Projektowanie zielonych przestrzeni publicznych - ebook

OD AUTORKI

Świadome kształtowanie krajobrazu przyczynia się do humanizacji miast epoki postindustrialnej. Na nowo definiuje pojęcie przestrzeni przyjaznej człowiekowi. Ma wielki potencjał do zmiany otoczenia człowieka, dlatego staje się coraz ważniejszą dziedziną, która może przyczynić się do poprawy wielu globalnych problemów natury ekonomicznej, środowiskowej i społecznej. W wielu sytuacjach rola projektanta krajobrazu zostaje doceniona dopiero, gdy znajdzie rozwiązanie dla nagłego, bieżącego problemu. Dlatego przed tą profesją stoją wielkie wyzwania. Potrzebne są innowacje i szybkie reagowanie na zmiany zachodzące w środowisku. Projektanci tworzą rysunki, ale to zrealizowane projekty mają wpływ na jakość życia. Dlatego tak ważna jest czytelność przekazu dokumentacji projektowej, aby realizacja wizji była zgodna z zamierzeniem autora projektu.

Projekty związane z kształtowaniem krajobrazu różnią się skalą i zakresem. Wybór najlepszych rozwiązań dla dokumentacji założeń projektowych będzie zawsze sprawą indywidualną. Ważne jednak będą pewne ogólne zasady, przyjęte w branży budowlano-wykonawczej i zrozumiałe dla wszystkich uczestników procesu budowlanego. Celem książki było przedstawienie i przybliżenie czytelnikom tych ogólnych zasad.

Książka ma służyć zarówno do celów dydaktycznych, jako podręcznik akademicki, jak i pomoc dla profesjonalistów. Zwykle młodzi architekci poznają tajniki zawodu w pierwszej pracowni, gdzie odbywają praktyki lub staż zawodowy, ucząc się od bardziej doświadczonych pracowników. Ten proces nauki może różnić się w czasie w zależności od stopnia skomplikowania procesu projektowego. Książka ma stanowić wsparcie w tym procesie.WPROWADZENIE

Terapeutyczne właściwości krajobrazu to przedmiot badań wielu dyscyplin naukowych. Prowadzone przez wiele lat badania udowodniły, że wielkość parku miejskiego ma znaczenie, nie tylko pod względem ekologicznym, ale również dla zaspokojenia potrzeb rekreacji człowieka. Uzasadnione zatem jest podejmowanie tematu projektowania parków i ogrodów o zróżnicowanej wielkości w ujęciu hierarchicznym w skali miasta. W Polsce brakuje praktycznego modelu hierarchicznego parków i ogrodów terapeutycznych, który mógłby być wdrożony.

Ostatnie lata przyniosły zmianę nastawienia społeczeństwa do projektowania zielonych przestrzeni publicznych w mieście. Coraz więcej środków wydatkowanych w ramach budżetu obywatelskiego przeznaczonych jest na uzupełnianie oferty miejskich parków i skwerów. Zakładane są nowe parki kieszonkowe, uzupełniana jest infrastruktura rekreacyjna istniejących przestrzeni zielonych. Przy okazji tych ciekawych inicjatyw pojawiają się pytania, jak najlepiej zagospodarować przestrzeń terenu zieleni. Warto zastanowić się i wybrać rozwiązania, które mogą przyczynić się do poprawy jakości życia i zdrowia mieszkańców.

Pomimo wielu pozytywnych zjawisk, wciąż zbyt mała jest, nawet wśród projektantów i decydentów, świadomość społeczna znaczenia zakładania i utrzymywania parków miejskich wielkoobszarowych. Wciąż brakuje usystematyzowanej wiedzy na temat projektowania parków terapeutycznych o zróżnicowanej wielkości.

Książka poświęcona jest praktycznym aspektom wdrażania i stosowania terapeutycznych właściwości krajobrazu w projektowaniu zielonych przestrzeni publicznych. Została napisana na podstawie własnych doświadczeń, pracy zawodowej, studiów i wieloletnich badań autorki. Praca stanowi uzupełnienie pierwszej książki zawierającej wzorzec parku terapeutycznego, który ma ułatwiać projektowanie, modernizowanie i waloryzację parków miejskich. W tekście zawarto wskazówki praktyczne, aby umożliwić wdrożenie rozwiązań wspierających wykorzystanie leczniczych mechanizmów związanych z kontaktem z naturą. Umiejętnie zaprojektowane i utrzymywane zielone przestrzenie publiczne umożliwiają regenerację psychiczną i fizyczną, spotkania z drugim człowiekiem w bezpiecznym, neutralnym otoczeniu i promowanie aktywności fizycznej na świeżym powietrzu.

Powiązane dyscypliny – architektura, urbanistyka, kształtowanie krajobrazu i planowanie przestrzenne – dysponują potencjałem do rozwiązania wyzwań i problemów przestrzennych stojących przed współczesnymi społecznościami i narodami zarówno w skali lokalnej, jak i globalnej. Poprawna realizacja każdego projektu wymaga, aby był opracowany z zachowaniem standardów graficznych. W pracy zawarto rozdział poświęcony opracowaniu graficznemu projektów zielonych przestrzeni publicznych.CZĘŚĆ I
PROMOCJA ZDROWIA W PARKACH I OGRODACH PRZEGLĄD BADAŃ I TEORII

Kontakt z naturą a zdrowie człowieka

Wielkość parku ma znaczenie

Metody kształtowania przestrzeni sprzyjającej regeneracji psychicznej i fizycznej

Metody kształtowania przestrzeni sprzyjającej aktywności fizycznej

Metody kształtowania przestrzeni sprzyjającej promocji kontaktów społecznych

Tereny zieleni w mieście, w tym parki i ogrody, mają ogromny potencjał, jeśli chodzi o promocję zdrowia mieszkańców. Sjerp de Vries zwrócił uwagę na szereg obszarów potencjalnego wpływu natury na zdrowie człowieka, tj.: ochronę środowiska i tworzenie mikroklimatu, łagodzenie skutków stresu, stymulację aktywności fizycznej, tworzenie kapitału społecznego, satysfakcję z miejsca zamieszkania, zmniejszenie agresji (Vries 2010). Łagodzenie skutków stresu może wynikać z biofilii. Edward Osborne Wilson uważa, że jest to naturalny, wrodzony mechanizm, który powoduje, że w wyniku kontaktu z naturą następuje złagodzenie reakcji stresowej, odprężenie i zniesienie napięcia mięśni (Wilson 1984). Zgodnie z tą teorią potrzebujemy kontaktu z naturą niemalże tak samo, jak jedzenia i powietrza (Salingaros, Masden 2008, s. 63). Z drugiej strony badacze stwierdzili, że mechanizm biofilii rozumianej jako wrodzona skłonność do budowania więzi z naturą jest słaby i zależny od nabytego doświadczenia, nauki i oczekiwań społecznych (Beatley 2011).

Chociaż otoczenie nie jest lekiem w znaczeniu dosłownym, może być ono doświadczane w ten sposób przez indywidualną osobę. Terapeutyczne właściwości krajobrazu zależą w znacznym stopniu od kontekstu społecznego. Dlatego we współczesnym świecie zdefiniowanym przez technologie i maszyny, człowiek często nie jest świadomy, gdzie może znaleźć ukojenie (Salingaros 2008). Jak podaje Katarzyna Simonienko za Josephem B. Juhaszem (Simonienko 2021a,b), skutkiem oddzielenia od przyrody oraz doświadczenia wykorzenienia i wyobcowania, tak typowego dla mieszkańców dużych miast, jest depresja. Zasadnym jest zatem poszukiwanie sposobu na zapewnienie kontaktu z naturą tam, gdzie najbardziej go brakuje. Jak zauważył Stephen Kaplan (1995), przebywanie w naturalnym otoczeniu wpływa na regenerację psychiki, znużonej stresującymi sytuacjami i nadmiernym skupianiem uwagi. Znużonej psychice potrzebna jest miękka fascynacja, mimowolne skupianie uwagi na naturalnym krajobrazie, które nie wymaga żadnego wysiłku psychicznego (Li 2018, s. 120).

Udowodniono, że „naturalne” krajobrazy, szczególnie leśne, lepiej sprzyjają regeneracji psychicznej niż przestrzeń miejska (Ivarsson, Hagerhall 2008; Dentamaro i in. 2011). Praktykowany w Japonii od stuleci obyczaj shinrin-yoku „kąpieli leśnych” jest bardzo korzystny dla zdrowia (Park i in. 2010; Li 2018; Simonienko 2021b). Spacery w lesie mają pozytywny wpływ na dzieci. Mogą przyczynić się do lepszego rozwoju poznawczego, poprawy koncentracji i zdolności skupiania uwagi, co przekłada się na lepsze radzenie sobie z trudnościami życiowymi i mniejszą zapadalność na depresję w życiu dorosłym. Co więcej kontakt z naturą w okresie dziecięcym wpływa na korzystne zmiany morfologiczne w mózgu, zdrowy sen i lepszy apetyt. Badacze są zgodni, że deficytu w kontakcie z naturą w okresie dzieciństwa nie da się nadrobić w życiu dorosłym (Simonienko 2021a,b).

Kontakt z naturą osób dorosłych może przynieść lepsze zadowolenie z życia, poczucie relaksu i obniżony poziom stresu (Kahn 1999). Udowodniono, że spacer w lesie znacząco wpłynął na spadek poziomu cukru we krwi u diabetyków, więc może okazać się skutecznym wsparciem dla osób zmagających się z cukrzycą (Ohtsuka, Yabunaka, Takayama 1998). Lista schorzeń, w których mogą pomóc kąpiele leśne jest znacznie dłuższa i obejmuje:

infekcje, nadciśnienie tętnicze, cukrzycę, choroby zwyrodnieniowa kręgosłupa, choroby zwyrodnieniowe stawów, choroby nowotworowe, stany zapalne, astma, stany wymagające rekonwalescencji, np. pooperacyjne oraz wiele zaburzeń psychicznych: depresja, zespół stresu pourazowego, zespół lęku uogólnionego, zaburzenia adaptacyjne, ADHD, bezsenność, zespół przewlekłego zmęczenia, zespół wypalenia zawodowego, stany lękowe towarzyszące różnym chorobom psychicznym i somatycznym, uzależnienia (Simonienko 2021a,b).

Kolejnym obszarem korzystnego działania terenów zieleni w mieście jest stymulacja aktywności fizycznej. Frederic Law Olmsted uważał, że dobroczynny wpływ parków w mieście dotyczy zarówno pasywnej, jak i aktywnej rekreacji. Korzystne jest uspokajające zanurzenie się w naturze i wykonywanie ćwiczeń fizycznych. Regularne ćwiczenia mają bezpośredni wpływ na długofalowe zdrowie człowieka (Rosenblatt Naderi 2002). Takehito Takano, Keiko Nakamura i Masafumi Wanatabe udowodnili, że dobrze zaprojektowany system terenów zielonych, zachęcających do chodzenia, jest czynnikiem bezpośrednio wpływającym na wydłużenie życia seniorów (Takano, Nakamura, Watanabe 2002).

Bardzo ważna jest też wspólnototwórcza rola parków i ogrodów miejskich. Są to miejsca, gdzie możliwe są bierne kontakty społeczne, które są podstawą budowania kapitału społecznego. Dobrze działający park jest miejscem, gdzie ludzie czują się bezpiecznie i komfortowo, spotykając osoby, które pochodzą z różnych środowisk czy grup wiekowych i korzystają z przestrzeni w społecznie akceptowany sposób, np. spacerują, biegają, bawią się z dziećmi, grają w gry, wyprowadzają na smyczy psy. Sposób zagospodarowania parku ma bezpośredni wpływ na pobudzanie biernych kontaktów społecznych (Baranowski 2011). Przemyślany projekt parku daje szanse na promocję codziennych interakcji społecznych, a nawet bardzo powierzchowne powitania i rozmowy w parku, stanowią istotny element budowania więzi pomiędzy ludźmi (Vries 2010; Sullivan 2011). Piękne, zielone otoczenie miejsca zamieszkania czy pracy wpływa na tworzenie poczucia tożsamości i odpowiedzialności. Jakość przestrzeni wpływa na zmniejszenie agresji i wandalizmu (Kuo, Bacaicoa, Sullivan 1998; Kuo, Sullivan 2001; Kuo 2010; Garvin 2011).

1. Kontakt z naturą a zdrowie człowieka

Wilbert Gesler w połowie lat 80. opublikował definicję krajobrazów terapeutycznych, określając je jako miejsca gdzie „środowisko fizyczne, zabudowania, warunki społeczne i ludzka percepcja razem tworzą atmosferę sprzyjającą zdrowieniu” (Gesler 1993, s. 171; Williams 1998, s. 1193). Przykładem krajobrazu terapeutycznego może być Lourdes we Francji, czy Epidaurus w Grecji. Miejsca codziennej promocji zdrowia w mieście to przestrzenie publiczne, które łączą cechy krajobrazów terapeutycznych i korzystnie oddziaływują na zdrowie fizyczne, psychiczne i duchowe mieszkańców (Trojanowska, Sas-Bojarska 2018). Krajobrazy terapeutyczne to miejsca często spektakularnych uzdrowień, nawróceń i życiowych przemian. Kontakt z naturą jest jednak potrzebny codziennie. Możliwość takiego kontaktu dają spacery np. w lesie. Katarzyna Simonienko w swojej pracy Lasoterapia podaje siedem dróg oddziaływania kontaktu z lasem na zdrowie człowieka (tab. 1):

Tab. 1. Drogi oddziaływania lasu na zdrowie

--------------------- --------------------------------------------------------------------------------------------------
Droga oddziaływania Czynniki oddziaływania
Biochemiczna czynniki aerobiologiczne: fitoncydy, olejki eteryczne
Mikrobiologiczna mikroflora leśna, drobnoustroje glebowe
Percepcyjna kolor, światło, dźwięki, zapachy, dotyk, smak, fraktalność struktur, naturalne rytmy dnia i nocy
Fizyczna usłonecznienie, wilgotność, jonizacja powietrza, uziemnienie
Relacyjna relacje z innymi organizmami – troficzne, fizyczne, emocjonalne
Emocjonalna inspiracja twórcza, zachwyt, poczucie bezpieczeństwa, ukojenie
Duchowa poczucie obcowania z sacrum
--------------------- --------------------------------------------------------------------------------------------------

Źródło: Simonienko 2021a, s. 56.

Przy projektowaniu zielonych przestrzeni publicznych ważnym aspektem jest też zapewnienie wszystkim chętnym możliwości spędzania czasu wolnego na pracy ogrodniczej. Zauważono, że ludzie, którzy pracują społecznie przy utrzymaniu zieleni, z biegiem czasu stają się zdrowsi i szczęśliwsi niż osoby podejmujące inne prace społeczne (Montgomery 2015). Ważna może być rola dobroczynnej tlenowej bakterii glebowej Mycobacterium vaccae, która ma bardzo korzystny wpływ na człowieka. Zmiana sposobu użytkowania miejskich nieużytków na ogrody wspólnotowe wpływa pozytywnie na wszystkich – zaangażowanych tam wolontariuszy-ogrodników, ale też osoby, które będą tylko oglądać ich prace czy też efekty tych prac.

Podczas oglądania natury już po kilku minutach można zaobserwować reakcje fizjologiczne – relaksujące zmiany w aktywności elektrycznej mózgu, ciśnieniu krwi, akcji serca i napięciu mięśniowym (Ulrich 2008, s. 91). Odpowiada za nie mózg, który stymuluje wydzielanie hormonów i produkcję odpornościowych leukocytów (Kaplan 1995; Gerlach-Springs, Kaufman, Warner 1998; Sternberg 2010). Jednakże praca z przyrodą, sadzenie, pielenie, podlewanie itp., dają jeszcze lepsze efekty od samego oglądania. Kontakt z naturą jest najkorzystniejszy, kiedy angażuje wszystkie zmysły. Samo oglądanie lasu, np. na ekranie komputera czy na fotografii poprawia nastrój i stymuluje reakcję obronną, ale to za mało, aby całkowicie zrelaksowało się nasze ciało (Simonienko 2021a,b). Potrzebne są bodźce z zakresu innych zmysłów, ale również oddziaływanie fizykalne związków organicznych wdychanych z powietrzem, czy oddziałujących na powierzchnię ciała przez skórę. Doznania wzbogaca też zapach, smak i światło filtrowane przez korony drzew.

2. Wielkość parku ma znaczenie

W każdym mieście potrzebny jest hierarchiczny układ zieleni – parki kieszonkowe, dzielnicowe i wielkoobszarowe. Parki wielkoobszarowe są konieczne dla zapewnienia ochrony przyrody, jakości powietrza, wody i gleby, a także bioróżnorodności. Warto pamiętać, że bioróżnorodność jest korzystna dla człowieka – pozwala na zmniejszenie ryzyka chorób zakaźnych, zapewnia korzyści z bogatszej diety, ale też ma znaczenie kulturowe, społeczne i duchowe (Simonienko 2021a, s. 50 i 51). Aby skorzystać z dobroczynnego oddziaływania natury, trzeba wybrać się do lasu, gdzie produkowane przez rośliny olejki eteryczne stymulują układ odpornościowy. Piękno naturalnego krajobrazu otwartego jest warunkowane jego skalą. Wiele funkcji rekreacyjno-sportowych ma duże wymagania jeśli chodzi o rezerwy powierzchni terenowych, między innymi: ścieżki spacerowe krajobrazowe, trasy biegowe, trasy narciarskie, zespoły boisk sportowych pełnowymiarowych, zespoły obiektów do jazdy konnej, czy polany dla imprez masowych. Można je planować i projektować tylko na terenie parków wielkoobszarowych. Badanie korzyści zdrowotnych shinrin-yoku udowodniło, jak ważne są naturalne kompleksy leśne. Quing Li szacuje, że jeden wyjazd shinrin-yoku w miesiącu wystarcza dla podtrzymania wysokiej aktywności komórek układu odpornościowego (Li 2018). Dlatego nawet dziesięć parków kieszonkowych nie zastąpi jednego wielkoobszarowego o podobnej wielkości. Z drugiej strony nie wystarczy zbudowanie jednego dużego parku w centrum miasta. Przyroda musi stanowić nieodłączny element naszego otoczenia i naszej codzienności, musi być zespolona z urbanistyczną tkanką miast. Podstawowe znaczenie ma codzienny kontakt z naturą (Montgomery 2015). Oprócz parków wielkopowierzchniowych potrzebna jest również sieć parków kieszonkowych, skwerów i zieleńców połączonych zielonymi, uniwersalnie dostępnymi dla osób o szczególnych potrzebach, ulicami. Chodzi o to, aby zapewnić każdemu możliwość codziennego kontaktu z przyrodą w zasięgu nieuciążliwego spaceru. Frances Kuo (2010) zwraca uwagę, że wyzwaniem dla współczesnej urbanistyki i architektury krajobrazu nie jest „czy mieszkaniec może mieć regularnie dostęp do zielonych przestrzeni”, ale „czy faktycznie ma regularnie do nich dostęp”. Kontakt z zielonym otoczeniem, aby mógł wpływać korzystnie na stan zdrowia, musi być zapewniony codziennie. Frances Kuo wskazuje na następujące możliwości zwiększenia poboru „Witaminy G” (G od Green Environments, Maas 2008): „tworzenie jak największej ilości kontaktów z naturą, przybliżenie natury do ludzi i przybliżenie ludzi do natury” .

3. Metody kształtowania przestrzeni sprzyjającej regeneracji psychicznej i fizycznej

Zdaniem badaczy, miasta, które promują regenerację psychiczną, muszą spełniać kilka kryteriów (Roe, McCay 2021):

• zielone miasto,

• niebieskie miasto,

• miasto sensoryczne,

• miasto sąsiedzkie,

• miasto aktywne,

• miasto dające możliwość gry i zabawy,

• miasto dostępne.

Zielone miasto

Qing Li zadaje pytania:

Jeśli taki efekt wywołuje zwykły spacer na łonie natury, pomyśl, co by było, gdybyś mieszkał w pobliżu drzew? Jakie wsparcie przeciwnowotworowe otrzymałby twój organizm, gdybyś żył otoczony zielenią? (Li 2018, s. 97).

Ten sam autor wymienia też cechy ścieżki terapeutycznej służącej praktykowaniu shinrin-yoku – kąpieli leśnych (Li 2018, s. 147):

• łagodne nachylenie,

• szerokie szlaki,

• dobrze utrzymane i odpowiednio oznaczone trasy,

• brak zanieczyszczeń,

• duża odległość od drogi i hałasów ruchu ulicznego,

• strumień, wodospad, staw albo jezioro,

• różnorodna roślinność,

• dobre natężenie światła (w lesie nie panuje zbyt duży mrok),

• przynajmniej 5 kilometrów długości,

• duża liczba drzew, szczególnie zimozielonych,

• przewodnicy, terapeuci albo zarządcy lasu,

• toalety.

Można zauważyć, że są to cechy atrakcyjnego parku miejskiego, ale najłatwiej można je zapewnić w parku wielkopowierzchniowym, gdzie utrzymano fragment zwartego kompleksu leśnego.

Z kolei Patric Grahn wyodrębnił 8 cech terenów zielnych, które mogą być łączone w dowolny sposób (Stigsdotter, Grahn 2004; Stigsdotter 2005):

• Serene – spokój,

• Wild – dzikość,

• Rich in Species – bogactwo gatunków,

• Space – przestrzeń,

• The Common – otwarta zielona przestrzeń np. trawnik, łąka kwietna,

• The Pleasure Garden – bezpieczna, oddzielona przestrzeń ogrodu,

• Festive – miejsce spotkań,

• Culture – fascynacja historią miejsca.

Niebieskie miasto

Przegląd literatury prowadzi do wniosku, że obecność zieleni i wody jest nieocenioną cechą miejsc promocji zdrowia. Obecność wody została wymieniona przez badaczy jako jeden z najważniejszych elementów przestrzeni publicznych (Kaplan R., Kaplan S. 1989). Widoki wody postrzegane są jako atrakcyjne, fascynujące i pozytywne (Karmanov, Hamel 2008). Wymieniane są tutaj widoczne powierzchnie wodne – naturalne zbiorniki wodne, tj. rzeki, jeziora, linia brzegowa oraz sztuczne obiekty wodne, tj. fontanny, stawy, baseny itp.

Ludzie pozytywnie reagują na widok, dźwięki i zmienny ruch wody (White i in. 2010). Oddziaływanie obejmuje ekspozycję bierną – widok wody (np. zmieniające się kolory, migotanie słońca na tafli wody) i odgłosy wody (np. rozbijające się fale, szmer fontanny) oraz ekspozycję aktywną – dotknięcie wody (np. zanurzenie palców, stóp lub całego ciała podczas kąpieli).

Postrzeganie jakości wody warunkowane jest jej kolorem i przejrzystością. Ogólnie preferowany jest niebieski kolor wody, a mniej pożądany kolor żółty. Widok wody o kolorze błękitnym jest łączony z witalnością, energią, młodością i zdrowiem (Burmil, Daniel, Hetherington 1999).

Cenną wskazówką przy projektowaniu zielonych przestrzeni publicznych może być też ogólna preferencja naturalnych, meandrujących brzegów porośniętych roślinnością (Kaplan R., Kaplan S. 1989). Chociaż nie zawsze możliwe jest wykorzystanie naturalnych zbiorników wodnych w otwartych zielonych publicznych przestrzeniach miejskich, substytut można stworzyć za pomocą elementów otwartych systemów retencji wody deszczowej.

Miasto sensoryczne

Regeneracja psychiczna stymulowana jest przez oddziaływanie sensoryczne. Spójrzmy na poszczególne zmysły:

• Wzrok – konieczna jest wizualna różnorodność bo monotonia skłania do pesymizmu, lęków i depresji. Kolory mają udowodniony wpływ na samopoczucie ludzi.

• Słuch – naturalne i odbierane jako przyjemne dźwięki.

• Dotyk – wpływa na lepszy kontakt z otoczeniem, angażuje. Pozytywne oddziaływanie dotyku jest jednym z powodów popularności ogrodnictwa rekreacyjnego i terapeutycznego.

• Smak – przywołuje konotacje związane z tożsamością miejsca i jego kulturą, dostęp do świeżego, zdrowego jedzenia, np. lokalny rynek zdrowych niskokalorycznych produktów pozwala ograniczyć ryzyko otyłości.

• Zapach – te naturalne i związane z jedzeniem mogą przywoływać pozytywne emocje.

• Szósty zmysł – zmysł otoczenia. Zmysł czucia głębokiego, który pozwala na odczuwanie w jakim ułożeniu względem ośrodka grawitacyjnego znajduje się nasza pozycja ciała.

Miasto sąsiedzkie

Przyglądając się zagadnieniu projektowania przestrzeni sprzyjającej regeneracji psychicznej i fizycznej w skali miasta, warto zwrócić uwagę na problem przeludnienia. Gęsto zaludnione miasta są toksyczne w wymiarze społecznym. Zamieszkiwanie w ośrodku o dużej gęstości zaludnienia może przyczynić się do rozwoju różnych chorób: bezsenności, depresji, nadmiernej złości i nerwowości. Przebywanie w pobliżu zbyt dużej liczby osób nieznajomych powoduje poczucie niepewności społecznej i braku kontroli nad sytuacją (Montgomery 2015). Tymczasem właśnie te odczucia są niezwykle ważne. Łatwiej tolerować innych ludzi, jeżeli mamy pewność, że zawsze możemy i mamy gdzie od nich uciec (ibidem).

Charles Montgomery zwraca uwagę na związek pomiędzy projektami architektury mieszkalnej a chęcią uczestniczenia w życiu społecznym, co przekłada się na samoocenę zdrowia i poczucia szczęścia (ibidem). Najlepsze jego zdaniem są takie środowiska społeczne, w których mamy swobodę podejmowania decyzji co do tego, czy zbliżyć się do innych, czy też oddalić, czyli niewysoka zabudowa oferująca gradację przestrzeni od prywatnej, przez półprywatną i półpubliczną do publicznej, a więc od sypialni przez salon, ganek, osiedle i dzielnicę aż po centrum miasta. Zaburzenie tej hierarchii prywatności może doprowadzić, szczególnie w przypadku osób, którym trudniej nawiązywać kontakty społeczne, do irytacji, wyobcowania aż po całkowitą izolację i niechęć do sąsiadów (ibidem). Wnioski nasuwają się same: park publiczny powinien oferować miejsca do odpoczynku w ciszy i samotności.

Miasto aktywne

Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) zaleca przynajmniej 150 minut umiarkowanych ćwiczeń w tygodniu, a 60 minut aktywności fizycznej codziennie (WHO 2011). Dzieci i młodzież powinni poświęcić codziennie przynajmniej 60 minut na umiarkowane ćwiczenia fizyczne celem promocji własnego zdrowia (Baran i in. 2020). Aktywność fizyczna przekłada się na lepsze samopoczucie fizyczne.

Miasto aktywne to nie tylko aktywność fizyczna, ale też możliwość rozwoju osobistego dzięki działaniom centrów aktywności lokalnej, domów kultury, bibliotek i innych obiektów oferujących kursy, szkolenia, spotkania i szeroko rozumiane działania włączające mieszkańców. Chodzi o aktywizację wszystkich grup wiekowych i zapobieganie wykluczeniu społecznemu. Miejscem dla tego typu aktywności mogą być zielone przestrzenie publiczne.

Miasto dające możliwość gry i zabawyPRZYPISY

Praktyka projektowa w biurach projektów w Polsce i w USA oraz w firmach budowlanych i instytucjach samorządowych.

Studia na Wydziale Architektury, Środowiskowe Studium Doktoranckie na Wydziale Inżynierii Lądowej i Środowiska, staże badawcze na Uniwersytecie Paryskim – Sorbonie.

M. Trojanowska, Parki i ogrody terapeutyczne, Warszawa 2017.

Katarzyna Simonienko (2021a) podaje też reakcje obserwowane w organizmie po 15 minutach kąpieli leśnych: wzrost aktywności komórek odpornościowych, niższy poziom cytokin zapalnych, znacząco niższy poziom kortyzolu i adrenaliny, niższe ciśnienie i tętno krwi, niższa aktywność kory mózgowej, niższy poziom hemoglobiny glikowanej i średni poziom glukozy we krwi, mniejsze subiektywne odczucie bólu, poprawa głębokości i jakości snu. Ważna jest indywidualna wrażliwość na relacje z naturą. Im bardziej ktoś jest otwarty na jej kojący wpływ, tym efekty będą lepsze.