Projektowanie metod dydaktycznych. Efektywne strategie edukacyjne. Wydanie II - ebook

1 OD CZEGO ZACZĄĆ?

(W KTÓRYM DOWIADUJEMY SIĘ, ŻE NIE ZAWSZE CHODZI O TO, CO LUDZIE WIEDZĄ, I ŻE NIE POTRZEBA MOSTU WISZĄCEGO, ABY POKONAĆ KOLEINĘ NA DRODZE)

Droga ucznia

Czy poniższe stwierdzenia są prawdziwe, czy nieprawdziwe?

- Jeśli wyjaśnisz danej osobie, że palenie jest dla niej złe, przestanie palić.
- Jeśli ktoś czyta książki na temat zarządzania, będzie dobrym kierownikiem.
- Jeśli ktoś ukończy bardzo dobry kurs projektowania stron internetowych, będzie dobrym projektantem.
- Jeśli nauczysz kogoś wykonywać daną czynność prawidłowo, już nie będzie robił tego źle.

Czy uważasz, że niektóre z tych stwierdzeń są jak najbardziej prawdziwe?

Oczywiście, nie są. Rzecz w tym, że sukces czy porażka zależą od wielu czynników.

Doświadczenia edukacyjne są jak podróże. Taka podróż edukacyjna rozpoczyna się tam, gdzie uczeń jest w danej chwili, a kończy, kiedy uczeń osiąga sukces (jakkolwiek byśmy ten sukces definiowali).

Skoro nasza podróż nie ma na celu jedynie poszerzenia wiedzy, to w czym rzecz? Co jeszcze musi się zmienić, by uczeń odniósł sukces?

Czego brakuje?

Otóż pozostaje do pokonania odcinek drogi pomiędzy aktualną sytuacją ucznia a miejscem, w którym musi się znaleźć, aby osiągnąć sukces. Częściowo wynika to zapewne z braku wiedzy, jak się jednak przekonamy, są jeszcze inne niedobory.

Jeśli będziesz potrafił zidentyfikować te braki, zaplanujesz efektywniejsze zajęcia.

Przeanalizuj następujące przykładowe sytuacje. Jaka przestrzeń pozostaje do pokonania w każdym z tych przypadków? Innymi słowy, jakie braki można zauważyć?

- Alison jest kierowniczką projektu. Pracuje w dużej firmie zajmującej się projektowaniem stron internetowych. Zgodziła się poprowadzić zajęcia z kreatywnego projektowania na studiach licencjackich. Będzie miała do czynienia przeważnie ze studentami drugiego roku, a więc z osiemnasto- i dziewiętnastolatkami, którzy według programu są zobowiązani zaliczyć ten kurs.
- Marcus prowadzi dwudniowy warsztat projektowania baz danych wedle nowej technologii. Będzie prowadził taki kurs po raz drugi. Zdecydował się na wprowadzenie pewnych modyfikacji w programie, ponieważ okazało się, że pierwotnie kurs miał zbyt elementarny charakter.
- Kim planuje cykl kursów internetowych dla dużej międzynarodowej spółki, która niedawno połączyła się z mniejszym przedsiębiorstwem. Obydwie organizacje zamierzają wymienić przestarzałe oprogramowanie do obsługi zakupów, z którego obecnie korzystają. Pracownicy mniejszej organizacji będą również musieli się zapoznać z procedurami stosowanymi w większej spółce.

Zastanów się, jakie zmiany w każdym z tych przypadków powinny nastąpić w uczniach: co powinni robić inaczej przed danym doświadczeniem edukacyjnym i po nim?

W przypadku zajęć Alison mówimy prawdopodobnie tylko o niedoborach wiedzy: student przychodzi na zajęcia bez żadnej wiedzy na temat zarządzania projektem, a kończy kurs, wiedząc znacznie więcej o planowaniu i realizacji projektów.

Ale czy wystarczy rzetelna wiedza o zarządzaniu projektami, aby być kompetentnym kierownikiem projektu? Żeby sprawnie zarządzać projektem, potrzeba znacznie więcej niż wiedzy o zarządzaniu tego typu przedsięwzięciami. Naturalnie powyższe stwierdzenie jest prawdziwe nie tylko w przypadku zajęć, które prowadzi Alison. Przyjrzyjmy się bliżej brakom wiedzy czy informacji i zastanówmy się, jakie jeszcze inne braki mogą mieć uczniowie.

Braki wiedzy

Twoi uczniowie muszą mieć określone informacje, żeby efektywnie wykonywać zadania. Same informacje jednak nie wystarczają. Dopiero wykorzystując posiadane informacje, uczniowie mogą realizować zadnia.

Właściwe informacje to jak wyposażenie w podróży:

Musisz się upewnić, że Twoi uczniowie wiedzą, jak wykorzystywać informacje, które posiadają. Jeśli nie potrafisz wykorzystać posiadanych informacji, to tak jakbyś miał nowoczesny i wygodny namiot, którego nie potrafisz rozłożyć, lub jakbyś wydał dużo pieniędzy na aparat fotograficzny najnowszej generacji, którego nie potrafisz używać.

Jeśli w istocie Twoi uczniowie potrzebują jedynie informacji, to nie będziesz miał trudnego zadania, szczególnie w dobie rewolucji informatycznej, w jakiej żyjemy.

Dzięki rewolucji informatycznej uczniowie nie muszą mieć ze sobą wszystkich informacji, które mogą im się przydać. Zadbaj o to, by skupili się na informacjach i wiedzy, które są im naprawdę potrzebne podczas wykonywania całego zadania, żeby realizując swoje cele, nie zbierali niepotrzebnie wielu mniej istotnych informacji.

Przemyśl, jak możesz zgromadzić i uszeregować informacje dla uczniów pod względem ważności, tak by w miarę potrzeb mogli bez przeszkód z nich korzystać. Jeśli będą mogli swobodnie sięgnąć po informacje, których akurat potrzebują, z pewnością to docenią.

W kolejnych rozdziałach omówimy, jak najefektywniej dostarczać uczniom potrzebne informacje.

Czy problem rzeczywiście tkwi w braku wiedzy?

Zazwyczaj wydaje nam się, że problemem jest brak potrzebnych informacji — gdyby tylko uczniowie mieli więcej informacji, poradziliby sobie.

Niedawno pracowałem z klientem nad projektem, którego celem miało być nauczenie sprzedawców przygotowywania ofert produktów dla potencjalnych nabywców. Sprzedawca musi:

- zdecydować, jaki produkt najlepiej spełnia oczekiwania klienta;
- wybrać wariant produktu o cechach najlepiej dostosowanych do potrzeb klienta.
- Staraliśmy się poprawić istniejący już kurs dla sprzedawców. Cały kurs składał się praktycznie z czterech slajdów, na których były po prostu wymienione cechy każdego produktu.

I tyle. No cóż…

Gdybyś to Ty był uczniem, jak sądzisz, czy poniższe równanie byłoby prawdziwe?

Odpowiedź brzmi: „Nie”. Nawet gdyby uczniowie doskonale zapamiętali informacje z każdego slajdu, nie oznaczałoby to, że potrafią je dobrze wykorzystać (choć oczywiście bardzo istotne jest, by na początku przekazać uczniowi niezbędną wiedzę).

Brak umiejętności

Powiedzmy, że określiłem punkt startowy i końcowy mojej trasy, dokładnie zaplanowałem całą podróż i zaopatrzyłem się w niezbędny sprzęt. Czy oznacza to, że mogę wyruszyć na Szlak Appalachów o długości około 3500 km?

Raczej nie.

Coś bardziej ambitnego niż dłuższy popołudniowy spacer zapewne przekraczałoby teraz moje możliwości. Co musiałbym zatem zrobić, by pokonać Szlak Appalachów? Czy pomógłby lepszy sprzęt? Starannie zaplanowana trasa?

Niekoniecznie. Jedyne, co mogłoby mnie przygotować do ciężkiej całodniowej wędrówki, to bardzo częste piesze wycieczki. Nawet mniej ambitny cel wymagałby treningu i poprawy kondycji.

W przygotowaniach prawdopodobnie pomogłyby częste ćwiczenia na urządzeniach takich jak maszyny eliptyczne albo ruchome schody. By podołać tak wymagającej wędrówce, trzeba by dużo trenować na krótszych, mniej wymagających trasach. Nawet gdybym teraz przysiadł i zapamiętał cały przewodnik po Szlaku Appalachów, nie powinienem wyruszać w trasę bez odpowiedniego przygotowania kondycyjnego i nabycia potrzebnych umiejętności.

W podobnej sytuacji znajdują się często uczniowie. Zdobyli niezbędną wiedzę podczas lekcji lub z podręcznika, jednak nie mają szansy na wykorzystanie tej wiedzy w praktyce, a tym samym — na rozwój swoich umiejętności.

Umiejętności a wiedza

Umiejętności nie są tożsame z wiedzą. By określić, czy problem tkwi w braku wiedzy, czy w braku umiejętności, wystarczy zadać następujące pytanie:

Czy możliwe jest osiągnięcie biegłości w danej dziedzinie bez jakiejkolwiek praktyki?

Jeśli odpowiedź jest przecząca, oznacza to, że mamy do czynienia z brakiem umiejętności i Twoi uczniowie będą potrzebować praktyki, by osiągnąć wymaganą biegłość.

Poniżej znajduje się krótka gra, która może pomóc w planowaniu. Gra nazywa się „Czy to umiejętność, czy nie?”.

Sądzę, że zapisywanie pliku w Microsoft Word, przygotowanie grafiku albo makaronu z serem z pudełka to z pewnością nie są umiejętności (chociaż można polemizować co do ostatniej czynności). Wszystkie inne działania z listy wymagają praktyki. Niektóre z tych umiejętności są bardziej złożone i wymagają także właściwej oceny sytuacji, do której trzeba się w danej chwili dostosować.

Nie możemy oczekiwać, że ktoś na pierwszej pieszej wędrówce pokona Szlak Appalachów. Podobnie nie powinniśmy zakładać, że uczący się zdobędą jakąkolwiek umiejętność bez praktyki. Dlatego też praktyka musi być częścią stworzonego przez nas planu nauczania.

Brak motywacji

Jeśli wiemy, co robić, i nie podejmujemy działań, to z pewnością naszym problemem jest brak motywacji.

Brak motywacji ma różne przyczyny:

Czasami nie jesteśmy przekonani, czy osiągnięcie celu da zadowalające rezultaty.

Niekiedy wyznaczony cel wydaje nam się bezsensowny.

Zdarza się, że obawiamy się zmiany.

Od czasu do czasu nasza uwaga jest rozproszona i nie jesteśmy skupieni.

A czasami nie mamy zamiaru wkładać w coś najmniejszego wysiłku.

Bywa również, że ponosimy klęskę, bo nie potrafimy spojrzeć na coś z szerszej perspektywy, a to pomogłoby nam odnieść sukces.

Niedawno rozmawiałem z koleżanką na temat motywacji uczniów. Stwierdziła, że planujący nauczanie nie powinien się zajmować kwestią motywacji, ponieważ to, czy uczeń jest odpowiednio zmotywowany, czy nie, zależy jedynie od samego ucznia. Moja koleżanka ma rację w tym sensie, że nie da się nikogo zmotywować wbrew jego woli, jednak możemy tak zaplanować kurs, by sprzyjał wysokiemu poziomowi motywacji uczniów. Struktura kursu ma znaczenie.

Jako przykład mogę podać niedawny eksperyment (Song, 2009), w trakcie którego badani otrzymali listę zadań do wykonania. Były dwie listy, które różniły się tylko rodzajem użytej czcionki. Jeden typ czcionki był czytelniejszy. Badanych poproszono o oszacowanie trudności zadań na otrzymanej liście.

Zadania na liście spisanej łatwiejszą do odczytania czcionką były oceniane przez uczestników eksperymentu jako prostsze do wykonania. Osoby, które otrzymały identyczną listę zadań, ale zapisaną za pomocą mniej czytelnej czcionki, oceniły zadania jako trudniejsze.

To tylko jeden z przykładów bardzo subtelnego sposobu wpłynięcia na motywację ucznia. Co dość paradoksalne, badania naukowe pokazują, że informacje spisane za pomocą czcionki trudniejszej do odczytania mogą się okazać prostsze do zapamiętania.

W trakcie planowania doświadczeń edukacyjnych podejmujesz wiele decyzji, które mogą wpłynąć na poziom motywacji ucznia. Dla przykładu jak dużo czasu poświęcasz na zastanawianie się nad tym, co mogłoby pójść źle podczas kursu? Możliwe, że jest to odpowiedni sposób na przygotowanie uczniów do rozwiązywania problemów; równie dobrze mogą jednak stwierdzić, że nie ma sensu wkładać w coś większego wysiłku, bo i tak nie uda im się osiągnąć sukcesu.

Oduczanie: szczególny brak motywacji

Musisz między innymi rozpatrzyć, czy wiedza, którą zamierzasz przekazać, będzie wymagała od uczniów zmiany przyzwyczajeń lub podejścia. Ludzie, od których wymaga się zmiany sposobu wykonywania różnych czynności czy zadań, mają problemy z porzuceniem dawnych nawyków. Jeśli pewne czynności wykonują automatycznie, będą musieli świadomie się powstrzymywać — proces ten nazywany jest oduczaniem. Jest to trudniejsze niż świadome wykonywanie nowych czynności, a nawet może być przyczyną frustracji czy złego nastroju.

Kiedy Tiger Woods zmieniał swoją technikę uderzenia, przez pewien czas odnosił gorsze rezultaty; po jakimś czasie (na ogół) poprawiał swoje wyniki. Dla lekkoatletów jest to dość trudny proces, gdyż wymaga nie tylko ćwiczenia nowych technik, ale także oduczenia się starych.

W miarę jak stajemy się biegli w danej dziedzinie, obszary naszej pamięci z nią związane podlegają usprawnieniu. Coraz efektywniej wykorzystujemy uzyskane informacje, jak również coraz wydajnej wykonujemy czynności związane z określonymi zadaniami. To ważny element procesu uczenia się — bez niego jazda na rowerze po raz tysięczny byłaby tak samo trudna i wyczerpująca jak za pierwszym razem.

Wspomniane usprawnianie to naturalne błogosławieństwo w procesie uczenia się; stwarza jednak pewne trudności, jeśli chcemy niejako od nowa nauczyć się wykonywania określonych czynności. Gdy uczący się muszą zmieniać dotychczasowy sposób działania, trzeba poradzić sobie z faktem, że są już rozpędzeni. Poruszają się dość szybko w konkretnym kierunku, a wiele elementów procesu uległo automatyzacji.

AUTOMATYZACJA PROCESÓW: gdy dana czynność ulega automatyzacji, zlecasz realizację określonego zadania do tej części mózgu, która nie wymaga od Ciebie wiele świadomej uwagi.

Jeśli mamy do czynienia z nowym typem zadania, musimy uruchomić wiele zasobów w mózgu. Dla przykładu, gdy uczysz się jeździć na rowerze, musisz poświęcić sporo uwagi na utrzymanie równowagi.

Gdy dochodzisz do wprawy, nie przychodzą Ci do głowy myśli w rodzaju: „Przechylam się! Ludzie, co mam robić? Co robić?”. Twoje ciało automatycznie dostosowuje swoje położenie bez świadomej korekty, zaś Ty możesz się skupić na ważniejszych rzeczach: „O, #$%^@! Tej kłody nie było, kiedy tu ostatnio jechałem!”.

Ma to znaczny wpływ na uczenie się.

Wróćmy do naszego przykładu z Kim z początku rozdziału.

Scenariusz: Nauka nowych procedur

Kim planuje cykl kursów internetowych dla dużej międzynarodowej spółki, która niedawno połączyła się z mniejszym przedsiębiorstwem. Obydwie organizacje zamierzają wymienić przestarzałe oprogramowanie do dokonywania zakupów. Pracownicy mniejszej organizacji będą się również musieli zapoznać z procedurami stosowanymi w większej spółce.

Jak myślisz, kto będzie miał więcej trudności z nauką obsługi nowego systemu — grupa zaznajomiona z istniejącymi procedurami czy grupa ucząca się nowych procedur od podstaw?

— ZASTANÓW SIĘ, ZANIM UDZIELISZ ODPOWIEDZI —

Chociaż prawdopodobnie obie grupy będą miały trudności z obsługą nowego systemu, pracownicy mniejszego przedsiębiorstwa staną w obliczu dodatkowego wyzwania: będą się musieli nauczyć procedur zastępujących te, z którymi są już obeznani.

Wiedza, którą już posiadają, oraz dotychczasowe procedury utrudniają zdobycie nowej wiedzy i naukę nowych procedur. Czy zwróciłeś kiedyś uwagę na to, że obcokrajowcy mówiący w języku angielskim mają nienaturalny szyk zdania? Zjawisko to nosi nazwę interferencji językowej (chodzi o wpływ języka ojczystego). W rzeczywistości Twoja znajomość języka ojczystego zakłóca Twoją zdolność do posługiwania się drugim językiem.

Jeśli oczekujesz od swoich uczniów zmiany sposobu wykonywania określonych czynności, prawdopodobnie przyjdzie Ci zmierzyć się z problemem motywacji. W takim przypadku należy pamiętać o kilku sprawach.

Po pierwsze, zmiana to proces, a nie zdarzenie. Absolutnie nie należy oczekiwać od kogoś zmiany, jeśli tylko jednokrotnie wyjaśnimy, na czym polega nowa metoda. Wszyscy potrzebują czasu i wielu powtórzeń, aby osłabić dawne nawyki i jednocześnie wprowadzać oraz zachowywać nowe.

Po drugie, powracanie do starych nawyków i nie najlepszy nastrój są częścią tego procesu — nie oznaczają one, że zmiana się nie powiodła (choć i tak może się zdarzyć); są immanentną częścią nawet udanych zmian.

Niewłaściwe nawyki

Zdarza się, że ludzie mają wiedzę, umiejętności i motywację, a mimo to wciąż mogą występować braki. Dla przykładu nowy menedżer przekonuje się, że udzielanie rzetelnych informacji zwrotnych jest bardzo ważne i przynosi pożądane efekty, a mimo to ma poważne trudności z udzielaniem takich informacji, gdy zajdzie potrzeba, ponieważ nie wyrobił w sobie jeszcze odpowiedniego nawyku.

Większość z nas codziennie bardzo często kieruje się w swoich działaniach nawykami. Gdy wstaję rano, prawdopodobnie przez pierwsze pół godziny działam na autopilocie (wypuść psa, zrób kawę, umyj zęby itd.).

Problem z nieodpowiednimi nawykami polega na tym, że większość tradycyjnych metod nauczania daje w najlepszym wypadku mieszane rezultaty. Czy zdarzyło Ci się kiedyś powiedzieć:

Jeśli Ci się to przydarzyło, to wiesz dobrze, że zaliczają się one do haseł z kategorii „łatwiej powiedzieć, niż zrobić”. Zmiana nawyków nie przychodzi łatwo, niezależnie od tego, czy chcemy wyrobić w sobie nowe nawyki, czy też pozbyć się starych. W przypadku nawyków powinniśmy przyjąć określone podejście, które omówimy dalej.

Braki środowiskowe

Powiedzmy, że Twój uczeń zna dobrze drogę, jest w pełni przygotowany, w dobrej formie i chętny do wyjścia. Nic nie powinno go już teraz zatrzymać, prawda?

Czasami sama droga jest tak zawiła, że niełatwo odnieść sukces:

Braki środowiskowe albo wyzwania związane z określonym środowiskiem mogą przyjąć w organizacjach różne formy. Na przykład gdy oczekujesz od kogoś zmiany zachowania, czy dany proces edukacyjny wspiera tę zmianę?

Czy dostępne są materiały, odniesienia i pomoce wspierające ucznia, kiedy powróci on do swojego naturalnego środowiska pracy?

Czy uczniowie mają wszystko, czego potrzebują, w zakresie materiałów, zasobów i technologii?

Czy ludzie są nagradzani za dokonanie zmiany?

Czy zmiana jest wzmacniana w miarę upływu czasu?

Braki w komunikacji

Czasami niezadowalające wyniki w pracy nie wynikają z niewiedzy, a z nieprecyzyjnych poleceń lub wskazówek.

Nie jest to problem z wiedzą, tylko z komunikacją. Zdarza się to z różnych powodów; czasem osoba wydająca polecenia nie wie, czego oczekuje od podwładnych, lub nie wie, jaki cel chce im wyznaczyć.

Czasem natomiast osoba ta wie, jaki jest cel, ale nie umie tej wiedzy skutecznie przekazać.

Niekiedy polecenia są niezgodne z intencjami osoby, która je wydaje, i tak naprawdę chodzi jej o co innego.

Powiedzmy na przykład, że jeden z uczniów Alison wykorzystuje właśnie swoje świeżo nabyte umiejętności zarządzania projektami przy tworzeniu strony internetowej dla wujka, ale minęło już kilka tygodni i praca nie idzie najlepiej.

Zespół nie wyrabia się z terminami; osoba odpowiedzialna za grafikę nie może skończyć swojej roboty, a galeria zdjęć wygląda okropnie.

Czy oznacza to, że uczeń ten nie nabył niezbędnej wiedzy do zarządzania tym projektem? Może popełnia elementarne błędy mimo całej tej nauki?

Być może jego wuj jest tak zwanym trudnym klientem? Takim, który zapomina wspomnieć, że niedługo wyjedzie z kraju na miesiąc, który często zmienia zdanie, który na pierwszych spotkaniach nie napomyka nawet o jakiejkolwiek galerii zdjęć? Tak też może być.

Czy ma to związek z jakąkolwiek wiedzą na temat zarządzania projektem? Zdecydowanie nie, jednak braki w komunikacji często z zewnątrz tak właśnie wyglądają.

Często najlepszym rozwiązaniem jest udokumentowanie problemu i załagodzenie wszelkich sporów. Jeżeli możesz, postaraj się, by sytuacja nie dotknęła uczących się.

Rozpoznawanie i uzupełnianie luk

Podczas planowania trasy musisz zatem zadać sobie pytanie, jak będzie wyglądać podróż.

Wiedza

- Jakich informacji potrzebuje osoba ucząca się, aby osiągnąć sukces?
- Kiedy, podczas nauki, będą ich potrzebować?
- Wobec tego jaka forma informacji będzie najlepsza?

Wprawa

- Co powinni ćwiczyć uczniowie, aby nabyć potrzebne umiejętności?
- Jakie mają możliwości, aby to ćwiczyć?

Motywacja

- Jaki jest stosunek nauczyciela do zmiany?
- Czy będzie on przejawiał niechęć wobec zmiany kierunku?

Przyzwyczajenia

- Czy któreś z wymaganych zachowań są przyzwyczajeniami?
- Czy są jakieś przyzwyczajenia, których trzeba się pozbyć?

Komunikacja

- Czy cele zostały jasno przedstawione?

Pytania, które należy sobie zadać

Istnieje wiele strategii, które pomagają zidentyfikować luki. Na początek oto kilka z nich:

- Zapytaj: Co oni właściwie powinni z tym zrobić? (Jeżeli usłyszysz: „Muszą po prostu o tym pamiętać”, powtórz: „Dobra, ale co właściwie mają z tym zrobić?”).
- Poobserwuj zachowania początkującego i eksperta; zastanów się, jakie zauważyłeś różnice.
- Zastanów się, czy przy odpowiednio dużej motywacji dana osoba byłaby w stanie coś zrobić. Jeżeli odpowiedź jest twierdząca, problemem nie jest luka w wiedzy czy w komunikacji.
- Zadaj sobie pytanie: Czy jest coś — cokolwiek — co możemy zrobić (poza samymi szkoleniami), co zwiększyłoby szanse powodzenia?
- Zastanów się, czy zmieni to sposób, w jaki Twoi uczniowie w tej chwili podchodzą do problemu.
- Zastanów się, co się stanie, jeżeli ktoś popełni błąd.
- Zastanów się, jak wyglądałoby idealne rozwiązanie.
- Zastanów się, czy można oczekiwać, że komuś uda się za pierwszym razem, czy też potrzebna będzie praktyka i doświadczenie?

Przykłady

Spróbujemy zdiagnozować braki w kilku sytuacjach.

Przypadek pierwszy: Marianna

Marianna jest świeżo upieczonym kierownikiem działu IT. Bardzo dobrze radziła sobie jako doradca IT, teraz awansowała i ma pod sobą pięciu konsultantów.

Oddział ds. zasobów ludzkich wysyła ją na kurs o podstawach zarządzania, na którym uczy się ona wszystkiego o biurokracji niezbędnej do zarządzania pracownikami godzinowymi i o modelu coachingu, który pomoże jej w wyrażaniu jej odczuć oraz opinii na temat jej bezpośrednich raportów na czas.

Pierwsze tygodnie Marianny na nowym stanowisku nie są łatwe. Jest zalewana biurokracją i musi pracować naprawdę ciężko, by się ze wszystkim wyrobić. Inni kierownicy zdają się nie mieć z tym problemu, więc Marianna zastanawia się, co robi nie tak. Dwóch pracowników zaczyna się spóźniać do pracy, a ona nie chce zwracać im na to uwagi, bo obawia się, że wyszłaby na pewną siebie i apodyktyczną. Próbuje wykorzystać metodę coachingu, o której się uczyła, ale przynosi ona kiepskie rezultaty przy pierwszym z pracowników, a przy drugim w ogóle nie działa. Ponieważ Marianna ma tyle roboty, nie kończy już rozpoczętego procesu coachingu; i tak nie była pewna, czy to w ogóle coś daje.

Przełożony Marianny zdaje sobie sprawę, że ma ona pewne problemy, i planuje wysłać ją na kolejne szkolenia.

Z którą z luk mamy do czynienia w przypadku Marianny?

- Wiedza
- Wprawa
- Motywacja i nastawienie
- Przyzwyczajenia
- Otoczenie
- Komunikacja

— ZASTANÓW SIĘ, ZANIM UDZIELISZ ODPOWIEDZI —

Możemy być niemal stuprocentowo pewni, że nie jest to problem z wiedzą. Marianna wie, co powinna robić, ale potrzebuje praktyki pod okiem kogoś z doświadczeniem, aby nabyć wprawy, która pozwoli jej wykonywać obowiązki w wydajny sposób. Ma pewne luki w nastawieniu (brak pewności siebie) i w motywacji, które powodują, że niechętnie wykorzystuje nabytą wiedzę. Indywidualny trening z przełożonym prawdopodobnie da jej więcej niż kolejne szkolenia. Ponadto być może zmiana pewnych elementów otoczenia pomogłaby jej w dotrzymywaniu terminów w pracy biurowej.

Przypadek drugi: Marcus

Przypomnijmy sobie Marcusa, z którym spotkaliśmy się na początku tego rozdziału, i przyjrzyjmy się sytuacji, w której się znalazł.

Marcus prowadzi dwudniowe warsztaty na temat projektowania baz danych w nowej technologii. Odbywają się one po raz drugi; Marcus zamierza wprowadzić pewne poprawki, bo poprzednie zajęcia nie były wystarczająco zaawansowane. Po raz pierwszy w życiu prowadził taki kurs, więc nie wszystko poszło po jego myśli.

Przygotowując pierwsze warsztaty, Marcus poświęcił dużo czasu podstawom projektowania baz danych. Na podstawie materiałów ze swoich starych podręczników przygotował informacje o elementarnych zagadnieniach, na przykład o normalizowaniu baz danych.

Podczas zajęć okazało się jednak, że wielu z obecnych ma doświadczenie w projektowaniu baz i pojawili się tam przede wszystkim po to, by poznać wspomnianą nową technologię. Niektórzy mieli uwagi do pewnych funkcji oprogramowania i Marcus czuł się nieprzygotowany, kiedy zapytano go, dlaczego podjęte zostały takie, a nie inne decyzje na etapie projektowania tejże technologii.

Jakie luki musi uzupełnić Marcus, aby lepiej przygotować się do warsztatów?

- Wiedza
- Umiejętności
- Motywacja i nastawienie
- Nawyki
- Środowisko
- Komunikacja

— ZASTANÓW SIĘ, ZANIM UDZIELISZ ODPOWIEDZI —

Za pierwszym razem Marcus skupił się na podstawach projektowania baz danych, ale jego słuchacze byli z tym tematem już zaznajomieni. Mieli natomiast braki w wiedzy na temat nowego systemu; były też pewne problemy z motywacją i nastawieniem, które prawdopodobnie wynikały z tego, że uczestnicy byli zmuszeni robić coś w sposób inny od tego, do którego przywykli. Jeżeli Marcusowi uda się ich przekonać do nowych funkcji oprogramowania i pokazać, w jaki sposób mogą one być dla nich przydatne, jego drugie zajęcia prawdopodobnie pójdą znacznie lepiej.

Przypadek trzeci: Alison

Przypomnijmy sobie również Alison z początku tego rozdziału.

Alison pracuje jako kierownik projektu w firmie webmasterskiej. Niedawno zgodziła się poprowadzić zajęcia z zarządzania projektami dla studentów w szkole projektowania. Większość uczestników to studenci drugiego roku projektowania kreatywnego, w wieku około 18 – 19 lat. Udział w kursie jest obowiązkowy na ich kierunku.

O jakich brakach u swoich słuchaczy powinna pamiętać Alison?

- Wiedza
- Umiejętności
- Motywacja i postawa
- Nawyki
- Środowisko
- Komunikacja

— ZASTANÓW SIĘ, ZANIM UDZIELISZ ODPOWIEDZI —

Nie powinno być problemów z komunikacją, ale Alison będzie musiała nadrobić w zasadzie wszystkie inne braki. Uczestnicy tego kursu nie mają za dużo doświadczenia w pracy, które mogliby wykorzystać, i nie znają się wcale lub prawie wcale na zarządzaniu projektami. Będą musieli nabyć nowe umiejętności, by skorzystać z wiedzy, którą Alison im przekaże, a także będą potrzebować wsparcia w swoim otoczeniu. Biorąc pod uwagę, że udział w kursie jest obowiązkowy, a uczestnicy są studentami głównie sztuki i projektowania, Alison będzie się musiała zastanowić, jak zadbać o ich motywację i nastawienie.

Dlaczego to ma znaczenie

Kilka lat temu pracowałam nad ofertą dla potencjalnego klienta. Klient przyszedł do nas i powiedział, że mają w swojej firmie problem z dużą liczbą odchodzących pracowników. Żeby temu zaradzić, postanowiono zorganizować dla nich kurs historii firmy.

Zasugerowaliśmy delikatnie, że ten problem prawdopodobnie nie jest spowodowany nieznajomością historii firmy, i zaproponowaliśmy, że spróbujemy przyjrzeć się innym możliwym przyczynom.

Cóż, nie dostaliśmy tego zlecenia. No trudno.

W rozdziale 3. przyjrzymy się, jak wyznaczać trafne i osiągalne cele podczas nauki, jednak zanim zaczniesz się zastanawiać nad celami, musisz ustalić, jakie braki próbujesz uzupełnić albo jaki problem starasz się rozwiązać.

Jeżeli nie zaczniesz od braków, nie będziesz wiedział, czy Twoje działania edukacyjne doprowadzą do uzupełnienia braków. Możesz budować most wiszący nad dziurą w drodze albo próbować rozpiąć sześciometrowy most linowy nad Wielkim Kanionem. Jeśli nie dopasujesz swoich działań do potrzeb, kurs nie przyniesie oczekiwanych rezultatów.

Jednym z moich ulubionych klientów był zespół, który prowadził zajęcia w gimnazjum na temat spożywania alkoholu i zażywania narkotyków. Kiedy opowiadali o swoim pomyśle na te zajęcia, wytłumaczyli mi, że większość wcześniejszych warsztatów skupiała się na przekazywaniu faktów i informacji („To jest rurka do cracku. Crack jest zły”).

Ale czy komuś wydaje się, że powodem, dla którego dzieciaki sięgają po narkotyki, jest brak wiedzy na temat przyrządów do ich konsumpcji albo to, że nikt im nie powiedział, iż prochy są złe?

Zamiast tego zajęcia w tej grupie polegały głównie na ćwiczeniu, jak radzić sobie w trudnych sytuacjach towarzyskich, w których dostępne były narkotyki czy alkohol. Dzieciaki odgrywały scenki i przygotowywały skecze, po czym wspólnie zastanawiały się, jak się zachować w takiej sytuacji. Dzięki temu, że zajęcia skupiały się na rzeczywistych brakach (umiejętności radzenia sobie w kwestiach presji rówieśniczej), były one znacznie skuteczniejsze.

Jeżeli potrafisz zidentyfikować braki, jakiego są rodzaju i jak są duże, będzie Ci dużo łatwiej zaplanować skuteczne rozwiązania w nauczaniu.

Podsumowanie

- Efektywne zajęcia edukacyjne nie tylko poszerzają wiedzę uczniów, ale także pokazują, jak można tę wiedzę wykorzystać w praktyce.
- Niekiedy uczniowi brakuje głównie wiedzy na określony temat, jednak dużo częściej przekazywane informacje pomagają jedynie w rozwinięciu niezbędnych umiejętności.
- Zastanów się, czy w ogóle można oczekiwać od kogoś biegłości w jakiejś dziedzinie bez wcześniejszej praktyki. Większość z nas zgodzi się, że to raczej niemożliwe. Rozważ, jakie braki w umiejętnościach mają Twoi uczniowie. Przygotuj odpowiednie ćwiczenia, aby mieli możliwość nabycia niezbędnych umiejętności.
- Musisz rozważyć, jaką motywację i jakie nastawienie mają Twoi uczniowie. Jeżeli mają wiedzę niezbędną do rozwiązania jakiegoś problemu, to gdzie leży przyczyna ich niepowodzeń?
- Uczniom może być trudno przystosować się do zmian, ponieważ często kierują się wyuczonymi schematami lub nawykami, których muszą się pozbyć. Musisz o tym pamiętać i to zaakceptować, ponieważ jest to integralna część procesu zmiany.
- Uczeń potrzebuje wsparcia od środowiska. Prawdopodobieństwo sukcesu maleje, jeżeli uczeń napotyka przeszkody, próbując zastosować nowo nabytą wiedzę.
- Czasami problem leży nie w samym procesie nauki, a w niewłaściwym przekazie, komunikacji lub w tym, jak nauczyciel kieruje procesem nauczania. Rozpoznanie tego odpowiednio wcześnie oszczędzi Ci dużo niepotrzebnego wysiłku.
- Jeżeli dobrze zdefiniujesz swoje zadanie, będziesz w stanie znacznie lepiej zaprojektować proces nauczania. Zawsze dobrze jest zastanowić się głębiej nad problemem i jasno go zdefiniować, zanim zacznie się myśleć o możliwych rozwiązaniach.

Bibliografia

Ellickson P., McCaffrey D., Ghosh-Dastidar B., Longshore D., New Inroads in Preventing Adolescent Drug Use: Results from a Large-Scale Trial of Project ALERT in Middle School, „American Journal of Public Health” 2003, nr 93 (11), s. 1830 – 1836.

Song H., Schwarz N., If It’s Difficult to Pronounce, It Must Be Risky, „Psychological Science” 2009, nr 20 (2).