Prawo pracy z testami online - ebook

WYKAZ SKRÓTÓW

1. Akty prawne

---------------- -- ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
CudzU ustawa z 12.12.2013 r. o cudzoziemcach (tekst jedn. Dz.U. z 2023 r. poz. 519 ze zm.)
EKS Europejska Karta Społeczna z 18.10.1961 r. (Dz.U. z 1999 r. Nr 8, poz. 67 ze zm.)
FUSU ustawa z 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn. Dz.U. z 2023 r. poz. 1251 ze zm.)
GospNierU ustawa z 21.8.1997 r. o gospodarce nieruchomościami (tekst jedn. Dz.U. z 2023 r. poz. 334 ze zm.)
InfPracU ustawa z 7.4.2006 r. o informowaniu pracowników i przeprowadzaniu z nimi konsultacji (Dz.U. Nr 79, poz. 550 ze zm.)
KH rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z 27.6.1934 r. – Kodeks handlowy (Dz.U. Nr 57, poz. 502 ze zm.)
KC Kodeks cywilny
KK Kodeks karny
KKW Kodeks karny wykonawczy
Konstytucja RP ustawa z 2.4.1997 r. – Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. Nr 78, poz. 483 ze zm. i ze sprost.)
KP Kodeks pracy
KPA Kodeks postępowania administracyjnego
KPC Kodeks postępowania cywilnego
KRO Kodeks rodzinny i opiekuńczy
KSCU ustawa z 28.7.2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (tekst jedn. Dz.U. z 2023 r. poz. 1144 ze zm.)
KSH Kodeks spółek handlowych
KW Kodeks wykroczeń
KWU ustawa z 6.7.1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (tekst jedn. Dz.U. z 2023 r. poz. 146 ze zm.)
MinWynU ustawa z 10.10.2002 r. o minimalnym wynagrodzeniu za pracę (tekst jedn. Dz.U. z 2020 r. poz. 2207)
OchrRoszczU ustawa z 13.7.2006 r. o ochronie roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy (tekst jedn. Dz.U. z 2023 r. poz. 1087 ze zm.)
OPracodU ustawa z 23.5.1991 r. o organizacjach pracodawców (tekst jedn. Dz.U. z 2022 r. poz. 97 ze zm.)
PPKU ustawa z 4.10.2018 r. o pracowniczych planach kapitałowych (tekst jedn. Dz.U. z 2023 r. poz. 46)
PProgEmU ustawa z 20.4.2004 r. o pracowniczych programach emerytalnych (tekst jedn. Dz.U. z 2023 r. poz. 710 ze zm.)
PracSamU ustawa z 21.11.2008 r. o pracownikach samorządowych (tekst jedn. Dz.U. z 2022 r. poz. 530)
PracTymczU ustawa z 9.7.2003 r. o zatrudnianiu pracowników tymczasowych (tekst jedn. Dz.U. z 2023 r. poz. 1110)
PracUPU ustawa z 16.9.1982 r. o pracownikach urzędów państwowych (tekst jedn. Dz.U. z 2023 r. poz. 765 ze zm.)
PromocZatrudU ustawa z 20.4.2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (tekst jedn. Dz.U. z 2023 r. poz. 735 ze zm.)
PrPrywM ustawa z 4.2.2011 r. – Prawo prywatne międzynarodowe (tekst jedn. Dz.U. z 2023 r. poz. 503 ze zm.)
PrSpółdz ustawa z 16.9.1982 r. – Prawo spółdzielcze (tekst jedn. Dz.U. z 2021 r. poz. 648 ze zm.)
PrUSP ustawa z 27.7.2001 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych (tekst jedn. Dz.U. z 2023 r. poz. 217 ze zm.)
SamZałPPU ustawa z 25.9.1981 r. o samorządzie załogi przedsiębiorstwa państwowego (tekst jedn. Dz.U. z 2015 r. poz. 1543 ze zm.)
SpołInspPU ustawa z 24.6.1983 r. o społecznej inspekcji pracy (tekst jedn. Dz.U. z 2015 r. poz. 567 ze zm.)
SporyZbiorU ustawa z 23.5.1991 r. o rozwiązywaniu sporów zbiorowych (tekst jedn. Dz.U. z 2020 r. poz. 123 ze zm.)
SystUbSpołU ustawa z 13.10.1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jedn. Dz.U. z 2023 r. poz. 1230 ze zm.)
ŚwiadRodzU ustawa z 28.11.2003 r. o świadczeniach rodzinnych (tekst jedn. Dz.U. z 2023 r. poz. 390 ze zm.)
WypadkiU ustawa z 30.10.2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (tekst jedn. Dz.U. z 2022 r. poz. 2189)
ZaopInwWojU ustawa z 29.5.1974 r. o zaopatrzeniu inwalidów wojennych i wojskowych oraz ich rodzin (tekst jedn. Dz.U. z 2023 r. poz. 110 ze zm.)
ZasiłkiU ustawa z 25.6.1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (tekst jedn. Dz.U. z 2022 r. poz. 1732)
ZFŚSU ustawa z 4.3.1994 r. o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych (tekst jedn. Dz.U. z 2023 r. 998)
ZNKU ustawa z 16.4.1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (tekst jedn. Dz.U. z 2022 r. poz. 1233)
ZwGrupU ustawa z 13.3.2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników (tekst jedn. Dz.U. z 2018 r. poz. 1969 ze zm.)
ZwZawU ustawa z 23.5.1991 r. o związkach zawodowych (tekst jedn. Dz.U. z 2022 r. poz. 854 ze zm.)
---------------- -- ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

2. Organy, instytucje i organizacje

-------- -- --------------------------------------------------
GKO Główna Komisja Orzekająca
GUS Główny Urząd Statystyczny
IPiSS Instytut Pracy i Spraw Socjalnych
MEN Minister Edukacji Narodowej
MENiS Minister Edukacji Narodowej i Sportu
MGiP Minister Gospodarki i Pracy
MGPiPS Minister Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej
MOP Międzynarodowa Organizacja Pracy
MPiPS Minister Pracy i Polityki Socjalnej (Społecznej)
MPPiSS Minister Pracy, Płac i Spraw Socjalnych
MPS Minister Polityki Społecznej
MZ Minister Zdrowia
MZiOS Minister Zdrowia i Opieki Społecznej
NBP Narodowy Bank Polski
NIK Najwyższa Izba Kontroli
NSA Naczelny Sąd Administracyjny
PAN Polska Akademia Nauk
RM Rada Ministrów
SA Sąd Apelacyjny
SKO Samorządowe Kolegium Odwoławcze
SN Sąd Najwyższy
UE Unia Europejska
WE Wspólnoty Europejskie
WSA Wojewódzki Sąd Administracyjny
ZUS Zakład Ubezpieczeń Społecznych
-------- -- --------------------------------------------------

3. Publikatory i czasopisma

--------------- -- ---------------------------------------------------------------------------------------
Adm. Administracja
Apel. W-wa Apelacja Warszawska
AUMCS Annales Universtatis Mariae Curie-Skłodowska
Biul. SN Biuletyn Sądu Najwyższego
Dz.U. Dziennik Ustaw
Dz.Urz. Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej
EP Edukacja Prawnicza
EPS Europejski Przegląd Sądowy
GP Gazeta Prawna
GSP Gdańskie Studia Prawnicze
KPP Kwartalnik Prawa Prywatnego
KPPubl. Kwartalnik Prawa Publicznego
M.P. Monitor Polski
MoP Monitor Prawniczy
MoPr Monitor Prawa Pracy
NP Nowe Prawo
OG Orzecznictwo Gospodarcze
OSA Orzecznictwo Sądów Apelacyjnych
OSAiSN Orzecznictwo Sądów Apelacyjnych i Sądu Najwyższego
OSNAPiUS Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Administracyjna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych
OSNC Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna
OSNCP Orzecznictwo Sądu Najwyższego, Izba Cywilna oraz Izba Pracy i Ubezpieczeń Społecznych
OSN Zb.Urz. Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Zbiór Urzędowy
OSP Orzecznictwo Sądów Polskich
OSPiKA Orzecznictwo Sądów Polskich i Komisji Arbitrażowych
OTK-A Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego Seria A
OTK-B Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego Seria B
OwSS Orzecznictwo w Sprawach Samorządowych
PiM Prawo i Medycyna
Pal. Palestra
PiP Państwo i Prawo
PiZS Praca i Zabezpieczenie Społeczne
PL Przegląd Legislacyjny
PP Przegląd Podatkowy
PPH Przegląd Prawa Handlowego
PPiPS Z problematyki Prawa Pracy i Polityki Socjalnej
Prok. i Pr. Prokuratura i Prawo
Pr. Pracy Prawo Pracy
Pr. Przeds. Prawo Przedsiębiorcy
Pr. Spółek Prawo Spółek
PS Przegląd Sądowy
PUG Przegląd Ustawodawstwa Gospodarczego
R. Pr. Radca Prawny
Rej. Rejent
RPEiS Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny
Rzeczposp. Rzeczpospolita
Sł. Prac. Służba Pracownicza
SP Studia Prawnicze
SP-E Studia Prawno-Ekonomiczne
ST Samorząd Terytorialny
St. Pr. PiPSp Studia z Zakresu Prawa Pracy i Polityki Społecznej
TPP Transformacje Prawa Prywatnego
Wok. Wokanda
ZN Zeszyty Naukowe
ZNIBS Zeszyty Naukowe Instytutu Badania Prawa Sądowego
ZN SA Zeszyty Naukowe Sądownictwa Administracyjnego
ZNUG Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Gdańskiego
ZNUJ Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego
ZNUŁ Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Łódzkiego
ZNUSz Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego
--------------- -- ---------------------------------------------------------------------------------------

4. Inne skróty

--------------- -- ----------------------------------------------------------------
BHP bezpieczeństwo i higiena pracy
FUS Fundusz Ubezpieczeń Społecznych
KUL Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II
nast. następny (-a, -e)
nierat. nieratyfikowany (-a, -e)
orzecz. orzeczenie
post. postanowienie
p.z.e. powszechne zaopatrzenie emerytalne
RP Rzeczypospolita Polska
rozdz. rozdział
r.ż. rok życia
uchw. NSA (7) uchwała Naczelnego Sądu Administracyjnego w składzie 7 sędziów
uchw. SN (7) uchwała Sądu Najwyższego w składzie 7 sędziów
u.z.p. układy zbiorowe pracy
w zw. w związku
wyr. wyrok
zd. zdanie
ze sprost. ze sprostowaniem
ze zm. ze zmianami
--------------- -- ----------------------------------------------------------------PRZEDMOWA

Prawo pracy to stosunkowo młoda gałąź prawa, której rozwój przypada na początek XIX wieku początkowo jako ustawodawstwo fabryczne, nazywane później ustawodawstwem robotniczym. Dla rozwoju prawa pracy istotne znaczenie miało upowszechnienie na masową skalę pracy najemnej i powstawanie pierwszych zrzeszeń robotniczych (syndykatów), dążących do poprawy bytu robotników. Pierwsza próba stworzenia ustawodawstwa dotyczącego ochrony pracy została podjęta w Anglii, która na początku XIX wieku była krajem najbardziej uprzemysłowionym. Już w 1802 roku wprowadzono tam przepisy ochronne dotyczące zakazu pracy nocnej dzieci i skrócenia długości dnia roboczego do 12 godzin na dobę. Następnie w 1842 roku wprowadzono zakaz zatrudniania kobiet i dzieci pod ziemią, a w kolejnych latach. ograniczono pracę kobiet i nieletnich do 10 godzin dziennie lub 58 godzin tygodniowo. Podkreślić należy, że pierwsze regulacje dotyczyły przemysłu tkackiego i przędzalniczego, a także górnictwa. W późniejszym czasie (od lat sześćdziesiątych XIX wieku), regulacje te rozszerzono na inne gałęzie przemysłu.

Pojęciem „prawo pracy” posłużono się w 1910 r. w uchwalonej I księdze francuskiego Code du Travail, a także w Niemczech, gdzie pojawiła się nazwa Arbeitsrecht.

Ponieważ Polska do 1918 r. pozbawiona bytu państwowego, to nie sposób mówić o polskim ustawodawstwie fabrycznym tego okresu. Dlatego też za pierwsze akty normatywne prawa pracy w Polsce (poza wcześniej obowiązującymi aktami prawnymi państw zaborczych) uznaje się dekret z 1918 r. o ośmiogodzinnym czasie pracy (unormowanie ostateczne czasu pracy nastąpiło w ustawie z 1919 r. o czasie pracy w przemyśle i handlu) i dekret w przedmiocie tymczasowych przepisów o pracowniczych związkach zawodowych z 1919 r. Kolejne ważne regulacje wprowadzone w prawie polskim okresu międzywojennego to: ustawa o urlopach w przemyśle i handlu z 1922 r., ustawa o ochronie pracy młodocianych i kobiet z 1924 r., dekret o inspekcji pracy i dekret o zapobieganiu chorobom zawodowym i ich zwalczaniu z 1927 r., następnie dwa dekrety o umowie o pracę, jeden dotyczący pracowników umysłowych, a drugi robotników – z 1928 r., dekret o sądach pracy z 1928 r., kodeks zobowiązań z 1933 r. z regulacją dotyczącą umowy o pracę (stosowany uzupełniająco do dekretów z 1928 r.) oraz ustawa z 1937 r. o układach zbiorowych pracy.

Do ważniejszych aktów normatywnych okresu powojennego zaliczyć należy: dekret o radach zakładowych z 1945 r., dwie ustawy z 1948 r. regulujące uprawnienia kobiet w ciąży i przerwy połogowej, ustawa o związkach zawodowych z 1949 r., dekret z 1954 r. o powszechnym zaopatrzeniu emerytalnym, dekret z 1950 r. o zabezpieczeniu socjalistycznej dyscypliny pracy, dekret z 1956 r. o ograniczeniu dopuszczalności rozwiązania umowy o pracę i zabezpieczeniu ciągłości pracy, ustawa o bezpieczeństwie i higienie pracy z 1965 r. oraz ustawy dotyczące zaopatrzenia emerytalnego, świadczeń pieniężnych z tytułu wypadków przy pracy z 1968 r., których normy częściowo zastępowały, a częściowo były stosowane wraz z rozwiązaniami okresu międzywojennego.

Fundamentem obecnego stanu prawnego w zakresie prawa pracy jest ustawa z 26.6.1974 r. – Kodeks pracy z 1974 r. (tekst jedn. Dz.U. z 2023 r. poz. 1465), obowiązujący od 1.1.1975 r.

Podkreślić należy, że prawo pracy to zespół norm regulujących stosunki społeczne typu kooperacyjnego zachodzące bezpośrednio pomiędzy pracownikiem i pracodawcą, które są podtypem cywilnoprawnych stosunków o charakterze zobowiązaniowym, charakteryzujących się elementem podporządkowania świadczącego pracę pracownika poleceniom zatrudniającego go pracodawcy. Reguluje ono także relacje społeczne w zakresie organizowania pracy i relacji zbiorowości pracowniczej wobec pracodawcy (związki zawodowe, rady pracowników, rady pracownicze). Ponadto, prawo pracy obejmuje także swoim zakresem m.in. regulacje dotyczące organów nadzoru nad przestrzeganiem prawa (inspekcja pracy, społeczna inspekcja pracy) oraz kwestie dotyczące rozstrzygania sporów.

Zespołowe wykonywanie pracy powoduje, że na status pracowniczy mają wpływ przede wszystkim przepisy regulujące stosunek pracy, ale także inne stosunki prawne, gdzie pracownik jest destynariuszem skutków ich realizacji (korzyści płynących z obowiązków objętych tymi stosunkami), a także takie stosunki, które wiążą się z istnieniem stosunku pracy i mają wpływ na uprawnienia członków rodziny pracownika.

Do prawa pracy sensu largo zaliczamy także przepisy o ubezpieczeniu społecznym, z uwagi na fakt, że stosunek ubezpieczenia społecznego pracowników zależy ściśle od istnienia stosunku pracy. Podkreślić jednak należy, że skomplikowana i obszerna materia ubezpieczeń społecznych, rządząca się swoimi regułami, słusznie stanowi przedmiot odrębnego wykładu.

Nie ulega najmniejszej wątpliwości, że prawo pracy jest jedną z najczęściej zmieniających się gałęzi prawa. Warto zauważyć, że przepisy samego tylko Kodeksu pracy podlegały przeszło sto razy istotnym zmianom, przy czym niektóre instytucje (np. czas pracy) kilkunastu modyfikacjom. Taki stan rzeczy powoduje, że uzasadniony staje się pogląd o konieczności uchwalenia nowego Kodeksu pracy lub taka jego generalna nowelizacja i systematyzacja, która uczyniłaby jego materię spójną i przejrzystą. Wydaje się bowiem, że obecna regulacja kodeksowa jest w wielu przypadkach kazuistyczna i nie pozwala na swobodne regulowanie postanowień umownych. Przepisy Kodeksu pracy powinny zawierać normy minimalne, gwarantujące pracownikom ochronę stosunku pracy i uprawnień zeń wynikających.

Konieczność przygotowania kolejnej wersji Skryptu wynika przede wszystkim z potrzeby jego aktualizacji wynikającej z ostatnich nowelizacji Kodeksu pracy i zmiany przepisów innych ustaw omawianych w tym opracowaniu. Oddawane do rąk Czytelnika już dziewiętnaste wydanie uwzględnia wszystkie zmiany w zakresie prezentowanych zagadnień (stan prawny – listopad 2023 r.).

Przedstawione w tym wydaniu zagadnienia prawa pracy obejmują problematykę: źródeł prawa, zasad prawa pracy, nawiązywania, zmiany i rozwiązywania stosunku pracy, zwolnień grupowych, zakazu konkurencji, sytuacji prawnej bezrobotnego, czasu pracy, wynagrodzenia za pracę, ochrony roszczeń pracowniczych w przypadku niewypłacalności pracodawcy, urlopów wypoczynkowych, urlopów bezpłatnych, odpowiedzialności materialnej i porządkowej pracownika, uprawnień pracowników związanych z rodzicielstwem, w tym zagadnieniem urlopu rodzicielskiego oraz zatrudnienia i ochrony pracujących młodocianych, świadectw pracy, wypadków przy pracy, sporów indywidualnych i zbiorowych, przedawnienia roszczeń, a także wybranych zagadnień z zakresu ubezpieczeń społecznych. Problematyka związków zawodowych, organizacji pracodawców, rad pracowników, rad pracowniczych omówiona została w rozdziale poświęconym zasadom prawa pracy, a także przy okazji omawiania odpowiednich zagadnień poruszonych w publikacji.

Z uwagi na taki zakres pracy z bogatej literatury przedmiotu wybrane zostały – zamieszczone na początku każdego rozdziału – pozycje podstawowe bądź szczególnie charakterystyczne. Bibliografia, co do zasady, nie obejmuje opracowań ogólnych, takich jak podręczniki czy komentarze.

Zamieszczony w książce wykaz aktów normatywnych nie jest kompletny i ogranicza się w zasadzie do aktów o charakterze podstawowym.

W znacznie szerszym (choć także ograniczonym) zakresie powołane zostało orzecznictwo Sądu Najwyższego i sądów apelacyjnych, które ma na celu wzbogacenie wiedzy Czytelnika poprzez pokazanie całej złożoności mechanizmu wykładni prawa, jak również pobudzenie do krytycznej oceny i twórczej analizy wyrażonych w powołanych orzeczeniach poglądów.

Obecne wydanie, podobnie jak poprzednie, zawiera także wykresy ułatwiające poznanie konstrukcji podstawowych instytucji prawa pracy. Zamieszczone w pracy wykresy i wzory pism mają umożliwić posłużenie się nimi w praktyce. Natomiast zamieszczone na końcu każdego rozdziału pytania mają przede wszystkim na celu sprawdzenie wiedzy, ale także zwrócenie uwagi na problemy pojawiające się na tle stosowania prawa pracy.

Dziewiętnaste wydanie uwzględnia przede wszystkim zmiany przepisów Kodeksu pracy wprowadzone ustawą z 26.4.2023 r. (Dz.U. poz. 641) dotyczące umowy na okres próbny, umowy na czas określony, pracy zdalnej, urlopów związanych z rodzicielstwem, zwolnień od pracy, obowiązków informacyjnych pracodawcy, kontroli trzeźwości.

Uwadze Czytelników polecam także nową książkę z serii Repetytoria Becka, Prawo pracy. Publikacja ta zawiera pytania sprawdzające wraz z odpowiedziami, kazusy, tablice oraz testy online (już 6 wyd.). Jest to publikacja zbiorowa autorstwa Angeliki Grzelachowskiej-Larek, Grzegorza Larek i mojego, która w zamyśle Autorów może stanowić znakomite uzupełnienie materii zawartej w niniejszej publikacji.

Dla szerszego spojrzenia na kwestie odszkodowawcze polecam także moją monografię Odpowiedzialność odszkodowawcza pracodawcy, Wydawnictwo C.H.BECK, Warszawa 2017 r.

Niniejsze opracowanie jest dziewiętnastym wydaniem skryptu (pierwsze – luty 1994 r., drugie – styczeń 1995 r., trzecie – maj 1996 r., czwarte – listopad 1998 r., piąte – październik 2001 r., szóste – październik 2003 r., siódme – listopad 2004 r., ósme – październik 2005 r., dziewiąte – wrzesień 2006 r., dziesiąte – wrzesień 2007 r., jedenaste – październik 2008 r., dwunaste – październik 2009 r., trzynaste – wrzesień 2010 r., czternaste – wrzesień 2011 r., piętnaste – październik 2013 r., szesnaste – październik 2015 r., siedemnaste – kwiecień 2017 r. oraz osiemnaste – listopad 2019 r.).

Każde kolejne wydanie uwzględnia nie tylko zmieniający się stan prawny w zakresie prawa pracy, ale także uwagi Czytelników, zwłaszcza studentów i moich doktorantów. Za życzliwe uwagi i sugestie wszystkim bardzo serdecznie dziękuję.

Małgorzata Barzycka-Banaszczyk

Warszawa, listopad 2023 r. prof. UW dr hab.