Przewodnik po demonologii ludowej - ebook

Wstęp

Polska, znajdująca się obrębie narodów słowiańskich, a będąca niegdyś krajem pogańskim, posada charakterystyczną dla ludów słowiańskich tradycyjną kulturę ludową. Wiele procesów zachodzących w otaczającej nas rzeczywistości tak przyrodniczej, jak i społecznej, które zwłaszcza dawniej, nie zawsze dały się racjonalnie wytłumaczyć, poddawane były interpretacji, w której bardzo wyraźnie zarysowują się tendencje do mitologiczno-symbolicznej personifikacji zjawisk.

W świadomości ludowej ukształtowały fantastyczne wyobrażenia istot demonicznych i związanych z nimi przesądów czy guseł. Jak pisze Oskar Kolberg „nie zdołała je wyniszczyć wiara chrześcijańska przez dziesięć ubiegłych wieków”. To też pewną cechą polskiej demonologii ludowej jest, że oprócz pogańskich mitów, bóstw i obyczajów, o których dziś wiemy niewiele, przejęto wiele wątków z religii rzymskokatolickiej, a szczególnie wierzeń w diabły i czarownice.

A. Fischer napiasł że: „…diabły polskie dadzą się podzielić na dwie grupy: na diabły, powstałe na tle nauki kościoła, średniowiecznych kazań i opowieści kościelnych, oraz na diabły, przekształ­cone z wierzeń o różnych dawnych demonach, zwłaszcza o duchach domo­wych, dobrych opiekunach gospodarstwa chłopskiego. Owe dwa typy diabłów wyróżnia doskonale sam lud nasz, mówiąc, że są diabły piekielne i ziemskie pokuśniki, czające się po drogach i lasach” („Lud Polski”, s. 155).

W trakcie trwania wielowiekowych działań chrystianizacyjnych, przedstawiane przez duchownych wyobrażenia postaci diabła przeniknęły do sfery wierzeń ludu, uległy następnie procesom asymilacji i polonizacji. Następnie doszło do ukształtowania się specyficznie polskich wyobrażeń diabłów ludowych, szlacheckich i miejskich. Stanowiły one połączenie pogańskich demonów leśnych, polnych czy błotnych z wizją chrześcijańskiego diabła. Podobnie wyglądała sytuacja, z ukształtowaniem się ludowego pogańsko-chrześcijańskiego obrazu czarownicy.

Jak zauważył w swych badaniach B. Baranowski, obraz świata demonów zmieniał się w czasie, inny był w XVIII w. a inny XIX w. A zależności od rejonu także wierzenia się w pewien sposób różniły. Nie można też wykluczyć w pływu wierzeń żydowskich rozpowszechniających się w wyszynkach prowadzonych przez Żydów.Próba ogólnej klasyfikacji postaci i zjawisk ludowej demonologii

Klasyfikacja i podział postaci z kręgu demonologii nie jest rzeczą łatwą. Spośród kilku propozycji klasyfikacji, podział zaproponowany przez Leonarda Pełkę, jest chyba najbardziej przystępny, czytelny i logiczny sposób ujmuje to zagadnienie. Postacie charakterystyczne dla danych kategorii, które przetrwały w pamięci mieszkańców wsi, a które też opisane są w literaturze dotyczącej ludowej demonologii, przedstawione zostaną w dalszej części niniejszego przewodnika.