Psychologia rozwoju człowieka - ebook

Wprowadzenie

Psychologia rozwoju jest dyscypliną o bogatej historii. Za jej początek przyjmuje się rok 1882 (Hilgard, 1987), kiedy to Wilhelm Thierry Preyer opublikował pracę pod tytułem Die Seele des Kindes (Dusza dziecka). Była to monografia oparta na systematycznych obserwacjach syna, prowadzonych w okresie od narodzin do trzeciego roku życia. Co prawda prawie sto lat wcześniej, w roku 1787, Dietrich Tiedeman z Bremy opublikował obserwacje swojego syna w pierwszych trzech latach życia, ale dziennik ten, jak podaje Édouard Claparède (1936), stał się znany dopiero po przełożeniu na język francuski i wydaniu w 1863 roku w Paryżu, a potem w roku 1897 w Stanach Zjednoczonych (za: Hilgard, 1987).

Później psychologia rozwoju przeszła przez rozmaite stadia – od zajmowania się głównie okresem dzieciństwa i poszukiwania ogólnych prawidłowości rozwojowych w różnych obszarach funkcjonowania dziecka, co widoczne jest w pierwszych publikacjach z tej dziedziny (por. ramka W.1), po analizowanie indywidualnych dróg rozwoju człowieka w okresie całego życia: od narodzin aż do śmierci. Prekursorką dzisiaj tak powszechnie przyjmowanej perspektywy ujmowania rozwoju człowieka jako procesu trwającego przez całe życie (life-span development) była Charlotte Bühler (zob. ramka). Jej słynna praca pod tytułem Der menschliche Lebenslauf als psychologisches Problem, wydana w Lipsku w roku 1933, a potem ponownie dopiero po dwudziestu sześciu (sic!) latach, ukazała się w Polsce pod tytułem Bieg życia ludzkiego po sześćdziesięciu sześciu latach (Bühler, 1999).

Ramka W.1.
Początki psychologii rozwojowej¹

Przełom wieków XIX i XX obfitował w wydarzenia ważne dla rozwoju psychologii dziecka (Cairns, 1983). W sposób wybiórczy przedstawiamy je poniżej.

Stany Zjednoczone: Granville Stanley Hall

1883 w rozprawie O treści umysłu dziecka wstępującego do szkoły publikuje rezultaty badań młodzieży prowadzonych w Bostonie

1891 zakłada w Baltimore pierwszą w Stanach Zjednoczonych pracownię psychologiczną

1891 zakłada pierwsze czasopismo poświęcone analizie rozwoju człowieka Pedagogical Seminary (za: Claparède, 1936), przekształcone potem w The Journal of Genetic Psychology (za: Lerner i Hultsch, 1983)

1893 zakłada National Association for the Study of Childhood (Towarzystwo do Badań nad Dzieciństwem)

1894 zakłada American Psychological Association (Amerykańskie Towarzystwo Psychologiczne) i zostaje jego pierwszym przewodniczącym

Stany Zjednoczone: Lightner Witmer

1896 otwiera na Uniwersytecie w Filadelfii pierwszą klinikę psychologiczną dla dzieci nieprzystosowanych

1897 rozpoczyna wydawanie czasopisma The Psychological Clinic

Anglia: James Sully

1894 po wizycie psychologów angielskich u Halla na kongresie w Chicago powsta- je z inicjatywy Sully’ego British Child Study Association (Brytyjskie Towarzystwo do Badań nad Dzieckiem)

1899 wydaje czasopismo The Paidologist, przekształcone w roku 1908 w Child Study

Francja: Alfred Binet

1890 stosuje metody eksperymentalne w badaniach dzieci; według Claparède’a (1936) pierwszy w Europie rozpoczął badania dzieci w szkołach z użyciem testów

1895 zakłada czasopismo Année Psychologique

Niemcy

1896 ukazują się prace Karla Groosa poświęcone zabawie ludzi i zwierząt

1896 zaczyna wychodzić czasopismo Die Kinderfehler, początkowo poświęcone problematyce zaburzeń u dzieci

1899 w Berlinie założono Verein für Kinderpsychologie (Towarzystwo do Badań nad Psychologią Dziecka)

1906 I Kongres Pedagogiczny w Berlinie

1912 II Kongres Pedagogiczny w Monachium

1913 III Kongres Pedagogiczny we Wrocławiu

Włochy

1909 ukazuje się książka Marii Montesorri Casa dei bambini (Dom dziecka)

Austro-Węgry

1902 w szkole dla dzieci upośledzonych umysłowo w Budapeszcie Jeno Ranschburg zakłada pierwszą pracownię psychopedagogiczną

1906 w Wiedniu powstaje Österreichische Gesellschaft für Kinderforschung (Austriackie Towarzystwo do spraw Badań Rozwoju Dziecka)

Belgia

1912 Józefa Joteyko tworzy Międzynarodowy Instytut Pedologiczny, w którym organizowane są wykłady i odczyty z dziedziny nauk o dziecku

Skandynawia

1901 Ellen Key wydaje słynną książkę Stulecie dziecka

Rosja

1906 w Petersburgu zostaje założony Instytut Psychopedologiczny

1911 w Moskwie powstaje Instytut Psychopatologii Dziecięcej

Polska

1896 powstaje Polskie Towarzystwo Studiów nad Dzieckiem, założone przez Anielę Szycównę i jej współpracowników

Charlotte Bühler (1893–1974)

Niemiecka psycholog, prekursorka nurtu, który dominuje dziś w psychologii rozwoju i zgodnie z którym człowiek rozwija się od narodzin aż do śmierci (life-span development). Studiowała psychologię w Kilonii, Fryburgu, Berlinie i Monachium, gdzie w roku 1918 uzyskała tytuł doktora. W 1923 roku wraz z mężem przeniosła się do Wiednia, gdzie rozpoczęła pracę na tamtejszym uniwersytecie. Prowadzone przez nią wówczas badania koncentrowały się na rozwoju psychicznym dzieci i młodzieży, począwszy od wieku niemowlęcego po okres dorastania. Stosując metodę analizy danych pochodzących z pamiętników, opisała pojawiającą się w okresie adolescencji tendencję do poszukiwania odpowiedzi na pytania tożsamościowe:„Co jest celem mojego życia?”,„Kim jestem?”. Jej zainteresowania obejmowały także problematykę motywacji i poczucia spełnienia. Opisała główne motywy kierujące zachowaniem: (1) tendencję do osiągnięcia satysfakcji z życia seksualnego, (2) dążenie do poczucia przynależności, (3) tendencję do autoekspresji i osiągnięć, (4) dążenie do poczucia integracji. W 1938 roku przeniosła się do Stanów Zjednoczonych, gdzie nawiązała współpracę z Carlem R. Rogersem i Abrahamem H. Maslowem i wraz z nimi opracowała podstawy dyscypliny, która stała się trzecią siłą w psychologii, czyli psychologii humanistycznej.

Ważniejsze dzieła:

Dziecięctwo i młodość (1927; wyd. pol. 1933)

Bieg życia ludzkiego (1933; wyd. pol. 1999)

Opracowanie: Konrad Piotrowski

Granville Stanley Hall (1844–1924)

Jeden z twórców amerykańskiej psychologii. Swoją edukację rozpoczął od studiów teologicznych oraz filozoficznych, aby wreszcie zainteresować się psychologią. Uczeń Wilhelma Wundta i Williama Jamesa. Na Uniwersytecie J. Hopkinsa utworzył w 1882 roku laboratorium psychologii eksperymentalnej, uważane często za pierwszą tego typu instytucję w Stanach Zjednoczonych. Założył kilka czasopism psychologicznych: American Journal of Psychology w 1887 roku, Pedagogical Seminary (obecnie Journal of Genetic Psychology) w 1891 roku, Journal of Applied Psychology w 1915 roku. Dwukrotnie został wybrany na przewodniczącego Amerykańskiego Towarzystwa Psychologicznego (w roku 1892 i – na krótko przed śmiercią – 1924). Naukowe zainteresowania Halla koncentrowały się głównie wokół psychologii dziecka i psychologii ewolucyjnej. Intensywnie działał także na polu nauczania psychologii. Ponad połowa wszystkich amerykańskich doktorów tej nauki pod koniec XIX stulecia to jego uczniowie. Należeli do nich między innymi Arnold Gessell, Lewis Terman, James McKeen Cattell i John Dewey.

Ważniejsze dzieła:

The contents of children’s minds (1894)

Adolescence (1904)

Educational problems (1911)

Opracowanie: Konrad Piotrowski

Zgodnie ze współczesnym rozumieniem psycholog rozwojowy nie zajmuje się już więc tylko przemianami zachodzącymi u dzieci czy młodzieży, w tak zwanym wieku rozwojowym, ale raczej przyjmuje specyficzną, a mianowicie genetyczną i jednocześnie dynamiczną perspektywę w wyjaśnianiu stałości i zmienności ludzkiego zachowania. Poszukuje też odpowiedzi na pytanie o to, które obserwowane zmiany rozwojowe są wspólne dla ludzi we wszystkich kulturach, które odnoszą się tylko do danej kultury lub grupy społecznej w ramach tej kultury, a które dotyczą pojedynczych osób – mężczyzn i kobiet w różnym wieku. Najogólniej zatem cel poszukiwań psychologii rozwoju człowieka można określić jako opisywanie i wyjaśnianie różnych obserwowanych u ludzi wzorów ich rozwoju. Każdy z tych wzorów ujawnia jakiś rezultat wzajemnego oddziaływania na siebie czynników biologicznych i wpływów środowiskowych, przede wszystkim kulturowo-społecznych. Teorie powstające na gruncie psychologii rozwoju usiłują rozwikłać następującą zagadkę: jak i pod wpływem czego kształtują się losy życiowe człowieka? Co decyduje o takim, a nie innym przebiegu procesu rozwoju? Co decyduje o poziomie osiągnięć rozwojowych?

Ramka W.2.
Najstarsze publikacje z zakresu psychologii rozwoju

------ -------------------- ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
1882 Wilhelm T. Preyer The mind of the child
1883 G. Stanley Hall The contents of children’s minds on entering school
1894 James Mark Baldwin Mental development in the child and the race
1899 John Dewey The school and society
1904 G. Stanley Hall Adolescence: Its psychology and its relations to physiology, anthropology, sociology, sex, crime, religion, and education
1905 Zygmunt Freud Trzy rozprawy z teorii seksualnej
1905 Édouard Claparède Psychologia dziecka i pedagogika eksperymentalna
1909 Maria Montesorri Casa dei bambini
1927 Charlotte Bühler Dziecięctwo i młodość
1930 Lew S. Wygotski Narzędzie i znak w rozwoju dziecka
1937 Jean Piaget La construction du réel chez l’enfant
------ -------------------- ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------