Przez krainę Skipetarów - ebook

I. ZDEMASKOWANY

Wiadomo, że turecki wymiar sprawiedliwości wyróżnia się pewnymi osobliwościami albo — mówiąc wprost — posiada swoje słabe strony, występujące tym bardziej wyraźnie, im okolica, w której mamy z nim do czynienia, jest bardziej dzika. Odczuliśmy to jeszcze tego samego popołudnia i postanowiliśmy w stanowczy sposób wystąpić przeciwko jego naruszaniu podczas rozprawy, na którą właśnie zmierzaliśmy.

Kiedy wyruszaliśmy do „gmachu sądu”, nastał zmierzch. Po drodze zauważyliśmy wielu stojących, dla których zabrakło miejsca na dziedzińcu i dlatego gromadzili się oni tutaj, aby przynajmniej przez chwilę zobaczyć przybyszy. Kiedy znaleźliśmy się w obrębie podwórza, zamknięto za nami bramę. Nie wróżyło to nic dobrego. Mübarek użył tu skutecznie swego wpływu.

Z trudem przeciskaliśmy się przez tłum na miejsce przesłuchania. Tam gdzie przedtem stało tylko jedno krzesło, dostawiono jeszcze długą ławę. Nie usunięto natomiast przyrządu do wymierzania kary chłosty. Do naczyń wlano oliwy, dołożono pakuł i zapalono je. Płomienie przydawały otoczeniu niesamowitości.

Panowie sędziowie przebywali jeszcze wewnątrz domostwa, kiedy zameldowano im o naszym przybyciu. Otoczyli nas saptije, zagradzając odwrót ku bramie. Ponieważ brama była zamknięta, zachowanie policjantów szczególnie nam podpadło.

Zapadła cisza. Na widok pięciu panów wychodzących z budynku, w rękach saptije zabłysły ostrza szabel.

— Na Allaha! — drwił Halef. — Boję się sihdi, co nas tutaj czeka! I drżę cały.

— Ja także.

— Czy mam może poczęstować batem tych głupców, myślących, że szablami napędzą nam strachu?

— Tylko bez głupstw! Już raz byłeś dziś nierozważny i dlatego ponosisz winę za to, że w ogóle tu jesteśmy.

Pięciu sędziów zajęło miejsca: kodża baszi na krześle, pozostali na ławie. Jakaś kobieta wydostała się z tłumu i przystanęła za plecami zastępcy. Rozpoznałem w niej Nomadę zwaną Fasolką, która swoją urodę podkreślała ochrą. Zastępca o obojętnym wyrazie twarzy był chyba jej szczęśliwym mężem.

Tuż obok kodży baszi siedział Mübarek z jakimś papierem rozłożonym na kolanach. Pomiędzy nim a sąsiadem stała jakaś czarka. Ponieważ tkwiło w niej gęsie pióro, przypuszczałem, że zawiera ona atrament.

Kodża baszi kiwał głową i znacząco chrząknął. Był to sygnał, że rozprawa powinna się zacząć i donośnym, skrzeczącym głosem oznajmił:

— W imię Proroka i w imię padyszacha, któremu niech Allah pozwoli dożyć tysiąca lat, zwołaliśmy tę oto każę, aby zawyrokować o dwóch przestępstwach, które wydarzyły się dziś w naszym mieście i w najbliższej okolicy. Selimie, wystąp! Jesteś oskarżycielem, zatem opowiedz, co ci się przydarzyło.

Policjant zbliżył się do swego zwierzchnika i opowiadał, a to, co usłyszeliśmy, było po prostu śmieszne. Otóż podczas wykonywania przez niego niezwykle odpowiedzialnych czynności urzędowych, dokonaliśmy zbrodniczej napaści na jego osobę i tylko dzięki nieustraszoności i odważnej obronie zdołał on z całej tej opresji ujść z życiem.

Gdy skończył, zapytał go kodża baszi:

— A który z nich na ciebie nastawał?

— Ten tutaj — odparł Selim, wskazując na Halefa.

— Znamy zatem sprawcę i jego czyn, możemy się więc naradzić. I po chwili poszeptywań z ławnikami oznajmił donośnym głosem:

— Kaza postanowiła, iż przestępca otrzyma po czterdzieści razy na każdą piętę i zostanie uwięziony na całe cztery tygodnie. Oznajmiamy nasz wyrok w imieniu padyszacha, któremu niech Allah błogosławi!

Dłoń Halefa zaciskała się na rękojeści bicza. Sam musiałem się powstrzymywać, aby nie wybuchnąć głośnym śmiechem.

— Teraz zajmiemy się drugim przestępstwem — oznajmił urzędnik. — Zbliż się mahonadżi i mów!

Przewoźnik posłuchał wezwania, ale bał się w każdym razie bardziej niż ja. Zanim wszelako zaczął swoją relację, zwróciłem się bardzo uprzejmie do kodży baszi:

— Czy nie zechciałbyś łaskawie powstać?

Kodża baszi podniósł się bezwiednie, ja zaś odsunąłem go na bok i usiadłem na jego krześle.

— Dziękuję ci — powiedziałem. — Godzi się bowiem, aby nisko urodzony okazywał szacunek wysoko urodzonemu. Postąpiłeś więc całkiem słusznie.

Ogromna szkoda, że nie da się opisać wyrazu jego twarzy. Głowa zaczęła mu niebezpiecznie chybotać. Chciał coś powiedzieć, ale zatykała go wściekłość. Dlatego, aby przynajmniej gestem wyrazić oburzenie, podniósł suche ręce, potrząsając dłońmi nad rozdygotaną głową.

Nikt nie puścił nawet pary z ust. Nie ruszył się żaden saptije. Oczekiwano na wybuch gniewu sędziego, który szczęśliwym trafem odzyskał mowę. Zaczął coś w nieopisany sposób wykrzykiwać, aż naskoczył na mnie:

— Co ci wpadło do głowy! Jak mogłeś się dopuścić takiego bezeceństwa i...

— Hadżi Halefie Omarze! — przerwałem mu, podnosząc głos. — Weź do ręki bicz! I poczęstuj nim każdego, kto urazi mnie chociażby jednym jedynym słowem, obojętne kto by to był!

Bicz znalazł się natychmiast w ręku małego Halefa.

— Jestem ci posłuszny, sihdi — powiedział stanowczo. — Daj mi tylko znak!

Z powodu niedostatecznego oświetlenia nie można było niestety widzieć zdumionych twarzy. Kodża baszi nie bardzo wiedział, jak ma się zachować, ale Mübarek podszepnął mi kilka słów, na co sędzia krzyknął do saptije:

— Brać go! I do lochu z nim! Przy czym wskazywał na mnie.

Policjanci zbliżali się do mnie z obnażonymi szablami w dłoniach.

— Precz! — zawołałem. — Zastrzelę tego, kto mnie dotknie! Wycelowałem w nich oba rewolwery i w tym momencie policjanci zniknęli pośród tłumu gapiów.

— Dlaczego się pienisz? — pytałem sędziego. — Dlaczego stoisz? Możesz przecież siąść! Każ wstać Mübarekowi i usiądź na jego miejscu.

Głuchy pomruk odezwał się wśród zgromadzonych. To, że obraziłem sędziego, mogli jeszcze tolerować, ale posunąłem się jednak zbyt daleko, atakując także człowieka świętego. Niezadowolenie rosło.

Ono właśnie dodało kodży baszi szczególnej odwagi i dlatego podniósł na mnie swój gniewny głos:

— Możesz być dla mnie, kim chcesz, obcy człowieku, ale za taką czelność zostaniesz przeze mnie surowo ukarany. Mübarek to człowiek święty, umiłowany przez Allaha cudotwórca. Jeżeli zechce, może na ciebie ściągnąć ogień z nieba!

— Zamilcz, kodża baszi! Kiedy zabierasz głos, to mów coś mądrzejszego! Mübarek nie jest ani świętym, ani cudotwórcą. Wręcz przeciwnie, jest przestępcą, oszustem i łajdakiem!

Groźne głosy w tłumie przybierały na sile. Ale jeszcze bardziej donośnie rozległ się głos samego Mübareka, który powstał z miejsca i wyciągnął w moim kierunku rękę wołając:

— Niech będzie przeklęty ten niewierny pies. Ten giaur. Niech otworzy się pod nim piekło i pochłonie go na wieczne potępienie. Złe duchy będą...

W tym momencie przerwał, bowiem Hadżi zamierzył się i zdzielił go batem tak mocno, że stary grzesznik zachłysnął się pod ciosem.

Jak się okazało, było to duże ryzyko. Kiedy osłupiała przez moment ciżba ochłonęła, groźna cisza zamieniła się w rozbrzmiewające ze wszystkich stron krzyki gniewu, a ludzie stojący z tyłu napierali. Sprawa mogła przybrać fatalny obrót, dlatego podszedłem spiesznie do Mübareka i zawołałem ze wszystkich sił:

— Spokój, cisza! Udowodnię wam, że mam rację. Podejdź tu ze światłem, Halef! Patrzcie ludzie, kim jest Mübarek i jak on was tumani! Widzicie te oto kule?

Złapałem oszusta prawą ręką za kark i zacisnąłem palce na chudej szyi. Lewą rozerwałem mu na piersi kaftan. Nie myliłem się. Spod ramion zwisały mu odpowiednio złożone i umocowane kule. Przy okazji zobaczyłem, że wewnętrzna strona kaftana jest w innym kolorze niż jego wierzch. Kaftan miał wiele kieszeni. Sięgnąłem do pierwszej z brzegu i wyczułem w niej jakiś włochaty przedmiot. Wyjąłem go. Była to peruka z tym samym zmierzwionym włosem, jaki widziałem u żebraka.

Łajdak był tak przestraszony, że zapomniał o wszelkiej obronie. Teraz dopiero zaczął wołać o pomoc i opędzał się rękami.

— Osko, Omar, przytrzymajcie go! Ale mocno! Nawet gdyby to bolało!

Wezwani złapali Mübareka na tyle skutecznie, że mogłem teraz uwolnić obie ręce. Ponieważ Halef przyniósł kaganek, nasza osobliwa gromada znalazła się w jasnym świetle, tak że obecni mogli wszystko wyraźnie widzieć, ale w tej chwili zachowywali spokój.

— Ten człowiek, którego uważaliście za świętego — ciągnąłem dalej — jest sprzymierzeńcem Szuta, albo nawet samym Szutem. Jego chata stanowi melinę złodziei i bandytów, na co przedstawię wam dowody. Penetruje kraj we wszelkich możliwych przebraniach, aby wypatrzeć okazji do przestępstw. Zarówno on jak i kaleki Busra, to jedna i ta sama osoba. Tutaj podwiązał sobie kule pod pachami. Kiedy chodził, stukały, zaś wy myśleliście, że jest to grzechot jego kości. A oto peruka, którą wkładał na głowę, gdy udawał kalekę.

Opróżniałem po kolei jego kieszenie, oglądałem poszczególne przedmioty i objaśniałem ich przeznaczenie:

— To jest puszka ze sproszkowaną farbą służącą do tego, aby szybko odmienić kolor twarzy. Tutaj macie szmatkę, którą mógł farbę prędko zmyć. Pokazuję wam flaszeczkę wypełnioną do połowy wodą, którą w miejscach, gdzie wody brak, mógł się w razie potrzeby obmywać. A to — co to w ogóle jest? Aha... Dwie małe gumowe półkule. Wkładał je sobie do ust, gdy chciał udawać żebraka. Twarz miał wtedy pełniejszą. Przypatrzcie się dwojakiej barwie kaftana. Gdy odgrywał rolę żebraka, wywracał go ciemną stroną na zewnątrz. Sukno miało wtedy wygląd starego. Czy spotkaliście kiedyś razem Mübareka i żebraka. A czy Mübarek nie pojawił się także po raz pierwszy w tym samym czasie, co żebrak?

Ostatnie moje argumenty zdawały się trafiać im do przekonania, gdyż ze wszystkich stron słyszałem okrzyki zdumienia i aprobaty.

Teraz wyciągnąłem z jednej kieszeni niewielkie zawiniątko. Rozwijając starą szmatę, ujrzałem na niej bransoletę wykonaną z dawnych weneckich złotych cekinów. Na niektórych monetach zachowały się tłoczenia. W blasku płomienia widziałem na awersie wizerunek świętego Marka podającego doży chorągiew ze znakiem krzyża, zaś na rewersie jakiegoś innego nieznanego mi świętego w otoczce gwiazd i łacińskiej inskrypcji: Sit tibi, Christe, datus, quem tu regis, iste ducatus.

— Mamy tu również klejnot z dwunastu złotych monet — wyjaśniłem. — Kto wie, gdzie on go ukradł! Rozejrzyjcie się, czy nie ma wśród was właścicielki owego klejnotu.

— Dwanaście monet? — odezwał się za moimi plecami niewieści głos. — Chcę je zobaczyć! Och! Właśnie w ubiegłym tygodniu skradziono mi taką oto bransoletę ze skrzyni.

Był to głos Nohudy zwanej Fasolką. Podeszła ona bliżej, wzięła mi bransoletę z ręki i przyglądała się jej.

— Na Allaha! — zawołała. — To moja bransoleta. Cenna pamiątka po przodkach mojej matki. Popatrz mężu i przekonaj się, że ona naprawdę do mnie należy!

Podała ją mężowi.

— To naprawdę twoja bransoleta — przytaknął mąż.

— A zatem Nohudo, przypomnij sobie, czy w tym czasie był u ciebie Mübarek — powiedziałem.

— Mübareka nie widziałam, ale kalekę owszem. Kazałam go zawołać do środka, aby mu dać coś do jedzenia. Moja biżuteria leżała wtedy na stole i chowałam ją właśnie do skrzyni. I on to widział. Kiedy po kilku dniach zajrzałam do niej przypadkiem, bransolety już tam nie było.

— A teraz poznałaś złodzieja.

— Tak, tak! To oczywisty dowód! Ty łajdaku! Wydrapię ci zaraz oczy. I...

— Uspokój się! — przerwałem jej w obawie, że potok słów zamieni się w powódź, którą niełatwo powstrzymać. — Zabierz bransoletę i nie przeszkadzaj w wymierzeniu kary złodziejowi! Widzicie teraz, jakiego to czciliście człowieka. I takiego bandytę mianowano nawet starszym pisarzem zasiadającym do sądzenia innych. Mnie samego posyłał do piekła i niewiele brakowało, a ściągnąłby na mnie gniew tego oto szanownego zgromadzenia. Żądam, aby zamknięto go w bezpiecznym miejscu, z którego nie ma ucieczki i aby doniesiono o jego niecnych czynach przewodniczącemu w Salonikach.

Nie tylko, że mi przytakiwano, lecz słyszałem także liczne słowa zachęty:

— Ale najpierw wymierzyć mu chłostę! Rozwalić pięty!

— Niech zapłaci głową! — nagliła Fasolka, rozzłoszczona kradzieżą. Mübarek dotąd się nie odzywał, ale teraz zaczął wykrzykiwać: —Nie dawajcie mu wiary! To giaur, który sam jest złodziejem.

To on wcisnął mi co dopiero bransoletę do kieszeni. To on.,. ojej, ojej! Uciął z okrzykiem bólu, gdyż Halef zdzielił go batem przez plecy.

— Poczekaj hultaju! — wołał Hadżi. — Wypiszę ci na plecach, że dopiero dzisiaj przybyliśmy w te okolice. W jaki więc sposób mógł ten oto efendi ukraść bransoletę? Zresztą tak sławny człowiek nie jest złodziejem. Masz na to moje potwierdzenie.

Halef zdzielił go jeszcze kilkakroć tak mocno, że Mübarek głośno zawył.

— Brawo, brawo! — wołali ci sami ludzie, którzy jeszcze przed chwilą mogli mi zagrozić.

Kodża baszi nie wiedział, co ma począć i co powiedzieć. Nie przeszkadzał mi, lecz natychmiast wykorzystał okazję, aby znów usiąść na urzędowym krześle. W ten sposób chronił przynajmniej swoją godność. Ławnicy patrzeli w milczeniu na to, co się dzieje. Policjanci zorientowawszy się, że moje akcje idą w górę, co jak przypuszczali musiało poprawić moje samopoczucie i mój stosunek do nich, ujawniali się stopniowo jeden po drugim.

— Zwiążcie tego człowieka! — rozkazałem im. — Spętajcie mu ręce!

Natychmiast mnie posłuchali. Również żadna z urzędowych osób nie sprzeciwiała się mojej samowoli.

Mübarek zrozumiał chyba, że lepiej dla niego będzie, gdy się podda. Bez oporu pozwolił się związać i usiadł ze spuszczoną głową na swoim miejscu. W tym momencie szybko podnieśli się ławnicy, nie chcieli bowiem oni dzielić miejsca na ławie z przestępcą.

— A teraz, co do twego wyroku — odezwałem się do kodży baszi.

— Czy znasz prawa obowiązujące w twoim kraju?

— Oczywiście, że muszę je znać — odparł. — Studiowałem przecież w szkołach.

— Nie wierzę.

— Dlaczego? — zapytał urażony. — Znam całe prawo oparte na Koranie i Sunnie oraz na egzegezie pierwszych czterech kalifów.

— Czy znasz także kodeks prawa cywilnego i kryminalnego zawarty w Miilteka el buhur?

— Znam go. Napisał go szejk Ibrahim Halebi.

— Jeśli znasz naprawdę te przepisy, to dlaczego według nich nie postępujesz?

— Zawsze, i także dzisiaj, ściśle się na nich opierałem.

— Nieprawda. Pisze się bowiem w kodeksie, że zanim zapadnie wyrok, sędzia musi zezwolić na obronę nawet najgorszemu przestępcy. Wy natomiast, wydaliście wyrok na mego przyjaciela i przewodnika, nie pozwalając mu powiedzieć nawet jednego słowa. Wasz wyrok nic zatem nie znaczy. W czasie rozprawy powinni być również obecni wszyscy oskarżeni i świadkowie, czego w tym przypadku wcale nie przestrzegano.

— Przecież wszyscy są obecni!

— Niestety, brakuje bowiem handżiego Ibareka. Gdzie on się podział?

Sędzia zakłopotany pokiwał głową, potem wstał i odparł:

— Sprowadzę go.

Chciał wyjść. Ponieważ jednak wiedziałem, co się stało z Ibarekiem, przytrzymałem kodżę baszi za ramię, natomiast do saptije rzekłem:

— Przyprowadźcie Ibareka! Ale w takim stanie, w jakim się teraz znajduje!

Dwóch z nich oddaliło się i wkrótce przyprowadzili oberżystę z rękami związanymi na plecach.

— Co to ma znaczyć? Co ten człowiek uczynił, że go spętano?

— spytałem. — Kto wydał taki rozkaz?

Kodża baszi kiwał głową to w tę, to w tamtą stronę i odparł:

— To na żądanie Mübareka.

— A więc kodża baszi musi czynić to, co mu rozkaże basz kiatib? A mimo to powiadasz, że studiowałeś prawa! Nic zatem dziwnego, iż w twoim okręgu największych hultajów uważa się za świętych.

— Miałem do tego prawo — bronił się trwożliwie.

— Nie zdołasz mi tego dowieść.

— A jednak! Was nie kazałem uwięzić, jesteście bowiem tutaj obcymi, ale handżi jest człowiekiem miejscowym i podlega mojej władzy.

— I ty uważasz, że wolno ci jej nadużywać? Masz przed sobą kilkuset swoich poddanych. Myślisz może, że możesz z nimi robić, co zechcesz? Możliwe, że dotąd tak postępowałeś, ale dzisiejsze zdarzenie ci ludzie zachowają w pamięci i w przyszłości będą żądać sprawiedliwości. Ibareka ograbiono i dlatego przyszedł do ciebie po pomoc, ale ty zamiast mu ją zapewnić, kazałeś go związać i uwięzić. Jak chcesz odpowiedzieć za to bezprawie? Żądam, abyś uwolnił go z pęt.

— Niech to uczynią policjanci.

— O nie. Zrobisz to sam, jako pokutę za czynienie bezprawia. Tego było staremu już za dużo i wrzasnął na mnie z gniewem:

— Kim ty właściwie jesteś, że się tutaj rządzisz, jakbyś był naszym mahredżem albo bilad-im chamze mollalarym?

— Spójrz, oto moje papiery!

Podałem mu trzy paszporty. Na widok teskere, bujuruldu, a nawet fermana, zmrużył kaprawe oczka, zaś jego głowa kołysała się niby metronom słynnego ratyzbończyka Jana Nepomucena Mähla.

— Efendi! Ty się cieszysz względami samego sułtana! — zawołał.

— A zatem staraj się, abym mógł cię obdarzyć chociaż odrobiną tych względów!

— Uczynię to, czego zażądasz. Podszedł do Ibareka i uwolnił go z pęt.

— Jesteś teraz zadowolony? — spytał.

— Na razie tak. Ale to nie wszystko. Twój saptije, Selim, przedstawił rzecz z gruntu fałszywie. Spotkanie wyglądało bowiem całkiem inaczej, niż on to opowiedział. To Mübarek podsunął mu, co ma mówić, aby nam jak najbardziej zaszkodzić.

— Nie wierzę.

— Ale ja w to wierzę, bowiem nakłonił on także mahonadżiego, aby świadczył fałszywie przeciwko mnie.

— Czy to prawda?

Pytanie to było skierowane do przewoźnika, który uwierzył, że Mübarek już mu teraz nie może zaszkodzić i dlatego opowiedział bez obaw, jak on go pouczał.

— Widzisz — powiedziałem do kodży baszi — że ja w żadnym wypadku nie czyhałem na życie tego człowieka. Widziałem, że szpieguje na rzecz starego i dlatego zabrałem go, aby go przy okazji sprawdzić. To wszystko. Jeśli' chcesz mnie za to ukarać, to jestem gotów przystąpić do obrony.

— O ukaraniu nie może być mowy, efendi, bowiem nie popełniłeś żadnego wykroczenia.

— A zatem, z powodu tego policjanta nie można także karać mego towarzysza, gdyż to nie Hadżi Halef, a ktoś inny ponosi winę za zajście.

— Kto?

— Ty sam.

— Ja? Dlaczego?

— Kiedy Ibareka okradziono, on przyszedł ci o tym donieść. A co ty zrobiłeś, aby wypełnić swój obowiązek?

— Wszystko, co do mnie należało.

— Tak? Zatem co?

— Poleciłem Selimowi, aby pomyślał, co w tej sprawie należy zrobić.

— A innym saptije tej sprawy nie powierzałeś?

— Nie. Uznałem to za zbyteczne. Oni i tak nic by nie wykryli.

— Twoi policjanci muszą być wielkimi głupcami, jeśli z góry wiesz, że nic nie wykryją. Czyn został popełniony tutaj. Dlaczego więc powierzyłeś tę sprawę Selimowi, skoro wiesz, że on jest tu od niedawna?

— Bo on jest najmądrzejszy.

— Myślę, że miałeś inny powód.

— Efendi! Jaki ja miałbym mieć inny powód?

— Dobry urzędnik porusza wszystkie sprężyny, aby wykryć sprawcę takiego przestępstwa. Ty jednak sprawę przemilczałeś, a człowiekowi, którego o niej powiadomiłeś, dałeś prawie tydzień czasu do namysłu. Stwarza to podejrzenie, jakbyś sobie życzył, by złodzieje umknęli.

— Efendi, o co ty mnie posądzasz?

— Wnioskuję jedynie ściśle z twego zachowania. Nic prostszego, byś sprawców kazał szukać w Ostromczy.

— Oni odjechali przecież do Doiranu!

— Trzeba być bardzo ograniczonym, by w to uwierzyć. Żaden złodziej nie powie, dokąd zamierza się udać. Jako doświadczony sędzia musisz przecież tyle wiedzieć. A co będzie, jeśli odkryję, że jesteś koleżką przestępców?

Trwożliwie potrząsnął głową, wołając w zakłopotaniu:

— Efendi! Nie wiem, co ci odpowiedzieć!

— Lepiej nic nie mów, gdyż mego zdania i tak nie zmienię. Gdybyś zabrał się do tej sprawy tak jak ci to nakazuje obowiązek, wtedy już dawno wykryłbyś złodziei.

— Uważasz, że dobrowolnie sami by się u mnie zgłosili?

— Nie, ale wierzę, że są oni w Ostromczy.

— To niemożliwe. Do żadnej z gospod nie zawitało trzech jeźdźców.

— Coś podobnego nie przyszłoby im nawet do głowy. Przecież nie będą się pokazywać tak blisko miejsca (przestępstwa. I ukryli się.

— Mogę wiedzieć u kogo?

— Dlaczego nie? Jestem tu obcy, a mimo to wiem.

— Jesteś zatem wszechwiedzący.

— Co to, to nie, ale nauczyłem się myśleć. Tacy przestępcy będą szukać schronienia tylko u tak samo złych ludzi. A kto jest najgorszym człowiekiem w Ostromczy?

— Masz na myśli Mübareka?

— Zgadłeś.

— Mieliby być u niego? Mylisz się.

— W żadnym wypadku się nie mylę. Jeśli chcesz złapać złodziei, musisz się udać na górę do starej ruiny.

Spojrzał na Mübareka, ten zaś odwzajemnił się także spojrzeniem. Byłem pewien, że obaj są w zmowie.

— Efendi! Nasza przejażdżka będzie daremna — stwierdził sędzia.

— Przeciwnie. Jestem przekonany, że znajdziemy tam nie tylko złodziei, ale i skradzione przedmioty, dlatego nakazuję ci, abyś podążał ze mną razem z twoimi policjantami.

— W takich ciemnościach?

— Boisz się?

— Nie, ale wiem, że tacy ludzie są groźni. Jeśli naprawdę są tam na górze, to będą się bronić. Odczekaj lepiej do jutra.

— Do tego czasu mogą umknąć, dlatego idziemy teraz! Postaraj się, abyśmy wyruszyli szybko i rozkaż, aby zabrano latarnie!

— A Mübarek?

— Zabieramy go. On nas poprowadzi.

— Pozwól więc, że zatroszczę się o oświetlenie.

Sędzia udał się do domu. Ponieważ jednak nie chciałem go nawet przez chwilę zostawić samego, będąc pewnym, że jest on w zmowie z Mübarekiem, skinąłem na Omara.

— Omar. Idź za kodżą baszi i nie spuszczaj go z oka! Postaraj się, aby z nikim po kryjomu nie rozmawiał i nie robił nic wbrew mej woli.

Omar oddalił się ku drzwiom, za którymi wcześniej zniknął sędzia. Wielu ludzi opuszczało dziedziniec. Przypuszczałem, że szli po latarnie lub coś podobnego, aby nam towarzyszyć. Ibarek przysłuchiwał się dotąd w milczeniu, teraz natomiast pytał mnie:

— Efendi! Czy myślisz naprawdę, że złapiemy tych trzech hultajów, i że odzyskam moją własność?

— Jestem o tym przekonany.

— Efendi! Nie mogę cię zrozumieć! Wydaje się, że ty wiesz wszystko. Z radością idę z tobą.

— A co teraz powiesz o „świętym”? Wychwalałeś go, chociaż się go bałeś. A kiedy o nim mówiłeś, zaraz przeczuwałem, że to wielki hultaj. Złodzieje twego mienia są u niego.

Kodża baszi wkrótce wrócił i wraz z Omarem przyniósł kilka latarni, większą ilość pochodni i głownie. Omar skwitował zaprzeczającym ruchem moje pytające spojrzenie. Sędzia nie dał mu powodu do interwencji. Ludzie wracali także z różnego rodzaju światłami i pochód wkrótce wyruszył. Nigdy nie widziano tutaj podobnego nocnego pochodu ku stojącej na wzgórzu ruinie, po to, aby złapać złodziei. Dlatego wędrowała za nami niemal cała ludność Ostromczy. Ponieważ nie ufałem ani kodży baszi, ani jego saptije, Mübareka pilnowali Osko i Omar. Wzięli go zatem pomiędzy siebie.

Na przedzie kroczyło kilku policjantów. Potem podążał kodża baszi z sędziowską ławą, za nimi Mübarek z dwoma strażnikami, następnie szedłem ja z Halefem i dwoma spowinowaconymi wieśniakami, zaś za nami kłębili się starsi i młodsi mieszkańcy Ostromczy. Z ciekawością przysłuchiwałem się, co się tam mówiło, także i o nas. Ktoś uważał, że jestem wielkopańskim hrabią, inny zaś, że jestem synem perskiego księcia. Ktoś trzeci przysięgał, że jestem hinduskim magikiem, natomiast czwarty wykrzykiwał głośno, że jestem pretendentem do tronu moskiewskiego i przybyłem, aby te ziemie zdobyć dla Rosji.

Im bardziej zbliżaliśmy się do ruiny, tym większa robiła się cisza. Ludzie rozumieli, że trzeba być ostrożnym, jeśli chce się złapać złodziei. Wielu zatrzymało się w tym miejscu, gdzie zaczynał się las. Byli to tchórze zapewniający szumnie i żarliwie, że pozostają tutaj tylko dlatego, żeby nie przepuścić złodziei, gdyby im się udało zbiec z góry.

Kiedy dotarliśmy do polany, panowała tam grobowa cisza. Bohaterowie poczuli się nieswojo. Przestępcy mogli się pojawić w każdej chwili, albo mogli tkwić za każdym drzewem. Stąpano tak cicho, jak tylko to było możliwe, aby ich nie spłoszyć i — aby nie być pierwszym lub pierwszą, który albo która, zacznie się z nimi bić, gdyż kobiet także tu nie brakowało.

Ową ciszę na krótko przerwano. Z kobiecego gardła rozległ się przenikliwy głos. Kiedy zjawiłem się na miejscu, spostrzegłem, że Fasolka wpadła do zimnego źródełka, w pobliżu którego znalazłem kaczeńce. Siedziała we wodzie, zrzędząc stłumionym głosem na swego wybrańca-ławnika, zaś treść tego, co mówiła, nadawała się wyłącznie na szept. Nohuda nie pozwalała się stamtąd wyciągnąć, gdyż, jak twierdziła, przeziębi się od chłodnego, wieczornego powietrza, i dopiero kiedy jej wytłumaczyłem, że woda jest zimniejsza od powietrza, stwierdziła:

— Posłucham twojej rady, efendi. Ty wiesz wszystko lepiej niż inni, a nawet lepiej niż mój mąż, który mnie wprost na tę dziurę naprowadził.

Wydostałem stamtąd Fasolkę. Na szczęście wody nie było więcej nad pół metra. Nie wiem niestety, czy rozmazała przy tym makijaż z ochry, który miał jej przydać młodzieńczej urody.

Mübarek zatrzymał się wraz z Omarem i Osko przed drzwiami swojej chaty i żądał, abyśmy go wpuścili. Ponieważ jednak był on oblatany w różnorakich sztuczkach, nie ufałem mu. Mógł bowiem przygotować jakieś urządzenie obliczone na wypadek nagłego niebezpieczeństwa albo jakiejś wpadki.

— Co tam zamierzasz robić?

— Mam zwierzęta, które trzeba nakarmić, jeśli nie mają zdechnąć z głodu.

— Sam je nakarmię jutro rano. Twoim domem jest odtąd więzienie. Lecz jestem gotów spełnić twe życzenie, jeśli odpowiesz mi na kilka pytań zgodnie z prawdą.

— A zatem pytaj!

— Czy ktoś w twoim domu przebywa?

— Nie.

— A czy prócz ciebie jeszcze ktoś zamieszkuje tę ruinę?

— Nie.

— Czy znasz człowieka o nazwisku Manach el Barsza?

— Nie.

— Albo innego, który się nazywa Barud el Amasad?

— Także nie.

— A przecież ci ludzie mówią, że dobrze cię znają.

— To nieprawda.

— Że powiadomiłeś ich dzisiaj przed moim przybyciem.

— To kłamstwo.

— I że chciałeś się postarać, aby mnie uwięzić, a potem chcieliście mnie zamordować.

Nie odpowiedział od razu. Czuł się nieswojo pod wpływem tego, co ode mnie usłyszał. Mogło się w nim zrodzić przypuszczenie, że dzisiejszego wieczoru nie znajdzie po powrocie wszystkiego w takim stanie, w jakim wszystko zostawił. Słyszałem, jak raz po raz przełykał ślinę, jakby nie mógł czegoś połknąć. Potem odparł:

— Nie wiem, o czym mówisz i czego ode mnie chcesz, efendi. Nie znam nazwisk i nie mam nic wspólnego z ludźmi, których wymieniłeś, mimo że tak ci się zdaje.

— A więc pewnie także nie wiesz, że miało tu przyjechać dwóch braci, aby wam zameldować, że zamordowano mnie w Melniku?

— Na Allaha, nic o tym nie wiem!

— Jesteś do tego stopnia nieświadom, że twoja nieświadomość wywołuje we mnie litość, i dlatego chcę ci pokazać, jakich to groźnych ludzi masz w pobliżu. Chodź!

Ująłem obłudnika za ramię i wyprowadziłem. Na mój gest Halef poprzedzał nas z pochodnią, aby nam poświecić. Podążali za nami panowie z kazy oraz Osko i Omar, a także obaj wieśniacy. Reszta musiała zostać na miejscu, bowiem we wnętrzu ruiny nie było aż tyle miejsca. Wyobrażam sobie, co działo się teraz w Mübareku, gdy zorientował się, z jaką pewnością podążaliśmy drogą, o której był przekonany, że stanowi ona dla intruzów tajemnicę!

Kiedy Halef odsunął gąszcz bluszczu, usłyszałem jak staremu wymknęło się przekleństwo, którego całkiem nie zdołał stłumić.

— Co? Konie? — zapytał kodża baszi, kiedy znaleźliśmy się w pomieszczeniu używanym jako stajnia.

Ponieważ była to noc, zwierzęta sprawiały nam trochę kłopotu, nie były bowiem uwiązane i płoszyły się przed światłem i obcymi ludźmi.

— Tam gdzie są konie, muszą także być ludzie, do których one należą — uważał Halef. — Wyjdźcie stąd, a zaraz ich znajdziemy.

Trzech związanych osobników leżało nadal tak, jak ich zostawiliśmy. Przy naszym wejściu panowało milczenie. Przy pomocy Halefa rozwiązałem tych trzech, ale tylko na tyle, aby mogli uczynić użytek z nóg i wstać.

— Manachu el Barsza, odpowiedz mi, czy znasz tego człowieka? — pytałem, wskazując na Mübareka.

— Niech cię Allah ukarze! — zazgrzytał przez zęby.

— A ty, Barudzie el Amasad, znasz go?

— Oby cię pochłonęło piekło! — zawołał wściekły. Wtedy zwróciłem się do więziennego strażnika:

— Popełniłeś tylko jeden czyn, bo uwolniłeś tego więźnia. Ich obu czeka ciężka kara. Twoją karę możesz sam złagodzić, jeżeli okaże się, że nie jesteś zatwardziałym grzesznikiem. A zatem powiedz prawdę, czy znasz tego człowieka?

— Tak — odparł po chwili namysłu. — To jest stary Mübarek.

— Czy znasz także jego prawdziwe nazwisko?

— Nie znam.

— A czy on i twoi dwaj kompani znają się?

— Owszem. Manach el Barsza często u niego bywał.

— Miałem zostać w Melniku zamordowany?

— Tak.

— I dzisiaj postanowiono to samo. Chciano mnie zabić w więzieniu?

— Tak w istocie było.

— I jeszcze jedno. Czy wtedy, kiedy Ibarekowi i innym ludziom pokazywałeś sztuczki z kartami, ci dwaj go okradali?

— To nie ja, to tylko oni.

— Już dobrze. Brałeś w tym tak samo udział jak oni, bo przyczyniłeś się do tego, że kradzież się udała. To mi wystarczy.

I zwracając się do kodży baszi, zapytałem:

— I co? Nie miałem racji, że złodzieje są w ruinie?

— Efendi! Znalazłeś ich właśnie wtedy, kiedy o nich ze mną mówiłeś.

— Zapewne! Ale to, że znalazłem ich tak szybko, powinno być dla ciebie dowodem, jak łatwo mogłeś wykonać twoją powinność. Teraz należy ich odprowadzić do więzienia i pilnie strzec. Zaś jutro wczesnym rankiem wyślesz mahredżowi swój raport, do którego dołączę także moją relację. On zadecyduje, co dalej. Ibarek! Spójrz tylko na ziemię! Myślę, że są to przedmioty, które ci skradziono.

Zawartość kieszeni i pasów trzech uwięzionych osobników złożono na trzech kupkach. Ibarek cieszył się na widok odnalezionej własności. Chciał ją wziąć, lecz kodża baszi rzekł:

— Stop! Nie tak szybko. Wszystkie te przedmioty muszę zabrać ze sobą. Będą one dowodem rzeczowym na rozprawie i wskazówką przy określeniu wymiaru kary.

Ponieważ znałem zwyczaje tych ludzi, wątpiłem, czy Ibarek kiedykolwiek coś z tego otrzyma. Dlatego odparłem, wyręczając go:

— To zbyteczne. Sam sporządzę wykaz przedmiotów i je oszacuję. Wykaz spełni taką samą rolę, jaką spełniłyby przedmioty.

— Nie jesteś jednak urzędnikiem, efendi!

— Posłuchaj mnie kodża baszi: Udowodniłem tobie dzisiaj, że mógłbym być lepszym urzędnikiem od ciebie! Jeśli odrzucisz moją propozycję, wówczas napiszę do mahredża bardziej wyczerpująco, niżbyś tego sobie sam życzył. Zatem milcz! Dla twego własnego dobra.

Widać było, że sędzia chciał ostro zareagować, ale zdołał się opanować. Widocznie zrozumiał, że tylko by sobie zaszkodził. Wyraził zatem inne pretensje:

— Niech więc Ibarek zatrzyma swoje rzeczy, a ja zabiorę wszystkie pozostałe, które oni mieli przy sobie.

Chciał się nachylić, aby podnieść sakiewkę z pieniędzmi i inne przedmioty.

— Poczekaj! — powiedziałem. — Te rzeczy są już zarekwirowane!

— Przez kogo?

— Przeze mnie.

— Masz do tego prawo?

— Oczywiście! Sporządzę również ich wykaz, przy czym ty możesz być świadkiem, że nic nie pominąłem. Potem wyślę jedno i drugie, listę i rzeczy, mahredżowi.

— Wszystko powinno trafić do moich rąk!

— Dostaniesz, co ci się należy. Zostawiam konie i całe wyposażenie. Wszystko inne należy jednak do mnie. Halef, pochowaj wszystko!

Mały Hadżi był tak bystry, że w ciągu trzech sekund wszystko zniknęło w jego szerokim pasie.

— Złodzieje! — mruknął Mübarek.

Reakcja była błyskawiczna. Bicz Halefa stanowił dla niego na wskroś wyraźną i bardzo aktualną odpowiedź.

Więźniów wyprowadzono teraz z ruiny na polanę, którą zajął ciekawski ludek, tłoczący się, aby zobaczyć całą trójkę.

Ibarek rozpowiadał głośno, że odzyskał szczęśliwie swoją własność, przy czym nie szczędził pochwał pod naszym adresem.

Policjanci wzięli czterech aresztantów do środka i ruszyli, a rozprawiający o pomyślnie zakończonej przygodzie tłum, za nimi. Wracając byli o wiele głośniejsi, niż kiedy szli w tę stronę.

Przedstawiciele władzy dołączyli także do pochodu, natomiast ja zatrzymałem się wraz z Halefem, który na mnie skinął:

— Sihdi! Mam jeszcze pół pochodni — powiedział. — Wprawdzie jest już zgaszona, ale możemy ją znów zapalić. Może przyjrzelibyśmy się chacie starego?

— Możemy przynajmniej spróbować.

— Masz jeszcze klucz? Widziałem, jak go zabierałeś, kiedy w czasie rozprawy opróżniałeś mu w sądzie kieszenie.

— Mam go, ale nie wiem, czy jest to klucz od chaty.

— Z pewnością tak, bo jakie inne jeszcze klucze stary mógłby mieć? Poczekaliśmy, aż wszyscy zniknęli i wtedy otworzyliśmy drzwi kluczem. Za pomocą zapałki i kawałka papieru zapaliliśmy pochodnię i weszliśmy do wnętrza.

Jak już wspomniano, nędzny budynek przylegał do muru. Z zewnątrz wyglądało na to, że ma on tylko jedno małe pomieszczenie. Jednak w środku zobaczyliśmy, że jest tu więcej izb położonych jedna za drugą. Wewnętrzne pomieszczenia należały do starego zamku, natomiast chata w przemyślny sposób zasłaniała sobą otwór. Przednia izba była prawie pusta. Wyglądało na to, że służy ona jedynie jako izba gościnna. Kiedy chcieliśmy wejść do drugiego pomieszczenia, zauważyłem nici przeciągnięte górą, dołem i przez środek wejścia. Ostrożnie poruszyłem jedną z nich rękojeścią bicza i natychmiast rozległ się huk wystrzału. Miauczały koty, szczekał pies, krakały kruki i słychać było jeszcze inne głosy.

— Na Allaha! — zaśmiał się Halef. — Znajdujemy się chyba w arce patriarchy Noego, ale proponuję sihdi, żebyśmy dalej nie wchodzili. Zaczekajmy lepiej, aż nastanie dzień.

Chętnie na to przystałem. Mimo że nie przypisywałem staremu Mübarekowi jakichś szczególnych umiejętności, to i te, które posiadał, mogły wystarczyć do wynalezienia jakiegoś skutecznego urządzenia do unieszkodliwiania intruzów. Zamknęliśmy więc chatę na klucz i zgasiliśmy pochodnię.

Kiedy chcieliśmy wracać, zbliżyła się do nas jakaś kobieca postać. Nie poznawałem twarzy. Ona natomiast chwyciła rąbek mego kaftana i zanim zdołałem temu przeszkodzić, przycisnęła go do ust.

— W świetle pochodni poznałam, żeś to ty, efendi, i pragnę ci raz jeszcze podziękować.

Była to zielarka Nebatia.

— Co tu porabiasz na górze? — zapytałem. — Byłaś tu jeszcze wtedy, kiedy braliśmy więźniów?

— O nie. Nie sprawia mi radości widok nieszczęśników. Byłam jednak na podwórcu kodży baszi, gdy miałeś zostać skazany. Efendi, byłeś odważny, ale przysporzyłeś sobie groźnego wroga.

— Kogo? Mübareka?

— Nie o nim mówię, chociaż on ciebie także nienawidzi. Mam na myśli kodżę baszi.

— Uważam, że kodża baszi nie musi mnie specjalnie kochać, ale nie potrzebuję go się także obawiać.

— Mimo to, proszę cię, bądź ostrożny!

— Taki z niego zły duch?

— Owszem. Sędzia powinien stać na straży porządku, ale on po cichu popiera ludzi Szuta.

— Ach! Skąd to wiesz?

— On często bywał nocą na górze u Mübareka.

— Czy się czasem nie mylisz?

— Na pewno nie. Widziałam go wyraźnie w świetle księżyca, a w ciemną noc poznawałam go po głosie.

— Hm... Często tu bywałaś?

— Często, mimo że Mübarek mi tego zabraniał. Ale ja kocham noc, bowiem jest ona przyjaciółką człowieka. Ona pozostawia go sam na sam z Bogiem i nie pozwala, by człowiekowi przeszkadzano w modlitwie. Istnieją również rośliny, które wolno szukać tylko w nocy.

— Naprawdę?

— Tak. Podobnie jak istnieją rośliny, które pachną jedynie w nocy, tak istnieją również takie, które na noc się budzą, a w dzień śpią. I tu na górze rosną takie właśnie przyjaciółki nocy, w pobliżu których siadam, aby z nimi rozmawiać i nasłuchiwać ich odpowiedzi. W ostatnim czasie nie mogłam tutaj przychodzić, ale dziś zdemaskowałeś mojego wroga, który został uwięziony i dlatego przyszłam zaraz na górę, aby o północy zerwać króla.

— Króla? Czy mówisz o roślinie?

— Owszem. Nie znasz jej?

— Nie.

— Ona jest królem, bo jeśli umrze, to wraz z nią umiera cały jej lud. Miałem przed sobą niezwykłą kobietę o uduchowionej twarzy. Ta kobieta w pocie czoła zabiegała o utrzymanie rodziny, a mimo to znajdowała jeszcze czas, aby po nocach godzinami obcować z roślinami, rozmawiać z nimi i wsłuchiwać się w tajniki ich życia.

— Jak się ta roślina nazywa? — zapytałem z ciekawości.

— To Hadż-i Mariam. Jaka szkoda, że jej nie znasz!

— Znam ją, ale nie wiedziałem, że ma ona swego króla.

— Tylko nieliczni o tym wiedzą, a pośród tej garstki rzadko się trafia szczęśliwiec znajdujący króla. Trzeba Hadż-i Mariam kochać i znać dogłębnie sposób jej życia, wówczas znajdzie się króla. Pospólstwo rośnie chętnie na nieurodzajnym podłożu, na stokach, skałach i nagich zboczach, tworząc zawsze to mniejszy, to znów większy krąg, a pośrodku tego kręgu zawsze wyrasta król.

Było to dla mnie czymś nowym. Hadż-i Mariam znaczy krzyż Maryi. Roślina ta (sylibum marianum) rośnie także w Niemczech. Jakimś dziwnym zbiegiem okoliczności nazwa tej rośliny rosnącej w Rudawach brzmi tak samo, jak tej ze wzgórz Planina Babuna i Planina Plaskawica!

Nebatia ciągnęła swój ulubiony temat:

— Oset ten jest bardzo suchy i kruchy. Nie jest zbyt wysoki i ma cienką łodyżkę. Natomiast król jest szeroki i z latami jest coraz szerszy. Łodygę ma cieniutką jak żyletka. Może się jednak rozrosnąć do rozmiarów dwóch dłoni i posiada długą, wąską główkę, zaś na jej ciemnym tle rysuje się jasna, zygzakowata żmijka. Żmijka ta świeci w nocy. Widziałam często jej światło i zobaczę je znów dzisiaj. Jeśli zabierze się króla, giną wszyscy jego poddani. W ciągu jednego miesiąca. Natomiast żyjąc wraz z królem, dożywają pięknego wieku. Król, po którego dzisiaj idę, liczy sobie około dziesięciu lat.

— Ale jeżeli go zetniesz, to zginie przecież cała kolonia!

— O, nie! Wyrósł już nowy, młody król. Można teraz zabrać starego króla. Może to nastąpić tylko w niedzielę po nowiu, w święto chrześcijan, dla których Mariam jest królową niebios. Tego dnia król świeci najpiękniej. Nawet ścięty świeci jeszcze kilka nocy. Posiada wtedy największą moc. Dzisiaj mamy pierwszą niedzielę po nowiu, dlatego tej nocy idę po króla. Jeśli masz czas, możesz zobaczyć, jak on świeci.

— Poszedłbym z tobą, gdyż bardzo mnie ciekawią tajemnice przyrody, ale muszę być niestety w mieście.

— Wobec tego przyniosę ci jutro wieczorem króla ostów. Będzie jeszcze świecił.

— Nie wiem, czy do tego czasu będę jeszcze w Ostromczy.

— Chcesz tak szybko wyjechać, efendi?

— Nie przyjechałem tu na dłuższy pobyt, a mój czas jest ściśle określony. Ale powiedz mi, jaką to moc przypisuje się królowi ostów?

— Zwyczajny Hadż-i Mariam, pity jako herbata, leczy suchoty, jeśli się one w człowieku jeszcze nie zakorzeniły. Oset zawiera substancję zabijającą drobne żyjątka wywołujące w płucach chorobę. Natomiast o królu mówi się, że wyleczy nawet suchotnika stojącego nad grobem. — Wypróbowałaś go?

— Niestety nie, ale wierzę w to, bowiem stwórca jest wszechmocny i potrafi, jeśli zechce, najmniejszą nawet roślinkę wyposażyć w niezwykłą moc.

— A więc przyjdź jutro do mnie i pokaż mi tego króla, jeżeli mnie jeszcze zastaniesz. Wiesz, gdzie mieszkam?

— Słyszałam. Śpij spokojnie, efendi!

— Niech ci się poszczęści z tym królem, Nebatia! Poszła.

— Sihdi! Czy wierzysz w tego króla ostów? — pytał mnie Halef w drodze.

— Nie podważałbym o nim opinii.

— Nigdy jeszcze nie słyszałem, aby rośliny miały swoich panujących.

— A więc nie wierzysz. Zatem, gdy tylko Nebatia przyniesie mi owego władcę zwanego Hadż-i Mariam, wtedy i ty go zobaczysz.

Dzisiaj nie wiedziałem jeszcze, że wkrótce będę zawdzięczał życie królowi ostów. O jego niezwykłych walorach świadczyło to, że zielarka przychodziła po niego aż tu, na górę. Zresztą król ostów, to naprawdę osobliwa roślina. Kolonię tych ostów znalazłem w saksońskich Rudawach na łysej porębie położonej pomiędzy Scheibenbergiem i Schwarzenbergiem, gdzie spędziłem całe cztery dni na poszukiwaniu króla.

Teren, na którym rozpleniły się osty, tworzył niemal regularny krąg. Przewędrowałem po jego obwodzie, a potem po przekroju kolejne odcinki, lecz bez rezultatu. Wreszcie znalazłem poszukiwanego króla w miejscu, obok którego często przechodziłem, wcale go nie dostrzegając, gdyż był otoczony kępą gęstej, suchej trawy. Odpowiadał on opisowi Nebatii. Wyciąłem go i posiadam jeszcze do dziś. Kiedy mniej więcej po czterech latach przybyłem znów do Annabergu, postanowiłem z ciekawości, mimo braku czasu, powędrować do mego znaleziska, aby na miejscu stwierdzić, że poddani pozbawieni swego króla po prostu wyginęli.

Oczywiście, tutaj w Ostromczy, nie miałem dowodu na prawdziwość opisu Nebatii, ale mimo to wierzyłem jej. Wielki Linneusz opowiada przecież z pięknym uznaniem o tym, że swoje największe znaleziska i obserwacje poczynił, idąc za wskazaniami prostych ludzi. Dziecko ludu z większą miłością przypatruje się tajnikom przyrody, aniżeli czyni to tak zwany człowiek ze sfer.