Prawo spadkowe od A do Z - ebook

Zasady dziedziczenia

Dziedziczenie — według definicji słownikowej — polega na tym, iż z chwilą śmierci spadkodawcy prawa i obowiązki zmarłego (spadek) przechodzą na jedną lub kilka osób (spadkobierców).
Spadkiem jest ogół praw i obowiązków należących do spadkodawcy w chwili jego śmierci, z wyjątkiem tych, które są ściśle związane z jego osobą oraz tych, które przechodzą na oznaczone osoby niezależnie od tego czy są one spadkobiercami. Prawo cywilne wyróżnia następujące rodzaje dziedziczenia: 1) ustawowe — następuje w sytuacji, gdy np.: spadkodawca nie zostawił testamentu, bądź okazał się on nieważny, bądź spadkobierca testamentowy spadek odrzucił lub został uznany za niegodnego, albo zmarł przed spadkodawcą. Kolejność dziedziczenia ustawowego określają art. 931—937 Kodeksu cywilnego,
2) testamentowe — spadkobiercą staje się osoba wskazana w testamencie. Formy testamentu określają art. 949—954 Kodeksu cywilnego.

Przysposobienie pełne i całkowite

W przypadku przysposobienia całkowitego (najczęstszego) i pełnego — dziecko zostaje niejako „wyrwane” ze starej rodziny — wygasają wszelkie więzy (także prawa spadkowego).

Oznacza to że:

dziecko przysposobione (adoptowane) — dziedziczy po przysposabiającym i jego krewnych — tak jakby było jego własnym dzieckiem. Jednak nie może dziedziczyć zarówno po swoich biologicznych rodzicach, jak i po ich krewnych.

Jeżeli małżonek adoptuje dziecko drugiego małżonka (np. z poprzedniego związku) — zasada ta nie obowiązuje.

Przysposobienie niepełne

Oznacza takie sytuacje w których przysposobienie polega jedynie na powstaniu stosunku pomiędzy przysposabiającym, a przysposobionym (i jego zstępnymi). W takiej sytuacji przysposobione (adoptowane) dziecko nie traci więzi ze swoją biologiczną rodziną.

Oznacza to że:

przysposobiony dziedziczy po przysposabiającym na równi z jego dziećmi, zstępni przysposobionego również dziedziczą po przysposabiającym.
przysposobiony i jego zstępni nie dziedziczą po krewnych przysposabiającego, a krewni przysposabiającego nie dziedziczą po przysposobionym i jego zstępnych. Rodzice przysposobionego nie dziedziczą po przysposobionym, a zamiast nich dziedziczy po przysposobionym przysposabiający.

Przysposobienie niepełne jest bardzo rzadkie — a jeśli już następuje, zazwyczaj następuje w obrębie bliższej, lub dalsze rodziny (która bierze pod opiekę dziecko) — stąd zasady dziedziczenia ulegają dalszym komplikacjom — regulacje nie uchybiają bowiem zasadom dziedziczenia wynikającym z pokrewieństwa.Rodzaje dziedziczenia

1. Dziedziczenie ustawowe

Dziedziczenie ustawowe ma miejsce, gdy spadkodawca nie pozostawił ważnego testamentu albo gdy osoby powołane do dziedziczenia nie chcą lub nie mogą być spadkobiercami. W dziedziczeniu ustawowym co do części spadku ma miejsce, gdy spadkodawca nie powołał do tej części spadkobiercy albo gdy którakolwiek z kilku osób, które zostały powołane do całości spadku nie chcą lub nie mogą być spadkobiercami. Przy czym w ostatnim wypadku dziedziczenie ustawowe nie występuje jeżeli działa podstawienie lub przyrost. Reguły dziedziczenia ustawowego mogą być uważane za zastępujące wole spadkodawcy. Krąg Spadkobierców
Kodeks cywilny wymienia następujących bliskich spadkodawcy:
· małżonek
· zstępni (dzieci, wnuki, prawnuki, itd.)
· rodzice
· rodzeństwo
· zstępni rodzeństwa
Przy czym dziedziczenie krewnych nie charakteryzuje się wzajemnością, np. wnuk dziedziczy po swoim dziadku, lecz dziadek nie dziedziczy po swoim wnuku, dziecko brata/siostry spadkodawcy dziedziczy po swoim wujku, natomiast wuj nie dziedziczy po swoim siostrzeńcu. Małżonek
Małżonek spadkodawcy dziedziczy z ustawy, jeżeli pozostawał w chwili otwarcia spadku w formalnym związku małżeńskim ze spadkodawcą. Separacja faktyczna nie wyłącza małżonka od dziedziczenia. Związek małżeński nie istnieje, jeżeli w chwili otwarcia spadku istniało prawomocne orzeczenie unieważniające lub rozwiązujące małżeństwo Wytoczenie powództwa o unieważnieni małżeństwa za życia spadkodawcy pozwala na jego unieważnienie także po śmierci jednego z małżonków, bez żadnych ograniczeń.

2. Dziedziczenie testamentowe

Gdy spadkodawca pozostawił ważny testament wtedy dziedziczenie odbywa się na podstawie testamentu.
Testament jest czynnością prawną na mocy której za życia określonej osoby dochodzi do ustalenia kto, w jakich częściach odziedziczy po śmierci tej osoby jej majątek, względnie jakie składniki tego majątku mają być zapisane i komu itp. Testament, oprócz typowych zapisów może także zawierać szereg postanowień szczegółowych (np. ustanowienie tzw. zapisów i poleceń, powołanie wykonawcy testamentu, powołanie fundacji itp.). Sporządzenie testamentu ma na celu zwykle zmianę porządku dziedziczenia ustawowego.
Z punktu widzenia formy, w jakiej można sporządzić testament możemy wyróżnić trzy podstawowe:
· Testament notarialny (sporządzony przed notariuszem w formie aktu notarialnego);
· Testament pisemny
· Testament ustny (osoba zamierzająca rozporządzić swoim majątkiem w ten sposób winna oświadczyć swoją wole wobec przewodniczącego zarządu gminy, sekretarza gminy lub kierownika Urzędu Stanu Cywilnego w obecności co najmniej dwóch świadków).

Testamenty szczególne

1) Testament ustny, sporządzony w obawie rychłej śmierci. Oświadczenie woli składa się ustanie w obecności trzech świadków. Przed upływem roku treść oświadczenia winna zostać spisana ze wskazaniem miejsca i daty złożenia oświadczenia oraz miejsca i daty sporządzenia pisma, oraz podpisana przez spadkodawcę i dwóch świadków lub przez wszystkich trzech świadków.
2) Testament sporządzony na statku morskim lub powietrznym.
3) Testament wojskowy. Wszystkie testamenty szczególne mają przejściowy charakter i tracą swoją moc z upływem sześciu miesięcy od momentu w którym ustały przyczyny dla których nie można było dochować zwykłej formy testamentu

Podział majątku spadkowego na mocy umowy

Umowny dział spadku może nastąpić jedynie wówczas, gdy umowa zostanie zawarta przez wszystkich spadkobierców.

Należy podkreślić, że w przypadku, gdy ten warunek nie zostanie spełniony umowny dział spadku jest nieważny.

Wynika z tego, że do dokonania podziału majątku spadkowego w drodze umowy konieczna jest zgoda wszystkich spadkobierców. W przypadku, gdy zgody takiej zabraknie może zostać dokonany sądowy dział spadku.

Jednak w sytuacji, gdy następuje umowny podział majątku spadkowego jego warunki oraz sposób podziału określają strony przedmiotowej umowy. Nie mogą oni jednak określić w umowie wielkości udziałów, które im przysługują w inny sposób od tego, który spadkodawca wskazał w testamencie lub, który wynika z ustawy. W przypadku naruszenia treści testamentu lub przepisów ustawy zawarta umowa będzie nieważna.

Umowny podział spadku może obejmować zarówno całość, jak i część majątku spadkowego.

Zgodnie z przepisami umowny dział spadku może objąć cały spadek lub być ograniczony wyłącznie do części określonego spadku.

Ponadto przy umownym podziale spadku nie można zapominać, że jeżeli w razie dziedziczenia ustawowego dział spadku następuje między zstępnymi albo między zstępnymi i małżonkiem, spadkobiercy ci są wzajemnie zobowiązani do zaliczenia na schedę spadkową otrzymanych od spadkodawcy darowizn oraz zapisów windykacyjnych, chyba że z oświadczenia spadkodawcy lub z okoliczności wynika, że darowizna lub zapis windykacyjny zostały dokonane ze zwolnieniem od obowiązku zaliczenia.

Podział majątku spadkowego obejmuje jedynie jego aktywa. Nie dokonuje się podziału długów spadkowych.

Na skutek zawarcia umowy o dział spadku na poszczególnych spadkobierców zostają przeniesione prawa majątkowe, które przed zawarciem tej umowy objęte były wspólnością majątku spadkowego.

Należy jednak pamiętać, że gdy w skład wspólnego majątku wchodzi dom, mieszkanie, czy też inna nieruchomość, umowa musi zostać zawarta formie aktu notarialnego. Wówczas trzeba liczyć się z koniecznością opłacenia notariusza.

Jednak w przypadku, gdy do majątku wspólnego wchodzą jedynie wartościowe przedmioty, takie jak samochód, meble, sprzęt elektroniczny, biżuteria. Wystarczy sporządzić umowę na piśmie, która będzie w tym przypadku równie ważnym dowodem nabycia spadku.Podział i zasady podziału majątku

Podział majątku spadkowego na mocy orzeczenia sądu

We wniosku o dział spadku należy powołać postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku albo zarejestrowany akt poświadczenia dziedziczenia oraz spis inwentarza, jak również podać, jakie spadkodawca sporządził testamenty, gdzie zostały złożone i gdzie się znajdują. Jeżeli spis inwentarza nie został sporządzony, należy we wniosku wskazać majątek, który ma być przedmiotem działu. W wypadku, gdy w skład spadku wchodzi nieruchomość, należy przedstawić dowody stwierdzające, że nieruchomość stanowiła własność spadkodawcy

Jeżeli stwierdzenie nabycia spadku jeszcze nie nastąpiło i nie został sporządzony zarejestrowany akt poświadczenia dziedziczenia, postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku wydaje sąd w toku postępowania działowego.

Współspadkobiercy powinni podać sądowi swój wiek, zawód, stan rodzinny oraz dane co do swych zarobków i majątku, a także zarobków i majątku małżonka, wyjaśnić, w jaki sposób korzystali ze spadku dotychczas, jak również podać inne okoliczności, które mogą mieć wpływ na rozstrzygnięcie, co każdy ze współspadkobierców ma otrzymać ze spadku.

Na żądanie uczestnika działu, zgłoszone nie później niż na pierwszej rozprawie, sąd spadku może przekazać sprawę sądowi rejonowemu, w którego okręgu znajduje się spadek lub jego znaczna część, albo sądowi rejonowemu, w którego okręgu mieszkają wszyscy współspadkobiercy.

Skład i wartość spadku ulegającego podziałowi ustala sąd.

W razie sporu o istnienie uprawnienia do żądania działu spadku, jak również w razie sporu między współspadkobiercami o to, czy pewien przedmiot należy do spadku, sąd spadku może wydać postanowienie wstępne.

W sprawie o dział spadku nie jest dopuszczalne wydanie postanowienia wstępnego określającego sposób dokonania działu spadku.

Istotnym jest fakt, iż w postępowaniu działowym sąd rozstrzyga także o istnieniu zapisów zwykłych, których przedmiotem są rzeczy lub prawa należące do spadku, jak również o wzajemnych roszczeniach pomiędzy współspadkobiercami z tytułu posiadania poszczególnych przedmiotów spadkowych, pobranych pożytków i innych przychodów, poczynionych na spadek nakładów i spłaconych długów spadkowych.

Do sądowego działu spadku zastosowanie mają odpowiednio przepisy dotyczące zniesienia współwłasności.

Jeżeli cały majątek spadkowy lub poszczególne rzeczy wchodzące w jego skład stanowią współwłasność z innego tytułu niż dziedziczenie, dział spadku i zniesienie współwłasności mogą być połączone w jednym postępowaniu.

Zasady podziału majątku

Umowny podział majątku ma tę zaletę, że małżonkowie mogą w pełni dowolnie zadecydować jakie składniki majątku, któremu z nich przypadną. W umowie można szczegółowo określić, który konkretnie przedmiot (np. telewizor, telefon, komoda, zastawa stołowa) trafi do jednego, a który do drugiego małżonka. Podział majątku nie musi być równy. W przypadku, gdy jeden z małżonków ma otrzymać np. wartościowy dom, a drugi jedynie samochód, meble i biżuterię o łącznej wartości niższej, niż wartość domu, to strony mogą przewidzieć w umowie dopłaty lub spłaty w gotówce, tak aby wyrównać tą różnicę. Nie jest to jednak konieczne. Jeśli bowiem małżonkowie świadomie zgadzają się na ekonomicznie nierówny podział majątku, to taka umowa będzie ważna i skuteczna.

Strony mogą także wskazać w umowie, że mają nierówne udziały we wspólnym majątku, np. jeden małżonek — 65%, drugi małżonek — 35%.