Przepis na mordercę - ebook

NOTA OD­AU­TOR­SKA

Ostrze­że­nie do­ty­czące za­war­to­ści książki: prze­moc, mor­der­stwa, po­rwa­nia, na­pa­ści o pod­łożu sek­su­al­nym, prze­moc do­mowa (rów­nież wo­bec dzieci i zwie­rząt), sek­sizm / mi­zo­gi­nia, ra­sizm, zdro­wie psy­chiczne.

Ni­niej­sza książka jest za­pi­sem mo­jej pracy obej­mu­ją­cej kon­takty z przed­sta­wi­cie­lami wy­miaru spra­wie­dli­wo­ści, ofia­rami dra­stycz­nych prze­stępstw oraz bru­tal­nymi prze­stęp­cami. Roz­mowy zre­la­cjo­no­wa­łam na pod­sta­wie na­grań i za­pi­sów, a je­śli te źró­dła były nie­do­stępne, od­two­rzy­łam ich treść na pod­sta­wie do­ku­men­ta­cji kon­tek­sto­wej i wła­snych wspo­mnień.

Nie­które opisy są bar­dzo pla­styczne, ale nie pró­bo­wa­łam ich ce­lowo ubar­wiać ani nada­wać im sen­sa­cyj­nego wy­dźwięku. Z roz­my­słem sta­ra­łam się do­cho­wać wier­no­ści fak­tom i nie ba­ga­te­li­zo­wać praw­dzi­wej na­tury zbrodni ani po­wo­do­wa­nych przez nią ura­zów. Mam szczerą na­dzieję, że ta książka nie po­zwoli nam za­po­mnieć o ofia­rach i po­może upa­mięt­nić oraz uho­no­ro­wać tych, któ­rych hi­sto­rie przed­sta­wiono na ko­lej­nych stro­nach.1

ZEW FBI

Jako dok­to­rantka zgłę­bia­jąca za­gad­nie­nia opieki nad cho­rymi psy­chicz­nie mia­łam sporą wprawę w ana­li­zo­wa­niu ciem­nej strony ludz­kiej na­tury. Fa­scy­no­wał mnie ludzki umysł, jego funk­cjo­no­wa­nie i za­bu­rze­nia mo­gące pro­wa­dzić do za­cho­wań skraj­nych. Sęk w tym, że w la­tach sie­dem­dzie­sią­tych, erze nie­skry­wa­nego sek­si­zmu sta­no­wią­cego osnowę kul­tury, męż­czyźni na kie­row­ni­czych sta­no­wi­skach zby­wali moje za­in­te­re­so­wa­nia, okre­śla­jąc je jako „fazę”, „no­winkę” lub, co było naj­gor­sze, jako „słod­kie”. W tam­tej epoce ko­biety za­in­te­re­so­wane opieką nad cho­rymi miały się mie­ścić w ste­reo­ty­pie „sio­stry”: la­leczki w wy­kroch­ma­lo­nym far­tu­chu, nie­ska­zi­tel­nym czepku i śnież­no­bia­łych pod­ko­la­nów­kach. Na­szą war­tość mie­rzono nie­za­wod­no­ścią wy­ko­ny­wa­nia po­le­ceń le­ka­rza, a nie na­szym wła­snym wkła­dem. Nie umia­łam tak funk­cjo­no­wać i chcia­łam coś zmie­nić. Co wię­cej, za­mie­rza­łam to zro­bić na wła­snych za­sa­dach, nie zwa­ża­jąc na ana­chro­niczne ocze­ki­wa­nia kie­ro­wane od dawna pod ad­re­sem ko­biet.

Nie na­le­ża­łam do osób idą­cych na ła­twi­znę. Abs­tra­hu­jąc od ba­rier kul­tu­ro­wych, mu­sia­łam po­go­dzić się z tym, że pie­lę­gniar­stwo psy­chia­tryczne było kon­cep­cją sze­rzej nie­znaną. Jako wy­od­ręb­niona dzie­dzina we­szło do ka­nonu for­mal­nej edu­ka­cji pie­lę­gniar­skiej w 1955 roku wsku­tek za­koń­cze­nia II wojny świa­to­wej i wzro­stu za­po­trze­bo­wa­nia na wy­kwa­li­fi­ko­wa­nych spe­cja­li­stów, któ­rzy ob­ję­liby opieką we­te­ra­nów zma­ga­ją­cych się z pro­ble­mami psy­chicz­nymi. Zwa­żyw­szy na to, że pie­lę­gniar­stwo jako kie­ru­nek stu­diów po­zwo­liło uzy­ski­wać ty­tuły na­ukowe za­le­d­wie kilka lat wcze­śniej, nim sama zro­bi­łam dy­plom, by­łam jedną z nie­licz­nych spe­cja­li­stek w słabo po­zna­nej dzie­dzi­nie, roz­bit­kiem na nie­zba­da­nym lą­dzie.

Pierw­sza spo­sob­ność po­mocy pa­cjen­tom z za­bu­rze­niami psy­chicz­nymi nada­rzyła się wów­czas, gdy w ra­mach pracy dy­plo­mo­wej by­łam za­trud­niona w szpi­talu sta­no­wym Spring Grove w sta­nie Ma­ry­land. To był duży ośro­dek, lecz od­działy psy­chia­tryczne były sta­now­czo prze­peł­nione i nie­do­fi­nan­so­wane, więc za­pew­niono mi swo­bodę pracy z „pa­cjen­tami, któ­rym we wła­snej oce­nie mo­głam naj­szyb­ciej po­móc”. Z po­czątku naj­bar­dziej po­cią­gały mnie chore psy­chicz­nie pa­cjentki. Szybko zro­zu­mia­łam, że więk­szość tych ko­biet nie uro­dziła się z za­bu­rze­niami psy­chicz­nymi, nie roz­wi­nęły się one rów­nież w okre­sie doj­rze­wa­nia. Wspól­nym mia­now­ni­kiem był gwałt. Te ko­biety za­ata­ko­wano, po czym pa­dły ofiarą styg­ma­ty­za­cji i zo­stały zmu­szone sa­mo­dziel­nie ra­dzić so­bie z traumą okrut­nych do­świad­czeń. Mo­gły za­cho­wać mil­cze­nie albo ry­zy­ko­wać, że zo­staną ob­cią­żone winą za spro­wo­ko­wa­nie bru­tal­nej na­pa­ści. Nie umiały unieść cię­żaru, który co­raz moc­niej je przy­gnia­tał, aż wresz­cie kom­plet­nie za­ła­mane lą­do­wały w psy­chia­tryku.

Moją szcze­gólną uwagę zwró­ciła jedna z nich. Na­zy­wała się Ma­ria i miała dwa­dzie­ścia parę lat. Mąż roz­wiódł się z nią tuż po tym, jak zo­stała zgwał­cona. Gdy ją po­zna­łam, ca­łymi dniami krą­żyła po dłu­gich, wy­ło­żo­nych drew­nem szpi­tal­nych ko­ry­ta­rzach, za­cie­ra­jąc ręce i coś do sie­bie mam­ro­cząc. Od nie­zli­czo­nych kro­ków pa­cjen­tów sze­ro­kie so­snowe de­ski wy­bla­kły, przy­bie­ra­jąc gdzie­nie­gdzie nie­bie­skawy od­cień. Cho­dzi­łam obok niej, oka­zu­jąc wspar­cie i li­cząc na to, że wresz­cie się przede mną otwo­rzy. Trwało to kilka ty­go­dni, cho­dziła co­raz szyb­ciej i co­raz bar­dziej mu­sia­łam się sprę­żać, żeby do­trzy­mać jej kroku, aż wresz­cie któ­re­goś dnia na­chy­li­łam się, chcąc usły­szeć, co też ona wła­ści­wie mam­ro­cze. Spoj­rzała wprost na mnie i ki­piąc jak czaj­nik, wy­rzu­ciła z sie­bie:

– Prze­stań za mną ła­zić, cho­lerna ruda wiedźmo!

Wro­słam w zie­mię. Bo na­gle do mnie do­tarło. Aż do­tąd nie przy­szło mi na myśl, że dwie osoby mogą tak róż­nie in­ter­pre­to­wać wy­da­rze­nia, każda z ra­dy­kal­nie od­mienną wi­zją świata. Są­dzi­łam, że moje to­wa­rzy­stwo jest dla niej po­cie­chą, tym­cza­sem moja bli­skość i nie­zmor­do­wany upór oka­zały się prze­ja­wem agre­sji. Zro­zu­mia­łam, że ta dy­na­mika, tyle że znacz­nie bar­dziej na­si­lona, jest naj­istot­niej­szym ele­men­tem in­te­rak­cji na­zna­czo­nych prze­mocą. Tak bar­dzo skon­cen­tro­wa­łam się na prze­ży­ciach ofiary, że nie wzię­łam pod uwagę na­past­nika. Od­su­nę­łam go na mar­gi­nes jako osobę okrutną, do­mi­nu­jącą lub zwy­czaj­nie chorą. Do­tarło do mnie, że je­śli chcę zro­zu­mieć na­turę zbrodni, mu­szę do­strzec za­równo ofiarę, jak i sprawcę: dwie po­łówki tej sa­mej hi­sto­rii. Mu­sia­łam zro­zu­mieć, dla­czego prze­stępcy za­cho­wy­wali się tak, a nie ina­czej. Co działo się w ich gło­wach, gdy do­ko­ny­wali nie­wy­obra­żal­nych zbrodni?

Do­świad­cze­nie z Ma­rią oka­zało się w mo­jej ka­rie­rze punk­tem zwrot­nym. W ko­lej­nych ty­go­dniach prze­sta­wi­łam się na pracę z pa­cjen­tami od­działu psy­chia­trycz­nego, a kon­kret­nie tej jego czę­ści, w któ­rej prze­by­wali oskar­żeni ocze­ku­jący na roz­pa­trze­nie ich sprawy przez sąd. Wielu z nich miało na kon­cie po­ważne prze­stęp­stwa w ro­dzaju na­pa­ści o pod­łożu sek­su­al­nym lub gwałtu, dla­tego le­ka­rze nie po­świę­cali im wiele uwagi, a już na pewno nie roz­ma­wiali z nimi o ich zbrod­niach. To tylko przy­da­wało im w mo­ich oczach atrak­cyj­no­ści. Chcia­łam wie­dzieć, co sprawcy są­dzą na te­mat wła­snych czy­nów i ich ofiar i spraw­dzić, czy zdo­łają mnie cze­goś na­uczyć. Żeby było ja­sne: nie za­mie­rza­łam ich re­so­cja­li­zo­wać, do­strze­głam na­to­miast szansę roz­woju racz­ku­ją­cej psy­cho­lo­gii kry­mi­nal­nej, moż­li­wość uzy­ska­nia wie­dzy, która mo­gła się oka­zać po­mocna ofia­rom. Nie mia­łam nic do stra­ce­nia, za­czę­łam się z nimi spo­ty­kać. Pod­czas roz­mowy po­słu­gi­wa­łam się kwe­stio­na­riu­szem, który po­zwa­lał sku­pić się na do­świad­cze­niach z okresu dzie­ciń­stwa i do­ra­sta­nia, co skła­niało mo­ich roz­mów­ców do zre­la­cjo­no­wa­nia po­peł­nio­nych zbrodni wła­snymi sło­wami.

Moje za­in­te­re­so­wa­nie i ob­rana me­toda pro­wa­dze­nia ba­dań chyba za­sko­czyły męż­czyzn, z któ­rymi roz­ma­wia­łam, bo­wiem od chwili przy­ję­cia na od­dział trak­to­wani byli jak pa­riasi. Jed­nak gdy za­czy­nali się otwie­rać – cza­sem ostroż­nie, nie­kiedy z roz­ba­wie­niem, by­wało, że agre­syw­nie, gdy jesz­cze raz mi­nuta po mi­nu­cie prze­ży­wali po­peł­nione prze­stęp­stwa – za­cho­wy­wali się do pew­nego stop­nia po­dob­nie. Wszy­scy wpa­try­wali się we mnie z uwagą, cze­ka­jąc, jak za­re­aguję na ma­ka­bryczne szcze­góły opi­sy­wa­nych przez nich zbrodni. Chcieli spraw­dzić, czy za­cznę się wier­cić. Spra­wiało to wra­że­nie dziw­nej, lecz wła­ści­wie uni­wer­sal­nej ob­se­sji na punk­cie kon­troli. U wszyst­kich zdia­gno­zo­wano taką czy inną cho­robę psy­chiczną – schi­zo­fre­nię, de­pre­sję psy­cho­tyczną, co­kol­wiek z ka­ta­logu po­pu­lar­nych dia­gnoz bę­dą­cych uży­teczną ety­kietą sto­so­waną w od­nie­sie­niu do słabo ro­zu­mia­nych scho­rzeń – jed­nak by­łam prze­ko­nana, że w grę wcho­dzi coś jesz­cze. Coś, co warto zgłę­bić.

Za­in­try­go­wało mnie to. Czu­łam, że stoję u progu prze­ło­mo­wego od­kry­cia, które mo­głoby wy­ja­śnić dy­na­mikę re­la­cji łą­czą­cych ofiary i prze­stęp­ców. Wła­śnie cze­goś ta­kiego szu­ka­łam: pracy, która po­zwo­li­łaby mi coś zmie­nić. Moi ko­le­dzy byli nie­za­in­te­re­so­wani. Lek­ce­wa­żyli prze­moc na tle sek­su­al­nym jako nie­przy­zwo­itą, do­ty­czącą mar­gi­nal­nej czę­ści spo­łe­czeń­stwa lub kwe­stię ko­biecą, któ­rej nie na­le­żało po­ru­szać. Jakby w żad­nym stop­niu nie do­ty­czyła męż­czyzn.

Cał­ko­wi­cie roz­mi­jali się z fak­tami. Gwałt to jedno z czte­rech naj­po­waż­niej­szych prze­stępstw z uży­ciem prze­mocy w Sta­nach Zjed­no­czo­nych. Skala pro­blemu była ogromna, bo tylko w 1970 roku zgło­szono 37 990 przy­pad­ków, a po­tę­go­wał ją brak te­ra­pii dla ofiar zma­ga­ją­cych się z psy­chicz­nymi kon­se­kwen­cjami gwałtu.

– Nie do­strze­ga­cie istoty sprawy – mó­wi­łam za każ­dym ra­zem, gdy mnie zby­wali. – To szansa po­zna­nia uni­kal­nego ludz­kiego za­cho­wa­nia, któ­rego nikt do­tąd nie zba­dał. Nie­od­kryty ląd. Spo­sob­ność zro­bie­nia cze­goś, co jest jed­no­cze­śnie ważne i do­bre.

Wszy­scy od­po­wia­dali tak samo:

– Daj spo­kój. Warto ry­zy­ko­wać ka­rierę za­wo­dową? Nie chcesz do­stać etatu na uczelni?

Nie mie­ściło mi się to w gło­wie. Ci spe­cja­li­ści – z wie­loma się przy­jaź­ni­łam, z wie­loma pra­co­wa­łam na co dzień i uwa­ża­łam ich za au­to­ry­tety w dzie­dzi­nie psy­chia­trii – przy­czy­niali się do po­głę­bia­nia styg­ma­ty­za­cji, z którą za­mie­rza­łam się roz­pra­wić. Nie ro­zu­mieli albo nie chcieli zro­zu­mieć. Tak czy ina­czej je­dy­nie po­gar­szali sprawę.

*

Uzmy­sło­wie­nie so­bie tego miało dla mnie zna­cze­nie prze­ło­mowe. Gdy zro­zu­mia­łam, że moi ko­le­dzy ze szpi­tala ni­gdy nie pojmą, jak ogromne zna­cze­nie ma uważne przyj­rze­nie się tego ro­dzaju za­cho­wa­niom, rzu­ci­łam pracę i we­szłam na nową ścieżkę ka­riery na­uko­wej. Wie­dzia­łam, jak istotna jest te­ra­pia in­dy­wi­du­alna, moje plany jed­nak za­kła­dały do­pro­wa­dze­nie do zmiany ca­łego sys­temu. Ocze­ki­wa­łam znie­sie­nia ba­rier blo­ku­ją­cych ofia­rom do­stęp do le­cze­nia i wspar­cia, na ja­kie za­słu­gi­wały. Me­todą osią­gnię­cia celu było wej­ście w świat aka­de­micki. Dzięki temu mo­głam kon­ty­nu­ować ba­da­nia nad peł­niej­szym zro­zu­mie­niem psy­chiki gwał­ci­cieli. Po­wstały wa­runki do zmiany kul­tu­ro­wego wzorca, który sprzy­jał na­ra­sta­niu tego ro­dzaju prze­stęp­czo­ści, a także re­formy ar­cha­icz­nej men­tal­no­ści, która upar­cie ka­zała wi­nić ofiarę.

Pa­cjentki ze szpi­tala sta­no­wego Spring Grove na­uczyły mnie, jak ważne jest po­strze­ga­nie ofiary i sprawcy jako dwóch po­łó­wek tej sa­mej hi­sto­rii, na­to­miast pa­cjenci, co zro­zu­mia­łam ja­kiś czas póź­niej, po­ka­zali mi, jak ważny jest aspekt kon­troli. To wła­śnie za sprawą kon­troli, czy ra­czej po­czu­cia jej braku, tak mało ko­biet zgła­szało na­paść po­li­cji lub mó­wiło o swo­jej trau­mie. To dla­tego mimo upływu dzie­się­cio­leci nikt nie pod­wa­żył bez­sen­sow­nej psy­cho­ana­li­tycz­nej teo­rii prze­mocy sek­su­al­nej – po­wszech­nie po­dzie­la­nego prze­ko­na­nia, że po­wo­dem gwałtu jest strój ko­biety lub fan­ta­zja o by­ciu gwał­coną. Kon­trola owo­co­wała styg­ma­ty­za­cją, styg­ma­ty­za­cja zaś zmu­szała do mil­cze­nia. I nikt nie py­tał, co o tym wszyst­kim są­dzą ofiary.

Ta­kimi wła­śnie po­bud­kami kie­ro­wa­ły­śmy się ra­zem z Lyndą Ly­tle Holm­strom, uru­cha­mia­jąc in­ter­dy­scy­pli­narny pro­jekt ba­daw­czy kon­cen­tru­jący się na re­ak­cjach ofiar na gwałt. Lynda była so­cjo­lożką, po­zna­łam ją wkrótce po ob­ję­ciu sta­no­wi­ska wy­kła­dow­czyni na Wy­dziale Pie­lę­gniar­stwa Psy­chia­trycz­nego Bo­ston Col­lege. Ce­lem na­szych ba­dań było zro­zu­mie­nie emo­cjo­nal­nej traumy bę­dą­cej kon­se­kwen­cją prze­mocy sek­su­al­nej – traumy utrzy­mu­ją­cej się czę­sto dłu­żej niż urazy fi­zyczne. Mia­ły­śmy na­dzieję, że na­sze ba­da­nia po­mogą le­ka­rzom roz­po­zna­wać i dia­gno­zo­wać traumę bę­dącą skut­kiem gwałtu, a także zwięk­szą do­stęp­ność po­mocy dla ofiar. Oto na­sza me­toda w prak­tyce: Gdy od­dział ra­tun­kowy Szpi­tala Miej­skiego w Bo­sto­nie przyj­mo­wał zgwał­coną ko­bietę, dzwo­niła do nas pie­lę­gniarka od­po­wie­dzialna za kwa­li­fi­ko­wa­nie przy­pad­ków i mo­gły­śmy od razu po­roz­ma­wiać z pa­cjentką. Na­sze po­dej­ście do pro­wa­dze­nia ba­dań było jak na tamte czasy nie­kon­wen­cjo­nalne. Za­miast wcią­gnąć do współ­pracy znaczną liczbę ba­da­czy, któ­rzy bez­dusz­nie ana­li­zo­wa­liby ofiary gwał­tów, jakby były pod­zbio­rami da­nych, spo­ty­ka­ły­śmy się z pa­cjent­kami na ich wa­run­kach, czę­sto w za­pew­nia­ją­cych względną in­tym­ność po­ko­ikach od­działu ra­tun­ko­wego. Każdą z nich trak­to­wa­ły­śmy in­dy­wi­du­al­nie. Opo­wia­dały nam swoje hi­sto­rie, my zaś ofe­ro­wa­ły­śmy im do­radz­two kry­zy­sowe; w tym okre­sie nie­wiele ofiar mo­gło li­czyć na tak spe­cja­li­styczną opiekę. Wy­miana była bar­te­rem – nie pła­ci­ły­śmy ofia­rom i nie by­ły­śmy opła­cane za na­sze usługi – jed­nak wie­dza uzy­ski­wana przez obie strony była bez­cenna. Sto­so­wane przez nas po­dej­ście po­zwa­lało na­wią­zać bliż­szą re­la­cję z ofia­rami i na­zwać – po raz pierw­szy w hi­sto­rii – psy­chiczny uraz ofiar na­pa­ści sek­su­al­nej jako ze­spół stresu po­ura­zo­wego po gwał­cie (ang. rape trauma syn­drome). A co naj­waż­niej­sze: to dzia­łało. Ogó­łem prze­pro­wa­dzi­ły­śmy wy­wiady ze stu czter­dzie­stoma sze­ścioma oso­bami w wieku od trzech do sie­dem­dzie­się­ciu trzech lat i zgro­ma­dzi­ły­śmy dwa ty­siące dzie­więć­set stron no­ta­tek, które na­le­żało upo­rząd­ko­wać, ska­ta­lo­go­wać, prze­ana­li­zo­wać i zin­ter­pre­to­wać. Od­da­ły­śmy ofia­rom głos.

W 1973 roku opu­bli­ko­wa­ły­śmy na­sze od­kry­cia w „Ame­ri­can Jo­ur­nal of Nur­sing” pod ty­tu­łem The Rape Vic­tim in the Emer­gency Ward (Ofiara gwałtu w szpi­tal­nym od­dziale ra­tun­ko­wym). W 1974 roku w „Ame­ri­can Jo­ur­nal of Psy­chia­try” uka­zał się nasz ar­ty­kuł Rape Trauma Syn­drome, który po­zwo­lił nam wyjść poza dzie­dzinę pie­lę­gniar­stwa i do­trzeć do spe­cja­li­stów za­in­te­re­so­wa­nych psy­chia­trią. Jed­nym z naj­waż­niej­szych wnio­sków pły­ną­cych z na­szego ba­da­nia było od­kry­cie, że prze­moc sek­su­alna wiąże się nie tyle z sek­sem, ile z po­trzebą wła­dzy i kon­troli. To no­wa­tor­skie poj­mo­wa­nie sy­tu­acji ofiary od­biło się sze­ro­kim echem. Umoż­li­wiło sys­te­mową le­gi­ty­mi­za­cję traumy ofiar i uto­ro­wało drogę ku po­pra­wie ich trak­to­wa­nia przez wy­miar spra­wie­dli­wo­ści. Zmu­siło sys­tem opieki zdro­wot­nej do re­ago­wa­nia na po­trzeby zgwał­co­nych, a sądy do spraw­niej­szego pro­ce­do­wa­nia spraw o gwałt. Ni­gdy nie przy­szło mi do głowy, że na­sze ba­da­nie bę­dzie miało tak da­le­ko­siężne skutki, tym­cza­sem na­brało ta­kiego roz­ma­chu, że wy­wró­ciło do góry no­gami sys­te­mowe wy­obra­że­nia o prze­mocy sek­su­al­nej, a do tego nadało bieg mo­jej ka­rie­rze.

Dzięki niemu za­in­te­re­so­wało się mną FBI.

*

Pod ko­niec lat sie­dem­dzie­sią­tych FBI od­no­to­wało szybki wzrost liczby prze­stępstw sek­su­al­nych. Ana­liza no­wych tren­dów i opra­co­wy­wa­nie środ­ków za­po­bie­gaw­czych na­le­żały do za­dań Biura, więc gdy lo­kalna po­li­cja uto­nęła w la­wi­nie zgło­szeń, a prze­moc na tle sek­su­al­nym przy­brała roz­miary epi­de­mii, FBI miało zna­leźć re­me­dium. Się­gnięto po zwy­kłą pro­ce­durę: przy­dzie­lono agen­tom z Wy­działu Szko­leń Aka­de­mii FBI za­da­nie prze­szko­le­nia po­li­cji w ca­łym kraju, tak by funk­cjo­na­riu­sze le­piej ro­zu­mieli ta­kie prze­stęp­stwa i od­po­wied­nio na nie re­ago­wali. Trend uznano za przej­ściowy, nie­mniej po­ja­wiły się pro­blemy. Nikt z Aka­de­mii FBI nie spe­cja­li­zo­wał się w prze­mocy na tle sek­su­al­nym. Ża­den z agen­tów nie miał wy­kształ­ce­nia ani wie­dzy, które po­zwo­li­łyby mu wy­po­wia­dać się na te­mat mo­le­sto­wa­nia, gwał­tów, za­bójstw o pod­łożu sek­su­al­nym czy re­la­cji łą­czą­cych spraw­ców z ofia­rami. Agenci zwy­czaj­nie nie umieli pod­jąć tych kwe­stii, a tym bar­dziej ni­kogo prze­szko­lić.

Pra­cow­nicy Biura nie mieli wy­star­cza­ją­cej wie­dzy, lecz aż na­zbyt spre­cy­zo­wane ocze­ki­wa­nia, więc wy­słano uak­tu­al­nione po­le­ce­nie do Wy­działu Szko­leń, nie po­zo­sta­wia­jąc cie­nia wąt­pli­wo­ści: prze­moc na tle sek­su­al­nym sta­no­wić bę­dzie od tej pory obo­wiąz­kowy ele­ment wszyst­kich kur­sów. Po­le­ce­nie do­tarło do no­wego agenta BSU na­zwi­skiem Roy Ha­zel­wood, ten zaś wspo­mniał o te­ma­cie no­wych szko­leń pod­czas kursu ne­go­cja­cji z po­ry­wa­czami, który pro­wa­dził w 1978 roku dla po­li­cji Los An­ge­les; przy­znał wów­czas, że jego wie­dza o gwał­tach jest zni­koma, i szybko prze­szedł do in­nych kwe­stii. Zda­rzało mu się prze­śli­zgi­wać nad roz­ma­itymi za­gad­nie­niami i do­tych­czas nie pro­wo­ko­wało to ko­men­ta­rzy, lecz tym ra­zem było ina­czej. Pod ko­niec kursu jedna z po­li­cjan­tek, która w week­endy pra­co­wała jako pie­lę­gniarka na od­dziale ra­tun­ko­wym miej­sco­wego szpi­tala, po­de­szła do Ha­zel­wo­oda i opo­wie­działa mu o pew­nym ar­ty­kule wy­ja­śnia­ją­cym fi­zyczną i psy­chiczną na­turę prze­mocy sek­su­al­nej. Przy­szło jej do głowy, że przed­sta­wione w nim wnio­ski mogą oka­zać się uży­teczne w spra­wach, o któ­rych wspo­mniał. Ha­zel­wood się za­in­te­re­so­wał. Po­my­ślał, że ma szansę uzy­skać peł­niej­szy wgląd w za­gad­nie­nie, któ­rego chyba nikt w FBI nie ro­zu­miał. Po­pro­sił po­li­cjantkę o szcze­góły i ty­dzień póź­niej do­stał pocztą ko­pię ar­ty­kułu mo­jego współ­au­tor­stwa.

Je­sie­nią 1978 roku sku­pia­łam się na wy­kła­dach i ba­da­niach. Była po­łowa wrze­śnia, se­mestr le­d­wie się za­czął, a ja pra­co­wa­łam nad no­wym pro­jek­tem, któ­rego ce­lem było opi­sa­nie sy­tu­acji ofiar za­wału mię­śnia ser­co­wego i psy­cho­spo­łecz­nego ry­zyka zwią­za­nego z ich po­wro­tem do pracy. Usły­sza­łam pu­ka­nie do drzwi i do ga­bi­netu zaj­rzała moja asy­stentka. Ktoś chciał roz­ma­wiać ze mną przez te­le­fon.

– Pro­szę za­pi­sać, kto to, od­dzwo­nię póź­niej – po­wie­dzia­łam, nie pod­no­sząc głowy. – Je­stem te­raz bar­dzo za­jęta.

Moja asy­stentka nie ru­szyła się spod drzwi, wy­raź­nie czu­łam na so­bie jej spoj­rze­nie, wresz­cie wy­szep­tała:

– My­ślę, że po­winna pani ode­brać. To FBI.

Bez wąt­pie­nia zdo­łała wzbu­dzić moje za­in­te­re­so­wa­nie. Ski­nę­łam głową, po­pro­si­łam, żeby wy­szła, i po­woli pod­nio­słam słu­chawkę.

– Halo?

W słu­chawce roz­legł się sta­now­czy głos czło­wieka na­wy­kłego do wy­da­wa­nia po­le­ceń.

– Dzień do­bry, mówi agent spe­cjalny Roy Ha­zel­wood. Czy roz­ma­wiam z dok­tor Ann Bur­gess?

– Tak.

– Czy to pani na­pi­sała ar­ty­kuł za­ty­tu­ło­wany Ofiara gwałtu w szpi­tal­nym od­dziale ra­tun­ko­wym?

– Ow­szem.

– Do­sko­nale. Mam na­dzieję, że nie prze­szka­dzam. Chciał­bym po­roz­ma­wiać z pa­nią o spe­cy­fice pani pracy.

Po tej wstęp­nej pre­zen­ta­cji służ­bowy ton Ha­zel­wo­oda nieco zła­god­niał, a jego wy­po­wiedź na­brała pre­cy­zji. Był przy­ja­zny, ale sta­ran­nie wa­żył słowa. Mó­wił dłu­gimi, nie­spiesz­nymi zda­niami, które zda­wały się okrą­żać wnio­sek, do któ­rego zmie­rzał. Z po­czątku nie ro­zu­mia­łam, co skło­niło go do wy­szu­ka­nia mo­jego nu­meru te­le­fonu. Kilka mi­nut za­jęło mu wy­ja­śnie­nie, jak na­tknął się na mój ar­ty­kuł, przez ko­lejne kilka wy­łusz­czał po­wody, dla któ­rych zde­cy­do­wał się za­dzwo­nić.

– Wi­dzi pani, na­wet w in­sty­tu­cji dys­po­nu­ją­cej tak znacz­nymi za­so­bami jak FBI zda­rza się nam szu­kać spe­cja­li­stycz­nej wie­dzy na ze­wnątrz, gdy pró­bu­jemy po­sze­rzyć per­spek­tywę. Mamy kło­pot ze zro­zu­mie­niem no­wych zja­wisk zwią­za­nych z prze­mocą sek­su­alną, o któ­rych wspo­mniała pani w swoim ar­ty­kule. Pew­nie dla­tego, że nie­wiele osób mówi otwar­cie o swo­ich do­świad­cze­niach. Sęk w tym, że chyba pod­cho­dzimy do pro­blemu z nie­wła­ści­wej strony. Ana­li­zu­jemy sta­ty­styki, które po­zwa­lają nam okre­ślić roz­miary zja­wi­ska. Pani udało się zba­dać pro­blem od strony lu­dzi, a mnie in­te­re­suje, jak pani to zro­biła. Chciał­bym, by przy­je­chała pani do Qu­an­tico z wy­kła­dem na te­mat swo­ich ba­dań. My­ślę, że nasi agenci mo­gliby zy­skać w ten spo­sób cenną wie­dzę o sy­tu­acji ofiar i spraw­ców prze­stępstw sek­su­al­nych.

Za­wa­ha­łam się. Do tej pory roz­ma­wia­łam o swo­ich ba­da­niach głów­nie z pie­lę­gniar­kami i per­so­ne­lem ośrod­ków in­ter­wen­cyj­nych – oso­bami udzie­la­ją­cymi po­mocy zgwał­co­nym. Grupy zło­żone z sa­mych ko­biet chło­nęły ten te­mat, bo ro­zu­miały moją pracę i mnie samą. Wie­działy do­sko­nale, dla­czego jako stu­dentka pie­lę­gniar­stwa po skoń­czo­nej zmia­nie w szpi­talu po­śpiesz­nie prze­cho­dzi­łam przez park Bo­ston Com­mon, by zdą­żyć do aka­de­mika przed zmro­kiem. Nie mu­sia­łam tłu­ma­czyć, jak bar­dzo się wy­stra­szy­łam, gdy któ­re­goś wie­czoru z bocz­nej alejki wy­szła grupa na­sto­lat­ków. Mło­dzi męż­czyźni za­częli mnie na­pa­sto­wać; ma­cali mój cze­pek, chwy­cili mnie za ra­mię. Na szczę­ście zdo­ła­łam się oswo­bo­dzić. Nie by­łam pewna, czy grupa zło­żona z sa­mych męż­czyzn za­re­aguje tak samo. Cie­ka­wość wzięła jed­nak górę.

– Do­brze, agen­cie Ha­zel­wood – po­wie­dzia­łam. – Pro­szę mi prze­fak­so­wać szcze­góły. Chęt­nie się prze­ko­nam, jak FBI szkoli agen­tów z prze­stępstw sek­su­al­nych.

------------------------------------------------------------------------

Za­pra­szamy do za­kupu peł­nej wer­sji książki

------------------------------------------------------------------------