Problemy teorii kryminalizacji. Studium z zakresu prawa karnego i konstytucyjnego - ebook

Książka zawiera pierwsze w polskiej doktrynie opracowanie monograficzne poświęcone teorii kryminalizacji, uwzględniającej całościowo element uzgadniania kontekstu konstytucyjnego stanowienia norm prawnokarnych. W pracy wykazano, że kryminalizacja stanowi ingerencję w sferę konstytucyjnie chronionych praw i wolności jednostki, a w związku z tym podlega rygorom klauzuli limitacyjnej art. 31 ust. 3 Konstytucji RP. Teoria kryminalizacji musi zatem uwzględniać przede wszystkim wymogi zasady proporcjonalności sensu largo oraz innych składowych wspomnianej klauzuli, w szczególności ograniczenia wynikające z zasady państwa demokratycznego. W związku z koniecznością uzgadniania kontekstu konstytucyjnego odniesiono funkcjonujące w doktrynie karnistycznej zasady i pojęcia związane z pojęciem przestępstwa i procesem kryminalizacji do elementów warunkujących proces kryminalizacji wynikających z Konstytucji. Rozważania zostały przeprowadzone na gruncie polskiego prawa karnego i konstytucyjnego oraz uzupełnione o punkt widzenia doktryn niemieckiej, szwajcarskiej i austriackiej w zakresie wpływu zasady proporcjonalności sensu largo na proces kryminalizacji. Odwołano się także do orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego oraz Bundesverfassungsgerichtu.

Wstęp                9

Rozdział pierwszy. Kryminalizacja        17

1. Kryminalizacja i penalizacja              17

2. Racjonalność kryminalizacji              18

Rozdział drugi. Harmonizacja kontekstu konstytucyjnego w procesie kryminalizacji – uwagi ogólne 31

1. Teoria kryminalizacji            31

2. Uzgodnienie kontekstu konstytucyjnego 35

3. Zakres kryminalizacji, penalizacji oraz tryb ścigania przestępstwa  47

4. Zasada proporcjonalności sensu largo w doktrynie karnistycznej  57

5. Zasada określoności typu a zasada proporcjonalności sensu largo 64

Rozdział trzeci. Kryminalizacja jako rozwiązanie konfliktu wartości konstytucyjnych  69

1. Przekroczenie społecznie tolerowalnych granic     69

2. Realizacja pozytywnego obowiązku ochrony praw i wolności jednostki     71

3. Konflikt praw i wolności jednostek. Konflikt z dobrem wspólnym 76

4. Zasady demokratycznego państwa prawa jako limitujące ingerencję prawnokarną             84

5. Kontekst kulturowy i historyczny kryminalizacji. Źródła kryminalizacji         89

6. Dekryminalizacja   91

Rozdział czwarty. Ochrona dobra prawnego jako cel kryminalizacji     95

1. Ochrona wartości konstytucyjnej jako przesłanka ingerencji prawnokarnej            95

2. Pojęcie dobra prawnego   101

3. Identyfikacja chronionego dobra prawnego            104

4. Społeczny charakter dobra prawnego        106

Rozdział piąty. Społeczna szkodliwość jako warunek kryminalizacji   113

1. Społeczna szkodliwość czynu a kryminalizacja       113

2. Konstytucyjne podstawy społecznej szkodliwości czynu  119

3. Społeczna szkodliwość a zespół znamion typu      122

4. Ciężar dowodu społecznej szkodliwości czynu      125

5. Społeczna szkodliwość a dobro prawne i kontekst społeczny        128

6. Naruszenie reguł postępowania z dobrem jako element społecznej szkodliwości              136

Rozdział szósty. Konieczność ingerencji prawnokarnej            139

1. Zasada konieczności jako składowa zasady proporcjonalności sensu largo 139

2. Konieczność penalizacji    144

3. Prawo karne a inne sposoby oddziaływania społecznego i prawnego        152

4. Subsydiarność prawa karnego oraz zasada ultima ratio 156

5. Mala per se a zasada konieczności ingerencji         171

6. Brak chronionego dobra prawnego            177

7. Cele prawa karnego           183

8. Kryminalizacja a faktyczna depenalizacja 190

9. Test konieczności ingerencji prawnokarnej w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego                192

Rozdział siódmy. Przydatność ingerencji prawnokarnej           203

Rozdział ósmy. Kryminalizacja jako efekt balansowania wartości konstytucyjnych    223

1. Zasada proporcjonalności sensu stricto 223

2. Kryminalizacja i penalizacja jako ingerencja w sferę praw i wolności jednostki      227

3. Penalizacja jako ingerencja w sferę praw i wolności jednostki       232

4. Balansowanie wartości konstytucyjnych  236

5. Naruszenie istoty wolności i praw               246

6. Kryminalizacja emocjonalna           247

7. Materialne przesłanki ingerencji prawnokarnej   251

7.1. Charakter przesłanek ingerencji       251

7.2. Bezpieczeństwo państwa    254

7.3. Porządek publiczny 256

7.4. Zdrowie publiczne   258

7.5. Ochrona środowiska              260

7.6. Moralność publiczna              261

7.7. Prawa i wolności innych osób             268

8. Zasada proporcjonalności sensu stricto w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego w sprawach karnych             270

9. Konstytucyjny kontekst kryminalizacji na przedpolu naruszenia dobra prawnego               282

10. Materialne przesłanki ograniczeń poza art. 31 ust. 3 Konstytucji  286

Podsumowanie 289

Bibliografia 303

Od Redakcji 323