Przerwa na życie - ebook

I

– Podaj mi szal – powiedziała babka.

Magdalena wstała leniwie z fotela i okryła plecy babki miękką tkaniną, której kolorowe pasy przypominały jej swetry dzieciństwa. Matka wydobywała je ze starego kosza na strychu i pruła podczas długich wieczorów wojennych. Wspomnienia ratowały ją przed rzeczywistością, Magdalena wiedziała o tym tylko z opowiadań, z owych radosnych strzępków zdań, w których po długiej rozłące przekazuje się sobie niepotrzebną i zużytą już przeszłość. Zagłębiła się znów w fotelu i podciągnąwszy kolana pod brodę patrzyła na pokreślone pstrymi pasmami plecy babki. Starała się wyobrazić sobie wojenną ciszę tego domu. Marzyła o niej przez wszystkie lata zanurzone w burzliwy zgiełk hotelu dla cudzoziemców w małym bawarskim mieście. Ten szal, którym matka okryła ją, gdy dotarła do domu po długiej wędrówce, był dla niej najpierw ciszą, a dopiero potem ciepłem. Zapragnęła dotknąć go teraz i przechyliwszy się ku fotelowi babki pogładziła czubkami palców miękką wełnę. Babka uniosła znad książki pytające oczy.

– Co to znaczy? – mruknęła, zsuwając okulary na czubek nosa, aby lepiej móc się jej przyjrzeć.

– Głaszczę szal, babciu – Magdalena parsknęła młodym, szczęśliwym śmiechem, a gdy spojrzenie babki nie traciło nic ze zdziwienia, umilkła szybko i pokornie.

– Przepraszam – powiedziała cicho i przymknęła oczy. Czuła się zawstydzona radością, jak uczniak przyłapany na ściąganiu. Nie umiała lekcji, należało ją sobie przypomnieć – w resztówce babki gospodarzyli chłopi i Zygmunt nie wracał z Londynu. Ale kroki matki, krzątającej się w kuchni, jej głos strofujący nową pomocnicę domową, nasłuchiwanie telefonu od ojca, który miał zwyczaj zawiadamiania, że skończył operować i wychodzi ze szpitala – to wszystko było już wystarczającym powodem do odkrywania w sobie całych pokładów szczęścia, doskonałego szczęścia odzyskanej codzienności.

Ostatecznie Stawówkę i tak w końcu rozparcelowaliby Żydzi za długi, brat pozbija polskie podkówki na londyńskim asfalcie i wróci któregoś pięknego dnia na łono rodziny. Może tylko ten mały własny smutek, wciąż ukrywany nawet przed sobą, nie stanie się tak szybko przeszłością. Ocalenie rodziców i domu, który przy ustronnej ulicy Saskiej Kępy cierpliwie przeczekał wojnę, było wystarczającym cudem, nie należało oczekiwać od losu niczego więcej.

Wciąż jednak ze swej pozycji obserwacyjnej w fotelu nie przestawała śledzić ścieżki. Stamtąd od furtki poprzez ogród mógł nadejść listonosz. Codziennie o tej godzinie warowała pod oknem jadalni – niby to dotrzymując towarzystwa babce – a nieśmiała nadzieja śpiewała w jej sercu. Od furtki do stopni ganku prowadził szpaler bzów obsypanych młodymi liśćmi. Gdy Magdalena mrużyła powieki, ścieżka wydawała się zielonym przedłużeniem rzęs.

Na górze odezwał się młotek szewca Grzesika.

Babka odłożyła książkę.

– Jezus Maria! – jęknęła. – Już zaczyna! Że też nas musiało spotkać coś takiego.

Magdalena milczała. Znała ten odgłos. Przez długie wieczory Belgowie mieszkający na drugim piętrze hotelu Frau Hochmeier naprawiali Niemkom obuwie za odcinki z Rauchkarty. Ich niestrudzone dłonie wbijały gwóźdź za gwoździem w obcasy zdarte na ostrych podalpejskich drogach. Nie potrafiła uwolnić się od konieczności liczenia uderzeń młotka, gdy leżała na łóżku w ciemnym pokoju, a każdy gwóźdź zdawał się wwiercać w jej czaszkę. Teraz jednak wspomnienie przywołane za sprawą pracującego na górze szewca przywiodło inne wspomnienie i nadzieję, że za chwilę drewniane schody zatrzeszczą pod znajomymi krokami i gdy drzwi się otworzą, a ktoś na progu wymówi jej imię, umilkną wszystkie niepotrzebne odgłosy świata.

– Muszą przecież gdzieś mieszkać – powiedziała łagodnie do babki.

– Ale dlaczego u nas? – parsknęła. – Dlaczego u nas? Ludzie, którzy nie rozumieją, że twój ojciec musi mieć spokój, nie mogą rządzić krajem!

Na progu stanęła matka.

– Słyszycie? – zapytała unosząc głowę ku sufitowi, skąd dochodziło postukiwanie. – Oszalejemy! Oszalejemy we własnym domu. Jeśli ojciec nie potrafi tej sprawy załatwić, ja będę musiała się do tego zabrać.

– Nic nie zrobisz – powiedziała Magdalena z perswazją.

– Nic nie zrobię? – matka zapaliła papierosa i przysiadłszy na brzegu fotela wyciągnęła daleko przed siebie swoje długie, wciąż jeszcze bardzo piękne nogi. – Zobaczymy! – dorzuciła mściwie.

Pod oknem rozległ się tupot wielu małych stóp, rozkrzyczana gromada przedarła się przez bzy i pognała ścieżką ku ulicy. Po chwili tylko nie domknięta furtka kołysała się w zawiasach.

– Stratują ogród! Przecież nie można dopuścić do tego, żeby wszystko zniszczyli – babka podniosła się z fotela i ruszyła do okna.

– Zostaw! – powstrzymała ją córka. – Pokażą ci język.

– Język?

– Tak, na razie tylko język. Mnie to wczoraj spotkało, kiedy usiłowałam im wytłumaczyć, że mogą się bawić na ulicy. Ustawili się w rząd i Wywalili języki do pasa.

– Ilu ich było?

– Bo ja wiem? Czwórka naszych z góry i tabun kolegów.

– To Magdalena powinna z nimi walczyć.

– Dziękuję. Babcia myśli, że mnie nie pokażą języka?

– Mogłabyś ich przepędzić. I tak masz za mało ruchu. Nic by ci się nie stało, gdybyś ruszyła się z tego fotela i pobiegała po ogrodzie.

– Nie mam zamiaru uganiać się za łobuzami – Magdalena czuła się dotknięta. – Trzeba po prostu kupić siatkę i zamknąć im wejście do ogrodu.

– Musimy tak chyba zrobić – westchnęła matka. – Powiem Andrzejowi, to się tym zajmie.

– Ten się wam udał! – babka zagłębiła się z powrotem w fotelu. Wzięła z kasetki papierosa i przez chwilę umieszczała go starannie w srebrnej cygarniczce. Magdalena patrzyła na jej ruchliwe palce, czekając, co dalej powie. – Ten się wam udał! – powtórzyła. – Andrzej i Andrzej! Na twoim miejscu nie robiłabym z zięcia chłopca na posyłki.

– Z przyszłego zięcia – sprostowała Magdalena z udaną wesołością.

– Cóż chcesz? – matka zaciągnęła się dymem. – Andrzej wchodzi za pięć dni do naszej rodziny, a oprócz tego znam go prawie od dziecka.

– Chciałaś powiedzieć, że prawie od dziecka stara się o Magdalenę.

– Przynajmniej wiem, za kogo wychodzi. Nie zniosłabym myśli, że jakiś obcy człowiek zabiera mi córkę. – Umilkła, Magdalena wpatrywała się w nią czujnie.

– Tak, moja droga – westchnęła babka – ale tylko obcy ludzie stanowią dla nas jakąś atrakcję.

Matka spłoszyła się. Uwaga babki wydała jej się wysoce niewłaściwa, usiłowała przekazać jej to spojrzeniem, ale starsza pani z niezmąconą pogodą ciągnęła dalej:

– Mąż, który jest obcym człowiekiem, budzi w nas przez dłuższy czas miłe zaciekawienie. Jest to jakby posiadanie zabawki, której nie rozkręciło się jeszcze do końca. Tymczasem Andrzeja Magdalena potrafi rozkręcić i złożyć z powrotem nawet po ciemku. To będzie nudne.

Matka wstała i przeszła się po pokoju. Magdalena przyglądała się jej z zainteresowaniem. Lubiła, kiedy nie zgadzały się z babką.

– To wszystko są głupstwa – powiedziała matka przystając. – Ostatecznie Magdalena ma już dwadzieścia pięć lat. Ja w jej wieku byłam matką dwojga dzieci.

– I co ci z tego przyszło? W gruncie rzeczy jesteś bardziej dziewiętnastowieczna niż ja. To twoje „ja w jej wieku”...

– Boże! Kłócimy się o drobiazgi, a nikt z nas nie myśli o tym, że znowu nam kogoś dokwaterują, gdy Magdalena przeniesie się do siebie.

– No tak – krzyknęła babka – może jeszcze jednego szewca?

– Gdyby to było konieczne – powiedziała cicho Magdalena, podnosząc na matkę oczy – mogłabym zostać tutaj.

Spojrzały na nią zdumione.

– Jak to: zostać? – spytała matka.

– No, moglibyśmy mieszkać na razie osobno. Andrzej u siebie, a ja tutaj.

– Biedne dziecko! – powiedziała babka.

– Andrzej nigdy na to się nie zgodzi. Czekał na ciebie dosyć długo. Mógł sobie przecież kogoś znaleźć, kiedy byłaś w Niemczech. A kochał cię wciąż, gdy wróciłaś.

Magdalena uśmiechnęła się.

– Trudno było mnie nie kochać. Każdy miałby prawo nazwać go ostatnim łotrem, gdyby mnie wtedy nie kochał. Nie miałam paznokci, przesłuchanie na gestapo...

– Tylko nie zaczynaj znów tej historii – babka zatkała sobie uszy palcami. – W każdej rozmowie potraficie dojść do tego tematu. Słuchać wprost nie można. Ostatecznie trudno – z ciekawością czy bez ciekawości każde małżeństwo staje się w końcu tylko przymusowym pobytem w tym samym pensjonacie. Przyzwyczaisz się.

– A osobne mieszkanie wybij sobie z głowy – matka uważała rozmowę za skończoną. – Może uda się nie wymeldowywać cię przez jakiś czas od nas. A teraz chodź i zobacz, jak się robi sos na dziko. Pokazuję Marysi – możesz się nauczyć przy tej okazji.

– Mama sobie naprawdę wyobraża, że ja będę sama gotowała?

– Może się zdarzyć. Choćbyśmy nawet wszyscy nie stali się nędzarzami, to co zrobisz, jeśli dostaniesz takie cielę jak Marysia?

– Będziemy jadać w restauracji. Zresztą przysięgam mamie, że Andrzej nie znosi sosu na dziko.

– On gotów w ogóle wyrzec się jedzenia, żeby ci sprawić przyjemność.

– Straszna dupa! – powiedziała babka.

Patrzyły na siebie przez chwilę milcząc, a potem wybuchnęły gwałtownym, niepohamowanym śmiechem. Matka opadła z powrotem na fotel i kołysząc się w przód i w tył chichotała jak pensjonarka. Babka wyciągnęła chusteczkę z kieszeni i wycierała załzawione od śmiechu oczy.

– Trzy małe dziewczynki! Trzy małe dziewczynki! – powtarzała Magdalena, klaszcząc w dłonie. Zerwała się ze swego miejsca i krążyła między babką i matką całując je raz po raz. – Boże, jakże ja kocham te dwie nieznośne starsze panie!

Listonosza zobaczyła dopiero wtedy, gdy stał już przed oszklonymi drzwiami werandy. Podbiegła do nich, zanim odezwał się dzwonek.

Babka i matka umilkły równocześnie, jak wyłączona nagle płyta. Magdalena czuła nieomal, jak obydwie wstrzymują oddech, śledząc jej ruchy, gdy otwiera drzwi i wyciąga rękę do listonosza. Dla nich mógł to być przede wszystkim list od Zygmunta. Dla niej – jeszcze i ten drugi.

Ale była to lakoniczna depesza do profesora z zawiadomieniem o zjeździe naukowym w Gdańsku.

Okazały tak wyraźne rozczarowanie, że młody listonosz, który z szacunku dla dywanu zatrzymał się przy progu, uważał za stosowne zażartować:

– Jutro będzie list, na który panie czekają.

– Chyba pan sam go napisze – odparła babka. Podeszła do kredensu i opuściła klapę baru. Przez chwilę patrzyła na rząd butelek odbijających w wyłożonych lustrem ściankach baru swoje kolorowe grzbiety. – Napije się pan? – zapytała.

Listonosz w milczeniu przełknął ślinę.

Babka napełniła dwie głębokie kryształowe czarki pachnącą ziołami, ciemną jak noc świętojańska angosturą.

– Zimno! – powiedziała, podając jedną z nich listonoszowi. – Koniec kwietnia, a zimno.

Magdalena lubiła patrzyć, jak babka podnosząc do góry kieliszek mruży na chwilę oczy, aby z bliska, wyostrzonym spojrzeniem zbadać kolor i przeżroczystość alkoholu. Przełykała go potem szybko i sprawnie, jak fornal.

– Musiała mama wyjeżdżać z tą wódką! – syknęła córka po wyjściu listonosza.

– Moja droga – babka cicho i starannie zamykała bar. – Musisz się z tym liczyć, że oni to lubią. Oni to bardzo lubią! Trudno – trzeba iść razem z ludem, takie czasy. Zapewniam cię, że w Stawówce nie pijałam nigdy wódki z listonoszami. A tutaj cóż? – ty jesteś chora na serce, a Magdalenie jednak nie wypada.

Ostry dźwięk naczynia tłuczonego w kuchni zdradził jakieś zamyślenie Marysi, nagłe i głębokie, którego ofiarą padały raz po raz ocalałe dotąd części serwisu.

– Jak wszystko wytłucze, kupię blaszane talerze i będzie spokój. – Matka skierowała się do kuchni. Połajanie Marysi było jedyną rekompensatą za poniesioną stratę. Od progu jeszcze zapytała: – Skąd ten telegram?

– Z Gdańska.

– Ojciec będzie wściekły. Ni stąd, ni zowąd tłuc się do Gdańska. Że też nie mogli o nim zapomnieć!

– Cóż chcesz? Łuminiecki jest jeden w Polsce! – Babka po rozparcelowaniu Stawówki doszukiwała się panicznie nowego splendoru dla rodziny w naukowej sławie zięcia. – Łuminiecki jest jeden! – powtórzyła, otulając się ciaśniej szalem, jakby to stwierdzenie nie było jednak w stanie obudzić w niej ciepłej otuchy. Młotek szewca Grzesika znów odezwał się na górze.

Wbrew obawom profesor ucieszył się z zaproszenia. Nie był jeszcze po wojnie w Gdańsku, ponadto miał nadzieję spotkać na zjeździe wielu kolegów i znajomych.

Roztrząsali te sprawy przy obiedzie, gdy Magdalena powiedziała nagle

– Weź mnie z sobą!

– Co ty mówisz? – spytała matka.

– Mogłabym przecież pojechać z ojcem.

– Po co?

Profesor jadł szybko zupę, unosząc nieco górną wargę, aby nie dotykać krótko przystrzyżonych wąsów.

– A dlaczegóż by właśnie nie? – spytał podnosząc oczy. – Dlaczego nie miałaby ze mną pojechać?

Matka przestała jeść i odsunęła talerz.

– Teraz? Na pięć dni przed ślubem?

– No właśnie! – Magdalena plasnęła w dłonie. – Należy nam się z ojcem taka kawalerska podróż! – Patrzyła na ojca przechyliwszy nieco głowę, z zalotnym prawie błaganiem w oczach, z góry wiedząc, że nie jest jej w stanie niczego odmówić.

– Ależ oczywiście – powiedział. – Należy nam się taka kawalerska podróż.

Magdalena zerwała się i zaczęła go całować po karku, po siwych, ale wciąż jeszcze bardzo gęstych włosach, po kołnierzu marynarki, aż wreszcie odsunął ją i trzymał daleko od siebie wyciągniętymi rękoma.

– Pobrudzisz mi marynarkę! – wołał.

– Moja pomadka nie plami, też coś – autentyczny Factor! Niech tatuś spyta Andrzeja, nie dał się chyba oszukać. – Magdalena usiadła na swoim miejscu i na serwetce wypróbowywała trwałość pomadki.

– Nie, to przecież szaleństwo! – Matka nie uważała sprawy za załatwioną. – Tyle rzeczy jest jeszcze nie przygotowanych, a ty masz zamiar sobie wyjechać.

– Przygotuje się po ślubie – powiedziała Magdalena. – Uśmiechała się do matki roziskrzonymi oczyma, wciąż przekonana, że wszyscy zachwyceni są jej młodą obecnością w tym domu, gdzie tak długo trwała martwa cisza oczekiwania.

– Ale sama powiesz o tym Andrzejowi.

– Oczywiście, że mu powiem – potwierdziła bez entuzjazmu.

Matka przestała oponować, to było najważniejsze. Spoglądała wprawdzie w stronę babki, jakby szukając sprzymierzeńca dla resztek swego oporu, ale stara pani jadła z oczyma utkwionymi w talerz. Wciąż dopisywał jej świetny apetyt.

Andrzej przyszedł wieczorem.

Zjawił się, jak zwykle, nienagannie zakochany, dobrze wygolony i pachnący solidną wodą kolońską. Jego spodnie były bez zarzutu wyprasowane, a czubki butów lśniły jak dwa lusterka. Zdawał wprawdzie jeszcze ostatnie egzaminy, ale nie przeszkadzało mu to w prowadzeniu małej firmy budowlanej, zajmującej się remontowaniem zniszczonych domów. W ocalałych bramach kamienic, na parterach, dźwigających nad sobą czerwoną ceramikę murów przewiewnych i kruchych, powstawały pod kielniami murarzy Andrzeja małe sklepiki, bary i owocarnie, przez które przepływała co dzień głodna i obdarta, ale z każdym dniem liczniejsza ludność stolicy. Była to bez wątpienia praca prawie że patriotyczna, i Andrzej nie zapominał o tym aspekcie swojej działalności. Mógł wreszcie wydawać ze spokojem sprawiedliwie zarobione pieniądze, co – uważał – należało mu się po różnego rodzaju katzenjammerach, których pod tym względem musiał doznawać podczas okupacji.

Andrzej jest konkretem – myślała Magdalena patrząc, jak rysuje na kartce papieru rozstawienie mebli w ich przyszłym mieszkaniu. Było całkowicie wybudowane przez niego, a więc nie podlegało kwaterunkowi. Dlatego mogli dysponować aż trzema pokojami, które Andrzej urządzał według swego gustu i według swoich – niemałych – możliwości. Wodziła uważnie wzrokiem za ołówkiem, który posłuszny i pewny w jego palcach kreślił linie ich przyszłego życia na dziewięćdziesięciu metrach kwadratowych przestrzeni. To on dawał jej to wszystko. Wraz z „wyłączonym” mieszkaniem stwarzał jej możność wyłączenia się z tej ogólnej szarzyzny i ciasnoty, która zamykała się nad nimi jak szklany klosz. Andrzej był konkretem! Trzeba go było kochać, szanować i cenić.

– Pianino postawimy tutaj, tak? – powtórzył z naciskiem. – O czym ty myślisz? – zapytał podnosząc oczy.

Usiłowała się uśmiechnąć. Wciąż nie miała odwagi mu powiedzieć. Siedzieli sami w jadalni, rodzice i babka wynieśli się do siebie – była pewna, że nie zjawią się przez cały wieczór.

– Ależ tak – potwierdziła skwapliwie – to jest najlepsze miejsce dla pianina.

– A wiesz, co będzie wisieć nad nim?

– No?

– Zgadnij!

– Skądże mogę wiedzieć?

– Prawdziwy Makowski. Rysiek obiecał skądś wytrzasnąć. Mam się z nim jutro rano zobaczyć. Ciekaw jestem, ile zaśpiewa.

– Pewnie bardzo dużo.

– Trudno. Ostatecznie to jest także najpewniejsza lokata pieniędzy. Nie masz ochoty się przejść?

– Nie.

– Stale siedzisz w domu. Musisz mieć więcej ruchu.

Teraz powinna by mu powiedzieć. Uważał, że ma za mało ruchu, wyjazd do Gdańska wyglądałby prawie jak spełnienie jego życzenia. Ale przygryzła tylko wargi i patrzyła na niego bez słowa.

– Już dosyć nacieszyłaś się domem. Wojna skończyła się rok temu i teraz trzeba żyć.

– Żyć, to znaczy chodzić po ulicach, oglądać domy, sklepy, kupować, taszczyć do domu sprawunki?

– I to także! – Andrzej przechylił się przez stół i szybko pocałował ją w usta.

Umilkła zaskoczona.

– Jeszcze całe pięć dni! – westchnął.

Powiedziała mu dopiero na ścieżce w ogrodzie, gdy odprowadzała go do furtki. Ciemno już było zupełnie. Wiatr przetrząsał gałęzie bzu, z rozkopanych grządek buchał wilgotny, ostry zapach ziemi. Na Andrzeja działały takie rzeczy. Nigdy nie przepuszczał żadnej okazji, żeby jej nie wycałować na schodach, w bramie domu czy w ciemnej alejce ogrodu. Magdalena zastanawiała się nieraz, czy porzuci ten zwyczaj, gdy staną się już małżeństwem. To by nawet wtedy było bardziej zabawne. Zatrzęsło nią zimno, noc była chłodna. Andrzej rozchylił swój płaszcz i przyciągnął ją do siebie. Wsunął dłonie pod jej sweter, poczuła na nagich plecach jego gorące palce. Lubiła woń nikotyny i wody kolońskiej, którą był przesycony. Gdy przy pocałunku rozchylał usta, czuła pod wargami jego gładkie zęby.

Całowali się tak zwykle przez długą chwilę. Był to rytuał codziennego pożegnania, nieodzowny – jak zjedzenie kolacji. Przerywała go zwykle Magdalena, sądziła prawie, że jest to jej obowiązkiem. Tym razem jednak nie myślała o odejściu. Czuła się winna i pokorna, chciałaby już teraz wynagrodzić mu przykrość, o której jeszcze nie wiedział. Był to najpospolitszy sposób zachowywania się grzeszników.

– Posłuchaj, Andrzeju – powiedziała nagle. – Chcę jutro pojechać z ojcem na dwa dni do Gdańska.

Niepotrzebnie powiedziała „chcę”. Wyglądało to, jakby prosiła go o zgodę.

Andrzej zastygł w bezruchu. Wciąż jeszcze trzymał ją przy sobie, wciąż czuła na plecach jego dłonie, ale nie była to już pieszczota, nawet nie zbliżenie.

– Co to znaczy? – zapytał.

– Ojciec dostał zaproszenie na zjazd. Chce zabrać mnie z sobą. Nigdy nie byłam jeszcze w Gdańsku.

– Gdańska przecież nie ma.

– Warszawy też nie ma, a jednak w niej mieszkamy.

Milczeli przez chwilę, nie znajdując żadnych słów. Magdalena oparła czoło o policzek Andrzeja i słuchała jego oddechu. Na górze u szewca Grzesika wyłączono światło. Jasny wykrój okna na ścieżce zgasł, jakby był zdmuchniętym płomieniem.

– Jedź ze mną – powiedziała cicho.

– Wiesz dobrze, że nie mogę. Pojutrze mam egzamin.

– Dwa dni, tylko dwa dni!

– To przecież nie o to chodzi.

– A o co?

– O to, że w ogóle chcesz jechać.

– Cieszyłam się tak na tę podróż!

– Cieszyłaś się?

– Tak. Czy to co złego?

Andrzej uwolnił ją z objęcia i starannie zapinał płaszcz. Magdalena czuła się szczęśliwa, że jest ciemno i nie widzi jego twarzy.

– Jeśli ci na tym zależy – zaczęła cicho – mogę przecież nie jechać.

– Nie, jedź! – głos Andrzeja brzmiał spokojnie. – Skoro miałaś na to taką ochotę. Tylko – zawahał się – już raz zgodziłem się na coś podobnego, pamiętasz?

Magdalena chwyciła go za ręce.

– Ale wtedy była wojna, Andrzeju! Przecież teraz nie może przydarzyć mi się nic złego.

– Przepraszam – powiedział.

– Przecież naprawdę nie może mi się przydarzyć nic złego – powtarzała Magdalena. – Nie bądź dziecinny.

– O której jutro mam przyjść na dworzec?

– Nie, nie, tak się nie rozstaniemy! – Magdalena objęła go za szyję i przyciągnęła ku sobie.

Całowali się długo i żarliwie, ze smutkiem.

Wróciła do domu na palcach, ostrożnie zamykając drzwi za sobą. Bała się, że matka zechce zapytać, jak Andrzej przyjął nowinę o wyjeździe. Chętnie przyjęłaby potwierdzenie swoich obaw. Na fotelu leżał porzucony przez babkę kolorowy szal. Magdalena usiadła i owinęła się nim aż po brodę.

Ale wszystkie swetry dzieciństwa nie chciały otulić jej swoim ciepłem.