Prawo finansów publicznych z testami online - ebook

WYKAZ SKRÓTÓW

1. Źródła prawa

FinPublU
ustawa z 27.8.2009 r. o finansach publicznych (tekst jedn. Dz.U. z 2024 r. poz. 1530 ze zm.)
FinPublU z 1998 r.
ustawa z 26.11.1998 r. o finansach publicznych (tekst jedn. Dz.U. z 2003 r. Nr 15, poz. 148 ze zm.) – akt nieobowiązujący
FinPublU z 2005 r.
ustawa z 30.6.2005 r. o finansach publicznych (Dz.U. Nr 249, poz. 2104 ze zm.) – akt nieobowiązujący
FundEmU
ustawa z 28.8.1997 r. o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych (tekst jedn. Dz.U. z 2024 r. poz. 1113)
FundInwU
ustawa z 27.5.2004 r. o funduszach inwestycyjnych i zarządzaniu alternatywnymi funduszami inwestycyjnymi (tekst jedn. Dz.U. z 2024 r. poz. 1034 ze zm.)
GryHazU
ustawa z 19.11.2009 r. o grach hazardowych (tekst jedn. Dz.U. z 2025 r. poz. 595)
KC
ustawa z 23.4.1964 r. – Kodeks cywilny (tekst jedn. Dz.U. z 2024 r. poz. 1061 ze zm.)
Konstytucja RP
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2.4.1997 r. (Dz.U. Nr 78, poz. 483 ze zm.)
KPC
ustawa z 17.11.1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (tekst jedn. Dz.U. z 2024 r. poz. 1568 ze zm.)
KRO
ustawa z 25.2.1964 r. – Kodeks rodzinny i opiekuńczy (tekst jedn. Dz.U. z 2023 r. poz. 2809 ze zm.)
KSH
ustawa z 15.9.2000 r. – Kodeks spółek handlowych (tekst jedn. Dz.U. z 2024 r. poz. 18 ze zm.)
NBPU
ustawa z 29.8.1997 r. o Narodowym Banku Polskim (tekst jedn. Dz.U. z 2022 r. poz. 2025)
ObrIFinU
ustawa z 29.7.2005 r. o obrocie instrumentami finansowymi (tekst jedn. Dz.U. z 2024 r. poz. 722 ze zm.)
OfertaPublU
ustawa z 29.7.2005 r. o ofercie publicznej i warunkach wprowadzania instrumentów finansowych do zorganizowanego systemu obrotu oraz o spółkach publicznych (tekst jedn. Dz.U. z 2025 r. poz. 592)

OpłLokU
ustawa z 12.1.1991 r. o podatkach i opłatach lokalnych (tekst jedn. Dz.U. z 2025 r. poz. 707)
OrdPU
ustawa z 29.8.1997 r. – Ordynacja podatkowa (tekst jedn. Dz.U. z 2025 r. poz. 111 ze zm.)
PCzynCywPrU
ustawa z 9.9.2000 r. o podatku od czynności cywilnoprawnych (tekst jedn. Dz.U. z 2024 r. poz. 295 ze zm.)
PDOFizU
ustawa z 26.7.1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (tekst jedn. Dz.U. z 2025 r. poz. 163 ze zm.)
PDOPrU
ustawa z 15.2.1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (tekst jedn. Dz.U. z 2025 r. poz. 278 ze zm.)
PLasU
ustawa z 30.10.2002 r. o podatku leśnym (tekst jedn. Dz.U. z 2025 r. poz. 176)
PostEAdmU
ustawa z 17.6.1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (tekst jedn. Dz.U. z 2025 r. poz. 132 ze zm.)
PrBank
ustawa z 29.8.1997 r. – Prawo bankowe (tekst jedn. Dz.U. z 2024 r. poz. 1646 ze zm.)
PrCzek
ustawa z 28.4.1936 r. – Prawo czekowe (tekst jedn. Dz.U. z 2016 r. poz. 462)
PrDew
ustawa z 27.7.2002 r. – Prawo dewizowe (tekst jedn. Dz.U. z 2024 r. poz. 1131)
PRolU
ustawa z 15.11.1984 r. o podatku rolnym (tekst jedn. Dz.U. z 2024 r. poz. 1176 ze zm.)
PrSpółdz
ustawa z 16.9.1982 r. – Prawo spółdzielcze (tekst jedn. Dz.U. z 2024 r. poz. 593)
PrWeksl
ustawa z 28.4.1936 r. – Prawo wekslowe (tekst jedn. Dz.U. z 2022 r. poz. 282)
PSpadDarU
ustawa z 28.7.1983 r. o podatku od spadków i darowizn (tekst jedn. Dz.U. z 2024 r. poz. 1837 ze zm.)
RyczałtU
ustawa z 20.11.1998 r. o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne (tekst jedn. Dz.U. z 2025 r. poz. 843)
SamGminU
ustawa z 8.3.1990 r. o samorządzie gminnym (tekst jedn. Dz.U. z 2024 r. poz. 1465 ze zm.)
SamPowiatU
ustawa z 5.6.1998 r. o samorządzie powiatowym (tekst jedn. Dz.U. z 2024 r. poz. 107 ze zm.)
SpKasyU
ustawa z 5.11.2009 r. o spółdzielczych kasach oszczędnościowo-kredytowych (tekst jedn. Dz.U. 2025 r. poz. 379 ze zm.)
TFUE
Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (Dz.Urz. UE C Nr 326 z 26.10.2012 r., s. 47)
UsłPłU
ustawa z 19.8.2011 r. o usługach płatniczych (tekst jedn. Dz.U. z 2025 r. poz. 611)
VATU
ustawa z 11.3.2004 r. o podatku od towarów i usług (tekst jedn. Dz.U. z 2025 r. poz. 775 ze zm.)

2. Organy orzekające

SA
Sąd Apelacyjny

SN
Sąd Najwyższy

TK
Trybunał Konstytucyjny

3. Czasopisma, publikatory

BB
Bezpieczny Bank

BiK
Bank i Kredyt

BIP
Biuletyn Informacji Publicznej

Dz.U.
Dziennik Ustaw

Dz.Urz. NBP
Dziennik Urzędowy Narodowego Banku Polskiego

EP
Edukacja Prawnicza

Gl
Glosa

GP
Gazeta Prawna

M.P.
Monitor Polski

OSA
Orzecznictwo Sądów Apelacyjnych

OSNKW
Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Karna i Wojskowa

OSP
Orzecznictwo Sądów Polskich

OTK
Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego

OTK-A
Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego seria A

PB
Prawo Bankowe

PiP
Państwo i Prawo

PP
Przegląd Podatkowy

PPH
Przegląd Prawa Handlowego

Prz. Sejm.
Przegląd Sejmowy

PUG
Przegląd Ustawodawstwa Gospodarczego

RPEiS
Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny

Rzeczp.
Rzeczpospolita

4. Inne skróty

art.
artykuł
BFG
Bankowy Fundusz Gwarancyjny
BTE
bankowy tytuł egzekucyjny
EBC
Europejski Bank Centralny
EIP
elektroniczne instrumenty płatnicze
ESBC
Europejski System Banków Centralnych
ESS
Europejski System Statystyczny
FIO
fundusz inwestycyjny otwarty
FIZ
fundusze inwestycyjne zamknięte
IPE
instytucja pieniądza elektronicznego
j.s.t.
jednostka samorządu terytorialnego
KNF
Komisja Nadzoru Finansowego
KRS
Krajowy Rejestr Sądowy
MF
Minister Finansów

nast.
następny (-a, -e)
NBP
Narodowy Bank Polski
OECD
Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju
RM
Rada Ministrów
rozp.
rozporządzenie
RPP
Rada Polityki Pieniężnej
tekst jedn.
tekst jednolity
TE
towarzystwo emerytalne
TFI
towarzystwo funduszy inwestycyjnych
uchw.
uchwała
UE
Unia Europejska
UKNF
Urząd Komisji Nadzoru Finansowego
WPFP
Wieloletni Plan Finansowy Państwa
wyr.
wyrok
z.
zeszyt
ze zm.
ze zmianami
ZBP
Związek Banków PolskichWYKAZ PODSTAWOWEJ LITERATURY

_W. Baka_, Bankowość centralna. Funkcje. Metody. Organizacja, Warszawa 2001

_tenże_, Bankowość europejska, Warszawa 2005

_B. Banaszak_, Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, Warszawa 2009

_tenże_, Prawo konstytucyjne, Warszawa 2017

_A. Borodo_, Polskie prawo finansowe. Zarys ogólny, Toruń 2010

_tenże_, Prawo budżetowe, Warszawa 2008

_tenże_, Samorząd terytorialny. System prawnofinansowy, Warszawa 2008

_E. Chojna-Duch_, Polskie prawo finansowe: finanse publiczne, Warszawa 2004

_taż_, Podstawy finansów publicznych i prawa finansowego, Warszawa 2010

_H. Dzwonkowski_ (red.), Prawo podatkowe, Warszawa 2012

_E. Fojcik-Mastalska_ (red.), Prawo bankowe. Komentarz, Warszawa 2002

_P.M. Gaudemet_, _J. Molinier_, Finanse publiczne (przekł. _W. Kisiel_, red. nauk. przekł. _E. Bogacka-Kisiel_), Warszawa 2000

_E. Gniewek_, _P. Machnikowski_ (red.), Kodeks cywilny. Komentarz, Warszawa 2013

_A. Gomułowicz_, _J. Małecki_, Podatki i prawo podatkowe, Warszawa 2004

_W. Góralczyk_ (red.), Prawo bankowe. Komentarz, Warszawa 1999

_H. Gronkiewicz-Waltz_, Bank centralny – od gospodarki planowej do rynkowej. Zagadnienia administracyjnoprawne, Warszawa 1992

_taż_, Europejska Unia Gospodarcza i Walutowa, Warszawa 2011

_M. Iwanicz-Drozdowska_, _W.L. Jaworski_, _Z. Zawadzka_, Bankowość. Zagadnienia podstawowe, Warszawa 2008

_C. Kosikowski_, Finanse publiczne i prawo finansowe, Warszawa 2003

_tenże_, Finanse publiczne. Komentarz, Warszawa 2007

_tenże_, Nowa ustawa o finansach publicznych. Komentarz, Warszawa 2010

_tenże_, Publiczne prawo bankowe, Warszawa 1999

_C. Kosikowski_, _E. Ruśkowski_ (red.), Finanse publiczne i prawo finansowe, Warszawa 2008

_C. Kosikowski_, _J.M. Salachna_ (red.), Finanse samorządowe. 580 pytań i odpowiedzi. Wzory uchwał, deklaracji, decyzji, umów, Warszawa 2012

_L. Lipiec-Warzecha_, Ustawa o finansach publicznych. Komentarz, Warszawa 2011

_R. Mastalski_, Prawo podatkowe, Warszawa 2018

_A. Mikos_, Ustrojowa pozycja banku centralnego w Polsce, Warszawa 2006

_A. Mikos-Sitek_, _A. Nowak-Far_, _P. Zapadka_ (red.), Prawo obrotu pieniężnego. Komentarz, Warszawa 2023

_A. Mikos-Sitek_, _P. Zapadka_, Polskie prawo bankowe. Wybrane zagadnienia, Warszawa 2011

_A. Mikos-Sitek_, _P. Zapadka_ (red.), Prawo bankowe. Komentarz, Warszawa 2022

_W. Misiąg_ (red.), Ustawa o finansach publicznych. Ustawa o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych. Komentarz, Warszawa 2019

_A. Nowak-Far_ (red.), Finanse publiczne i prawo finansowe, Warszawa 2020

_Z._ _Ofiarski_, Prawo bankowe, Warszawa 2017

_tenże_, Prawo finansowe, Warszawa 2010

_A. Partyka-Szewczyk_, _P. Zapadka_, Zarys prawa podatkowego. Wybrane zagadnienia, Warszawa 2007

_E. Ruśkowski_, _J.M. Salachna_ (red.), Nowa ustawa o finansach publicznych wraz z ustawą wprowadzającą. Komentarz praktyczny, Gdańsk 2010

_P. Smoleń_ (red.), Ustawa o finansach publicznych. Komentarz, Warszawa 2014

_P. Smoleń_, _W. Wójtowicz_ (red.), Prawo podatkowe, Warszawa 2017

_B. Smykla_, Prawo bankowe. Komentarz, Warszawa 2011

_A. Szumański_ (red.), System Prawa Prywatnego, t. 18, Prawo papierów wartościowych, Warszawa 2010

_W. Wójtowicz_ (red.), Prawo podatkowe. Część ogólna i szczegółowa, Warszawa 2009

_M. Zaleska_ (red.), Współczesna bankowość, t. I, Warszawa 2007

_taż_ (red.), Bankowość, Warszawa 2013

_F. Zoll_ (red.), Prawo bankowe. Komentarz, Kraków 2005PRZEDMOWA

Niniejsza publikacja przygotowana została przede wszystkim z myślą o studentach wydziałów prawa i administracji, a także innych osobach zainteresowanych niezwykle skomplikowaną materią, jaką jest prawo finansów publicznych.

Zagadnienia omawiane przez Autorów nabierają szczególnego znaczenia z uwagi na problemy finansowe, z jakimi borykają się współcześnie gospodarki państw tworzących system wolnorynkowy. Skrypt umożliwia bowiem łatwiejszą analizę aktualnych wydarzeń gospodarczych, zważywszy na fakt, że stanowi on kompendium wiedzy na temat kluczowych dla sfery finansów publicznych mechanizmów opartych na określonych instytucjach prawnych.

Przede wszystkim w opracowaniu przybliżone zostało samo pojęcie finansów publicznych, przez dokonanie systematyki tej dyscypliny prawa oraz zaprezentowanie kluczowych zasad determinujących proces prawotwórczy. Istotnym elementem publikacji jest także omówienie pojęcia pieniądza, jako przedmiotu transferu i rozporządzeń w sferze finansów publicznych, jak również przybliżenie istniejących mechanizmów prawnych pozwalających utrzymać jego adekwatną wartość, określanych mianem polityki pieniężnej. Fundamentalne dla procesu zarządzania finansami publicznymi jest omówione w niniejszym skrypcie prawo budżetowe, regulujące zasady redystrybucji i przepływu środków pieniężnych, a także podstawowy rodzaj dochodów budżetów publicznych, jakim od zarania historii cywilizacji były i są podatki. Na zakończenie Autorzy niniejszej publikacji zaprezentowali podstawowe podmioty tworzące rynek finansowy, ze szczególnym uwzględnieniem mechanizmów zapewniających bezpieczeństwo jego funkcjonowania.

Autorzy mają nadzieję, że przekrojowa projekcja wielu bardzo autonomicznych zagadnień i obszarów prawa finansowego, zaproponowana w przejrzystej i syntetycznej formie, spotka się z życzliwym przyjęciem.

Warszawa, sierpień 2025 r.

_Autorzy_ROZDZIAŁ I. ZAGADNIENIA OGÓLNE FINANSÓW PUBLICZNYCH

LITERATURA: _B. Banaszak_, Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, Warszawa 2009; _tenże_, Prawo konstytucyjne, Warszawa 2012; _A. Borodo_, Polskie prawo finansowe. Zarys ogólny, Toruń 2010; _tenże_, Prawo budżetowe, Warszawa 2008; _tenże_, Samorząd terytorialny. System prawnofinansowy, Warszawa 2008; _tenże_, Słownik finansów samorządowych, Toruń 2007; _tenże_ (red.) Zagadnienia prawne finansów i gospodarki samorządu terytorialnego, Toruń 2008; _J. Charytoniuk_, Nowa ustawa o finansach publicznych z komentarzem, Warszawa 2009; _E. Chojna-Duch_, Polskie prawo finansowe: finanse publiczne, Warszawa 2004; _T. Dębowska-Romanowska_, Prawo finansowe. Część konstytucyjna wraz z częścią ogólną, Warszawa 2010; _A. Drwiłło_, _D. Maśniak_ (red.), Leksykon prawa finansowego. 100 podstawowych pojęć, Warszawa 2009; _P.M. Gaudemet_, _J. Molinier_, Finanse publiczne (przekł. _W. Kisiel_, red. nauk. przekł. _E. Bogacka-Kisiel_), Warszawa 2000; _J. Głuchowski_, _R. Huterski_, _B. Kołosowska_, _J. Patyk_, _J. Wiśniewski_, Finanse publiczne, Toruń 2005; _E. Hellich_, Nowa ustawa o finansach publicznych. Wprowadzenie do zmian obowiązujących od 1.1.2010 r., Warszawa 2010; _K. Jóskowiak_, Samorząd terytorialny w procesie integracji europejskiej. Polskie doświadczenia i wnioski na przyszłość, Katowice 2008; _A. Korczyn_, Leksykon rachunkowości ekonomiki i finansów, Skierniewice 1998; _C. Kosikowski_, Finanse publiczne. Komentarz, Warszawa 2007; _tenże_, Finanse publiczne w świetle Konstytucji RP oraz orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego (na tle porównawczym), Warszawa 2004; _tenże_, Nowa ustawa o finansach publicznych. Komentarz, Warszawa 2010; _tenże_ (red.), System Prawa Finansowego, t. I, Teoria i nauka prawa finansowego, Warszawa 2010; _tenże_ (red.), Zasady ustroju społecznego i gospodarczego w procesie stosowania Konstytucji, Warszawa 2005; _C. Kosikowski_, _E. Ruśkowski_ (red.), Finanse publiczne i prawo finansowe, Warszawa 2008; _L. Lipiec-Warzecha_, Ustawa o finansach publicznych. Komentarz, Warszawa 2011; _A. Mikos-Sitek_, Zasada jawności w finansach publicznych i jej realizacja na gruncie przepisów ustawy o finansach publicznych, Kontrola Zarządcza w Jednostkach Sektora Publicznego 2015, Nr 10; _W. Misiąg_ (red.), Ustawa o finansach publicznych. Ustawa o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych. Komentarz, Warszawa 2019; _Z. Ofiarski_, Prawo finansowe, Warszawa 2010; _L. Oręziak_, Finanse Unii Europejskiej, Warszawa 2004; _L. Patrzałek_ (red.), Wybrane problemy finansów samorządu terytorialnego, Poznań 2008; _M. Podstawka_ (red.), Finanse. Instytucje, instrumenty, podmioty, rynki, regulacje, Warszawa 2010; _K. Puchacz_, Nowa ustawa o finansach publicznych. Szczegółowe omówienie nowych regulacji, Gdańsk 2009; _P. Smoleń_ (red.), Ustawa o finansach publicznych. Komentarz, Warszawa 2012; _J. Smullen_, _N. Hand_, Słownik finansów i bankowości, Warszawa 2008 (tłum. _J. Królak-Werwińska_, _T. Łamacz_); _W. Wójtowicz_ (red.), Prawo finansowe, Warszawa 2000; _M. Zubik_, Budżet państwa w polskim prawie konstytucyjnym, Warszawa 2001.

§ 1. Pojęcie finansów publicznych

Normatywną definicję pojęcia „FINANSE PUBLICZNE” zawiera ustawa z 27.8.2009 r. o finansach publicznych (tekst jedn. Dz.U. z 2024 r. poz. 1530 ze zm.). Zgodnie bowiem z art. 3 FinPublU finanse publiczne obejmują procesy związane z gromadzeniem środków publicznych oraz ich rozdysponowywaniem, a w szczególności:

1. gromadzenie dochodów i przychodów publicznych,
2. wydatkowanie środków publicznych,
3. finansowanie potrzeb pożyczkowych budżetu państwa,
4. zaciąganie zobowiązań angażujących środki publiczne,
5. zarządzanie środkami publicznymi,
6. zarządzanie długiem publicznym,
7. rozliczenia z budżetem Unii Europejskiej.

W literaturze przedmiotu pojęcie finansów publicznych pojawia się w różnym ujęciu – często w odniesieniu do poszczególnych elementów będących podstawą definiowania analizowanej kategorii. Przykładowo _P.M. Gaudemet_ oraz _J. Molinier_ definiują finanse publiczne, kwalifikując je przede wszystkim jako gałąź prawa publicznego, której przedmiotem jest badanie norm odnoszących się do publicznych zasobów pieniężnych oraz operacji tymi zasobami .

_T. Dębowska-Romanowska_ zwraca uwagę na ujmowanie współcześnie przedmiotowego pojęcia w trojakim znaczeniu, a mianowicie są one łącznie:

1. zespołem instytucji prawnych – systemem prawnym finansów publicznych;
2. samym mechanizmem gromadzenia i wydatkowania zasobów publicznych, czyli mechanizmem zarządzania;
3. zasobem pieniężnym, który realnie istnieje i następnie jest dzielony (scentralizowany publiczny zasób środków finansowych; zob. _T. Dębowska-Romanowska_, Prawo finansowe. Część konstytucyjna wraz z częścią ogólną, Warszawa 2010, s. 8).

_E. Ruśkowski_ z kolei zwraca uwagę na konieczność odniesienia się do obydwu członów analizowanego terminu. Definiuje finanse jako zjawiska związane z gromadzeniem i wydatkowaniem środków pieniężnych, zwracając uwagę na złożoność problematyki finansów i kilka problemów nierozerwalnie z nimi związanych, jak: planowanie, ewidencja, sprawozdawczość i kontrola. Natomiast dopiero w sytuacji, kiedy wymienione operacje finansowe (gromadzenie dochodów i dokonywanie wydatków) są realizowane przez podmioty publicznoprawne – możemy mówić o pojęciu finansów publicznych (zob. _E. Ruśkowski_, _C. Kosikowski_, _E. Ruśkowski_ (red.), Finanse publiczne i prawo finansowe, Warszawa 2008, s. 21; zob. również _C. Kosikowski_, Finanse publiczne. Komentarz, Warszawa 2007, s. 18–21). Podobnie do ujęcia definicji finansów publicznych podchodzi _D. Maśniak_ _A. Drwiłło_, _D. Maśniak_ (red.), Leksykon prawa finansowego. 100 podstawowych pojęć, Warszawa 2009, s. 128–132].

§ 2. Funkcje finansów publicznych

Funkcje finansów publicznych należy rozumieć jako zespół stawianych przed nimi zadań. Są one oczywiście realizowane i związane z osiąganiem określonych celów w związku z gromadzeniem i wydatkowaniem środków pieniężnych.

Uznawaną najczęściej za podstawową funkcję finansów publicznych jest FUNKCJA FISKALNA, która polega na dostarczaniu państwu i innym podmiotom publicznym dochodów przeznaczonych na realizację ich zadań. Opiera się więc na dążeniu do gromadzenia środków pieniężnych przez państwo w celu realizacji zadań, jakie są mu przypisane.

FUNKCJA REDYSTRYBUCYJNA (ROZDZIELCZA) związana jest – z jednej strony – z gromadzeniem środków pieniężnych przez państwo i następnie ich rozdzielaniu określonym podmiotom. Jak się podkreśla, znaczenie ma w tym przypadku interwencja państwa mająca ukierunkować zachowania podmiotu, na którym spoczywa ciężar publicznych świadczeń pieniężnych.

Finansom publicznym przypisuje się również FUNKCJĘ STYMULACYJNĄ – co oznacza oddziaływanie za pomocą określonych rozwiązań i ukierunkowania strumieni finansowych na zachowanie różnych podmiotów, oraz FUNKCJĘ EWIDENCYJNO-KONTROLNĄ (KONTROLNĄ, INFORMACYJNĄ), która polega na funkcjonowaniu w tym przypadku takich rozwiązań i mechanizmów, które pozwalają w finansach publicznych na kontrolę przebiegu zjawisk gospodarczych i operacji finansowych _C. Kosikowski_, _E. Ruśkowski_ (red.), Finanse publiczne, Warszawa 2008, s. 25; _D. Maśniak_, _A. Drwiłło_, _D. Maśniak_ (red.), Leksykon prawa finansowego, s. 130–131].

§ 3. Podstawy prawne

Regulacje prawne odnoszące się do finansów publicznych oraz do sektora finansów publicznych stanowią liczną grupę aktów prawnych o różnej randze prawnej.

Konstytucja RP zawiera postanowienia objęte głównie jej Rozdziałem X „Finanse publiczne”, które mają charakter – w przedmiotowym zakresie – zasad podstawowych. Szczegółowa realizacja tych zasad następuje w wielu aktach prawnych rangi ustawowej, a w dalszej kolejności oczywiście w aktach wykonawczych, które do nich są wydawane.

W pierwszej kolejności z przepisów Konstytucji RP wynika zasada, zgodnie z którą w zasadniczych kwestiach odnoszących się do finansów publicznych WYMAGA SIĘ REGULACJI RANGI USTAWY. Zgodnie bowiem z art. 216 Konstytucji RP środki finansowe na cele publiczne są gromadzone i wydatkowane w sposób określony w ustawie. Nabywanie, zbywanie i obciążanie nieruchomości, udziałów lub akcji oraz emisja papierów wartościowych przez Skarb Państwa, Narodowy Bank Polski lub inne państwowe osoby prawne następuje na zasadach i w trybie określonych w ustawie. Podobnie w drodze ustawy następuje ustanowienie monopolu. Zaciąganie pożyczek oraz udzielanie gwarancji i poręczeń finansowych przez państwo również odbywa się na zasadach i w trybie określonym w ustawie. Za taką zasadniczą kwestię wymagającą regulacji rangi ustawy uznaje się sposób obliczania wartości rocznego produktu krajowego brutto oraz państwowego długu publicznego.

Z art. 217 Konstytucji RP wynika, że PODSTAWA PRAWNA NAKŁADANIA PODATKÓW wymaga również regulacji rangi ustawy. Zasadę tę należy wywodzić w szczególności z wymienionego wyżej art. 217, zgodnie z którym nakładanie podatków, innych danin publicznych, określanie podmiotów, przedmiotów opodatkowania i stawek podatkowych, a także zasad przyznawania ulg i umorzeń oraz kategorii podmiotów zwolnionych od podatków następuje w drodze ustawy. Wspomnieć również należy w tym miejscu o zamieszczonym w Rozdziale II Konstytucji RP „Wolności, prawa i obowiązki człowieka i obywatela” art. 84, zgodnie z którym: „każdy jest obowiązany do ponoszenia ciężarów i świadczeń publicznych, w tym podatków, określonych w ustawie”.

Zarówno więc art. 84 i 217 Konstytucji RP określają zasadę, zgodnie z którą jakakolwiek ingerencja ustawodawcy w sferę majątkową obywatela odbywać się może jedynie w formie ustawy. Ustawy te powinny również spełniać określone wymogi odnoszące się do ich treści (również w kontekście podatkowej ZASADY PEWNOŚCI).

W omawianym zakresie należy także pamiętać, że zgodnie z art. 168 Konstytucji RP również JEDNOSTKI SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO MAJĄ PRAWO USTALANIA WYSOKOŚCI PODATKÓW I OPŁAT LOKALNYCH – W ZAKRESIE OKREŚLONYM W USTAWIE. Podatki i opłaty lokalne stanowią kategorię danin publicznych, które w całości wpływają do budżetów jednostek samorządu terytorialnego, jednak nie są one całkowicie autonomiczne w zakresie ich ustalania. Zagadnienia związane z podatkami i opłatami lokalnymi reguluje ustawa z 12.1.1991 r. o podatkach i opłatach lokalnych (tekst jedn. Dz.U. z 2025 r. poz. 707).

Podobnie w przypadku SKARBU PAŃSTWA, który ma szczególne znaczenie dla funkcjonowania sektora finansów publicznych, wprowadza się zasadę ustawowej regulacji jego organizacji i sposobu zarządzania jego majątkiem (art. 218 Konstytucji RP).

W największym stopniu przepisy Konstytucji RP odnoszą się do problematyki BUDŻETU PAŃSTWA. Dotyczą one zagadnienia inicjatywy ustawodawczej w zakresie: ustawy budżetowej, ustawy o prowizorium budżetowym, zmiany ustawy budżetowej, ustawy o zaciąganiu długu publicznego oraz ustawy o udzielaniu gwarancji finansowych przez państwo. Wyłączna inicjatywa w tym przypadku została przyznana RM. Przepisy Konstytucji RP określają również podstawowe zasady i terminy, z zachowaniem których przebiegają prace nad budżetem (art. 219–224 Konstytucji RP; szerzej zob. Rozdział IV niniejszego opracowania).

Przepisy Konstytucji RP określają również zasady postępowania w przypadku, gdy Sejm nie przedłoży – w wyznaczonym przepisami terminie – uchwalonej ustawy budżetowej do podpisu Prezydentowi RP. Dotyczą one ponadto składania sprawozdania z wykonania ustawy budżetowej, jak również udzielania w tym zakresie absolutorium RM.

Z przepisów Konstytucji RP wynika też zakaz tworzenia nadmiernego DEFICYTU BUDŻETOWEGO i jego pokrywania przez zaciąganie zobowiązania w centralnym banku państwa (art. 220).

Przepisami Konstytucji RP objęte są również postanowienia dotyczące UDZIAŁU JEDNOSTEK SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO W DOCHODACH PUBLICZNYCH. Artykuł 167 Konstytucji RP wyraża zasadę, zgodnie z którą, jednostki samorządu terytorialnego mają zapewniony udział w dochodach publicznych odpowiedni do przypadających im zadań. Konstytucja RP wskazuje również źródła dochodów jednostek samorządu terytorialnego w postaci: dochodów własnych, subwencji ogólnych oraz dotacji celowych z budżetu państwa, stanowiąc jednocześnie, że są one określone w ustawie (szczegółowe regulacje w przedmiotowym zakresie znajdują się w ustawie z 1.10.2024 r. o dochodach jednostek samorządu terytorialnego, Dz.U. z 2024 r. poz. 1572 ze zm.; zob. również Rozdział IV niniejszego opracowania).

Konstytucja RP w art. 227 ust. 1 stanowi, że: „Centralnym bankiem państwa jest Narodowy Bank Polski. Przysługuje mu wyłączne prawo emisji pieniądza oraz ustalania i realizowania polityki pieniężnej. Narodowy Bank Polski odpowiada za wartość polskiego pieniądza”. W Konstytucji RP określa się więc również pozycję ustrojową CENTRALNEGO BANKU PAŃSTWA, podstawowe cele jego działalności, a w dalszej kolejności jego strukturę wewnętrzną (zob. w tym zakresie Rozdział III niniejszego opracowania).

Dokonany powyżej przegląd przepisów Konstytucji RP pokazuje, że przepisy te tworzą podstawy ustroju finansowego państwa. Szczegółowe regulacje natomiast znajdują się w licznych aktach prawnych rangi ustawowej. Szczególne znaczenie przypisać należy ustawie z 27.8.2009 r. o finansach publicznych, która charakteryzując się niezwykle szerokim zakresem regulacji – wpływa na kształt postanowień wielu aktów prawnych funkcjonujących i regulujących zagadnienia szeroko rozumianych finansów publicznych.

Powołana ustawa określa wiele istotnych dla funkcjonowania sektora finansów publicznych zagadnień, a mianowicie:

1. zakres i zasady działania oraz organizację jednostek budżetowych i samorządowych zakładów budżetowych;
2. zakres i zasady działania agencji wykonawczych, instytucji gospodarki budżetowej i państwowych funduszy celowych;
3. zasady funkcjonowania jednostek sektora finansów publicznych w zakresie gospodarki finansowej;
4. zasady i tryb kontroli procesów związanych z gromadzeniem i rozdysponowywaniem środków publicznych oraz gospodarowaniem mieniem;
5. zasady zarządzania państwowym długiem publicznym oraz procedury ostrożnościowe i sanacyjne;
6. zasady i tryb opracowywania oraz uchwalania wieloletniej prognozy finansowej jednostki samorządu terytorialnego;
7. zasady i tryb sporządzania budżetu państwa w układzie zadaniowym;
8. zakres i szczegółowość oraz zasady i tryb planowania, uchwalania i wykonywania budżetu państwa oraz budżetów jednostek samorządu terytorialnego;
9. szczególne zasady rachunkowości; planowania i sprawozdawczości obowiązujące w sektorze finansów publicznych;
10. zasady gospodarowania środkami publicznymi pochodzącymi z budżetu UE oraz z innych źródeł zagranicznych;
11. zasady kontroli zarządczej i audytu wewnętrznego oraz koordynacji kontroli zarządczej i audytu wewnętrznego w jednostkach sektora finansów publicznych (zob. art. 1 FinPublU).

Wśród regulacji rangi ustawowej, którym również przypisać należy szczególne znaczenie, wymienić można chociażby ustawę z 29.8.1997 r. – Ordynacja podatkowa (tekst jedn. Dz.U. z 2025 r. poz. 111 ze zm.), pamiętając jednocześnie, że w zakresie szerokiej i skomplikowanej materii, jaką są podatki, obowiązuje wiele ustaw.

Podobne znaczenie – jednak w zakresie określenia źródeł dochodów jednostek samorządu terytorialnego – przypisać należy powołanej wyżej ustawie z 1.10.2024 r. o dochodach jednostek samorządu terytorialnego.

Wymienić również należy ustawę z 17.12.2004 r. o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych (tekst jedn. Dz.U. z 2024 r. poz. 104 ze zm.), ustawę z 29.8.1997 r. – Prawo bankowe (tekst jedn. Dz.U. z 2024 r. poz. 1646 ze zm.) oraz ustawę z 29.8.1997 r. o Narodowym Banku Polskim (tekst jedn. Dz.U. z 2022 r. poz. 2025).

Przy określaniu rozwiązań i zasad obowiązujących w funkcjonowaniu sektora finansów publicznych istotne znaczenie mają również przepisy prawa UE (np. przepisy Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej) oraz umowy międzynarodowe (dotyczące np. kwestii podwójnego opodatkowania). Nie można również zapominać o licznych – obowiązujących w omawianym zakresie – aktach wykonawczych _C. Kosikowski_ (red.), System Prawa Finansowego, t. I, Teoria i nauka prawa finansowego, Warszawa 2010, s. 175 i nast.].

§ 4. Jawność i przejrzystość finansów publicznych

Zasada jawności i przejrzystości finansów publicznych traktowane są jako podstawowe i nadrzędne w stosunku do bardziej szczegółowych zasad gospodarki budżetowej, która stanowi przecież tylko część publicznej gospodarki finansowej. W taki też sposób obydwie zasady zostały ujęte w ustawie o finansach publicznych z 2009 r. – ponieważ Rozdział 4 „Jawność i przejrzystość finansów publicznych” znajduje się w Dziale I FinPublU „Zasady finansów publicznych”.

Jawność finansów publicznych związana jest z budżetową zasadą jawności, która pierwotnie odnosiła się w szczególności do instytucji budżetu. Zauważamy jednak, że przepisy każdej z ustaw o finansach publicznych, w tym również obowiązującej ustawy z 2009 r., ujmują tę zasadę w znaczeniu szerszym, odnoszącym się do całych finansów publicznych.

Zgodnie z art. 33 FinPublU GOSPODARKA ŚRODKAMI PUBLICZNYMI JEST JAWNA. Przepisy ustawy o finansach publicznych wprowadzają w przedmiotowym zakresie wyjątek odnoszący się tylko do sytuacji, kiedy pochodzenie lub przeznaczenie środków publicznych zostało uznane za informację niejawną na podstawie odrębnych przepisów lub jeżeli wynika to z umów międzynarodowych (zob. ustawa z 5.8.2010 r. o ochronie informacji niejawnych, tekst jedn. Dz.U. z 2024 r. poz. 632 ze zm.). Kwestia wyłączenia jawności pojawia się również w sytuacji, gdy w rachubę wchodzi ochrona tajemnicy przedsiębiorstwa w przypadku umów zawieranych przez jednostki sektora finansów publicznych lub inne podmioty – z zastrzeżeniem jednak, że zobowiązanie wynikające z umowy jest realizowane ze środków publicznych (zob. art. 35 FinPublU).

ZASADA JAWNOŚCI GOSPODAROWANIA ŚRODKAMI PUBLICZNYMI jest realizowana przez:

1. jawność debaty budżetowej w Sejmie i Senacie oraz debat budżetowych w organach stanowiących jednostek samorządu terytorialnego;
2. jawność debaty nad sprawozdaniem z wykonania budżetu państwa w Sejmie i debat nad sprawozdaniami z wykonania budżetów jednostek samorządu terytorialnego;
3. podawanie do publicznej wiadomości:
1. kwot dotacji udzielanych z budżetu państwa i budżetów jednostek samorządu terytorialnego,
2. kwot dotacji udzielanych przez państwowe fundusze celowe,
3. zbiorczych danych dotyczących finansów publicznych,
4. informacji o wykonaniu budżetu państwa za okresy miesięczne;

4. jawność debaty nad projektem uchwały w sprawie wieloletniej prognozy finansowej jednostki samorządu terytorialnego;
5. podawanie do publicznej wiadomości przez jednostki sektora finansów publicznych informacji dotyczących:
1. zakresu zadań lub usług wykonywanych lub świadczonych przez jednostkę oraz wysokości środków publicznych przekazanych na ich realizację,
2. zasad i warunków świadczenia usług dla podmiotów uprawnionych,
3. zasad odpłatności za świadczone usługi;

6. zapewnianie radnym danej jednostki samorządu terytorialnego dostępu do:
1. dowodów księgowych i dokumentów inwentaryzacyjnych – z zachowaniem przepisów o rachunkowości oraz o ochronie danych osobowych,
2. informacji o wynikach przeprowadzonych kontroli gospodarki finansowej,
3. sprawozdania z wykonania planu audytu za rok poprzedni;

7. udostępnianie przez Narodowy Fundusz Zdrowia informacji o przychodach i kosztach oraz o świadczeniodawcach realizujących świadczenia opieki zdrowotnej, z którymi Fundusz zawarł umowy, o zakresie przedmiotowym umów oraz o sposobie ustalania ceny za zamówione świadczenia;
8. udostępnianie przez jednostki sektora finansów publicznych wykazu podmiotów spoza sektora finansów publicznych, którym ze środków publicznych została udzielona dotacja, dofinansowanie realizacji zadania lub pożyczka, lub którym została umorzona należność wobec jednostki sektora finansów publicznych;
9. udostępnianie corocznych sprawozdań dotyczących finansów i działalności jednostek organizacyjnych należących do sektora finansów publicznych;
10. podejmowanie, w głosowaniu jawnym i imiennym, uchwał organu wykonawczego jednostki samorządu terytorialnego dotyczących gospodarowania środkami publicznymi;
11. podawanie do publicznej wiadomości treści planów działalności, sprawozdań z wykonania planów działalności oraz oświadczeń o stanie kontroli zarządczej;
12. udostępnianie umów zawartych przez jednostki sektora finansów publicznych (od 1.1.2026 r. Minister Finansów będzie również prowadził rejestr takich umów zgodnie z art. 34a FinPublU, dodanym do ustawy o finansach publicznych ustawą z 14.10.2021 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw, Dz.U. z 2021 r. poz. 2054 ze zm.).

Minister Finansów podaje również do publicznej wiadomości sprawozdanie z wykonania ustawy budżetowej przyjęte przez RM (art. 34 ust. 2 FinPublU).

Ustawa o finansach publicznych z 2009 r. ustanawia w omawianym zakresie również inne obowiązki leżące po stronie Ministra Finansów, a mianowicie nałożono na niego obowiązek podawania do publicznej wiadomości zbiorczych danych dotyczących finansów publicznych (w zakresie wykonania budżetu państwa za okresy miesięczne, w tym kwoty deficytu lub nadwyżki). Minister Finansów podaje również do publicznej wiadomości informacje obejmujące wykaz udzielonych przez Skarb Państwa poręczeń i gwarancji. Wskazuje przy tym osoby fizyczne, osoby prawne oraz jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej, których dotyczą te poręczenia i gwarancje.

Podobny zakres obowiązków obciąża organy wykonawcze jednostek samorządu terytorialnego, które na określonych zasadach i w wiążących je terminach podają również do publicznej wiadomości stosowne informacje dotyczące gospodarki finansowej jednostki samorządu terytorialnego (np. informacje o wykonaniu budżetu jednostki samorządu terytorialnego, kwoty dotacji otrzymanych z budżetów jednostek samorządu terytorialnego oraz kwoty dotacji udzielonych takim jednostkom).

Ponadto – zgodnie z art. 38 FinPublU – MF ogłasza w Monitorze Polskim następujące dane:

1. kwotę i relację do produktu krajowego brutto:
1. państwowego długu publicznego,
2. długu Skarbu Państwa,
3. niewymagalnych zobowiązań z tytułu poręczeń i gwarancji udzielonych przez Skarb Państwa;

2. kwotę niewymagalnych zobowiązań z tytułu poręczeń i gwarancji udzielonych przez jednostki sektora finansów publicznych

– według stanu na koniec roku budżetowego.

Minister Finansów powinien ogłosić wskazane informacje (w drodze obwieszczenia) w terminie do dnia 31 maja roku następnego.

Od 1.1.2013 r. zakres informacji ogłaszanych przez MF w powyższym trybie został rozszerzony. Dotyczy on bowiem dodatkowo:

1. kwoty ustalonej w wyniku przeliczenia kwoty państwowego długu publicznego, ogłoszonej zgodnie z art. 38 FinPublU, na walutę polską z zastosowaniem dla zobowiązań wyrażonych w walutach obcych średniej arytmetycznej średnich kursów każdej z walut obcych ogłaszanych przez NBP i obowiązujących w dni robocze roku budżetowego, za który ogłaszana jest relacja państwowego długu publicznego do produktu krajowego brutto;
2. kwoty wolnych środków służących finansowaniu potrzeb pożyczkowych budżetu państwa w kolejnym roku budżetowym;
3. kwoty obliczonej jako różnica wymienionych powyżej kwot oraz jej relację do produktu krajowego brutto,

– według stanu na koniec roku budżetowego (zob. art. 38a dodany do ustawy o finansach publicznych z 2009 r. z dniem 1.1.2013 r. oraz ustawę z 12.12.2012 r. o zmianie ustawy o finansach publicznych oraz ustawy o podatku od towarów i usług, Dz.U. z 2012 r. poz. 1530).

Realizacja powyższych założeń służy więc zapewnieniu dostępu do informacji odnoszących się do działań podejmowanych przez podmioty publiczne uczestniczące w procesie gromadzenia środków publicznych oraz ich rozdysponowywania i jest jednoznaczna z wprowadzeniem omówionych wyżej obowiązków nakładanych na podmioty odpowiedzialne za podawanie tych informacji do wiadomości publicznej lub ich udostępnianie.

W literaturze przedmiotu zwraca się jednocześnie uwagę na JAWNOŚĆ FINANSÓW PUBLICZNYCH W ZNACZENIU FORMALNYM I MATERIALNYM (_E. Malinowska-Misiąg_, _W. Misiąg_ (red.), Ustawa o finansach publicznych. Ustawa o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych. Komentarz, Warszawa 2019, s. 123–124; _B. Kucia-Guściora_, _P. Smoleń_ (red.), Ustawa o finansach publicznych. Komentarz, Warszawa 2012, s. 315; _L. Lipiec-Warzecha_, Ustawa o finansach publicznych. Komentarz, Warszawa 2011, s. 151). W pierwszym przypadku obejmuje ona przewidziane prawem rozwiązania zapewniające dostęp do informacji dotyczących przebiegu poszczególnych procesów oraz prac związanych z zarządzaniem finansami publicznymi, a także do najważniejszych danych w przedmiotowym zakresie (art. 33–38c FinPublU). Natomiast jawność w znaczeniu materialnym dotyczy wszelkich aspektów przejrzystości finansów publicznych urzeczywistnianej przez stosowanie jednolitych reguł klasyfikacji (art. 39 FinPublU), rachunkowości (art. 40 FinPublU) oraz sprawozdawczości budżetowej (art. 41 FinPublU) (szerzej zob. _C. Kosikowski_, Nowa ustawa o finansach publicznych. Komentarz, Warszawa 2010, s. 155 i nast.; _Z. Ofiarski_, Prawo finansowe, s. 18–28; _A. Mikos-Sitek_, Zasada jawności w finansach publicznych i jej realizacja na gruncie przepisów ustawy o finansach publicznych, Kontrola Zarządcza w Jednostkach Sektora Publicznego 2015, Nr 10, s. 48–55).PEŁNY SPIS TREŚCI

1. Wykaz skrótów
2. Wykaz podstawowej literatury
3. Przedmowa
4. Rozdział I. Zagadnienia ogólne finansów publicznych
1. § 1. Pojęcie finansów publicznych
2. § 2. Funkcje finansów publicznych
3. § 3. Podstawy prawne
4. § 4. Jawność i przejrzystość finansów publicznych

5. Rozdział II. Nauka o pieniądzu
1. § 5. Pojęcie pieniądza
2. § 6. Pieniądz gotówkowy
1. I. Jednostki pieniężne
2. II. Znaki pieniężne
3. III. Obrót wekslowy

3. § 7. Pieniądz bezgotówkowy
1. I. Pieniądz bankowy – zagadnienia wstępne
2. II. Rachunki bankowe
3. III. Rozliczenia pieniężne
4. IV. Kredyt
5. V. Pożyczka
6. VI. Akredytywa
7. VII. Bankowość elektroniczna

4. § 8. Pieniądz elektroniczny
1. I. Instrumenty płatnicze
2. II. Pieniądz elektroniczny

5. § 9. Prawo dewizowe
1. I. Obrót dewizowy
1. 1. Obrót dewizowy z zagranicą
2. 2. Obrót wartościami dewizowymi w kraju

2. II. Ograniczenia obrotu dewizowego
1. 1. Ograniczenia wynikające z art. 9 PrDew
2. 2. Ograniczenia wynikające z art. 10 PrDew
3. 3. Zezwolenia dewizowe

3. III. Działalność kantorowa

6. Rozdział III. Polityka pieniężna
1. § 10. Pojęcie inflacji
2. § 11. Narodowy Bank Polski
1. I. Funkcje banku centralnego
1. 1. Uwagi wprowadzające
2. 2. Forma instytucjonalna, cel podstawowy, zadania
3. 3. Niezależność Narodowego Banku Polskiego, współdziałanie z organami państwa

2. II. Organizacja Narodowego Banku Polskiego
1. 1. Organy Narodowego Banku Polskiego
1. 1.1. Prezes NBP
2. 1.2. Rada Polityki Pieniężnej
3. 1.3. Zarząd NBP
4. 1.4. Struktura organizacyjna

3. III. Podstawowe zadania Narodowego Banku Polskiego
1. 1. Działalność emisyjna
2. 2. Instrumenty polityki pieniężnej banku centralnego
3. 3. Działalność dewizowa
4. 4. Prowadzenie rachunków bankowych

4. IV. Gospodarka finansowa NBP

3. § 12. Europejski System Banków Centralnych
1. I. Podstawowe cele i funkcje ESBC
2. II. Struktura organizacyjna
3. III. Niezależność
4. IV. Kształtowanie i realizacja polityki pieniężnej przez ESBC

4. § 13. Kryteria konwergencji

7. Rozdział IV. Prawo budżetowe
1. § 14. Budżet państwa
1. I. Budżet państwa, ustawa budżetowa, planowanie wieloletnie
2. II. Dochody i wydatki budżetu
3. III. Klasyfikacja budżetowa
4. IV. Dług publiczny, deficyt
5. V. Procedura budżetowa
6. VI. Wykonywanie ustawy budżetowej
7. VII. Jednostki sektora finansów publicznych

2. § 15. Budżet jednostek samorządu terytorialnego
1. I. Budżet jednostek samorządu terytorialnego, uchwała budżetowa, wieloletnia prognoza finansowa
2. II. Procedura budżetowa
3. III. Wykonywanie budżetu

8. Rozdział V. Prawo podatkowe
1. § 16. Zagadnienia wstępne
2. § 17. Ordynacja podatkowa
1. I. Obowiązek podatkowy
2. II. Zobowiązanie podatkowe
3. III. Powstanie zobowiązania podatkowego
4. IV. Wygaśnięcie zobowiązania podatkowego
1. 1. Zapłata
2. 2. Przejęcie własności w postępowaniu egzekucyjnym
3. 3. Przeniesienie własności
4. 4. Pobranie podatku przez płatnika lub inkasenta
5. 5. Potrącenie
6. 6. Zaliczenie nadpłaty
7. 7. Umorzenie zaległości
8. 8. Zaniechanie poboru
9. 9. Przedawnienie
10. 10. Zwolnienie z obowiązku zapłaty

5. V. Zabezpieczenie wykonania zobowiązania podatkowego
1. 1. Zabezpieczenie przedegzekucyjne
2. 2. Zabezpieczenie dobrowolne
3. 3. Hipoteka przymusowa
4. 4. Zastaw skarbowy

6. VI. Odpowiedzialność za zobowiązania podatkowe
1. 1. Odpowiedzialność podatnika
2. 2. Odpowiedzialność małżonka podatnika
3. 3. Odpowiedzialność płatnika/inkasenta
4. 4. Odpowiedzialność następcy prawnego
5. 5. Odpowiedzialność osoby trzeciej

3. § 18. Podatki dochodowe
1. I. Podatek dochodowy od osób fizycznych
2. II. Zryczałtowany podatek dochodowy od osób fizycznych
3. III. Podatek dochodowy od osób prawnych

4. § 19. Podatki obrotowe
1. I. Podatek od towarów i usług
2. II. Podatek akcyzowy
3. III. Podatek od gier hazardowych
4. IV. Podatek od czynności cywilnoprawnych

5. § 20. Podatki majątkowe
1. I. Podatek rolny
2. II. Podatek leśny
3. III. Podatek od nieruchomości
4. IV. Podatek od spadków i darowizn

6. § 21. Podatki i opłaty lokalne

9. Rozdział VI. Rynek finansowy
1. § 22. Pojęcie rynku finansowego
2. § 23. Podmioty rynku finansowego
1. I. Banki
2. II. Firmy inwestycyjne
3. III. Fundusze inwestycyjne
4. IV. Fundusze emerytalne
5. V. Zakłady ubezpieczeń

3. § 24. Nadzór ostrożnościowy (KNF)
4. § 25. Sieć bezpieczeństwa finansowego (Safety Net)

10. Indeks rzeczowy