDZIAŁ PIĄTY: RZESZA SZLACHECKA… 287 – 350
I. Drobna szlachta. Jej mnogość i stanowisko społeczne. Jej występowanie jako stan i jako ród. Jej stanowisko w walkach o unię. Wojna dwóch władyków. 289 – 320
II. Drobna szlachta jako ród. Nagana szlachectwa i wywody rodowe. Kaduki. Krwawe odwety. Schłopienie. Ambicya stanu. Okazowanie. Rozrodzenie gniazd. Mllites callgati. Pospolite ruszenie… 321 – 350
Rozdział szósty: Chłopi… 351 – 411
I. Infernus rusticorum. Opieka królewska nad ludem. Akcya chłopów przeciw starostom i dzierżawcom. Glejty królewskie i ich lekceważenie. Inwentarze robót i danin. Nadziejów i Raków. Jerzy i Stanisław Krasiccy. Gminy Leżajskie. Komisye królewskie. Ekonomia Samborska. Zamożność ludu. Osad – cowie… 353 – 391
II. Chłopi w dobrach szlacheckich. Przykład sądu na chłopa. Wypadki otwartego oporu. Opiekunowie ludu. Wybuch w roku 1648. Ihnat Wysoczan, dux primarius. Udział miast, księży i szlachty w buncie pokuckim. Kałusz jako stolica ruchu. Stłumienie buntu i odwet… 392 – 411
SPIS RYCIN
ZAWARTYCH W TOMIE I.
Fig. 1. Ornamentyka z 451 tomu Aktów Gr. Lwowskich… 16
" 2. Wieża więzienna, zachowana w ruinach zamku przemyskiego. (Rysunek uwidocznia piętro górne, przeznaczone na lekkie więzienie, i podziemia dla winowajców, odsiadujących karę in fundo,
na samem dnie)… 25
" 3. Ornamentyka z 451 tomu Aktów Gr. Lwowskich… 48 "
4. Szlachcic-zajazdowiec. (Według współczesnego sztychu K. Luykena w zbiorach Pawlikowskich)… 64 "
" 5. Lew Lorencowiczowski we Lwowie… 77
" 6. Inicyał z aktów Gr. Lwowskich… 88
" 7. Hajduk wielkopański. (Z ryciny współczesnej w zbiorach Pawlikowskich)… 101
" 8. Sabat. (Według statuetek w posiadaniu ks. Bat – thyany w Körmend)… 105
" 9. Z zamku w Krasiczynie… 109
" 10. Z zamku w Krasiczynie… 117
" 11. Z zamku w Krasiczynie… 121
" 12. Wierzchowce magnackie w bogatych rzędach.
(Według sztychu Stefana Delia Bella)… 125
" 13. Zamek w Staremsiole… 133
Fig. 14. Zamek w Staremsiole…. 141
" 15. Chorągiew nagrobna. (Ze zbiorów Muzeum
Czartoryskich)… 149
" 16. Ornament z Aktów Lwowskich XVII. w. 157 " 17. Pomnik Stanisława i Jana Żółkiewskich w kol – legiacie w Żółkwi… 172
" 18. Regina Żółkiewska, żona hetmana. Z pomnika w kollegiacie żółkiewskiej… 176
" 19. Wybraniec. (Z współczesnego malowidła w zamku podhoreckim)… 188
" 20. Wybraniec. (Z współczesnego malowidła w zamku podhoreckim)… 192
" 21. Dragon. (Z współczesnego malowidła w zamku podhoreckim)… 197
" 22. Grupa Lisowczyków. (Współczesny szkic J.
Callota)… 201
" 23. Lisowczyk. (Współczesny szkic J. Callota).. 205 " 24. Lisowczyk. (Według obrazu Rembrandta w zbiorach Dzikowskich)… 213
" 25. Rajtar. (Rysunek marginesowy z Aktów Or.
Lwowskich)… 217
" 26. Herszt Beskidników. (Z współczesnego malowidła)… 229
" 27. Beskidnik. (Rysunek z Aktów Lwowskich).. 237 " 28. Ornamentyka z Aktów Grodzkich Lwowskich (tom 451)….262
" 29. Władyka Atanazy Krupecki. Z pałacu biskupów gr. kat… w Przemyślu… 295
W otoku portretu umieszczony następujący czterowiersz:
Athanazy śmierć z swego wyrzucił imienia,
Dobry to znak owczarni jego powodzenia;
Był to pasterz Przemyski, cóż tera też myśli?
Byśmy wszyscy do Nieba tamże za nim przyszli.
Fig. 30. Władyka Sylwester Hulewicz-Wojutyński. Z pałacu biskupów gr. kat… w Przemyślu… 303
W otoku portretu umieszczony następujący czterowiersz:
Sylwester Vester cóż był, zacni Przemyślanie?
Że nie wiele pasł, trudno dać też o nim zdanie.
Była w onym gorliwość wielka i staranie,
Była i w drugim także. Bogu rozeznanie.
" 31. Monaster w Ławrowie… 309
" 32. Krzyż (mirownik) cedrowy w złotem obramieniu, zabytek z czasów naszego opowiadania, w skarbcu katedry ruskiej w Przemyślu… 313 "
" 33. Mitra władycza z skarbca katedry ruskiej w Przemyślu… 317
" 34. Typ szlachcica. (Ze zbiorów Pawlikowskich). 325 "
" 35. Typ szlachcica. (Ze zbiorów Pawlikowskich). 329 "
" 36. Typ szlachcica. (Ze zbiorów Pawlikowskich), 333 "
" 37. Scena sejmikowa. (Z współczesnej ryciny w zbiorach Pawlikowskich)……….336