Psychologia ekonomiczna - ebook
Psychologia ekonomiczna - ebook
Nowoczesny przegląd najważniejszych zagadnień z zakresu psychologii ekonomicznej, a także dziedzin pokrewnych: ekonomii behawioralnej, neuroekonomii i teorii gier. Autor prezentuje modele teoretyczne i badania empiryczne opisujące zachowania i decyzje finansowe. Wyjaśnia, dlaczego trzeba sięgać do teorii psychologicznych, aby zrozumieć zachowania ekonomiczne. Tłumaczy, że ekonomia – tak bardzo precyzyjna dziedzina nauki o znacznie dłuższej historii niż psychologia - potrzebuje jednak wsparcia ze strony innych nauk społecznych.
Kategoria: | Psychologia |
Zabezpieczenie: |
Watermark
|
ISBN: | 978-83-01-17502-3 |
Rozmiar pliku: | 2,9 MB |
FRAGMENT KSIĄŻKI
Dużo jest przecież niewytłumaczonych zjawisk, rzeczy dla których rozum
jeszcze nie ma wytłumaczenia. Zachodnia racjonalność każe je pomijać,
lekceważyć, nie dostrzegać, amputować, każe o nich natychmiast zapominać
(bo po co burzyć ten z takim trudem i wysiłkiem wzniesiony porządek świata?).
Gabriel García Márquez
Gdy niemal dwadzieścia lat temu, jeszcze jako student, zainteresowałem się psychologią ekonomiczną, ta dziedzina była uważana za co najmniej ekstrawagancką. Ekonomiści traktowali ją jak tajemniczą ciekawostkę, ale raczej nie przywiązywali większej wagi do wyników gromadzonych w coraz liczniejszych eksperymentach. W poradnikach poświęconych prowadzeniu biznesu lub inwestowaniu na giełdzie dominowały rekomendacje typu: „nie podejmuj decyzji pod pływem emocji”, „wyłącz emocje”, „nie ulegaj impulsom”, „działaj zawsze logicznie”. Biorąc pod uwagę to, że emocji wyłączyć się nie da, tego rodzaju wskazówki musiały mieć znikomą wartość, ale były ewidentnie przejawem przywiązania klasycznej ekonomii do racjonalności i podejmowania decyzji w zgodzie z regułami rachunku prawdopodobieństwa. Nawoływały bowiem do tego, aby praktycy rynków finansowych zmierzali w kierunku wzorca, jakim był homo economicus – wykreowana przez teorię ekonomiczną racjonalna jednostka, dysponująca nieograniczonymi zdolnościami poznawczymi, maksymalizująca własne korzyści i kierująca się stałymi preferencjami odnośnie do ryzyka.
Dziś, gdy psychologia niemal przebojem wdarła się do grupy nauk o zachowaniach ekonomicznych, coraz trudniej ignorować jej odkrycia. Dotyczy to zarówno sfery nauki, jak i praktyki. O pożytkach, jakie płyną z wiedzy psychologicznej i pomagają zrozumieć zjawiska ekonomiczne na poziomie mikro (tzn. działań i decyzji podejmowanych przez pojedynczych konsumentów) oraz na poziomie makro (tzn. na poziomie całych społeczeństw) coraz częściej piszą czołowi reprezentanci ekonomii uniwersyteckiej, na przykład George Akerlof z Uniwersytetu Kalifornijskiego w Berkley – laureat Nagrody Nobla w dziedzinie ekonomii w 2001 roku, Vernon Smith z Uniwersytetu Georgtown w Waszyngtonie – laureat Nagrody Nobla w dziedzinie ekonomii w 2002 roku, Robert Frank z Uniwersytetu Cornell – jeden z najbardziej znanych i najpopularniejszych wykładowców ekonomii w Stanach Zjednoczonych, Richard Thaler z Uniwersytetu w Chicago – uznawany za twórcę behawioralnych finansów, czy Robert Shiller z Uniwersytetu Yale – znakomity analityk mechanizmu kryzysów finansowych. Po teorie i badania psychologiczne sięgają też coraz częściej praktycy rynków finansowych, by wymienić tylko dwie bardzo znane postaci: Mohameda El-Eriana, dyrektora zarządzającego jednym z największych funduszy inwestycyjnych na świecie – Pacific Investment Management Company, autora głośnej książki When Markets Collide (wyd. pol. Kiedy rynki się zderzają, 2010), czy Nicolasa Taleba – prezesa funduszu inwestycyjnego Empirica LLC, autora kontrowersyjnej książki Fooled by Randomness (wyd. pol. Ślepy traf, 2004).
Bez wątpienia, potrzebę połączenia klasycznej ekonomii opartej na teoriach normatywnych z opisowym podejściem psychologicznym unaocznił w dość bezwzględny sposób kryzys gospodarczy, który wybuchł na światowych rynkach w pierwszej dekadzie XXI wieku. Wielu zagorzałych wyznawców homo economicusa musiało wówczas przyznać, że modele zakładające racjonalność człowieka nie były w stanie wyjaśnić zdarzeń, z którymi przyszło się zmierzyć tak profesorom ekonomii, jak i tysiącom menedżerów finansowych (o „zwykłych” konsumentach już nie wspominając). Niemal każdego dnia w pismach finansowych czytaliśmy wypowiedzi analityków, maklerów lub przedsiębiorców, którzy podkreślali, iż w zachowaniach obserwowanych na rynkach finansowych było tak wiele nieracjonalności, że ich wyjaśnienie stawało się niemożliwe bez sięgnięcia do wiedzy o emocjach, motywacji czy zachowaniach w kontekście społecznym. Bodaj po raz pierwszy tak intensywnie wskazywano na znaczącą rolę takich czynników nieekonomicznych, jak zaufanie. Nawet najbardziej ortodoksyjni wyznawcy racjonalnego podejścia do ekonomii, jak Alan Greenspan – wieloletni szef Zarządu Rezerwy Federalnej w Stanach Zjednoczonych – otwarcie przyznawali, że ich wiara w poukładany system wolnorynkowy rozpadła się na kawałki.
Dwaj z wymienionych wcześniej autorów – George Akerloff i Robert Shiller – znakomicie pokazali w swojej książce o znamiennym tytule Animal Spirits (2009), w jaki sposób wiedzę o psychice człowieka można wykorzystać do wyjaśniania takich zjawisk, jak gwałtowne załamania na rynkach finansowych. Udowodnili, na przykład, że efekt określany w psychologii ekonomicznej mianem iluzji pieniądza (polegający na kierowaniu się nominalną, a nie realną wartością pieniądza) w znacznej mierze odpowiada za błędne decyzje kredytowe (podejmowane zarówno przez kredytodawców, jak i kredytobiorców), które się przyczyniły do kryzysu na rynku bankowym.
Można zatem powiedzieć, że psychologia ekonomiczna jest obecnie traktowana na równi z ekonomią w wyjaśnianiu zachowań i decyzji finansowych. Celem tego podręcznika jest zaprezentowanie różnych zagadnień, które są analizowane przez psychologów zainteresowanych zachowaniami ekonomicznymi. Ponieważ psychologia ekonomiczna jest dziedziną empiryczną, tzn. formułuje swoje teorie i modele, opierając się na wynikach badań, dominująca część książki będzie poświęcona przeglądowi rezultatów, które zgromadzono w setkach pasjonujących eksperymentów. W większości będą to badania przeprowadzone za granicą (w Stanach Zjednoczonych i Europie Zachodniej), ale Czytelnicy będą również mogli poznać rezultaty badań przeprowadzonych w naszym kraju. Dowiemy się, między innymi, co wpływa na decyzje dotyczące pieniędzy, jak kształtuje się nasz stosunek do pieniędzy, dlaczego niechętnie oszczędzamy i kupujemy ubezpieczenia, jak spostrzegamy system podatkowy, w jaki sposób osobliwości naszej psychiki determinują zachowanie na giełdzie, czy w naszych ekonomicznych wyborach jesteśmy egoistyczni. Poznamy też tradycyjne i najnowsze metody badań prowadzonych w obrębie psychologii ekonomicznej. Mam nadzieję, że ta książka będzie dla Czytelników ciekawą przygodą z odkryciami psychologii ekonomicznej, a być może niektórych zachęci do jeszcze bliższego zaznajomienia się z nią i kontynuowania analiz już we własnym zakresie.
Na zakończenie tego krótkiego wprowadzenia chciałbym jeszcze podziękować wszystkim, którzy w jakikolwiek sposób wspierali mnie w przygotowaniu tego podręcznika. Przede wszystkim dziękuję moim bliskim: mojej Żonie Agnieszce oraz naszym Córeczkom – Hani i Marysi. Dziękuję za wyrozumiałość, słowa otuchy i wiarę w to, że uda mi się szczęśliwie dobrnąć do końca pracy. Wszystkim moim Kolegom i Współpracownikom dziękuję za pasjonujące dyskusje, uwagi, wspólne badania. Szczególne podziękowania składam Profesorowi Tadeuszowi Tyszce – jednemu z najwybitniejszych badaczy z obszaru psychologii ekonomicznej w Europie, pod którego okiem stawiałem pierwsze kroki w tej dziedzinie. Projekty, które wspólnie zrealizowaliśmy i wciąż realizujemy, są dla mnie nieustannym źródłem wiedzy i inspiracji. Dziękuję również: Agacie Gąsiorowskiej, Tomkowi Grzybowi, Ani Hełce, Zbyszkowi Piskorzowi, Joannie Sokołowskiej, Jakubowi Traczykowi i Grzegorzowi Zalewskiemu. Pragnę też serdecznie podziękować władzom Szkoły Wyższej Psychologii Społecznej, a w szczególności: Panu Rektorowi Profesorowi Andrzejowi Eliaszowi, Panu Prorektorowi Profesorowi Janowi Strelauowi i Panu Dziekanowi Profesorowi Dariuszowi Dolińskiemu za stworzenie znakomitych warunków do pracy i finansowe wsparcie wydania tego podręcznika.Rozdział 1 Między ekonomią a psychologią. Wprowadzenie do psychologii ekonomicznej
W tym rozdziale odpowiemy na następujące pytania:
- Jakie problemy dotyczące zachowań ekonomicznych zostają rozwiązane dzięki badaniom prowadzonym w obrębie psychologii ekonomicznej?
- Co nowego wnosi psychologia do wiedzy o zachowaniach ekonomicznych?
- W jaki sposób psychologia ekonomiczna uzupełnia proponowane przez ekonomię wyjaśnianie ocen i decyzji finansowych?
- Jakie założenia na temat zachowania się ludzi są przyjmowane w ekonomii i czy te założenia są realistyczne?
- Jakie różnice występują między ekonomią a psychologią ekonomiczną w kwestii metodologii konstruowania modeli teoretycznych i prowadzenia badań empirycznych?
- Jakie inne dziedziny nauki są bliskie psychologii ekonomicznej?Rozdział 2 Racjonalność i nieracjonalność zachowań ekonomicznych
W tym rozdziale odpowiemy na następujące pytania:
- Co to jest racjonalność?
- Jak racjonalność jest definiowana w ekonomii i w psychologii?
- Na czym polega racjonalność zachowań ekonomicznych?
- Co to jest racjonalność preferencji i wyborów?
- W jakich warunkach dochodzi do podejmowania nieracjonalnych decyzji?
- Na czym polega racjonalność ograniczona?
- Co to jest racjonalność ekologiczna?
- Czy zachowania nieracjonalne z perspektywy teorii ekonomicznej mogą być uznane za racjonalne w kontekście modeli psychologicznych?