Przesłuchanie -poradnik śledczego - ebook

Zeznanie świadka w postępowaniu karnym

Pomimo dynamicznego rozwoju nauki i techniki, a wraz z nią kryminalistyki, dowody osobowe, a wśród nich świadkowie w dalszym ciągu stanowią najważniejsze źródła informacji o czynie zabronionym. Świadek, w odróżnieniu od podejrzanego (który może kłamać, nie ma obowiązku dostarczania dowodów obciążających) jest zobligowany do złożenia zeznań na żądanie organu procesowego w sposób zapewniający realizację w postępowaniu karnym zasady prawdy materialnej, a więc zarazem szczerych i prawdziwych. Jest to obowiązek nie tylko procesowy, ale także obywatelski, gdyż przyczynia się do budowy społeczeństwa obywatelskiego, opartego o zasady praworządności i legalizmu. Dialog toczący się pomiędzy świadkiem, a przedstawicielami organów wymiaru sprawiedliwości oraz organów ścigania ma doniosłe znaczenie psychologiczne i prawne, gdyż z jednej strony służy do poznania prawdy na dany temat, a z drugiej strony pozwala budować u indagowanego świadomość prawną, a wraz z nią poszanowanie dla norm prawnych, ukazuje mechanizmy funkcjonowania poszczególnych ogniw aparatu,,trzeciej” władzy w procesie stosowania prawa.

Kwestią zeznań świadka zajmuje się psychologia sądowa, która posługuje się specyficzną siatką pojęciową. Już słynny Hans Gross — austriacki sędzia śledczy w pracy pt.,,Kryminalpsychologie”, która ukazała się w 1898 roku, zawarł rozdział poświęcony kwestii zeznań świadków, wraz ze szczególnym uwzględnieniem kwestii możliwości oceny wiarygodności tychże zeznań. (Wybrane zagadnienia psychologii dla prawników, Marek Lubelski, Jan M. Stanik, Leon Tyszkiewicz).

Przedmiot zeznań przechodzi przez trzy etapy: a) poznawanie określonego wycinka rzeczywistości, na okoliczność którego będzie zeznawał przyszły świadek, b)zapamiętanie materiału przyswojonego sobie w procesie poznania, a następnie przechowanie go w pamięci, c)odtwarzanie zapamiętanego materiału w procesie przesłuchania.

Proces poznawania rzeczywistości odbywa się poprzez zmysłowy odbiór wrażeń oraz czynienie spostrzeżeń, przy czym na płaszczyźnie formułowania zeznań największe znaczenie przypisuje się wrażeniom wzrokowym oraz słuchowym. Warunkiem, by wrażenie zostało odebrane jest to, by wywołujący je bodziec był silny w stopniu dostatecznym.

Spostrzeganie jest to złożony układ procesów, w oparciu o który powstaje u człowieka subiektywny obraz rzeczywistości, który jest nazywany spostrzeżeniem. (Procesy spostrzegania, w: Psychologia, pod red. T. Tomaszewskiego).

Sam proces spostrzegania może przebiegać na dwóch płaszczyznach: a) sensomotorycznej (czuciowo — ruchowej), polegającej na spostrzeganiu pewnych określonych całości przestrzenno- czasowych, jak brył, dźwięków, plam, b) semantyczno — operacyjnej (znaczeniowo — czynnościowej), która polega na spostrzeganiu przedmiotów, osób, rzeczy, zdarzeń, sytuacji. (Procesy spostrzegania, w: Psychologia, pod red. T. Tomaszewskiego).

Istotne znaczenie w procesie komunikacji odgrywa mowa, stanowiąca przedmiot psycholingwistyki, która pełni także funkcję ekspresyjną, pozwala poprzez odpowiedni ton głosu wyrazić emocje towarzyszące przekazowi określonej informacji.

Samo spostrzeganie u człowieka podlega procesom organizacji (porządkowania) oraz selekcji (wyodrębniania), gdyż człowiek nie rejestruje wszystkich bodźców, jakie do niego docierają, a wyłącznie te, które mają dla niego z uwagi na pewne powody znaczenie. Człowiek ma skłonność do wyodrębniania z zespołu wrażeń bodźce, do których przywiązuje wagę. (Wybrane zagadnienia psychologii dla prawników, Marek Lubelski, Jan M. Stanik, Leon Tyszkiewicz). Spostrzeganie jest uzależnione od doświadczenia podmiotu dokonującego spostrzeżeń, jego zainteresowań, nabytej wiedzy oraz nastawień, zaś przedmiotowa zależność nosi nazwę apercepcji. O jakości spostrzeżeń decyduje także spostrzegawczość, rozumiana jako zdolność do wyróżnienia w podlegającemu postrzeganiu zjawisku lub przedmiocie cech. (Kryminalistyka pod redakcją Jana Widackiego).

Z kolei uwaga jest zdolnością podmiotu do skupiania procesów spostrzeżeniowych na określonym przedmiocie. Uwagę znacząco warunkują cechy osobnicze, zainteresowania, wiek, płeć. Można ją podzielić na: a) uwagę mimowolną — sprowadza się wówczas do koncentracji percepcji przez właściwości bodźców, przez siłę bodźca, która jest niezależna od woli podmiotu, b) uwagę dowolną — polega na koncentracji postrzegania w oparciu o świadomy zamiar oraz wysiłek podmiotu dokonującego poznania. (Wybrane zagadnienia psychologii dla prawników, Marek Lubelski, Jan M. Stanik, Leon Tyszkiewicz).

Zapamiętywanie w znaczeniu psychologicznym, to nie tylko przyswajanie informacji, ale także jej przechowywanie i odtwarzanie. Zapamiętywanie właściwe polega na przyswajaniu sobie konkretnych informacji i może przebiegać w sposób zarówno zamierzony i uświadomiony (np. w ramach uczenia się), jak też w sposób nieuświadomiony i przypadkowy. Z kolei w ramach kolejnej fazy procesu pamięciowego — przechowywania materiału, dochodzi do nieuchronnego zniekształcania śladów pamięciowych oraz ich zacierania, co obrazuje krzywa zapominania, która na początku gwałtownie spada, by już później obniżać się stopniowo i powoli. Sam proces zapominania rozpoczyna swój bieg już natychmiast po zapamiętaniu. W toku odtwarzania proces ten może przybrać zarówno postać prezentowania przyswojonych informacji, jak też rozpoznawania. Procesem blokującym przypominanie jest tzw. represja, czyli wyparcie. Kwestie, które wzbudzają uczucie lęku lub wstydu są zazwyczaj wypierane do sfery podświadomości. W ramach poruszanych zagadnień zasadnym jest odwołać się dodatkowo do pojęć: reminiscencji, interferencji proaktywnej oraz interferencji retroaktywnej. Reminiscencja określana także potocznie mianem olśnienia, polega na tym, iż osoba nią doświadczona przypomina sobie — bez dodatkowych powtórzeń — materiał, który w przeszłości zapomniała i nie został on odtworzony. Interferencja retroaktywna to obniżenie możliwości przechowywania danego materiału z uwagi na późniejsze przyswojenie sobie jakiegoś innego materiału, zaś interferencja pro aktywna sprowadza się do zmniejszenia się zdolności do przechowania materiału później przyswojonego z powodu uprzedniego przyswojenia innego materiału. (Wybrane zagadnienia psychologii dla prawników, Marek Lubelski, Jan M. Stanik, Leon Tyszkiewicz). Pamięć może przybrać wymiar: a) p. mechanicznej (niezależnej od rozumienia materiału podlegającego zapamiętywaniu), b) p. logicznej (opierającej się na rozumieniu pojęć oraz terminów pojawiających się na płaszczyźnie materiału zapamiętywanego, rozróżnianiu zachodzących pomiędzy nimi interakcji). Mogą ją charakteryzować takie cechy jak: szybkość zapamiętywania, trwałość, wierność zapamiętywania, gotowość od odtwarzania. (Kryminalistyka pod redakcją Jana Widackiego).

Myślenie jest to łańcuch operacji, z wykorzystaniem którego przetwarzamy informacje, definiowane jako treści zakodowane w spostrzeżeniach, wyobrażeniach oraz pojęciach. Myślenie jako czynność psychiczna obejmuje różnorodne procesy, takie jak: planowanie, projektowanie, przewidywanie, rozumienie, odkrywanie, wnioskowanie, czy ocenianie. W oparciu o proces myślenia człowiek styka się z rzeczywistością, poznaje ją, kreuje plany oraz projekty, odkrywa, a także tworzy oceny i konkluzje. Myślenie stworzyło: naukę, technikę, architekturę, itp. Tak naprawdę myślenie sprowadza się do przetwarzania informacji. Wyróżniamy dwa rodzaje myślenia: a) m. sensoryczno — motoryczne (myślenie przedmiotowe, konkretne), b) m. pojęciowe (myślenie abstrakcyjne) (J. Kozielecki, Czynność myślenia, w: Psychologia, pod red. T, Tomaszewskiego) Myślenie może przybrać postać analizy lub syntezy, może być produktywne (twórcze, kreatywne) lub reproduktywne (odtwórcze). (Wybrane zagadnienia psychologii dla prawników, Marek Lubelski, Jan M. Stanik, Leon Tyszkiewicz).

Jeśli zaś chodzi o sam problem wiarygodności zeznań świadka, to można go rozpatrywać poprzez pryzmat czterech hipotez, gdy świadek: a) nie kłamie i nie myli się, b) nie kłamie, ale myli się, c) kłamie, lecz myli się, d) kłamie, ale nie myli się.

Przedmiotowy podział wprowadzony przez matematyka i filozofa Pierrea Laplacea w 1814 roku (zawarty w pacy na temat teorii prawdopodobieństwa), jest aktualny do czasów współczesnych. Najbardziej pożądanym efektem przesłuchania są oczywiście zeznania szczere i prawdziwe. Kluczowym elementem dialogu prowadzonego pomiędzy przesłuchiwanym i przesłuchującym są właściwie zadane, precyzyjne, pytania, jako stymulator komunikacji interpersonalnej. M. Lipczyńska wprowadziła podział pytań na:1) pytania niedozwolone (np. sugerujące odpowiedź), 2) pytania dozwolone, wśród których wyróżniła podgrupy: a) pytań merytorycznych, b) pytań formalnych oraz c) pytań incydentalnych. (M. Lipczyńska, Zdania pytające w praktyce procesu karnego). Z kolei I. Hunter biorąc pod uwagę kwestię konstrukcji pytań stawianych świadkom w powiązaniu z zawartym w nim stopniem naprowadzania, ewentualnie sugestywność zauważył: 1) pytania determinujące, 2) pytania całkowicie rozłączne, 3) pytania częściowo rozłączne, 4) pytania wyczekujące, 5) pytania implikujące, 6) różnego rodzaju pytania konsekutywne, stosowane w celu wzmocnienia sugestii ulokowanej w zdaniu podrzędnym. (Wybrane zagadnienia psychologii dla prawników, Marek Lubelski, Jan M. Stanik, Leon Tyszkiewicz).

Jednym z największych zagrożeń jakie niesie ze sobą przesłuchanie świadka jest sugestia rozumiana jako poddawanie osobie indagowanej sądów, wpływanie na uczucia, myślenie, wolę, czyny drugiego człowieka, a nawet na spostrzeżenia. Najbardziej podatne na sugestię są dzieci, później sugestywność stale maleje, aż do osiągnięcia starości, kiedy z uwagi na uzależnienie się od otoczenia następuje nawrót skłonności do ulegania wpływom otoczenia. (Ewa Gruza, Mieczysław Goc, Jarosław Moszczyński, Kryminalistyka — czyli rzecz o metodach śledczych.)

Kolejną kwestią wymagającą omówienia jest problematyka metodologii przesłuchań świadków.

Wyróżnia się trzy metody przesłuchania świadków: a) metodę spontanicznej relacji (SR) — w ramach której świadkowi umożliwia się swobodne wypowiedzenie w granicach zakreślonych celem przesłuchania, poprzestając wyłącznie na zadawaniu pytań ogólnych (typu:,,co świadkowi wiadomo w sprawie?”), zaś w oparciu o uzyskany w taki sposób materiał możliwe jest przekonanie się o skali wiedzy świadka na dany temat, rozległości tego zasobu informacji, co pozwoli na dalszym etapie formułować pytania szczegółowe i konkretne, b) metodę pytań ukierunkowanych (PU) — w trakcie której obie strony dialogu procesowego skupiają się na konkretnym fragmencie rekonstruowanego zdarzenia, na tym etapie organ procesowy przejmuje wyraźną inicjatywę, ukierunkowuje przesłuchanie by uzyskać bardziej dokładne dane na temat faktów i okoliczności stanowiących przedmiot jego zainteresowania, c) metodę badania krzyżowego –cross — examination (CE) — stosowaną w krajach anglosaskich, która polega na bezpośrednim zadawaniu pytań osobie przesłuchiwanej, przy wykorzystaniu różnych zabiegów psychologicznych (w ramach których modyfikuje się pytania i zadaje je z dwóch różnych punktów widzenia) ukierunkowanych na wykrycie wszelkich niekonsekwencji w poprzednich zeznaniach świadka. (Wybrane zagadnienia psychologii dla prawników, Marek Lubelski, Jan M. Stanik, Leon Tyszkiewicz).

Profesor Hanusek wprowadził podział na pięć etapów przesłuchania: fazę zapoznawczo — orientacyjną, czynności wstępne, etap zeznań spontanicznych, etap pytań szczegółowych i odpowiedzi oraz etap czynności końcowych. (Ewa Gruza, Mieczysław Goc, Jarosław Moszczyński, Kryminalistyka — czyli rzecz o metodach śledczych.)

Psychologia zeznań zakłada, iż najbardziej wartościowym momentem na przeprowadzenie czynności przesłuchania jest okres od 2—3 do 7—8 dni po zdarzeniu. Po tym czasie proces zapominania może w sposób istotny zubożyć wiedzę świadka na temat zdarzenia znajdującego się w zainteresowaniu organów procesowych.

O wiele bardziej bogata jest metodologia przesłuchania podejrzanego. W swoistym pojedynku pomiędzy śledczym, a podejrzanym zastosowanie znaleźć może: metoda kumulatywnego ujawniania dowodów, metoda selektywnego ujawnienia dowodów, metoda perswazji, metoda stymulowania i wykorzystania stanów emocjonalnych, metoda reductio ad absurdum, metoda wykorzystywania informacji o podejrzanym, metoda szczegółowych pytań, metoda wykorzystywania antagonizmów pomiędzy współpodejrzanymi, metoda pytań krzyżowych, metoda ujawnienia motywu. (Ewa Gruza, Mieczysław Goc, Jarosław Moszczyński, Kryminalistyka — czyli rzecz o metodach śledczych.)

Zgodnie z art. 177 §1 kpk każda osoba wezwana w charakterze świadka ma obowiązek stawić się i złożyć zeznania. Przesłuchanie świadka można też przeprowadzić na odległość przy zastosowaniu urządzeń technicznych, które umożliwiają przeprowadzenie tej czynności bez konieczności jednoczesnej obecności w jednym miejscu przesłuchującego i przesłuchiwanego, z jednoczesnym bezpośrednim przekazem obrazu oraz dźwięku. Kodeks postępowania karnego w art. 177 §2 dopuszcza także przesłuchanie świadka w miejscu jego pobytu, jeżeli nie może się on stawić z powodu choroby, kalectwa lub innej nie dającej się pokonać przeszkody. Ściśle współgra z nim art. 396 §2 kpk, który zakłada iż sąd może zlecić przesłuchanie świadka sędziemu wyznaczonemu ze swego składu lub sądowi wezwanemu, w którego okręgu świadek przebywa, jeśli świadek nie stawił się z powodu przeszkód zbyt trudnych do usunięcia.

Przepisy prawa wprowadzają ścisłe, bezwzględne zakazy dowodowe. Zgodnie bowiem z art. 178 kpk, jako świadków nie wolno przesłuchiwać: a) obrońcę podejrzanego lub adwokata, który działa na podstawie art. 245 § kpk (obrońca zatrzymanego), co do faktów, o których dowiedział się udzielając porady prawnej lub prowadząc sprawę swojego mocodawcy, b) duchownego, co do faktów, o których dowiedział się podczas spowiedzi. Szereg osób w państwie jest związana obowiązkiem dochowania tajemnicy państwowej. Klasyfikacja informacji niejawnych została uregulowana w art. 5 ustawy z dnia 5 sierpnia 2010 roku o ochronie informacji niejawnych (,,Art. 5. 1. Informacjom niejawnym nadaje się klauzulę „ściśle tajne”, jeżeli ich nieuprawnione ujawnienie spowoduje wyjątkowo poważną szkodę dla Rzeczypospolitej Polskiej przez to, że: 1) zagrozi niepodległości, suwerenności lub integralności terytorialnej Rzeczypospolitej Polskiej; 2) zagrozi bezpieczeństwu wewnętrznemu lub porządkowi konstytucyjnemu Rzeczypospolitej Polskiej; 3)zagrozi sojuszom lub pozycji międzynarodowej Rzeczypospolitej Polskiej; 4)osłabi gotowość obronną Rzeczypospolitej Polskiej; 5) doprowadzi lub może doprowadzić do identyfikacji funkcjonariuszy, żołnierzy lub pracowników służb odpowiedzialnych za realizację zadań wywiadu lub kontrwywiadu, którzy wykonują czynności operacyjno-rozpoznawcze, jeżeli zagrozi to bezpieczeństwu wykonywanych czynności lub może doprowadzić do identyfikacji osób udzielających im pomocy w tym zakresie; 6)zagrozi lub może zagrozić życiu lub zdrowiu funkcjonariuszy, żołnierzy lub pracowników, którzy wykonują czynności operacyjno-rozpoznawcze, lub osób udzielających im pomocy w tym zakresie;7)zagrozi lub może zagrozić życiu lub zdrowiu świadków koronnych lub osób dla nich najbliższych albo świadków, o których mowa w art. 184 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. — Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555, z późn. zm.), lub osób dla nich najbliższych. 2. Informacjom niejawnym nadaje się klauzulę „tajne”, jeżeli ich nieuprawnione ujawnienie spowoduje poważną szkodę dla Rzeczypospolitej Polskiej przez to, że:1) uniemożliwi realizację zadań związanych z ochroną suwerenności lub porządku konstytucyjnego Rzeczypospolitej Polskiej; 2) pogorszy stosunki Rzeczypospolitej Polskiej z innymi państwami lub organizacjami międzynarodowymi; 3)zakłóci przygotowania obronne państwa lub funkcjonowanie Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej; 4) utrudni wykonywanie czynności operacyjno-rozpoznawczych prowadzonych w celu zapewnienia bezpieczeństwa państwa lub ścigania sprawców zbrodni przez służby lub instytucje do tego uprawnione; 5) w istotny sposób zakłóci funkcjonowanie organów ścigania i wymiaru sprawiedliwości; 6) przyniesie stratę znacznych rozmiarów w interesach ekonomicznych Rzeczypospolitej Polskiej. 3. Informacjom niejawnym nadaje się klauzulę „poufne”, jeżeli ich nieuprawnione ujawnienie spowoduje szkodę dla Rzeczypospolitej Polskiej przez to, że:1) utrudni prowadzenie bieżącej polityki zagranicznej Rzeczypospolitej Polskiej; 2) utrudni realizację przedsięwzięć obronnych lub negatywnie wpłynie na zdolność bojową Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej;3) zakłóci porządek publiczny lub zagrozi bezpieczeństwu obywateli; 4) utrudni wykonywanie zadań służbom lub instytucjom odpowiedzialnym za ochronę bezpieczeństwa lub podstawowych interesów Rzeczypospolitej Polskiej; 5) utrudni wykonywanie zadań służbom lub instytucjom odpowiedzialnym za ochronę porządku publicznego, bezpieczeństwa obywateli lub ściganie sprawców przestępstw i przestępstw skarbowych oraz organom wymiaru sprawiedliwości; 6) zagrozi stabilności systemu finansowego Rzeczypospolitej Polskiej; 7) wpłynie niekorzystnie na funkcjonowanie gospodarki narodowej. 4. Informacjom niejawnym nadaje się klauzulę „zastrzeżone”, jeżeli nie nadano im wyższej klauzuli tajności, a ich nieuprawnione ujawnienie może mieć szkodliwy wpływ na wykonywanie przez organy władzy publicznej lub inne jednostki organizacyjne zadań w zakresie obrony narodowej, polityki zagranicznej, bezpieczeństwa publicznego, przestrzegania praw i wolności obywateli, wymiaru sprawiedliwości albo interesów ekonomicznych Rzeczypospolitej Polskiej. 5. Informacje niejawne przekazane przez organizacje międzynarodowe lub inne państwa na podstawie umów międzynarodowych oznacza się polskim odpowiednikiem posiadanej klauzuli tajności.”)

Osoby, na które rozciąga się obowiązek zachowania w tajemnicy informacji niejawnych o klauzuli tajności najwyższego szczebla, tj.,,tajne”,,, ściśle tajne”, można przesłuchać co do okoliczności, na które rozciąga się tenże obowiązek, tylko jeżeli dojdzie do zwolnienia tych osób z tajemnicy przez uprawniony organ przełożony. Procedura karna dopuszcza możliwość odmowy udzielenia zwolnienia, w sytuacji gdy złożenie zeznań mogłoby wyrządzić poważną szkodę państwu. Organem uprawnionym do zwrócenia się do właściwego naczelnego organu administracji rządowej o zwolnienie świadka od obowiązku zachowania tajemnicy jest sąd lub prokurator. Także osoby, które są zobowiązane do zachowania w tajemnicy informacji niejawnych o klauzuli tajności,,zastrzeżone” lub,,poufne”, względnie tajemnicy związanej z wykonywaniem zawodu lub funkcji mogą odmówić złożenia zeznań na te okoliczności, na które ten obowiązek się rozciąga. Sąd lub prokurator może zwolnić te osoby od obowiązku zachowania tajemnicy. W art. 180 §2 kpk wskazano kilka szczególnych rodzajów tworzących zamknięty katalog tajemnic: notarialną, adwokacką, rady prawnego, doradcy podatkowego, lekarską, dziennikarską, statystyczną. Osoby, które są zobowiązane do jej zachowania, mogą być przesłuchiwane co do faktów objętych tą tajemnica, tylko wówczas gdy zadecyduje o tym sąd, jeśli okoliczność nie może zostać ustalona na podstawie innego dowodu oraz gdy jest to niezbędne dla dobra wymiaru sprawiedliwości. Jeżeli konieczność zwolnienia z tajemnicy określonej w art. 180 §2 kpk, pojawi się na etapie postępowania przygotowawczego, w przedmiocie przesłuchania lub zezwolenia na przesłuchanie decyduje sąd, na posiedzeniu, w którym nie biorą udziału strony. Sąd jest związany terminem 7-dniowym od daty doręczenia wniosku prokuratora. Nadto na postanowienie sądu przysługuje zażalenie. Z kolei zwolnienie dziennikarza od obowiązku zachowania tajemnicy nie może dotyczyć tych danych, które pozwalają na zidentyfikowanie autora materiału prasowego, listu do redakcji, względnie innego materiału o takim charakterze, jak też pozwalają na identyfikację osób udzielających informacji opublikowanych, względnie przekazanych do opublikowania, w sytuacji gdy osoby te zastrzegły sobie nieujawnianie przedmiotowych danych. Niniejsza regulacja wobec tajemnicy dziennikarskiej nie obowiązuje jednak, w sytuacji gdy informacja prasowa dotyczy przestępstwa określonego w art. 240 §1 kk (nakładającego obowiązek denuncjacji o najpoważniejszych przestępstwach). Z kolei odmowa ujawnienia przez dziennikarza tych danych pozwalających zidentyfikować autora informacji prasowej, nie uchyla odpowiedzialności (dziennikarza) za przestępstwo, którego się dopuścił publikując informację. Kwestia tajemnicy lekarskiej została uregulowana w ustawie z dnia 5 grudnia 1996 roku o zawodach lekarza i lekarza dentysty. Wyjątki przewidziano w art. 40 ust. 2 przedmiotowej ustawy (,,Art. 40. 1. Lekarz ma obowiązek zachowania w tajemnicy informacji związanych z pacjentem, a uzyskanych w związku z wykonywaniem zawodu.2. Przepisu ust. 1 nie stosuje się, gdy: 1) tak stanowią ustawy; 2)badanie lekarskie zostało przeprowadzone na żądanie uprawnionych, na podstawie odrębnych ustaw, organów i instytucji; wówczas lekarz jest obowiązany poinformować o stanie zdrowia pacjenta wyłącznie te organy i instytucje; 3) zachowanie tajemnicy może stanowić niebezpieczeństwo dla życia lub zdrowia pacjenta lub innych osób; 4)pacjent lub jego przedstawiciel ustawowy wyraża zgodę na ujawnienie tajemnicy, po uprzednim poinformowaniu o niekorzystnych dla pacjenta skutkach jej ujawnienia; 5)zachodzi potrzeba przekazania niezbędnych informacji o pacjencie lekarzowi sądowemu; 6)zachodzi potrzeba przekazania niezbędnych informacji o pacjencie związanych z udzielaniem świadczeń zdrowotnych innemu lekarzowi lub uprawionym osobom uczestniczącym w udzielaniu tych świadczeń. 2a. W sytuacjach, o których mowa w ust. 2, ujawnienie tajemnicy może nastąpić wyłącznie w niezbędnym zakresie. 3. Lekarz, z zastrzeżeniem sytuacji, o których mowa w ust. 2 pkt. 1—5, jest związany tajemnicą również po śmierci pacjenta. 4. Lekarz nie może podać do publicznej wiadomości danych umożliwiających identyfikację pacjenta bez jego zgody.”)

Z kolei tajemnica psychiatryczna jako kwalifikowana tajemnica lekarska (Sebastian Ladoś, Tajemnica psychiatryczna jako kwalifikowana tajemnica lekarska Pozycja prawna oskarżonego z zaburzeniami psychicznymi.) została uregulowana wraz z odstępstwami od niej w art. 50 ustawy z dnia 19 sierpnia 1994 roku o ochronie zdrowia psychicznego (,,Art. 50. 1. Osoby wykonujące czynności wynikające z niniejszej ustawy są obowiązane do zachowania w tajemnicy wszystkiego, o czym powezmą wiadomość w związku z wykonywaniem tych czynności, stosownie do odrębnych przepisów, a nadto z zachowaniem przepisów niniejszego rozdziału.Mieczysław Ciosek, Psychologia sądowa i penitencjarna, Wydawnictwa Prawnicze Lexis nexis, Warszawa 2002, s. 99,

Mieczysław Ciosek, Psychologia sądowa i penitencjarna, Wydawnictwa Prawnicze Lexis nexis, Warszawa 2002, s. 99,

Filip Musiał, Podręcznik bezpieki, Teoria pracy operacyjnej Służby Bezpieczeństwa w świetle wydawnictw resortowych Ministerstwa Spraw wewnętrznych PRL (1970—1989), Wydawnictwo Avalon, Kraków 2015, s. 271,

Filip Musiał, Podręcznik bezpieki, Teoria pracy operacyjnej Służby Bezpieczeństwa w świetle wydawnictw resortowych Ministerstwa Spraw wewnętrznych PRL (1970—1989), Wydawnictwo Avalon, Kraków 2015, s. 272—274,