Projekt życia. Odkrywanie oznak inteligencji w układach biologicznych - ebook

O okładce

Okładka książki Pro­jekt ży­cia uka­zuje ar­ty­styczne przed­sta­wie­nie ob­wo­dów neu­ro­nal­nych w ludz­kim mó­zgu, które mo­głyby tak wy­glą­dać, gdyby ich ob­raz po­więk­szono wiele ty­sięcy razy. Mo­tyw ten służy jako ilu­stra­cja in­try­gu­ją­cego omó­wie­nia ludz­kiego mó­zgu w roz­dziale pierw­szym. Oto jego frag­ment:

W trak­cie pierw­szych osiem­na­stu mie­sięcy od mo­mentu po­czę­cia neu­rony w mó­zgu two­rzą się, roz­miesz­czają i łą­czą ze sobą wsku­tek ogrom­nej fali ak­tyw­no­ści, w tem­pie 250 ty­sięcy na mi­nutę, aż osta­tecz­nie sto mi­liar­dów neu­ro­nów ufor­muje po­tężną, zor­ga­ni­zo­waną ma­cierz. Każdy neu­ron może mieć na­wet dzie­siątki ty­sięcy przy­po­mi­na­ją­cych palce wy­pu­stek, czyli den­dry­tów, które łą­czą się z in­nymi neu­ro­nami i den­dry­tami, two­rząc nie­zwy­kle zło­żony ob­wód neu­ro­nalny. Żadne dwa neu­rony nie są do­kład­nie ta­kie same, co ozna­cza, że ob­wód neu­ro­nalny każ­dego mó­zgu jest je­dyny w swoim ro­dzaju. Ob­wód neu­ro­nalny mó­zgu jest zło­żony bar­dziej niż sieć te­le­fo­niczna na ca­łej po­wierzchni Ziemi. Trzy­dzie­ści lat temu po­pu­la­ry­za­tor na­uki Isaac Asi­mov był pod ta­kim wra­że­niem gę­sto upa­ko­wa­nej zło­żo­no­ści ludz­kiego mó­zgu, że na­pi­sał na­stę­pu­jące słowa: „Czło­wiek ma wa­żący nie­całe pół­tora ki­lo­grama mózg, który – o ile nam wia­domo – jest naj­bar­dziej zło­żo­nym i upo­rząd­ko­wa­nym ukła­dem ma­te­rii w ca­łym Wszech­świe­cie”.Przed­mowa

Of Pan­das and Pe­ople była pierw­szą książką, w któ­rej za­pro­po­no­wano teo­rię in­te­li­gent­nego pro­jektu jako na­ukową al­ter­na­tywę dla dar­wi­now­skiej teo­rii ewo­lu­cji. W grun­cie rze­czy to w niej po raz pierw­szy użyto ter­minu „teo­ria in­te­li­gent­nego pro­jektu” w zna­cze­niu kon­cep­cji na­uko­wej, ba­da­ją­cej skutki i wy­twory przy­czyn in­te­li­gent­nych w ob­sza­rze bio­lo­gii. Na­ukowy sta­tus teo­rii in­te­li­gent­nego pro­jektu wciąż sta­nowi przed­miot go­rą­cej de­baty, cho­ciaż już pierw­sza forma ar­gu­men­ta­cji wy­ło­żona w Of Pan­das and Pe­ople miała na uwa­dze do­kład­nie ta­kie same me­tody te­sto­wa­nia, ja­kie sto­suje się we wszyst­kich na­ukach przy­rod­ni­czych. Dzięki tym me­to­dom hi­po­tezy oce­niane są w od­nie­sie­niu do da­nych em­pi­rycz­nych, a w związku z tym gwa­ran­tują one, że wszyst­kie hi­po­tezy na­ukowe, na­wet je­śli w da­nym mo­men­cie wy­dają się do­brze ugrun­to­wane, pod­le­gają oba­le­niu w świe­tle no­wych da­nych em­pi­rycz­nych. Me­tody te po­zwa­lają więc za­cho­wać uczci­wość na­uki, gwa­ran­tu­jąc, że wy­nik żad­nego ba­da­nia na­uko­wego nie jest prze­są­dzony z góry. W Of Pan­das and Pe­ople nie roz­strzy­gnięto od­gór­nie o słusz­no­ści ar­gu­men­tów za lub prze­ciw teo­rii in­te­li­gent­nego pro­jektu, lecz po­zwo­lono, aby świa­dec­twa pro­jektu w ukła­dach bio­lo­gicz­nych mó­wiły same za sie­bie, nie były zaś in­ter­pre­to­wane przez pry­zmat ide­olo­gii re­li­gij­nej albo ma­te­ria­li­stycz­nej.

Od mo­mentu, kiedy Fo­un­da­tion for Tho­ught and Ethics zle­ciła Per­ci­va­lowi Da­vi­sowi i De­anowi Ke­ny­onowi na­pi­sa­nie i póź­niej­sze zak­tu­ali­zo­wa­nie Of Pan­das and Pe­ople, mi­nęło po­nad dzie­sięć lat. Kiedy w 1993 roku uka­zało się dru­gie wy­da­nie tej książki, teo­ria in­te­li­gent­nego pro­jektu spro­wa­dzała się do spo­ra­dycz­nych kry­tyk dar­wi­ni­zmu i ofe­ro­wała co naj­wy­żej nie­wy­raźny za­rys tego, jak mo­głaby wy­glą­dać po­zy­tywna, na­ukowa ar­gu­men­ta­cja na rzecz in­te­li­gent­nego pro­jektu. Od tej pory teo­ria in­te­li­gent­nego pro­jektu z ma­łego i mar­gi­nal­nego prze­jawu pro­te­stu prze­ciwko dar­wi­now­skiej teo­rii ewo­lu­cji prze­ro­dziła się w kom­plek­sowy pro­gram in­te­lek­tu­alny, ma­jący na celu nada­nie bio­lo­gii no­wej formy. Teo­ria in­te­li­gent­nego pro­jektu po­ło­żyła fun­da­menty pod bio­lo­gię ogólną, któ­rej pod­sta­wową za­sadą or­ga­ni­zu­jącą nie są ślepe siły ma­te­rialne, lecz wy­two­rzona przez in­te­li­gen­cję in­for­ma­cja.

Od­dzia­ły­wa­nie teo­rii in­te­li­gent­nego pro­jektu było od­czu­walne za­równo w spo­łecz­no­ści na­ukow­ców, jak i w ogól­nie po­ję­tej kul­tu­rze. W ar­ty­ku­łach pu­bli­ko­wa­nych w dzia­łach na­uko­wych naj­więk­szych ga­zet, ta­kich jak „New York Ti­mes”, teo­rię in­te­li­gent­nego pro­jektu opi­sy­wano z sza­cun­kiem. Wspo­mi­nano o niej na okład­kach ta­kich pe­rio­dy­ków, jak „Time” i „New­sweek”. Te­mat teo­rii in­te­li­gent­nego pro­jektu po­ru­szany jest także w pro­gra­mach te­le­wi­zyj­nych, fil­mach i po­wie­ściach po­pu­lar­nych. Re­gu­lar­nie dys­ku­to­wany jest on rów­nież w róż­nych pro­gra­mach roz­ryw­ko­wych i in­for­ma­cyj­nych – od emi­to­wa­nego przez sieć te­le­wi­zyjną ABC Nig­th­line po The Da­ily Show Jona Ste­warta. W do­ku­men­cie na­uko­wym Unloc­king the My­stery of Life , wzo­ro­wa­nym na pro­gra­mach Nova, sta­now­czo ar­gu­men­to­wano na rzecz in­te­li­gent­nego pro­jektu – do­ku­ment był emi­to­wany we wszyst­kich głów­nych ryn­kach sta­cji PBS (od No­wego Jorku po Los An­ge­les). Jed­no­cze­śnie w ra­mach pro­du­ko­wa­nego przez BBC pro­gramu Ho­ri­zon – od­po­wied­nika pro­gramu Nova – na­krę­cono film do­ku­men­talny za­ty­tu­ło­wany A War on Science , w któ­rym teo­ria in­te­li­gent­nego pro­jektu była kry­ty­ko­wana.

Teo­ria in­te­li­gent­nego pro­jektu po­czy­niła też duże po­stępy na płasz­czy­znach na­uko­wej i edu­ka­cyj­nej. W bio­lo­gicz­nej li­te­ra­tu­rze głów­nego nurtu (na przy­kład w cza­so­pi­smach „Pro­tein Science”, „Pro­ce­edings of the Bio­lo­gi­cal So­ciety of Wa­shing­ton” i „Jo­ur­nal of Mo­le­cu­lar Bio­logy”) za­częły się uka­zy­wać re­cen­zo­wane ar­ty­kuły przy­chylne tej teo­rii. Na­ukowcy za­częli two­rzyć la­bo­ra­to­ria prze­zna­czone do ba­dań w za­kre­sie teo­rii in­te­li­gent­nego pro­jektu. Na przy­kład Do­uglas Axe, bio­log mo­le­ku­larny pra­cu­jący wcze­śniej na Uni­wer­sy­te­cie Cam­bridge, za­ło­żył Bio­lo­gic In­sti­tute, a Ro­bert J. Marks II, pro­fe­sor nad­zwy­czajny in­ży­nie­rii elek­trycz­nej i kom­pu­te­ro­wej na Uni­wer­sy­te­cie Bay­lora, utwo­rzył Evo­lu­tio­nary In­for­ma­tics Lab.

Na ta­kich uczel­niach, jak Uni­wer­sy­tet Cor­nella, Uni­wer­sy­tet Stan­forda i Uni­wer­sy­tet Ka­li­for­nij­ski w Ber­ke­ley, utwo­rzono od­działy stu­denc­kie okre­ślane mia­nem IDEA Club, które wspie­rają teo­rię in­te­li­gent­nego pro­jektu (IDEA = In­tel­li­gent De­sign and Evo­lu­tion Awa­re­ness ). Rady szkolne, le­gi­sla­tury sta­nowe i sądy roz­wa­żają, czy o teo­rii in­te­li­gent­nego pro­jektu można le­gal­nie na­uczać w ra­mach pro­gra­mów na­ucza­nia przed­mio­tów przy­rod­ni­czych w szko­łach pu­blicz­nych (naj­gło­śniej­szym przy­pad­kiem był pro­ces Kit­zmil­ler v. Do­ver – zo­bacz epi­log). W re­zul­ta­cie teo­ria in­te­li­gent­nego pro­jektu jest obec­nie żywo dys­ku­to­wana w krę­gach aka­de­mic­kich i na­uko­wych. Przy­szedł więc naj­wyż­szy czas na wy­da­nie kon­ty­nu­acji książki Of Pan­das and Pe­ople, która od­zwier­cie­dla­łaby po­stępy po­czy­nione przez teo­rię in­te­li­gent­nego pro­jektu na prze­strzeni po­nad dzie­się­ciu mi­nio­nych lat.

Teo­re­tycy dar­wi­now­scy od dawna przy­znają, że or­ga­ni­zmy żywe „wy­glą­dają” na za­pro­jek­to­wane. Oks­fordzki zoo­log Ri­chard Daw­kins, czo­łowy rzecz­nik dar­wi­ni­zmu, stwier­dził, że „Bio­lo­gia zaj­muje się obiek­tami zło­żo­nymi, two­rzą­cymi wra­że­nie ce­lo­wego za­my­słu”. Tego typu stwier­dze­nia po­ja­wiają się w ca­łej li­te­ra­tu­rze bio­lo­gicz­nej. Nie­ży­jący już Fran­cis Crick, lau­reat Na­grody No­bla i współ­od­krywca struk­tury DNA, na­pi­sał: „Bio­lo­dzy mu­szą nie­ustan­nie pa­mię­tać o tym, że to, co wi­dzą, nie zo­stało za­pro­jek­to­wane, lecz po­wstało w pro­ce­sie ewo­lu­cji”. Dar­wi­ni­ści pod­kre­ślają jed­nak, że wra­że­nie pro­jektu jest złudne, po­nie­waż me­cha­ni­zmy ewo­lu­cyjne, ta­kie jak do­bór na­tu­ralny, są zu­peł­nie wy­star­cza­jące do wy­ja­śnie­nia ob­ser­wo­wa­nej zło­żo­no­ści or­ga­ni­zmów ży­wych.

Przez ostat­nie czter­dzie­ści lat wielu ewo­lu­cjo­ni­stów wska­zy­wało na fun­da­men­talne trud­no­ści na­po­ty­kane przez dar­wi­now­skie wy­ja­śnie­nie wra­że­nia pro­jektu. W re­zul­ta­cie co­raz więk­sza liczba na­ukow­ców za­częła ar­gu­men­to­wać, że or­ga­ni­zmy wy­glą­dają na za­pro­jek­to­wane, po­nie­waż rze­czy­wi­ście są za­pro­jek­to­wane. Ci na­ukowcy (na­zy­wani zwo­len­ni­kami teo­rii in­te­li­gent­nego pro­jektu lub teo­re­ty­kami pro­jektu) do­strze­gają wy­raźne świa­dec­twa rze­czy­wi­stego in­te­li­gent­nego pro­jektu w ukła­dach bio­lo­gicz­nych. Kiedy li­czeb­ność tych na­ukow­ców wzro­sła, ich praca spro­wo­ko­wała go­rący spór na­ukowy do­ty­czący kwe­stii po­cho­dze­nia or­ga­ni­zmów ży­wych. Prze­ko­nują oni, że wbrew dar­wi­now­skiej or­to­dok­sji, na grun­cie bio­lo­gii od­kry­wamy bo­gac­two świa­dectw ist­nie­nia rze­czy­wi­stego, nie zaś je­dy­nie po­zor­nego, pro­jektu.

Do­sko­na­łym przy­kła­dem jest bio­log Jo­na­than Wells. Zna­lazł on prze­ko­nu­jące świa­dec­twa pro­jektu w roz­woju za­rod­ko­wym i bio­lo­gii mo­le­ku­lar­nej ko­mórki. Co wię­cej, dzięki książce Ikony ewo­lu­cji Wells zo­stał także czo­ło­wym rzecz­ni­kiem po­pra­wia­nia błę­dów w pod­ręcz­ni­kach wy­ko­rzy­sty­wa­nych do na­ucza­nia o ewo­lu­cji bio­lo­gicz­nej. Ma­te­ma­tyk Wil­liam Demb­ski opu­bli­ko­wał po­nadto ważną książkę, w któ­rej wy­ło­żył teo­re­tyczne pod­stawy wy­kry­wa­nia pro­jektu. W pracy Wnio­sko­wa­nie o pro­jek­cie. Wy­klu­cze­nie przy­padku me­todą ma­łych praw­do­po­do­bieństw po­ka­zuje on, że pro­jekt jest em­pi­rycz­nie wy­kry­walny i w związku z tym pod­lega ba­da­niom na­uko­wym.

Fo­un­da­tion for Tho­ught and Ethics jest szczę­śliwa, że Demb­ski i Wells zgo­dzili się na­pi­sać kon­ty­nu­ację książki Of Pan­das and Pe­ople. Wpraw­dzie po­cząt­kowo pla­no­wa­li­śmy opu­bli­ko­wać trze­cie wy­da­nie Of Pan­das and Pe­ople, ale książka Pro­jekt ży­cia szybko zy­skała wła­sną toż­sa­mość. Po­nad dwie trze­cie ma­te­riału jest zu­peł­nie nowe, a to, co zo­stało z ory­gi­nal­nej tre­ści, zo­stało kom­plet­nie prze­ro­bione i zak­tu­ali­zo­wane. Cho­ciaż Pro­jekt ży­cia za­cho­wuje cią­głość z wcze­śniej­szym to­mem, to za­sad­ni­czo sta­nowi nową książkę. Jako od­rębny tom kie­ro­wany do ogółu czy­tel­ni­ków, książka Pro­jekt ży­cia przed­sta­wia świa­dec­twa em­pi­ryczne i na­rzę­dzia po­ję­ciowe nie­zbędne do zro­zu­mie­nia na­uko­wej ar­gu­men­ta­cji na rzecz in­te­li­gent­nego pro­jektu.

Po­mimo tego, że ni­niej­szy tom sta­nowi po­stęp w sto­sunku do książki Of Pan­das and Pe­ople, Fo­un­da­tion for Tho­ught and Ethics jest nie­zmier­nie wdzięczna Per­ci­va­lowi Da­vi­sowi i De­anowi Ke­ny­onowi za stwo­rze­nie dla niej pod­wa­lin. Pi­sząc Of Pan­das and Pe­ople pod czuj­nym re­dak­cyj­nym okiem Char­lesa Tha­xtona (który jest waż­nym my­śli­cie­lem w ru­chu in­te­li­gent­nego pro­jektu), Da­vis i Ke­nyon mieli już bo­gate do­świad­cze­nie i kom­pe­ten­cje. Da­vis był współ­au­to­rem, oprócz El­dry So­lo­mona i har­wardz­kiego bio­loga Claude’a Vil­lee, naj­le­piej wów­czas sprze­da­ją­cego się aka­de­mic­kiego pod­ręcz­nika bio­lo­gii (pier­wot­nie za­ty­tu­ło­wa­nego The World of Bio­logy , a póź­niej prze­mia­no­wa­nego po pro­stu na Bio­logy ). Ke­nyon, pro­fe­sor bio­lo­gii na Uni­wer­sy­te­cie Sta­no­wym w San Fran­ci­sco, był jed­nym z naj­więk­szych na świe­cie au­to­ry­te­tów w za­kre­sie pro­blemu po­cho­dze­nia ży­cia. Nie tylko był współ­au­to­rem do­nio­słej książki na ten te­mat (Bio­che­mi­cal Pre­de­sti­na­tion ), ale na­pi­sał rów­nież tek­sty do pre­sti­żo­wych ksiąg pa­miąt­ko­wych po­świę­co­nych Alek­san­drowi Opa­ri­nowi i Sid­ney­owi Fo­xowi (kiedy uka­zało się pierw­sze wy­da­nie Of Pan­das and Pe­ople, Fox był ba­da­czem po­cho­dze­nia ży­cia naj­czę­ściej cy­to­wa­nym w pod­ręcz­ni­kach bio­lo­gii do szkoły śred­niej).

Da­vis i Ke­nyon od­ci­snęli swoje piętno na ca­łej książce Pro­jekt ży­cia, ale szcze­gól­nie na roz­dzia­łach o ma­kro­ewo­lu­cji (roz­dział drugi), ska­mie­nia­ło­ściach (roz­dział trzeci), po­do­bień­stwie bio­lo­gicz­nym (roz­dział piąty) i po­cho­dze­niu ży­cia (roz­dział ósmy). Więk­szość ich spo­strze­żeń na­dal po­zo­staje w mocy, ale z upły­wem czasu po­trzebne było zak­tu­ali­zo­wa­nie ma­te­riału. Na przy­kład roz­dział o po­cho­dze­niu ży­cia, który Da­vis i Ke­nyon na­pi­sali do książki Of Pan­das and Pe­ople, za­wiera wspa­niałe omó­wie­nie kon­cep­cji sa­mo­ródz­twa, hi­po­tezy Opa­rina oraz pracy Stan­leya Mil­lera i Sid­neya Foxa, ale od mo­mentu pu­bli­ka­cji dru­giego wy­da­nia tej książki po­ja­wiło się wiele no­wych pro­po­zy­cji roz­wią­za­nia pro­blemu po­wsta­nia ży­cia, w tym hi­po­teza świata RNA i roz­ma­ite sce­na­riu­sze sa­mo­or­ga­ni­za­cji. Ni­niej­szy tom obej­muje kom­plek­sową kry­tykę tych now­szych sce­na­riu­szy. Co wię­cej, bio­rąc pod uwagę dane em­pi­ryczne i roz­wa­ża­nia teo­re­tyczne, które po­ja­wiły się po uka­za­niu się Of Pan­das and Pe­ople, w ni­niej­szym to­mie w znacz­nie bar­dziej prze­ko­nu­jący spo­sób niż było to moż­liwe w jego po­przed­niczce wy­ka­zano, że po­wsta­nie ży­cia wy­ma­gało przy­czyny in­te­li­gent­nej. Po­trzeba ta­kiej książki jest bar­dziej pa­ląca niż kie­dy­kol­wiek. Kiedy po­ru­szany jest te­mat ewo­lu­cji, wielu na­ukow­ców i dy­dak­ty­ków wy­po­wiada się tak, jakby de­bata nad fun­da­men­tal­nymi za­gad­nie­niami po­cho­dze­nia or­ga­ni­zmów ży­wych prze­stała to­czyć się już dawno. Me­dia na­to­miast nie mają nie­zbęd­nej wie­dzy, by sko­ry­go­wać ta­kie wy­po­wie­dzi, i w re­zul­ta­cie po­wie­lają ste­reo­typ, zgod­nie z któ­rym każda kry­tyka dar­wi­now­skiej teo­rii ewo­lu­cji jest ata­kiem na na­ukę, za któ­rym stoją mo­ty­wa­cje re­li­gijne (zo­bacz epi­log). Teo­ria ewo­lu­cji, w swo­jej współ­cze­snej, neo­dar­wi­now­skiej po­staci, nie jest jed­nak je­dy­nym na­uko­wym uję­ciem po­cho­dze­nia or­ga­ni­zmów ży­wych. W grun­cie rze­czy ist­nieje ob­szerna li­te­ra­tura na­ukowa, w któ­rej kry­ty­kuje się ade­kwat­ność dar­wi­now­skich wy­ja­śnień zło­żo­no­ści i „po­zor­nego pro­jektu” or­ga­ni­zmów ży­wych. Oka­zuje się więc, że de­bata – de­bata na­ukowa – nad dar­wi­now­ską teo­rią ewo­lu­cji wciąż jest bar­dzo żywa. Książka Pro­jekt ży­cia za­pew­nia czy­tel­ni­kowi ak­tu­alny prze­gląd ar­gu­men­ta­cji teo­rii in­te­li­gent­nego pro­jektu oraz opis wkładu tej kon­cep­cji w to­czącą się de­batę.

Fo­un­da­tion for Tho­ught and Ethics jest wdzięczna wielu oso­bom, które po­mo­gły w re­ali­za­cji tego przed­się­wzię­cia. Dean Ke­nyon i Per­ci­val Da­vis za­słu­gują na ogromne po­dzię­ko­wa­nia za po­ło­że­nie fun­da­men­tów pod ni­niej­szy tom. Człon­ko­wie i pra­cow­nicy Cen­ter for Science and Cul­ture przy Di­sco­very In­sti­tute za­wsze ofe­rują nie­oce­nioną po­moc: czy­tali i po­pra­wiali wer­sje ro­bo­cze oraz dzie­lili się waż­nymi spo­strze­że­niami w za­kre­sie bio­lo­gii, a także wy­szu­ki­wali li­te­ra­turę i re­kla­mo­wali książkę. Ta po­moc za­pewne nie po­winna dzi­wić, skoro au­to­rzy, Wil­liam Demb­ski i Jo­na­than Wells, rów­nież są człon­kami Cen­ter for Science and Cul­ture. Miło było jed­nak ob­ser­wo­wać taką wzmo­żoną falę wspar­cia. Człon­ko­wie i pra­cow­nicy Cen­ter for Science and Cul­ture, któ­rych wkład w treść książki był szcze­gól­nie istotny, to mię­dzy in­nymi: Mi­chael Behe, Scott Min­nich, Ste­phen Meyer, Paul Nel­son i Ca­sey Lu­skin.

Wil­liam Har­ris, De­nyse O’Le­ary, Ja­mes Bar­ham i Jo­na­than Witt prze­czy­tali cały kom­pu­te­ro­pis i za­ofe­ro­wali szcze­gó­łowe, po­moc­ni­cze ko­men­ta­rze – dzięki nim książka jest znacz­nie lep­sza. Wil­liam Har­ris uprzej­mie zgo­dził się na­wet na­pi­sać słowo wstępne. Edward Pelt­zer spraw­dził roz­dział do­ty­czący po­cho­dze­nia ży­cia. Edward Sis­son wy­ko­nał zaś czarną ro­botę w za­kre­sie przy­go­to­wa­nia ma­te­riału do epi­logu: od­dzie­lił rze­czy­wi­sty pro­ces Sco­pesa od mi­to­lo­gii, która po­wstała na po­trzeby sztuki i filmu Kto sieje wiatr. Wo­bec wszyst­kich osób, które oka­zały po­moc w tym przed­się­wzię­ciu – wy­mie­nio­nych i nie­wy­mie­nio­nych z imie­nia i na­zwi­ska – Fo­un­da­tion for Tho­ught and Ethics ma ogromny dług i składa im pły­nące z głębi serca po­dzię­ko­wa­nia.

Jon A. Bu­ell, pre­zes

Fo­un­da­tion for Tho­ught and Ethics

Dal­las, Tek­sasZna­cze­nia słowa „ewo­lu­cja”

Niek­tóre zna­cze­nia słowa „ewo­lu­cja” nie są kon­tro­wer­syjne, na przy­kład te, że or­ga­ni­zmy zmie­niają się w cza­sie, że mogą ad­ap­to­wać się do zmien­nych wa­run­ków śro­do­wi­sko­wych albo że czę­sto­ści ge­nów mogą być różne w da­nych po­pu­la­cjach. Gdyby słowo „ewo­lu­cja” miało tylko ta­kie zna­cze­nia, to nie by­łoby w tym ni­czego pro­ble­ma­tycz­nego. Kiedy rady szkolne i na­uczy­ciele bio­lo­gii wy­ja­śniają, czego uczą na te­mat po­cho­dze­nia or­ga­ni­zmów ży­wych, czę­sto mó­wią o ta­kiej nie­bu­dzą­cej żad­nych kon­tro­wer­sji od­mia­nie ewo­lu­cji: Oczy­wi­ście wie­rzy­cie, że or­ga­ni­zmy ule­gają zmia­nom w cza­sie... Nie­wąt­pli­wie sły­sze­li­ście o tym, że bak­te­rie wy­kształ­cają opor­ność na an­ty­bio­tyki... To jest ewo­lu­cja w dzia­ła­niu.

Ta­kie opisy ewo­lu­cji mogą ła­go­dzić obawy spo­łe­czeń­stwa i nie bu­dzić sprze­ciwu, ale tylko na krótką metę. W isto­cie jed­nak za­ciem­niają one praw­dziwe sedno de­baty o ewo­lu­cji. Bak­te­rie wy­kształ­ca­jące opor­ność na an­ty­bio­tyki rze­czy­wi­ście sta­no­wią przy­kład ewo­lu­cji w dzia­ła­niu. Tyle tylko, że jest to ewo­lu­cja w ma­łej skali (mi­kro­ewo­lu­cja), któ­rej nikt nie kwe­stio­nuje i która nie ma istot­nego zna­cze­nia w od­nie­sie­niu do wiel­kich twier­dzeń bio­lo­gii ewo­lu­cyj­nej.

Pod­stawą bio­lo­gii ewo­lu­cyj­nej są dwa wiel­kie twier­dze­nia:

1. Bak­te­rie wy­kształ­ca­jące opor­ność na an­ty­bio­tyki, czło­wiek, któ­rego układ od­por­no­ściowy po­trafi zwal­czyć in­fek­cje bak­te­ryjne, oraz wszyst­kie po­zo­stałe or­ga­ni­zmy są po­tom­kami ży­ją­cego w od­le­głej prze­szło­ści wspól­nego przodka;

2. Pro­ces, który do­pro­wa­dził do za­ist­nie­nia bak­te­rii i wszyst­kich in­nych or­ga­ni­zmów po­łą­czo­nych wspól­notą po­cho­dze­nia, działa na za­sa­dzie przy­padku i ko­niecz­no­ści, a więc bez żad­nego roz­po­zna­wal­nego planu lub celu.

Pierw­sze z nich to twier­dze­nie o hi­sto­rii na­tu­ral­nej, na­zy­wane kon­cep­cją „wspól­noty po­cho­dze­nia” lub „uni­wer­sal­nej wspól­noty po­cho­dze­nia”. Zgod­nie z nim wszyst­kie or­ga­ni­zmy żywe po­cho­dzą osta­tecz­nie od jed­nego wspól­nego przodka. Dru­gie twier­dze­nie głosi, że zmiany ewo­lu­cyjne za­cho­dzą wy­łącz­nie wsku­tek dzia­ła­nia me­cha­ni­zmów ma­te­rial­nych i nie musi kie­ro­wać nimi in­te­li­gen­cja. W świe­tle tego po­glądu in­te­li­gen­cja jest wy­two­rem ewo­lu­cji, a nie by­tem, który tym pro­ce­sem kie­ruje.

Te dwa fi­lary bio­lo­gii ewo­lu­cyj­nej słusz­nie można przy­pi­sać Ka­ro­lowi Dar­wi­nowi. Pro­po­nu­jąc me­cha­nizm do­boru na­tu­ral­nego od­dzia­łu­ją­cego na skutki lo­so­wych zmian, Dar­win wy­eli­mi­no­wał po­trzebę po­wo­ły­wa­nia się na in­te­li­gen­cję w wy­ja­śnia­niu ukła­dów bio­lo­gicz­nych. Źró­dłem bio­lo­gicz­nych in­no­wa­cji uczy­nił on przy­pa­dek (w for­mie lo­so­wych zmian), a za siłę od­po­wia­da­jącą za se­lek­cję tych zmian uznał ko­niecz­ność (w po­staci do­boru na­tu­ral­nego), która za­cho­wuje zmiany na­da­jące prze­wagę re­pro­duk­cyjną i eli­mi­nuje wszyst­kie po­zo­stałe.

Tak wła­śnie przed­sta­wia się dar­wi­now­ski me­cha­nizm zmian ewo­lu­cyj­nych i więk­szość bio­lo­gów wy­ko­rzy­stuje tę czy inną jego wer­sję do wy­ja­śnie­nia róż­no­rod­no­ści bio­lo­gicz­nej i uza­sad­nie­nia pierw­szego fi­laru teo­rii Dar­wina, czyli kon­cep­cji wspól­noty po­cho­dze­nia. Na przy­kład Jerry Coyne, ge­ne­tyk ewo­lu­cyjny z Uni­wer­sy­tetu Chi­ca­gow­skiego, na­pi­sał:

Ist­nieje tylko jedna wła­ściwa teo­ria ewo­lu­cji, zgod­nie z którą or­ga­ni­zmy ewo­lu­owały stop­niowo w cza­sie i roz­dzie­lały się na od­rębne ga­tunki, a głów­nym mo­to­rem zmian ewo­lu­cyj­nych był do­bór na­tu­ralny. Cho­ciaż nie znamy jesz­cze nie­któ­rych szcze­gó­łów tych pro­ce­sów, to bio­lo­go­wie oczy­wi­ście nie spie­rają się o słusz­ność pod­sta­wo­wych twier­dzeń. Wpraw­dzie mu­ta­cje są przy­pad­kowe, ale ta­kiego cha­rak­teru nie ma do­bór na­tu­ralny, który two­rzy zło­żone or­ga­ni­zmy za sprawą za­cho­wy­wa­nia mu­ta­cji wy­ka­zu­ją­cych naj­więk­szy sto­pień przy­sto­so­wa­nia. Czło­wiek, tak samo jak wszyst­kie inne ga­tunki, jest wy­two­rem za­równo przy­padku, jak i ko­niecz­no­ści.

W ni­niej­szej książce uży­wamy ter­mi­nów „teo­ria ewo­lu­cji” i „dar­wi­nizm” za­mien­nie, uzna­jąc, że od­no­szą się one wła­śnie do tego po­glądu na ewo­lu­cję.

------------------------------------------------------------------------

Za­pra­szamy do za­kupu peł­nej wer­sji książki

------------------------------------------------------------------------