MENU
Nasze ceny
Przeczytaj fragment on-line
psychologiczny kompas - ebook
„Psychologiczny Kompas” to przewodnik po emocjach, diagnozach, kryzysach i terapiach dzieci, młodzieży i dorosłych. To nie podręcznik. To wsparcie, którego sama kiedyś szukałam. Dziś oddaję je Tobie – jako matka, pedagog specjalny i człowiek.
Ta publikacja spełnia wymagania dostępności zgodnie z dyrektywą EAA.
| Kategoria: | Proza |
| Zabezpieczenie: |
Watermark
|
| ISBN: | 978-83-8414-692-7 |
| Rozmiar pliku: | 1,2 MB |
FRAGMENT KSIĄŻKI
Dedykacja
Dla moich Synów — Wiktora i Karola,
którzy każdego dnia uczą mnie odwagi, cierpliwości i miłości większej niż słowa.
Za każdą chwilę prawdy, pytania, które nie mają prostych odpowiedzi,
i gesty, które zmieniają świat.
Jesteście moją inspiracją i najważniejszym Kompasem życia.
Witaj
Nie znamy się jeszcze osobiście, a mimo to chcę Ci powiedzieć: dzień dobry.
Zanim zagłębisz się w treść tej książki, chcę Cię zapytać — jak się dziś czujesz?
Wiedz, że ta książka powstała z myślą o Tobie — rodzicu, opiekunie, edukatorze, terapeuto, człowieku, który chce zrozumieć więcej, pomóc lepiej, poczuć się mniej samotny
„Mózg to narząd, który organizuje rzeczywistość poprzez doświadczenie.” — Jerzy Vetulani
„Dziecko rodzi się z mózgiem czekającym na język i relację.”
— Jagoda Cieszyńska
Refleksja
„Czasem robimy dla innych tak wiele, że stajemy się przezroczyści — aż w końcu sami siebie przestajemy widzieć.” Być może to o Tobie. Być może o mnie. Być może o kimś, kto żyje obok.
Znamy to z własnego życia albo z opowieści innych: poświęcenie dla dziecka, dla rodziny, dla dobra drugiego człowieka — tak silne, że własne potrzeby znikają z horyzontu. Niewyrażony ból, tłumione zmęczenie, odkładane marline. Codzienność jak klatka z rutyny i obowiązków. A w niej — ktoś, kto kiedyś był sobą. Psychologia o tym mówi jasno: Przewlekłe tłumienie potrzeb i emocji prowadzi do zespołu wypalenia opiekuńczego (caregiver burnout). Brak czasu na regenerację skutkuje przewlekłym stresem, który obniża odporność psychiczną i fizyczną Brak „ja” w relacji z dzieckiem prowadzi do zjawiska nadopiekuńczości lub emocjonalnej symbiozy, co szkodzi i rodzicowi, i dziecku. Z czasem pojawić się mogą: stany depresyjne, drażliwość, impulsywność, złość skierowana do siebie lub innych. A typowe zmiany psychiczne i emocjonalne po trudnych przeżyciach:
Stan przetrwania — ciało i działają w trybie „walcz lub uciekaj”.
Zamrożenie emocjonalne — trudność w odczuwaniu radości, oderwanie od siebie.
.Nadmierna kontrola — potrzeba panowania nad wszystkim jako obrona przed chaosem. Poczucie winy — zwłaszcza gdy człowiek próbuje zadbać o siebie.
Lęk o przyszłość — nasilony przez wcześniejsze poczucie bezsilności.
Bierność wobec siebie –zaniedbanie własnego ja — nie jest cnotą. To początek wewnętrznego. Psychologia pokazuje jasno: nie da się dawać z pustego naczynia. Rodzic, który dba o siebie — fizycznie, emocjonalnie, duchowo — uczy dziecko: „Twoje potrzeby są ważne. Ale moje też.”
„Nie jesteś egoistką, gdy mówisz: teraz chwila dla mnie.
Jesteś człowiekiem, który się nie zagubił.”
RECENZJA
„Psychologiczny Kompas w psychologii klinicznej” to unikatowa publikacja na pograniczu nauki i praktyki, łącząca neurobiologię, psychoterapię, diagnozę, edukację i ludzką wrażliwość. Autorka — mgr Anna Karolina Subiel-Fałat — wprowadza czytelnika w głąb psychiki ludzkiej od okresu płodowego po dorosłość, ilustrując każdy rozdział przykładami, narzędziami i konkretnymi drogowskazami dla rodziców, terapeutów, nauczycieli i pacjentów. Kompas ten to nie tylko książka — to wszechstronny przewodnik i mapa dla każdej osoby szukającej odpowiedzi w gąszczu problemów psychicznych i systemowych. Publikacja zasługuje na uznanie i miejsce w bibliotece każdego specjalisty.”
— dr hab. prof. nadzw. Z.K. (recenzent naukowy)
Instytut Psychologii Klinicznej
Wstęp
„Nie możemy być tylko naukowcami. Nie możemy być tylko ludźmi dobrej woli. Musimy być jednym i drugim — jednocześnie.” — Viktor E. Frankl
„Wyobraźnia jest ważniejsza od wiedzy, ponieważ wiedza jest ograniczona.” — Albert Einstein
„Nie ma dzieci — są ludzie.” — Janusz Korczak
„Mózg to narząd, który organizuje rzeczywistość poprzez doświadczenie.” — Jerzy Vetulani
„Dziecko rodzi się z mózgiem czekającym na język i relację.” — Jagoda Cieszyńska
Psychologiczny Kompas w psychologii klinicznej to interdyscyplinarna podróż przez biologię, emocje, relację i technologię. Celem książki jest zbudowanie mostu pomiędzy wiedzą akademicką a rzeczywistością pacjenta, terapeuty i systemu ochrony zdrowia psychicznego. Publikacja ta kierowana jest zarówno do studentów, jak i naukowców, terapeutów, lekarzy oraz tych, którzy chcą zrozumieć człowieka w jego pełnym kontekście: mózgu, duszy i społeczeństwa.NIEWIELU WIE, że…
Macica nie jest cicha. Nie jest też spokojna. I na pewno nie jest prosta. To biologiczny cud.
Z punktu widzenia medycyny i embriologii rozwój płodu to fascynujący proces o niesamowitej precyzji i złożoności. Ale są też rzeczy, które brzmią wręcz nieprawdopodobnie. Oto kilka naukowo potwierdzonych faktów, o których rzadko się mówi:
1. Płód czuje SMAK płynu owodniowego
Już w II trymestrze płód zaczyna „smakować” wody płodowe.
Co ciekawe — smak ten zmienia się w zależności od diety mamy: czosnek, marchewka, wanilia czy curry — wszystko trafia do płynu owodniowego. Jeśli smak mu odpowiada, połyka go więcej.
Chcesz, żeby Twoje dziecko polubiło warzywa? Zacznij w ciąży.
2. Płód MA MARZENIA SENNE
W III trymestrze życia płodowego pojawia się faza REM — ta sama, w której śnimy.
Ale co śni ktoś, kto nigdy nie opuścił macicy? Nikt tego nie wie. Ale wiadomo, że śni.
3. Płód ROZPOZNAJE GŁOS MATKI
Około 25. tygodnia ciąży dziecko rozróżnia dźwięki — a głos mamy obniża jego tętno i go uspokaja.
I wciąż są tacy, którzy twierdzą, że „płód nic nie czuje”
4. Męskie płody mają WZWODY
Tak — w łonie matki. To nie ma charakteru seksualnego — to część rozwoju hormonalnego.
Ale wyobraź sobie reakcje społeczne, gdyby taki fakt pojawił się w podręcznikach szkolnych…
Płody POTRAFIĄ PŁAKAĆ
Nie chodzi o łzy, ale o wyraźne ruchy twarzy, drżenie brody, nieregularny oddech — jakby trenowały płacz.
Czy to prawdziwe emocje, czy ćwiczenia? Naukowcy wciąż to badają.
6. Płód SIKA… i to potem PIJE
Płyn owodniowy to w 90% mocz płodu.
Dziecko sika i połyka własny mocz kilka razy dziennie — i to jest absolutnie normalne.
Brzmi obrzydliwie? A jednak tak właśnie rozwijają się jego nerki i równowaga płynów ustrojowych.
Czy rodzaj intensywność płyny przyjmowane podczas ciąży przez kobietę czy to wszystko może mieć znaczenie czy dziecko rozwija się zwłaszcza jego mózg prawidłowo?
Tak — rodzaj, jakość, ilość i intensywność płynów przyjmowanych przez kobietę w ciąży ma ogromne znaczenie dla prawidłowego rozwoju dziecka, szczególnie mózgu i układu nerwowego.
Poniżej przedstawiam szczegółową analizę:
1. WODA — fundament życia mózgu
Mózg płodu w ponad 75–80% składa się z wody.
Woda jest niezbędna do:
transportu składników odżywczych do mózgu,
usuwania toksyn,
regulacji temperatury,
prawidłowej objętości płynu owodniowego.
Niedobór wody (nawet łagodny) może prowadzić do:
zmniejszenia płynu owodniowego (małowodzie),
zaburzeń w rozwoju układu nerwowego,
większego ryzyka wad wrodzonych i opóźnień rozwojowych.
Zalecenie: 2–2,5 litra płynów dziennie (nie tylko wody, ale najlepiej głównie).
2. CUKRY PROSTE i słodzone napoje — ryzyko dla mózgu
Nadmiar słodzonych napojów, energetyków, soków z koncentratu zwiększa ryzyko:
cukrzycy ciążowej,
stanu przedrzucawkowego,
większej masy urodzeniowej (makrosomia),
przewlekłych stanów zapalnych łożyska, które mogą zakłócać rozwój mózgu.
3. Kofeina — w umiarkowanych ilościach OK, w nadmiarze szkodliwa
Kofeina (z kawy, herbaty, napojów typu cola) przenika przez łożysko.
W nadmiarze może:
zwiększyć tętno płodu,
zaburzać rozwój neuronów,
zwiększać ryzyko poronienia (powyżej 300 mg dziennie).
Zalecenie WHO: max 200 mg kofeiny dziennie (ok. 1 filiżanka mocnej kawy).
4. Alkohol — nawet minimalne ilości są neurotoksyczne
Alkohol przechodzi przez łożysko i działa neurotoksycznie na komórki mózgowe płodu.
Może prowadzić do:
fetal alcohol spectrum disorders (FASD),
zaburzeń poznawczych, ADHD, autyzmu, niskiego IQ,
trwałych zmian w strukturze mózgu.
Zalecenie: absolutne 0 alkoholu przez całą ciążę.
5. Napoje elektrolitowe, ziołowe, roślinne — z ostrożnością
Napoje ziołowe (np. z pokrzywy, mięty, melisy) mogą działać moczopędnie lub hormonalnie.
Niektóre zioła (np. czarnuszka, żeń-szeń, lukrecja) mogą wywoływać skurcze macicy.
Zalecenie: pić tylko zioła zalecane przez ginekologa lub dietetyka.
6. Mleko, koktajle i soki świeżo wyciskane — wspierają mózg
Mleko (jeśli tolerowane), kefiry, koktajle owocowo-warzywne i smoothies — zawierają:
białko, wapń, witaminy z grupy B, kwas foliowy, omega-3 — kluczowe dla rozwoju mózgu.
Uwaga: soki owocowe tylko świeże i w rozsądnych ilościach, bo zawierają dużo naturalnych cukrów.
Podsumowanie — czy to ma znaczenie?
Tak. Płyny przyjmowane przez kobietę w ciąży:
wpływają na ilość i jakość płynu owodniowego (a więc środowiska, w którym rozwija się dziecko),
determinują rozwój układu nerwowego, mózgu, nerek i układu krążenia płodu,
mają związek z przyszłym zdrowiem psychicznym i neurologicznym dziecka.
Czy może ze względu na mocz wydzielany przez dziecko w łonie matki tak uszkodzis płód że dziecko może mieć autyzm
To bardzo ważne i trafne pytanie. Odpowiedź w skrócie brzmi: nie, sam mocz płodu w łonie matki nie uszkadza płodu i nie powoduje autyzmu — pod warunkiem, że ciąża przebiega prawidłowo, a płyn owodniowy jest regularnie odnawiany i odpowiednio oczyszczany przez organizm matki i samego płodu.
Dlaczego płód nie zatruwa się własnym moczem?
Płyn owodniowy zawiera ok. 90–95% moczu płodowego, ale:
nie jest to toksyczna substancja — to rozcieńczony, sterylny mocz wytwarzany przez zdrowe nerki płodu,
jest ciągle wchłaniany, filtrowany i odnawiany — przez płuca, skórę, układ pokarmowy płodu oraz przez błony owodniowe.
Kiedy mocz płodu może być problemem?
Problemem nie jest sam mocz, tylko warunki jego gromadzenia i cyrkulacji. Sytuacje patologiczne, które mogą wpłynąć na rozwój mózgu (w tym zwiększyć ryzyko zaburzeń neurorozwojowych jak autyzm), to m.in.:
/Małowodzie lub bezwodzie (niedobór płynu owodniowego)
Może świadczyć o zaburzeniach w wydzielaniu moczu lub odpływie płynu.
Ryzyko: niedotlenienie mózgu, deformacje czaszki i twarzy, opóźnienia rozwoju neurologicznego.
/Infekcje wewnątrzmaciczne lub zapalenie błon płodowych
Zakażenia takie jak CMV, toksoplazmoza, wirus różyczki, Listeria mogą wpływać na skład płynu owodniowego i zaburzać rozwój mózgu.
/Przedwczesne pęknięcie błon płodowych (PROM)
Długotrwały kontakt z zakażonym płynem owodniowym może prowadzić do neuroinfekcji i urazów okołoporodowych.
/Wady wrodzone układu moczowego płodu
Mogą prowadzić do zatrzymania moczu, wodonercza i wtórnych zmian w strukturze ciała oraz funkcji mózgu.
Czy mocz płodu może wywołać autyzm?
Nie — sam mocz nie powoduje autyzmu.
Natomiast nieprawidłowe warunki wewnątrzmaciczne, które wpływają na równowagę płynu owodniowego (w tym moczu), mogą:
zaburzyć rozwój mózgu (szczególnie kory mózgowej, ciała migdałowatego, hipokampa),
zwiększyć ryzyko niedotlenienia, stanów zapalnych i stresu oksydacyjnego,
wpływać na ekspresję genów odpowiedzialnych za rozwój neurologiczny (epigenetyka).
To wszystko może być jednym z czynników ryzyka w powstawaniu zaburzeń ze spektrum autyzmu (ASD), obok genetyki, ekspozycji na toksyny, problemów metabolicznych i infekcji.
Podsumowanie:
Zdrowy płód oddaje mocz do płynu owodniowego — to normalne i potrzebne.
Nieprawidłowości w ilości i składzie płynu owodniowego (np. zakażenia, małowodzie, zatrzymanie moczu) mogą być sygnałem ostrzegawczym.
Autyzm ma wieloaspektową przyczynowość — sam mocz nie jest przyczyną, ale pewne problemy z jego wydzielaniem lub środowiskiem wodnym mogą pośrednio zwiększać ryzyko.
A co po stronie plemników
Świetne pytanie — często pomijane, a rola plemnika w ryzyku autyzmu i innych zaburzeń neurorozwojowych jest równie ważna jak rola komórki jajowej czy środowiska macicy.
Poniżej przedstawiam
naukowo potwierdzone czynniki po stronie ojca i jakości plemników, które mogą mieć wpływ na rozwój mózgu płodu i ryzyko zaburzeń ze spektrum autyzmu (ASD):
1. WIEK OJCA — im starszy, tym większe ryzyko
Po 35. roku życia u mężczyzn rośnie liczba mutacji de novo w DNA plemników.
Po 40. r.ż. wzrasta ryzyko:
autyzmu (o 28–65% w zależności od badań),
schizofrenii,
ADHD
opóźnień rozwojowych.
To związane z nagromadzeniem uszkodzeń w DNA plemników z wiekiem.
2. JAKOŚĆ NASIENIA — oksydacja, fragmentacja DNA
Fragmentacja DNA plemników (DFI) jest silnie skorelowana z:
poronieniami,
niepłodnością,
chorobami genetycznymi i neurorozwojowymi u potomstwa.
Źródła uszkodzeń plemników:
palenie, alkohol, narkotyki,
stres oksydacyjny (brak antyoksydantów: wit. C, E, cynk, selen),
promieniowanie, zanieczyszczenia środowiskowe,
infekcje urologiczne.
3. CZYNNIKI EPIGENETYCZNE — dziedziczenie stylu życia
Styl życia ojca może modyfikować ekspresję genów w plemnikach, wpływając na:
rozwój mózgu potomstwa,
ryzyko autyzmu, depresji, chorób metabolicznych.
Dotyczy to np.:
długotrwałego stresu,
zaburzeń odżywiania (np. niedobór folianów, otyłość),
ekspozycji na toksyny (pestycydy, BPA, metale ciężkie).
4. CHOROBY GENETYCZNE LUB ZABURZENIA U OJCA
Jeśli ojciec ma:
spektrum autyzmu (ASD),
ADHD
schizofrenię,
padaczkę,
choroby neurodegeneracyjne (np. Parkinson, stwardnienie rozsiane),
ryzyko autyzmu u dziecka może wzrosnąć (szczególnie przy współistnieniu czynników środowiskowych).
5. LECZENIE NIEPŁODNOŚCI — wpływ technik wspomagania
Niektóre badania sugerują, że dzieci poczęte przy użyciu ICSI (mikroiniekcja plemnika) mają minimalnie zwiększone ryzyko zaburzeń neurorozwojowych, jeśli plemniki były bardzo niskiej jakości.
Nie chodzi o samą metodę, ale o jakość materiału genetycznego użytego w zapłodnieniu.
Podsumowanie: RYZYKO AUTYZMU — także od strony ojca
Autyzm nie jest winą żadnego z rodziców, ale:
jakość plemników,
wiek ojca,
styl życia,
czynniki środowiskowe i genetyczne
mają wpływ na zaprogramowanie rozwoju mózgu już od momentu poczęcia
Co z DNA ojca matki i ich rodzin
DNA ojca, matki I ich rodzin ma kluczowe znaczenie w rozwoju mózgu dziecka oraz w ryzyku zaburzeń neurorozwojowych, takich jak autyzm (ASD), ADHD, epilepsja czy opóźnienia intelektualne. Współczesna genetyka I epigenetyka potwierdzają, że dziedziczenie nie polega tylko na przekazaniu „genów”, ale także na tym, jak te geny działają, wyciszają się lub uaktywniają pod wpływem środowiska.
WSPÓLNY KOD GENETYCZNY — rodzice jako nośnicy „cichych” mutacji
Każdy z rodziców może być nosicielem mutacji lub wariantów genów, które same w sobie nie dają objawów, ale w połączeniu z genami partnera mogą:
zwiększyć ryzyko autyzmu,
spowodować dziedziczną padaczkę, zespół Tourette’a,
zwiększyć podatność na zaburzenia mowy, inteligencji, zachowania.
Np.: ojciec ma mutację genu CNTNAP2 (związanego z mową), matka nie — dziecko z tą samą mutacją może mieć opóźniony rozwój językowy lub ASD, jeśli dodatkowo wystąpiły czynniki środowiskowe (np. Niedotlenienie, infekcja).
2. DZIEDZICZENIE POLIGENOWE — efekt „wielu drobnych genów”
W autyzmie nie ma jednego genu „odpowiedzialnego” — ryzyko wynika z kombinacji setek drobnych zmian genetycznych odziedziczonych od matki I ojca.
Takie zmiany mogą dotyczyć genów:
rozwoju synaps I neuroprzekaźników (SHANK3, SCN2A, NLGN),
regulacji lęku, przywiązania, mowy (FOXP2),
metabolizmu neuroprzekaźników (MAOA, COMT).
3. WZORZEC DZIEDZICZENIA Z RODZINY — czyli „mapa genealogiczna mózgu”
Jeśli w rodzinie matki lub ojca występują:
4. MITOCHONDRIA — dziedziczone wyłącznie od matki
Mitochondria zawierają własne DNA — zaburzenia mitochondrialne wpływają na metabolizm mózgu I mogą prowadzić do:
padaczki,
autyzmu,
problemów z regulacją energii w neuronach.
5. EPI-GENETYKA — czyli jak historia rodziny modyfikuje działanie genów
Nawet jeśli geny nie są „uszkodzone”, mogą zostać wyciszone lub nadaktywne przez:
stres, traumy międzypokoleniowe,
niedożywienie matki/ojca przed zapłodnieniem,
wiek ojca (mutacje de novo w plemnikach),
czynniki środowiskowe (np. Pestycydy, leki, alkohol).
6. DZIEDZICZENIE NIE WIDAĆ GO, ALE DZIAŁA — nawet bez objawów u rodzica
Dziecko może odziedziczyć wariant genetyczny, który u rodzica „lekkiego” skutkuje tylko wysoką inteligencją + introwersją, a u dziecka — np. Spektrum autyzmu.
Pojęcie „neurodiversity” zakłada, że mózg może działać różnie — ale to środowisko decyduje, czy to talent czy zaburzenie.
Rozdział 1. Kompas wsparcia dla rodziców, dzieci, młodzieży I seniorów
Nie mówiono mi, co mam robić. Powiedziano mi: „to na pewno minie”.
Ten rozdział został napisany, by dać praktyczne, konkretne wskazówki każdemu, kto zauważył pierwsze niepokojące sygnały u swojego dziecka — lub po prostu szuka odpowiedzi.
„Rodzicielstwo to jedyna praca na świecie, w której nie ma urlopów, podwyżek I emerytury — ale daje tytuł” Bohater codzienności.”
Wprowadzenie
kto potrzebuje tego kompasu?
Rodzice dzieci z deficytami i zaburzeniami stoją codziennie przed trudnymi wyborami. Często nie wiedzą, do kogo się zwrócić, gdzie szukać pomocy, jak wspierać własne dziecko, a jednocześnie nie zapominać o sobie i reszcie rodziny. Ten rozdział jest drogowskazem — kompasem wsparcia dla rodzin w kryzysie, na różnych etapach życia dziecka.
KOGO DOTYCZY? — spektrum wiekowe i funkcjonalne
DZIECI PRZEDSZKOLNE: wczesne objawy zaburzeń mowy, autyzmu, deficytów sensorycznych, ruchowych, intelektualnych.
DZIECI SZKOLNE: trudności w uczeniu się (dysleksja, ADHD, SLI, spektrum ASD), integracja społeczna, emocje.
Nastolatkowie: depresja, lęk, zaburzenia tożsamości, kryzysy rozwojowe, samookaleczenia.
Studenci i młodzi dorośli: wypalenie, lęk społeczny, nierozpoznane spektrum autyzmu, FASD, niepełnosprawności ukryte.
Typy deficytów i chorób — klasyfikacja i opisy
Jak wspierać dziecko — krok po kroku według wieku i potrzeb
A. DLA RODZICA DZIECKA PRZEDSZKOLNEGO
Obserwuj zachowania rozwojowe — korzystaj z narzędzi przesiewowych.
Skonsultuj się z neurologopedą, psychologiem dziecięcym, SI-terapeutą.
B. DLA RODZICA DZIECKA SZKOLNEGO
Pracuj ze szkołą — WOPFU, IPET, zespół specjalistów.
Włącz terapię domową — systematyczność + zabawa.
Uważaj na sygnały emocjonalne — agresja może oznaczać frustrację
C. Dla nastolatka i jego rodziców
Rozmawiaj — bez oceniania.
Szanuj granice, ale nie zostawiaj samemu.
Korzystaj z pomocy psychiatry, psychoterapeuty, wsparcia grupowego.
D. DLA STUDENTÓW I MŁODYCH DOROSŁYCH Z TRUDNOŚCIAMI
Pomóż znaleźć zasoby (np. tutor, pedagog akademicki).
Niech mają prawo „nie dawać rady”.
Edukuj środowisko uczelni — niepełnosprawności są też psychiczne i niewidoczne.
JAK WSPIERAĆ RODZEŃSTWO?
Dawaj przestrzeń na emocje: złość, smutek, zazdrość są normalne.
Angażuj — ale nie obciążaj.
Zadbaj o osobne, indywidualne chwile tylko dla zdrowego dziecka.
Wprowadź komunikację rodzinną opartą na równości i zrozumieniu.
Jak dbać o siebie jako rodzic?
Rodzic nie może być „terapeutą bez terapii”.
Szukaj wsparcia: grupa wsparcia, psychoterapia, opieka naprzemienna.
Korzystaj z ulg i praw (orzeczenia, świadczenia, programy samorządowe).
Nie bój się prosić o pomoc — to nie słabość, to kompetencja.
Gotowe zestawy i plany terapeutyczne (przykładowe)
1. Terapia poznawczo-behawioralna (CBT)
Zaburzenie: Zespół lęku uogólnionego (GAD)
Plan punktowy:
Diagnoza poznawcza i identyfikacja zniekształceń myślowych
Psychoedukacja nt. lęku
Uczenie technik relaksacji i oddechowych
Wprowadzenie dziennika myśli
Praca na myślach lękowych — ABCDE model Becka
Ekspozycja in vivo na sytuacje wywołujące lęk
Podtrzymanie strategii i profilaktyka nawrotów
2. Terapia psychodynamiczna
Zaburzenie: Depresja reaktywna u dorosłej kobiety
Plan punktowy:
Ustalenie kontraktu terapeutycznego
Analiza relacji z ważnymi osobami (figury przywiązania)
Praca z nieświadomym żalem i ambiwalencją
Identyfikacja mechanizmów obronnych
Interpretacja przeniesienia
Analiza powtarzających się wzorców relacyjnych
Konsolidacja wglądów i zakończenie procesu
Plan punktowy:
Zebranie historii rodziny i stworzenie genogramu
Diagnoza komunikacji i struktury systemu
Wprowadzenie ról i granic — praca z metaforą
Rzeźby rodzinne i odgrywanie konfliktów
Wypracowanie wspólnych reguł funkcjonowania
Edukacja rodziny o ADHD i neurobiologii
Wzmocnienie zasobów i podsumowanie zmian
3. Terapia systemowa (1. Terapia poznawczo-behawioralna (CBT) — Zespół lęku uogólnionego (GAD)
Diagnoza:
ICD-11: 6B00 Zespół lęku uogólnionego
DSM-5: 300.02 Generalized Anxiety Disorder
Narzędzia: GAD-7, kwestionariusz myśli automatycznych, wywiad kliniczny
Metodyka:
Model ABC (Ellis), model 5-aspektowy (myśli, emocje, ciało, zachowania, otoczenie)
Techniki: restrukturyzacja poznawcza, ekspozycja, relaksacja, zadania domowe
Plan terapeutyczny punktowy:
Wywiad kliniczny i ocena za pomocą GAD-7
Wprowadzenie psychoedukacji nt. lęku
Praca nad myślami automatycznymi — dziennik myśli
Modelowanie i restrukturyzacja poznawcza
Techniki relaksacji (Jacobson, oddech)
Ekspozycja w wyobraźni i in vivo
Strategie zapobiegania nawrotom
Ewaluacja skuteczności (ponowny GAD-7, samoocena)
4Terapia psychodynamiczna — Depresja maskowana (dorosły)
Diagnoza:
ICD-11: 6A70 Zaburzenie depresyjne
DSM-5: 296.21 (epizod depresyjny łagodny)
Narzędzia: BDI—II (Beck Depression Inventory), SCID, MMPI
Metodyka:
Model relacyjny i konfliktów wewnętrznych (Kernberg, Malan)
Techniki: interpretacja, przeniesienie, analiza obron
Plan terapeutyczny punktowy:
5 Wywiad narracyjny i analiza relacji wczesnodziecięcych
Ustalenie kontraktu (czas, cel, reguły)
Analiza nieświadomych konfliktów
Praca z przeniesieniem i przeciwprzeniesieniem
Identyfikacja i osłabienie mechanizmów obronnych (wyparcie, racjonalizacja)
Integracja wglądu i emocji
Praca nad zakończeniem i pożegnaniem
Zapisanie wglądów pacjenta (dziennik relacyjny)
5 Terapia systemowa — Rodzina z dzieckiem z ADHD (wiek 11 lat)
Diagnoza:
ICD-11: 6A05 Zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi
DSM-5: 314.01 ADHD typu mieszanego
Narzędzia: Conners 3, wywiad rodzinny, obserwacja w domu/szkole
Metodyka:
Teoria systemów rodzinnych (Bowen, Minuchin)
Narzędzia: genogram, kontrakt rodzinny, praca na zasobach
Techniki: rzeźby rodzinne, zmiana koalicji i granic, zewnętrzny głos dziecka
Plan terapeutyczny punktowy:
Sesja z całą rodziną — analiza ról i funkcji
Stworzenie genogramu z historią ADHD w rodzinie
Sesje indywidualne z każdym członkiem
Edukacja o neurobiologii ADHD
Wspólne ustalanie reguł i kontraktu rodzinnego
Zmiana wzorców komunikacyjnych (np. nieoskarżające komunikaty)
Rytuały wsparcia i wdzięczności
Monitorowanie funkcjonowania w szkole i domu
6 Terapia humanistyczna — Kryzys egzystencjalny (młodzież, 17 lat)
Diagnoza:
ICD-11: QRD10 Trudności w radzeniu sobie z normatywnym stresem
DSM-5: V62.82 Distress related to life transition
Narzędzia: Kwestionariusz sensu życia (MLQ), rozmowa kierowana
Metodyka:
Carl Rogers: warunki rozwoju osoby (akceptacja, empatia, autentyczność)
Viktor Frankl: logoterapia — sens jako wartość nadrzędna
Techniki: pusty fotel, dialog wewnętrzny, mapa wartości
Plan terapeutyczny punktowy:
Wprowadzenie do relacji opartych na empatii i bezwarunkowym szacunku
Rozpoznanie pustki egzystencjalnej — rozmowa kierowana
Wybór wartości centralnych (ćwiczenie z kartami)
Praca z metaforą (np. “życie jako rzeka”)
Pusty fotel — rozmowa z Ja przeszłym lub przyszłym
Ćwiczenia z obecności i uważności (świadomość zmysłów, oddechu)
Pisanie listów do siebie z przyszłości
Zwieńczenie — odnalezienie sensu działania i własnej roli
7 Terapia ACT — Fobia społeczna (dorosły, pracownik IT)
Diagnoza:
ICD-11: 6B03 Zaburzenie lękowe społecznie
DSM-5: 300.23 Social Anxiety Disorder
Narzędzia: Liebowitz Social Anxiety Scale (LSAS), kwestionariusz defuzji
Metodyka:
Model hexaflex: sześć procesów ACT (defuzja, wartości, JA jako kontekst, itp.)
Techniki: defuzja poznawcza, akceptacja, działania wartościowe, ekspozycja
Plan terapeutyczny punktowy:
Zdefiniowanie problemu i unikania
Zastosowanie defuzji — metafory: Liść na rzece, Radio Lęk
Praca z JA jako kontekst — obserwator myśli
Rozpoznanie i wybór wartości
Planowanie działań zgodnych z wartościami (np. wystąpienie publiczne)
Uważność i obecność w trudnych emocjach
Ekspozycja społeczna (realne mikro-celowe działania)
Utrwalanie nawyków i elastyczności psychologicznej
8Terapia schematów — Borderline (kobieta 25 lat)
Diagnoza:
ICD-11: 6D11 Borderline Personality Disorder
Narzędzia: Young Schema Questionnaire (YSQ), wywiad schematowy
Metodyka:
Jeffrey Young: integracja CBT i teorii przywiązania
Tryby schematów: Dziecko zranione, Krytyk, Zdrowy Dorosły
Techniki: dialog schematów, obrazowanie, ograniczone rodzicielstwo
Plan terapeutyczny punktowy:
Identyfikacja schematów dominujących i trybów (mapowanie)
Edukacja o pochodzeniu schematów z dzieciństwa
Praca z Trybem Dziecka i Krytyka — dialog z wewnętrznym JA
Budowanie trybu Zdrowego Dorosłego — ćwiczenia i wizualizacje
Obrazowanie i zmiana relacji z postaciami z przeszłości
Modelowanie ograniczonego rodzicielstwa (empatyczne korekty)
Zmiana codziennych strategii (np. relacji, samoregulacji)
Konsolidacja — mapa wsparcia i plan na przyszłość
EMDR — PTSD po przemocy domowej (kobieta 40 lat)
Diagnoza:
ICD-11: 6B40 Zaburzenie stresowe pourazowe (PTSD)
DSM-5: 309.81 PTSD
Narzędzia: PCL-5, skale SUD i VOC
Metodyka:
Protokół EMDR — 8 faz (Shapiro)
Technika: stymulacja bilateralna (wzrokowa, dotykowa, dźwiękowa)
Cel: przetworzenie traumy i reintegracja emocjonalna
Plan terapeutyczny punktowy:
Wywiad diagnostyczny, pomiar SUD i VOC
Przygotowanie pacjentki — zasoby, bezpieczne miejsce
Wybór głównego wspomnienia do przetworzenia
Stymulacja bilateralna podczas koncentracji na traumie
Praca z negatywnym przekonaniem i jego zamiana (np. „Jestem bezsilna” → „Jestem silna”)
Reocena — obniżenie skali SUD i podniesienie VOC
Ugruntowanie pozytywnych przekonań
Ewaluacja objawów PTSD
Terapia integracyjna (dziecko z ASD + SLI)
Diagnoza:
ICD-11: 6A02 Zaburzenia ze spektrum autyzmu, 6A01.1 SLI (dysfazja)
Narzędzia: ADOS-2, PEP-3, Skala PRK, Profil SI, wywiad logopedyczny
Metodyka:
Integracja SI + logopedia + terapia behawioralna + elementy TEACCH
Techniki: ćwiczenia ruchowe SI, wizualizacje, AAC, PECS, trening ABA
Plan terapeutyczny punktowy:
Pełna diagnoza SI, logopedyczna, rozwojowa
Stworzenie indywidualnego planu terapeutycznego (IPET)
Stymulacja propriocepcji i integracji przedsionkowej
Wprowadzenie systemu wizualnego PECS lub AAC
Trening komunikacji funkcjonalnej (podążanie, naprzemienność)
Logopedia — ćwiczenia planowania językowego i artykulacji
Praca z emocjami i schematami dnia (TEACCH)
Koordynacja z rodziną i szkołą (zestaw ćwiczeń domowych)
Zaburzenie: Konflikty i izolacja w rodzinie z nastolatkiem z ADHD
Terapia humanistyczna (Gestalt)
Zaburzenie: Kryzys egzystencjalny i utrata sensu u młodego dorosłego
Plan punktowy:
Zbudowanie bezpiecznej relacji terapeutycznej
Diagnoza kontaktu z „tu i teraz”
Praca z dialogiem wewnętrznym (pusty fotel)
Eksploracja ciała i emocji — ugruntowanie
Praca z niezakończonymi sprawami z przeszłości
Poszukiwanie sensu i wartości
Integracja doświadczeń i autorefleksja
Terapia ACT (akceptacji i zaangażowania)
Zaburzenie: Fobia społeczna
Plan punktowy:
Edukacja o naturze lęku i unikania
Praca z metaforą pasażera w autobusie
Defuzja poznawcza — dystans do myśli
Uważność — 5 zmysłów i oddech
Odkrywanie osobistych wartości
Planowanie działań opartych na wartościach
Stopniowa ekspozycja społeczna
Wzmocnienie elastyczności psychologiczn
Terapia schematów (Younga)
Zaburzenie: Osobowość borderline
Plan punktowy:
Identyfikacja schematów i trybów pacjenta
Psychoedukacja o źródłach schematów
Praca z trybem „Zranionego Dziecka” i „Krytyka”
Technika dialogu i obrazowania
Wzmocnienie trybu Zdrowego Dorosłego
Ograniczone rodzicielstwo — ćwiczenia terapeutyczne
Zmiana zachowań i budowanie bezpiecznych relacji
Terapia EMDR (Eye Movement Desensitization and Reprocessing)
Zaburzenie: PTSD po wypadku komunikacyjnym
Plan punktowy:
Ocena stabilności emocjonalnej
Stworzenie bezpiecznego miejsca w wyobraźni
Wybór wspomnień do przepracowania
Praca ze skalą VOC i SUD
Przeprowadzenie stymulacji bilateralnej
Integracja emocji i skojarzeń
Weryfikacja objawów PTSD i dalsza praca nad zasobami
8. Terapia integracyjna (np. integracja sensoryczno-psychologiczna)
Zaburzenie: Dziecko z ASD i zaburzeniami przetwarzania sensorycznego
Terapia poznawczo-behawioralna (CBT) — Zespół lęku uogólnionego (GAD)
Diagnoza:
ICD-11: 6B00 Zespół lęku uogólnionego
DSM-5: 300.02 Generalized Anxiety Disorder
Narzędzia: GAD-7, kwestionariusz myśli automatycznych, wywiad kliniczny
Metodyka
Model ABC (Ellis), model 5-aspektowy (myśli, emocje, ciało, zachowania, otoczenie)
Techniki: restrukturyzacja poznawcza, ekspozycja, relaksacja, zadania domowe
Plan terapeutyczny punktowy:
Wywiad kliniczny i ocena za pomocą GAD-7
Wprowadzenie psychoedukacji nt. lęku
Praca nad myślami automatycznymi — dziennik myśli
Modelowanie i restrukturyzacja poznawcza
Techniki relaksacji (Jacobson, oddech)
Ekspozycja w wyobraźni i in vivo
Strategie zapobiegania nawrotom
Ewaluacja skuteczności (ponowny GAD-7, samoocena)
Terapia psychodynamiczna — Depresja maskowana (dorosły)
Diagnoza:
ICD-11: 6A70 Zaburzenie depresyjne
DSM-5: 296.21 (epizod depresyjny łagodny)
Narzędzia: BDI—II (Beck Depression Inventory), SCID, MMPI
Metodyka:
Model relacyjny i konfliktów wewnętrznych (Kernberg, Malan)
Techniki: interpretacja, przeniesienie, analiza obron
Plan terapeutyczny punktowy:
Wywiad narracyjny i analiza relacji wczesnodziecięcych
Ustalenie kontraktu (czas, cel, reguły)
Analiza nieświadomych konfliktów
Praca z przeniesieniem i przeciwprzeniesieniem
Identyfikacja i osłabienie mechanizmów obronnych (wyparcie, racjonalizacja)
Integracja wglądu i emocji
Praca nad zakończeniem i pożegnaniem
Zapisanie wglądów pacjenta (dziennik relacyjny)
Terapia systemowa — Rodzina z dzieckiem z ADHD (wiek 11 lat)
Diagnoza:
ICD-11: 6A05 Zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi
DSM-5: 314.01 ADHD typu mieszanego
Narzędzia: Conners 3, wywiad rodzinny, obserwacja w domu/szkole
Metodyka:
Teoria systemów rodzinnych (Bowen, Minuchin)
Narzędzia: genogram, kontrakt rodzinny, praca na zasobach
Techniki: rzeźby rodzinne, zmiana koalicji i granic, zewnętrzny głos dziecka
Plan terapeutyczny punktowy:
Sesja z całą rodziną — analiza ról i funkcji
Stworzenie genogramu z historią ADHD w rodzinie
Sesje indywidualne z każdym członkiem
Edukacja o neurobiologii ADHD
Wspólne ustalanie reguł i kontraktu rodzinnego
Zmiana wzorców komunikacyjnych (np. nieoskarżające komunikaty)
Rytuały wsparcia i wdzięczności
Monitorowanie funkcjonowania w szkole i domu
Terapia humanistyczna — Kryzys egzystencjalny (młodzież, 17 lat)
Diagnoza:
ICD-11: QRD10 Trudności w radzeniu sobie z normatywnym stresem
DSM-5: V62.82 Distress related to life transition
Narzędzia: Kwestionariusz sensu życia (MLQ), rozmowa kierowana
Metodyka:
Carl Rogers: warunki rozwoju osoby (akceptacja, empatia, autentyczność)
Viktor Frankl: logoterapia — sens jako wartość nadrzędna
Techniki: pusty fotel, dialog wewnętrzny, mapa wartośc
Plan terapeutyczny punktowy:
Wprowadzenie do relacji opartych na empatii i bezwarunkowym szacunku
Rozpoznanie pustki egzystencjalnej — rozmowa kierowana
Wybór wartości centralnych (ćwiczenie z kartami)
Praca z metaforą (np. “życie jako rzeka”)
Pusty fotel — rozmowa z Ja przeszłym lub przyszłym
Ćwiczenia z obecności i uważności (świadomość zmysłów, oddechu)
Pisanie listów do siebie z przyszłości
Zwieńczenie — odnalezienie sensu działania i własnej roli
Terapia ACT — Fobia społeczna (dorosły, pracownik IT)
Diagnoza:
ICD-11: 6B03 Zaburzenie lękowe społecznie
DSM-5: 300.23 Social Anxiety Disorder
Narzędzia: Liebowitz Social Anxiety Scale (LSAS), kwestionariusz defuzj
Metodyka:
Model hexaflex: sześć procesów ACT (defuzja, wartości, JA jako kontekst, itp.
Techniki: defuzja poznawcza, akceptacja, działania wartościowe, ekspozycja
Plan terapeutyczny punktowy:
Zdefiniowanie problemu i unikania
Zastosowanie defuzji — metafory: Liść na rzece, Radio Lęk
Praca z JA jako kontekst — obserwator myśli
Rozpoznanie i wybór wartości
Planowanie działań zgodnych z wartościami (np. wystąpienie publiczne)
Uważność i obecność w trudnych emocjach
Ekspozycja społeczna (realne mikro-celowe działania)
Utrwalanie nawyków i elastyczności psychologicznej
Terapia schematów — Borderline (kobieta 25 lat)
Diagnoza:
ICD-11: 6D11 Borderline Personality Disorder
Narzędzia: Young Schema Questionnaire (YSQ), wywiad schematowy
Metodyka:
Jeffrey Young: integracja CBT i teorii przywiązania
Tryby schematów: Dziecko zranione, Krytyk, Zdrowy Dorosły
Techniki: dialog schematów, obrazowanie, ograniczone rodzicielstwo
Plan terapeutyczny punktowy:
Identyfikacja schematów dominujących i trybów (mapowanie)
Edukacja o pochodzeniu schematów z dzieciństwa
Praca z Trybem Dziecka i Krytyka — dialog z wewnętrznym JA
Budowanie trybu Zdrowego Dorosłego — ćwiczenia i wizualizacje
Obrazowanie i zmiana relacji z postaciami z przeszłości
Modelowanie ograniczonego rodzicielstwa (empatyczne korekty)
Zmiana codziennych strategii (np. relacji, samoregulacji)
Konsolidacja — mapa wsparcia i plan na przyszłość
EMDR — PTSD po przemocy domowej (kobieta 40 lat)
Diagnoza:
ICD-11: 6B40 Zaburzenie stresowe pourazowe (PTSD)
DSM-5: 309.81 PTSD
Narzędzia: PCL-5, skale SUD i VOC
Metodyka:
Protokół EMDR — 8 faz (Shapiro)
Technika: stymulacja bilateralna (wzrokowa, dotykowa, dźwiękowa)
Cel: przetworzenie traumy i reintegracja emocjonalna
Plan terapeutyczny punktowy:
Wywiad diagnostyczny, pomiar SUD i VOC
Przygotowanie pacjentki — zasoby, bezpieczne miejsce
Wybór głównego wspomnienia do przetworzenia
Stymulacja bilateralna podczas koncentracji na traumie
Praca z negatywnym przekonaniem i jego zamiana (np. „Jestem bezsilna” → „Jestem silna”)
Reocena — obniżenie skali SUD i podniesienie VOC
Ugruntowanie pozytywnych przekonań
Ewaluacja objawów PTSD
Terapia integracyjna (dziecko z ASD + SLI)
Diagnoza:
ICD-11: 6A02 Zaburzenia ze spektrum autyzmu, 6A01.1 SLI (dysfazja)
Narzędzia: ADOS-2, PEP-3, Skala PRK, Profil SI, wywiad logopedyczny
Metodyka:
Integracja SI + logopedia + terapia behawioralna + elementy TEACCH
Techniki: ćwiczenia ruchowe SI, wizualizacje, AAC, PECS, trening ABA
Plan terapeutyczny punktowy:
Pełna diagnoza SI, logopedyczna, rozwojowa
Stworzenie indywidualnego planu terapeutycznego (IPET)
Stymulacja propriocepcji i integracji przedsionkowej
Wprowadzenie systemu wizualnego PECS lub AAC
Trening komunikacji funkcjonalnej (podążanie, naprzemienność)
Logopedia — ćwiczenia planowania językowego i artykulacji
Praca z emocjami i schematami dnia (TEACCH)
Koordynacja z rodziną i szkołą (zestaw ćwiczeń domowych)
🔍 Schemat wsparcia systemowego — od wczesnej interwencji do dorosłości.
🧠 Emocje dziecka w kryzysie — jak wygląda smutek, lęk, złość u różnych grup wiekowych
Porównanie form wsparcia na różnych etapach rozwoju
Dla moich Synów — Wiktora i Karola,
którzy każdego dnia uczą mnie odwagi, cierpliwości i miłości większej niż słowa.
Za każdą chwilę prawdy, pytania, które nie mają prostych odpowiedzi,
i gesty, które zmieniają świat.
Jesteście moją inspiracją i najważniejszym Kompasem życia.
Witaj
Nie znamy się jeszcze osobiście, a mimo to chcę Ci powiedzieć: dzień dobry.
Zanim zagłębisz się w treść tej książki, chcę Cię zapytać — jak się dziś czujesz?
Wiedz, że ta książka powstała z myślą o Tobie — rodzicu, opiekunie, edukatorze, terapeuto, człowieku, który chce zrozumieć więcej, pomóc lepiej, poczuć się mniej samotny
„Mózg to narząd, który organizuje rzeczywistość poprzez doświadczenie.” — Jerzy Vetulani
„Dziecko rodzi się z mózgiem czekającym na język i relację.”
— Jagoda Cieszyńska
Refleksja
„Czasem robimy dla innych tak wiele, że stajemy się przezroczyści — aż w końcu sami siebie przestajemy widzieć.” Być może to o Tobie. Być może o mnie. Być może o kimś, kto żyje obok.
Znamy to z własnego życia albo z opowieści innych: poświęcenie dla dziecka, dla rodziny, dla dobra drugiego człowieka — tak silne, że własne potrzeby znikają z horyzontu. Niewyrażony ból, tłumione zmęczenie, odkładane marline. Codzienność jak klatka z rutyny i obowiązków. A w niej — ktoś, kto kiedyś był sobą. Psychologia o tym mówi jasno: Przewlekłe tłumienie potrzeb i emocji prowadzi do zespołu wypalenia opiekuńczego (caregiver burnout). Brak czasu na regenerację skutkuje przewlekłym stresem, który obniża odporność psychiczną i fizyczną Brak „ja” w relacji z dzieckiem prowadzi do zjawiska nadopiekuńczości lub emocjonalnej symbiozy, co szkodzi i rodzicowi, i dziecku. Z czasem pojawić się mogą: stany depresyjne, drażliwość, impulsywność, złość skierowana do siebie lub innych. A typowe zmiany psychiczne i emocjonalne po trudnych przeżyciach:
Stan przetrwania — ciało i działają w trybie „walcz lub uciekaj”.
Zamrożenie emocjonalne — trudność w odczuwaniu radości, oderwanie od siebie.
.Nadmierna kontrola — potrzeba panowania nad wszystkim jako obrona przed chaosem. Poczucie winy — zwłaszcza gdy człowiek próbuje zadbać o siebie.
Lęk o przyszłość — nasilony przez wcześniejsze poczucie bezsilności.
Bierność wobec siebie –zaniedbanie własnego ja — nie jest cnotą. To początek wewnętrznego. Psychologia pokazuje jasno: nie da się dawać z pustego naczynia. Rodzic, który dba o siebie — fizycznie, emocjonalnie, duchowo — uczy dziecko: „Twoje potrzeby są ważne. Ale moje też.”
„Nie jesteś egoistką, gdy mówisz: teraz chwila dla mnie.
Jesteś człowiekiem, który się nie zagubił.”
RECENZJA
„Psychologiczny Kompas w psychologii klinicznej” to unikatowa publikacja na pograniczu nauki i praktyki, łącząca neurobiologię, psychoterapię, diagnozę, edukację i ludzką wrażliwość. Autorka — mgr Anna Karolina Subiel-Fałat — wprowadza czytelnika w głąb psychiki ludzkiej od okresu płodowego po dorosłość, ilustrując każdy rozdział przykładami, narzędziami i konkretnymi drogowskazami dla rodziców, terapeutów, nauczycieli i pacjentów. Kompas ten to nie tylko książka — to wszechstronny przewodnik i mapa dla każdej osoby szukającej odpowiedzi w gąszczu problemów psychicznych i systemowych. Publikacja zasługuje na uznanie i miejsce w bibliotece każdego specjalisty.”
— dr hab. prof. nadzw. Z.K. (recenzent naukowy)
Instytut Psychologii Klinicznej
Wstęp
„Nie możemy być tylko naukowcami. Nie możemy być tylko ludźmi dobrej woli. Musimy być jednym i drugim — jednocześnie.” — Viktor E. Frankl
„Wyobraźnia jest ważniejsza od wiedzy, ponieważ wiedza jest ograniczona.” — Albert Einstein
„Nie ma dzieci — są ludzie.” — Janusz Korczak
„Mózg to narząd, który organizuje rzeczywistość poprzez doświadczenie.” — Jerzy Vetulani
„Dziecko rodzi się z mózgiem czekającym na język i relację.” — Jagoda Cieszyńska
Psychologiczny Kompas w psychologii klinicznej to interdyscyplinarna podróż przez biologię, emocje, relację i technologię. Celem książki jest zbudowanie mostu pomiędzy wiedzą akademicką a rzeczywistością pacjenta, terapeuty i systemu ochrony zdrowia psychicznego. Publikacja ta kierowana jest zarówno do studentów, jak i naukowców, terapeutów, lekarzy oraz tych, którzy chcą zrozumieć człowieka w jego pełnym kontekście: mózgu, duszy i społeczeństwa.NIEWIELU WIE, że…
Macica nie jest cicha. Nie jest też spokojna. I na pewno nie jest prosta. To biologiczny cud.
Z punktu widzenia medycyny i embriologii rozwój płodu to fascynujący proces o niesamowitej precyzji i złożoności. Ale są też rzeczy, które brzmią wręcz nieprawdopodobnie. Oto kilka naukowo potwierdzonych faktów, o których rzadko się mówi:
1. Płód czuje SMAK płynu owodniowego
Już w II trymestrze płód zaczyna „smakować” wody płodowe.
Co ciekawe — smak ten zmienia się w zależności od diety mamy: czosnek, marchewka, wanilia czy curry — wszystko trafia do płynu owodniowego. Jeśli smak mu odpowiada, połyka go więcej.
Chcesz, żeby Twoje dziecko polubiło warzywa? Zacznij w ciąży.
2. Płód MA MARZENIA SENNE
W III trymestrze życia płodowego pojawia się faza REM — ta sama, w której śnimy.
Ale co śni ktoś, kto nigdy nie opuścił macicy? Nikt tego nie wie. Ale wiadomo, że śni.
3. Płód ROZPOZNAJE GŁOS MATKI
Około 25. tygodnia ciąży dziecko rozróżnia dźwięki — a głos mamy obniża jego tętno i go uspokaja.
I wciąż są tacy, którzy twierdzą, że „płód nic nie czuje”
4. Męskie płody mają WZWODY
Tak — w łonie matki. To nie ma charakteru seksualnego — to część rozwoju hormonalnego.
Ale wyobraź sobie reakcje społeczne, gdyby taki fakt pojawił się w podręcznikach szkolnych…
Płody POTRAFIĄ PŁAKAĆ
Nie chodzi o łzy, ale o wyraźne ruchy twarzy, drżenie brody, nieregularny oddech — jakby trenowały płacz.
Czy to prawdziwe emocje, czy ćwiczenia? Naukowcy wciąż to badają.
6. Płód SIKA… i to potem PIJE
Płyn owodniowy to w 90% mocz płodu.
Dziecko sika i połyka własny mocz kilka razy dziennie — i to jest absolutnie normalne.
Brzmi obrzydliwie? A jednak tak właśnie rozwijają się jego nerki i równowaga płynów ustrojowych.
Czy rodzaj intensywność płyny przyjmowane podczas ciąży przez kobietę czy to wszystko może mieć znaczenie czy dziecko rozwija się zwłaszcza jego mózg prawidłowo?
Tak — rodzaj, jakość, ilość i intensywność płynów przyjmowanych przez kobietę w ciąży ma ogromne znaczenie dla prawidłowego rozwoju dziecka, szczególnie mózgu i układu nerwowego.
Poniżej przedstawiam szczegółową analizę:
1. WODA — fundament życia mózgu
Mózg płodu w ponad 75–80% składa się z wody.
Woda jest niezbędna do:
transportu składników odżywczych do mózgu,
usuwania toksyn,
regulacji temperatury,
prawidłowej objętości płynu owodniowego.
Niedobór wody (nawet łagodny) może prowadzić do:
zmniejszenia płynu owodniowego (małowodzie),
zaburzeń w rozwoju układu nerwowego,
większego ryzyka wad wrodzonych i opóźnień rozwojowych.
Zalecenie: 2–2,5 litra płynów dziennie (nie tylko wody, ale najlepiej głównie).
2. CUKRY PROSTE i słodzone napoje — ryzyko dla mózgu
Nadmiar słodzonych napojów, energetyków, soków z koncentratu zwiększa ryzyko:
cukrzycy ciążowej,
stanu przedrzucawkowego,
większej masy urodzeniowej (makrosomia),
przewlekłych stanów zapalnych łożyska, które mogą zakłócać rozwój mózgu.
3. Kofeina — w umiarkowanych ilościach OK, w nadmiarze szkodliwa
Kofeina (z kawy, herbaty, napojów typu cola) przenika przez łożysko.
W nadmiarze może:
zwiększyć tętno płodu,
zaburzać rozwój neuronów,
zwiększać ryzyko poronienia (powyżej 300 mg dziennie).
Zalecenie WHO: max 200 mg kofeiny dziennie (ok. 1 filiżanka mocnej kawy).
4. Alkohol — nawet minimalne ilości są neurotoksyczne
Alkohol przechodzi przez łożysko i działa neurotoksycznie na komórki mózgowe płodu.
Może prowadzić do:
fetal alcohol spectrum disorders (FASD),
zaburzeń poznawczych, ADHD, autyzmu, niskiego IQ,
trwałych zmian w strukturze mózgu.
Zalecenie: absolutne 0 alkoholu przez całą ciążę.
5. Napoje elektrolitowe, ziołowe, roślinne — z ostrożnością
Napoje ziołowe (np. z pokrzywy, mięty, melisy) mogą działać moczopędnie lub hormonalnie.
Niektóre zioła (np. czarnuszka, żeń-szeń, lukrecja) mogą wywoływać skurcze macicy.
Zalecenie: pić tylko zioła zalecane przez ginekologa lub dietetyka.
6. Mleko, koktajle i soki świeżo wyciskane — wspierają mózg
Mleko (jeśli tolerowane), kefiry, koktajle owocowo-warzywne i smoothies — zawierają:
białko, wapń, witaminy z grupy B, kwas foliowy, omega-3 — kluczowe dla rozwoju mózgu.
Uwaga: soki owocowe tylko świeże i w rozsądnych ilościach, bo zawierają dużo naturalnych cukrów.
Podsumowanie — czy to ma znaczenie?
Tak. Płyny przyjmowane przez kobietę w ciąży:
wpływają na ilość i jakość płynu owodniowego (a więc środowiska, w którym rozwija się dziecko),
determinują rozwój układu nerwowego, mózgu, nerek i układu krążenia płodu,
mają związek z przyszłym zdrowiem psychicznym i neurologicznym dziecka.
Czy może ze względu na mocz wydzielany przez dziecko w łonie matki tak uszkodzis płód że dziecko może mieć autyzm
To bardzo ważne i trafne pytanie. Odpowiedź w skrócie brzmi: nie, sam mocz płodu w łonie matki nie uszkadza płodu i nie powoduje autyzmu — pod warunkiem, że ciąża przebiega prawidłowo, a płyn owodniowy jest regularnie odnawiany i odpowiednio oczyszczany przez organizm matki i samego płodu.
Dlaczego płód nie zatruwa się własnym moczem?
Płyn owodniowy zawiera ok. 90–95% moczu płodowego, ale:
nie jest to toksyczna substancja — to rozcieńczony, sterylny mocz wytwarzany przez zdrowe nerki płodu,
jest ciągle wchłaniany, filtrowany i odnawiany — przez płuca, skórę, układ pokarmowy płodu oraz przez błony owodniowe.
Kiedy mocz płodu może być problemem?
Problemem nie jest sam mocz, tylko warunki jego gromadzenia i cyrkulacji. Sytuacje patologiczne, które mogą wpłynąć na rozwój mózgu (w tym zwiększyć ryzyko zaburzeń neurorozwojowych jak autyzm), to m.in.:
/Małowodzie lub bezwodzie (niedobór płynu owodniowego)
Może świadczyć o zaburzeniach w wydzielaniu moczu lub odpływie płynu.
Ryzyko: niedotlenienie mózgu, deformacje czaszki i twarzy, opóźnienia rozwoju neurologicznego.
/Infekcje wewnątrzmaciczne lub zapalenie błon płodowych
Zakażenia takie jak CMV, toksoplazmoza, wirus różyczki, Listeria mogą wpływać na skład płynu owodniowego i zaburzać rozwój mózgu.
/Przedwczesne pęknięcie błon płodowych (PROM)
Długotrwały kontakt z zakażonym płynem owodniowym może prowadzić do neuroinfekcji i urazów okołoporodowych.
/Wady wrodzone układu moczowego płodu
Mogą prowadzić do zatrzymania moczu, wodonercza i wtórnych zmian w strukturze ciała oraz funkcji mózgu.
Czy mocz płodu może wywołać autyzm?
Nie — sam mocz nie powoduje autyzmu.
Natomiast nieprawidłowe warunki wewnątrzmaciczne, które wpływają na równowagę płynu owodniowego (w tym moczu), mogą:
zaburzyć rozwój mózgu (szczególnie kory mózgowej, ciała migdałowatego, hipokampa),
zwiększyć ryzyko niedotlenienia, stanów zapalnych i stresu oksydacyjnego,
wpływać na ekspresję genów odpowiedzialnych za rozwój neurologiczny (epigenetyka).
To wszystko może być jednym z czynników ryzyka w powstawaniu zaburzeń ze spektrum autyzmu (ASD), obok genetyki, ekspozycji na toksyny, problemów metabolicznych i infekcji.
Podsumowanie:
Zdrowy płód oddaje mocz do płynu owodniowego — to normalne i potrzebne.
Nieprawidłowości w ilości i składzie płynu owodniowego (np. zakażenia, małowodzie, zatrzymanie moczu) mogą być sygnałem ostrzegawczym.
Autyzm ma wieloaspektową przyczynowość — sam mocz nie jest przyczyną, ale pewne problemy z jego wydzielaniem lub środowiskiem wodnym mogą pośrednio zwiększać ryzyko.
A co po stronie plemników
Świetne pytanie — często pomijane, a rola plemnika w ryzyku autyzmu i innych zaburzeń neurorozwojowych jest równie ważna jak rola komórki jajowej czy środowiska macicy.
Poniżej przedstawiam
naukowo potwierdzone czynniki po stronie ojca i jakości plemników, które mogą mieć wpływ na rozwój mózgu płodu i ryzyko zaburzeń ze spektrum autyzmu (ASD):
1. WIEK OJCA — im starszy, tym większe ryzyko
Po 35. roku życia u mężczyzn rośnie liczba mutacji de novo w DNA plemników.
Po 40. r.ż. wzrasta ryzyko:
autyzmu (o 28–65% w zależności od badań),
schizofrenii,
ADHD
opóźnień rozwojowych.
To związane z nagromadzeniem uszkodzeń w DNA plemników z wiekiem.
2. JAKOŚĆ NASIENIA — oksydacja, fragmentacja DNA
Fragmentacja DNA plemników (DFI) jest silnie skorelowana z:
poronieniami,
niepłodnością,
chorobami genetycznymi i neurorozwojowymi u potomstwa.
Źródła uszkodzeń plemników:
palenie, alkohol, narkotyki,
stres oksydacyjny (brak antyoksydantów: wit. C, E, cynk, selen),
promieniowanie, zanieczyszczenia środowiskowe,
infekcje urologiczne.
3. CZYNNIKI EPIGENETYCZNE — dziedziczenie stylu życia
Styl życia ojca może modyfikować ekspresję genów w plemnikach, wpływając na:
rozwój mózgu potomstwa,
ryzyko autyzmu, depresji, chorób metabolicznych.
Dotyczy to np.:
długotrwałego stresu,
zaburzeń odżywiania (np. niedobór folianów, otyłość),
ekspozycji na toksyny (pestycydy, BPA, metale ciężkie).
4. CHOROBY GENETYCZNE LUB ZABURZENIA U OJCA
Jeśli ojciec ma:
spektrum autyzmu (ASD),
ADHD
schizofrenię,
padaczkę,
choroby neurodegeneracyjne (np. Parkinson, stwardnienie rozsiane),
ryzyko autyzmu u dziecka może wzrosnąć (szczególnie przy współistnieniu czynników środowiskowych).
5. LECZENIE NIEPŁODNOŚCI — wpływ technik wspomagania
Niektóre badania sugerują, że dzieci poczęte przy użyciu ICSI (mikroiniekcja plemnika) mają minimalnie zwiększone ryzyko zaburzeń neurorozwojowych, jeśli plemniki były bardzo niskiej jakości.
Nie chodzi o samą metodę, ale o jakość materiału genetycznego użytego w zapłodnieniu.
Podsumowanie: RYZYKO AUTYZMU — także od strony ojca
Autyzm nie jest winą żadnego z rodziców, ale:
jakość plemników,
wiek ojca,
styl życia,
czynniki środowiskowe i genetyczne
mają wpływ na zaprogramowanie rozwoju mózgu już od momentu poczęcia
Co z DNA ojca matki i ich rodzin
DNA ojca, matki I ich rodzin ma kluczowe znaczenie w rozwoju mózgu dziecka oraz w ryzyku zaburzeń neurorozwojowych, takich jak autyzm (ASD), ADHD, epilepsja czy opóźnienia intelektualne. Współczesna genetyka I epigenetyka potwierdzają, że dziedziczenie nie polega tylko na przekazaniu „genów”, ale także na tym, jak te geny działają, wyciszają się lub uaktywniają pod wpływem środowiska.
WSPÓLNY KOD GENETYCZNY — rodzice jako nośnicy „cichych” mutacji
Każdy z rodziców może być nosicielem mutacji lub wariantów genów, które same w sobie nie dają objawów, ale w połączeniu z genami partnera mogą:
zwiększyć ryzyko autyzmu,
spowodować dziedziczną padaczkę, zespół Tourette’a,
zwiększyć podatność na zaburzenia mowy, inteligencji, zachowania.
Np.: ojciec ma mutację genu CNTNAP2 (związanego z mową), matka nie — dziecko z tą samą mutacją może mieć opóźniony rozwój językowy lub ASD, jeśli dodatkowo wystąpiły czynniki środowiskowe (np. Niedotlenienie, infekcja).
2. DZIEDZICZENIE POLIGENOWE — efekt „wielu drobnych genów”
W autyzmie nie ma jednego genu „odpowiedzialnego” — ryzyko wynika z kombinacji setek drobnych zmian genetycznych odziedziczonych od matki I ojca.
Takie zmiany mogą dotyczyć genów:
rozwoju synaps I neuroprzekaźników (SHANK3, SCN2A, NLGN),
regulacji lęku, przywiązania, mowy (FOXP2),
metabolizmu neuroprzekaźników (MAOA, COMT).
3. WZORZEC DZIEDZICZENIA Z RODZINY — czyli „mapa genealogiczna mózgu”
Jeśli w rodzinie matki lub ojca występują:
4. MITOCHONDRIA — dziedziczone wyłącznie od matki
Mitochondria zawierają własne DNA — zaburzenia mitochondrialne wpływają na metabolizm mózgu I mogą prowadzić do:
padaczki,
autyzmu,
problemów z regulacją energii w neuronach.
5. EPI-GENETYKA — czyli jak historia rodziny modyfikuje działanie genów
Nawet jeśli geny nie są „uszkodzone”, mogą zostać wyciszone lub nadaktywne przez:
stres, traumy międzypokoleniowe,
niedożywienie matki/ojca przed zapłodnieniem,
wiek ojca (mutacje de novo w plemnikach),
czynniki środowiskowe (np. Pestycydy, leki, alkohol).
6. DZIEDZICZENIE NIE WIDAĆ GO, ALE DZIAŁA — nawet bez objawów u rodzica
Dziecko może odziedziczyć wariant genetyczny, który u rodzica „lekkiego” skutkuje tylko wysoką inteligencją + introwersją, a u dziecka — np. Spektrum autyzmu.
Pojęcie „neurodiversity” zakłada, że mózg może działać różnie — ale to środowisko decyduje, czy to talent czy zaburzenie.
Rozdział 1. Kompas wsparcia dla rodziców, dzieci, młodzieży I seniorów
Nie mówiono mi, co mam robić. Powiedziano mi: „to na pewno minie”.
Ten rozdział został napisany, by dać praktyczne, konkretne wskazówki każdemu, kto zauważył pierwsze niepokojące sygnały u swojego dziecka — lub po prostu szuka odpowiedzi.
„Rodzicielstwo to jedyna praca na świecie, w której nie ma urlopów, podwyżek I emerytury — ale daje tytuł” Bohater codzienności.”
Wprowadzenie
kto potrzebuje tego kompasu?
Rodzice dzieci z deficytami i zaburzeniami stoją codziennie przed trudnymi wyborami. Często nie wiedzą, do kogo się zwrócić, gdzie szukać pomocy, jak wspierać własne dziecko, a jednocześnie nie zapominać o sobie i reszcie rodziny. Ten rozdział jest drogowskazem — kompasem wsparcia dla rodzin w kryzysie, na różnych etapach życia dziecka.
KOGO DOTYCZY? — spektrum wiekowe i funkcjonalne
DZIECI PRZEDSZKOLNE: wczesne objawy zaburzeń mowy, autyzmu, deficytów sensorycznych, ruchowych, intelektualnych.
DZIECI SZKOLNE: trudności w uczeniu się (dysleksja, ADHD, SLI, spektrum ASD), integracja społeczna, emocje.
Nastolatkowie: depresja, lęk, zaburzenia tożsamości, kryzysy rozwojowe, samookaleczenia.
Studenci i młodzi dorośli: wypalenie, lęk społeczny, nierozpoznane spektrum autyzmu, FASD, niepełnosprawności ukryte.
Typy deficytów i chorób — klasyfikacja i opisy
Jak wspierać dziecko — krok po kroku według wieku i potrzeb
A. DLA RODZICA DZIECKA PRZEDSZKOLNEGO
Obserwuj zachowania rozwojowe — korzystaj z narzędzi przesiewowych.
Skonsultuj się z neurologopedą, psychologiem dziecięcym, SI-terapeutą.
B. DLA RODZICA DZIECKA SZKOLNEGO
Pracuj ze szkołą — WOPFU, IPET, zespół specjalistów.
Włącz terapię domową — systematyczność + zabawa.
Uważaj na sygnały emocjonalne — agresja może oznaczać frustrację
C. Dla nastolatka i jego rodziców
Rozmawiaj — bez oceniania.
Szanuj granice, ale nie zostawiaj samemu.
Korzystaj z pomocy psychiatry, psychoterapeuty, wsparcia grupowego.
D. DLA STUDENTÓW I MŁODYCH DOROSŁYCH Z TRUDNOŚCIAMI
Pomóż znaleźć zasoby (np. tutor, pedagog akademicki).
Niech mają prawo „nie dawać rady”.
Edukuj środowisko uczelni — niepełnosprawności są też psychiczne i niewidoczne.
JAK WSPIERAĆ RODZEŃSTWO?
Dawaj przestrzeń na emocje: złość, smutek, zazdrość są normalne.
Angażuj — ale nie obciążaj.
Zadbaj o osobne, indywidualne chwile tylko dla zdrowego dziecka.
Wprowadź komunikację rodzinną opartą na równości i zrozumieniu.
Jak dbać o siebie jako rodzic?
Rodzic nie może być „terapeutą bez terapii”.
Szukaj wsparcia: grupa wsparcia, psychoterapia, opieka naprzemienna.
Korzystaj z ulg i praw (orzeczenia, świadczenia, programy samorządowe).
Nie bój się prosić o pomoc — to nie słabość, to kompetencja.
Gotowe zestawy i plany terapeutyczne (przykładowe)
1. Terapia poznawczo-behawioralna (CBT)
Zaburzenie: Zespół lęku uogólnionego (GAD)
Plan punktowy:
Diagnoza poznawcza i identyfikacja zniekształceń myślowych
Psychoedukacja nt. lęku
Uczenie technik relaksacji i oddechowych
Wprowadzenie dziennika myśli
Praca na myślach lękowych — ABCDE model Becka
Ekspozycja in vivo na sytuacje wywołujące lęk
Podtrzymanie strategii i profilaktyka nawrotów
2. Terapia psychodynamiczna
Zaburzenie: Depresja reaktywna u dorosłej kobiety
Plan punktowy:
Ustalenie kontraktu terapeutycznego
Analiza relacji z ważnymi osobami (figury przywiązania)
Praca z nieświadomym żalem i ambiwalencją
Identyfikacja mechanizmów obronnych
Interpretacja przeniesienia
Analiza powtarzających się wzorców relacyjnych
Konsolidacja wglądów i zakończenie procesu
Plan punktowy:
Zebranie historii rodziny i stworzenie genogramu
Diagnoza komunikacji i struktury systemu
Wprowadzenie ról i granic — praca z metaforą
Rzeźby rodzinne i odgrywanie konfliktów
Wypracowanie wspólnych reguł funkcjonowania
Edukacja rodziny o ADHD i neurobiologii
Wzmocnienie zasobów i podsumowanie zmian
3. Terapia systemowa (1. Terapia poznawczo-behawioralna (CBT) — Zespół lęku uogólnionego (GAD)
Diagnoza:
ICD-11: 6B00 Zespół lęku uogólnionego
DSM-5: 300.02 Generalized Anxiety Disorder
Narzędzia: GAD-7, kwestionariusz myśli automatycznych, wywiad kliniczny
Metodyka:
Model ABC (Ellis), model 5-aspektowy (myśli, emocje, ciało, zachowania, otoczenie)
Techniki: restrukturyzacja poznawcza, ekspozycja, relaksacja, zadania domowe
Plan terapeutyczny punktowy:
Wywiad kliniczny i ocena za pomocą GAD-7
Wprowadzenie psychoedukacji nt. lęku
Praca nad myślami automatycznymi — dziennik myśli
Modelowanie i restrukturyzacja poznawcza
Techniki relaksacji (Jacobson, oddech)
Ekspozycja w wyobraźni i in vivo
Strategie zapobiegania nawrotom
Ewaluacja skuteczności (ponowny GAD-7, samoocena)
4Terapia psychodynamiczna — Depresja maskowana (dorosły)
Diagnoza:
ICD-11: 6A70 Zaburzenie depresyjne
DSM-5: 296.21 (epizod depresyjny łagodny)
Narzędzia: BDI—II (Beck Depression Inventory), SCID, MMPI
Metodyka:
Model relacyjny i konfliktów wewnętrznych (Kernberg, Malan)
Techniki: interpretacja, przeniesienie, analiza obron
Plan terapeutyczny punktowy:
5 Wywiad narracyjny i analiza relacji wczesnodziecięcych
Ustalenie kontraktu (czas, cel, reguły)
Analiza nieświadomych konfliktów
Praca z przeniesieniem i przeciwprzeniesieniem
Identyfikacja i osłabienie mechanizmów obronnych (wyparcie, racjonalizacja)
Integracja wglądu i emocji
Praca nad zakończeniem i pożegnaniem
Zapisanie wglądów pacjenta (dziennik relacyjny)
5 Terapia systemowa — Rodzina z dzieckiem z ADHD (wiek 11 lat)
Diagnoza:
ICD-11: 6A05 Zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi
DSM-5: 314.01 ADHD typu mieszanego
Narzędzia: Conners 3, wywiad rodzinny, obserwacja w domu/szkole
Metodyka:
Teoria systemów rodzinnych (Bowen, Minuchin)
Narzędzia: genogram, kontrakt rodzinny, praca na zasobach
Techniki: rzeźby rodzinne, zmiana koalicji i granic, zewnętrzny głos dziecka
Plan terapeutyczny punktowy:
Sesja z całą rodziną — analiza ról i funkcji
Stworzenie genogramu z historią ADHD w rodzinie
Sesje indywidualne z każdym członkiem
Edukacja o neurobiologii ADHD
Wspólne ustalanie reguł i kontraktu rodzinnego
Zmiana wzorców komunikacyjnych (np. nieoskarżające komunikaty)
Rytuały wsparcia i wdzięczności
Monitorowanie funkcjonowania w szkole i domu
6 Terapia humanistyczna — Kryzys egzystencjalny (młodzież, 17 lat)
Diagnoza:
ICD-11: QRD10 Trudności w radzeniu sobie z normatywnym stresem
DSM-5: V62.82 Distress related to life transition
Narzędzia: Kwestionariusz sensu życia (MLQ), rozmowa kierowana
Metodyka:
Carl Rogers: warunki rozwoju osoby (akceptacja, empatia, autentyczność)
Viktor Frankl: logoterapia — sens jako wartość nadrzędna
Techniki: pusty fotel, dialog wewnętrzny, mapa wartości
Plan terapeutyczny punktowy:
Wprowadzenie do relacji opartych na empatii i bezwarunkowym szacunku
Rozpoznanie pustki egzystencjalnej — rozmowa kierowana
Wybór wartości centralnych (ćwiczenie z kartami)
Praca z metaforą (np. “życie jako rzeka”)
Pusty fotel — rozmowa z Ja przeszłym lub przyszłym
Ćwiczenia z obecności i uważności (świadomość zmysłów, oddechu)
Pisanie listów do siebie z przyszłości
Zwieńczenie — odnalezienie sensu działania i własnej roli
7 Terapia ACT — Fobia społeczna (dorosły, pracownik IT)
Diagnoza:
ICD-11: 6B03 Zaburzenie lękowe społecznie
DSM-5: 300.23 Social Anxiety Disorder
Narzędzia: Liebowitz Social Anxiety Scale (LSAS), kwestionariusz defuzji
Metodyka:
Model hexaflex: sześć procesów ACT (defuzja, wartości, JA jako kontekst, itp.)
Techniki: defuzja poznawcza, akceptacja, działania wartościowe, ekspozycja
Plan terapeutyczny punktowy:
Zdefiniowanie problemu i unikania
Zastosowanie defuzji — metafory: Liść na rzece, Radio Lęk
Praca z JA jako kontekst — obserwator myśli
Rozpoznanie i wybór wartości
Planowanie działań zgodnych z wartościami (np. wystąpienie publiczne)
Uważność i obecność w trudnych emocjach
Ekspozycja społeczna (realne mikro-celowe działania)
Utrwalanie nawyków i elastyczności psychologicznej
8Terapia schematów — Borderline (kobieta 25 lat)
Diagnoza:
ICD-11: 6D11 Borderline Personality Disorder
Narzędzia: Young Schema Questionnaire (YSQ), wywiad schematowy
Metodyka:
Jeffrey Young: integracja CBT i teorii przywiązania
Tryby schematów: Dziecko zranione, Krytyk, Zdrowy Dorosły
Techniki: dialog schematów, obrazowanie, ograniczone rodzicielstwo
Plan terapeutyczny punktowy:
Identyfikacja schematów dominujących i trybów (mapowanie)
Edukacja o pochodzeniu schematów z dzieciństwa
Praca z Trybem Dziecka i Krytyka — dialog z wewnętrznym JA
Budowanie trybu Zdrowego Dorosłego — ćwiczenia i wizualizacje
Obrazowanie i zmiana relacji z postaciami z przeszłości
Modelowanie ograniczonego rodzicielstwa (empatyczne korekty)
Zmiana codziennych strategii (np. relacji, samoregulacji)
Konsolidacja — mapa wsparcia i plan na przyszłość
EMDR — PTSD po przemocy domowej (kobieta 40 lat)
Diagnoza:
ICD-11: 6B40 Zaburzenie stresowe pourazowe (PTSD)
DSM-5: 309.81 PTSD
Narzędzia: PCL-5, skale SUD i VOC
Metodyka:
Protokół EMDR — 8 faz (Shapiro)
Technika: stymulacja bilateralna (wzrokowa, dotykowa, dźwiękowa)
Cel: przetworzenie traumy i reintegracja emocjonalna
Plan terapeutyczny punktowy:
Wywiad diagnostyczny, pomiar SUD i VOC
Przygotowanie pacjentki — zasoby, bezpieczne miejsce
Wybór głównego wspomnienia do przetworzenia
Stymulacja bilateralna podczas koncentracji na traumie
Praca z negatywnym przekonaniem i jego zamiana (np. „Jestem bezsilna” → „Jestem silna”)
Reocena — obniżenie skali SUD i podniesienie VOC
Ugruntowanie pozytywnych przekonań
Ewaluacja objawów PTSD
Terapia integracyjna (dziecko z ASD + SLI)
Diagnoza:
ICD-11: 6A02 Zaburzenia ze spektrum autyzmu, 6A01.1 SLI (dysfazja)
Narzędzia: ADOS-2, PEP-3, Skala PRK, Profil SI, wywiad logopedyczny
Metodyka:
Integracja SI + logopedia + terapia behawioralna + elementy TEACCH
Techniki: ćwiczenia ruchowe SI, wizualizacje, AAC, PECS, trening ABA
Plan terapeutyczny punktowy:
Pełna diagnoza SI, logopedyczna, rozwojowa
Stworzenie indywidualnego planu terapeutycznego (IPET)
Stymulacja propriocepcji i integracji przedsionkowej
Wprowadzenie systemu wizualnego PECS lub AAC
Trening komunikacji funkcjonalnej (podążanie, naprzemienność)
Logopedia — ćwiczenia planowania językowego i artykulacji
Praca z emocjami i schematami dnia (TEACCH)
Koordynacja z rodziną i szkołą (zestaw ćwiczeń domowych)
Zaburzenie: Konflikty i izolacja w rodzinie z nastolatkiem z ADHD
Terapia humanistyczna (Gestalt)
Zaburzenie: Kryzys egzystencjalny i utrata sensu u młodego dorosłego
Plan punktowy:
Zbudowanie bezpiecznej relacji terapeutycznej
Diagnoza kontaktu z „tu i teraz”
Praca z dialogiem wewnętrznym (pusty fotel)
Eksploracja ciała i emocji — ugruntowanie
Praca z niezakończonymi sprawami z przeszłości
Poszukiwanie sensu i wartości
Integracja doświadczeń i autorefleksja
Terapia ACT (akceptacji i zaangażowania)
Zaburzenie: Fobia społeczna
Plan punktowy:
Edukacja o naturze lęku i unikania
Praca z metaforą pasażera w autobusie
Defuzja poznawcza — dystans do myśli
Uważność — 5 zmysłów i oddech
Odkrywanie osobistych wartości
Planowanie działań opartych na wartościach
Stopniowa ekspozycja społeczna
Wzmocnienie elastyczności psychologiczn
Terapia schematów (Younga)
Zaburzenie: Osobowość borderline
Plan punktowy:
Identyfikacja schematów i trybów pacjenta
Psychoedukacja o źródłach schematów
Praca z trybem „Zranionego Dziecka” i „Krytyka”
Technika dialogu i obrazowania
Wzmocnienie trybu Zdrowego Dorosłego
Ograniczone rodzicielstwo — ćwiczenia terapeutyczne
Zmiana zachowań i budowanie bezpiecznych relacji
Terapia EMDR (Eye Movement Desensitization and Reprocessing)
Zaburzenie: PTSD po wypadku komunikacyjnym
Plan punktowy:
Ocena stabilności emocjonalnej
Stworzenie bezpiecznego miejsca w wyobraźni
Wybór wspomnień do przepracowania
Praca ze skalą VOC i SUD
Przeprowadzenie stymulacji bilateralnej
Integracja emocji i skojarzeń
Weryfikacja objawów PTSD i dalsza praca nad zasobami
8. Terapia integracyjna (np. integracja sensoryczno-psychologiczna)
Zaburzenie: Dziecko z ASD i zaburzeniami przetwarzania sensorycznego
Terapia poznawczo-behawioralna (CBT) — Zespół lęku uogólnionego (GAD)
Diagnoza:
ICD-11: 6B00 Zespół lęku uogólnionego
DSM-5: 300.02 Generalized Anxiety Disorder
Narzędzia: GAD-7, kwestionariusz myśli automatycznych, wywiad kliniczny
Metodyka
Model ABC (Ellis), model 5-aspektowy (myśli, emocje, ciało, zachowania, otoczenie)
Techniki: restrukturyzacja poznawcza, ekspozycja, relaksacja, zadania domowe
Plan terapeutyczny punktowy:
Wywiad kliniczny i ocena za pomocą GAD-7
Wprowadzenie psychoedukacji nt. lęku
Praca nad myślami automatycznymi — dziennik myśli
Modelowanie i restrukturyzacja poznawcza
Techniki relaksacji (Jacobson, oddech)
Ekspozycja w wyobraźni i in vivo
Strategie zapobiegania nawrotom
Ewaluacja skuteczności (ponowny GAD-7, samoocena)
Terapia psychodynamiczna — Depresja maskowana (dorosły)
Diagnoza:
ICD-11: 6A70 Zaburzenie depresyjne
DSM-5: 296.21 (epizod depresyjny łagodny)
Narzędzia: BDI—II (Beck Depression Inventory), SCID, MMPI
Metodyka:
Model relacyjny i konfliktów wewnętrznych (Kernberg, Malan)
Techniki: interpretacja, przeniesienie, analiza obron
Plan terapeutyczny punktowy:
Wywiad narracyjny i analiza relacji wczesnodziecięcych
Ustalenie kontraktu (czas, cel, reguły)
Analiza nieświadomych konfliktów
Praca z przeniesieniem i przeciwprzeniesieniem
Identyfikacja i osłabienie mechanizmów obronnych (wyparcie, racjonalizacja)
Integracja wglądu i emocji
Praca nad zakończeniem i pożegnaniem
Zapisanie wglądów pacjenta (dziennik relacyjny)
Terapia systemowa — Rodzina z dzieckiem z ADHD (wiek 11 lat)
Diagnoza:
ICD-11: 6A05 Zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi
DSM-5: 314.01 ADHD typu mieszanego
Narzędzia: Conners 3, wywiad rodzinny, obserwacja w domu/szkole
Metodyka:
Teoria systemów rodzinnych (Bowen, Minuchin)
Narzędzia: genogram, kontrakt rodzinny, praca na zasobach
Techniki: rzeźby rodzinne, zmiana koalicji i granic, zewnętrzny głos dziecka
Plan terapeutyczny punktowy:
Sesja z całą rodziną — analiza ról i funkcji
Stworzenie genogramu z historią ADHD w rodzinie
Sesje indywidualne z każdym członkiem
Edukacja o neurobiologii ADHD
Wspólne ustalanie reguł i kontraktu rodzinnego
Zmiana wzorców komunikacyjnych (np. nieoskarżające komunikaty)
Rytuały wsparcia i wdzięczności
Monitorowanie funkcjonowania w szkole i domu
Terapia humanistyczna — Kryzys egzystencjalny (młodzież, 17 lat)
Diagnoza:
ICD-11: QRD10 Trudności w radzeniu sobie z normatywnym stresem
DSM-5: V62.82 Distress related to life transition
Narzędzia: Kwestionariusz sensu życia (MLQ), rozmowa kierowana
Metodyka:
Carl Rogers: warunki rozwoju osoby (akceptacja, empatia, autentyczność)
Viktor Frankl: logoterapia — sens jako wartość nadrzędna
Techniki: pusty fotel, dialog wewnętrzny, mapa wartośc
Plan terapeutyczny punktowy:
Wprowadzenie do relacji opartych na empatii i bezwarunkowym szacunku
Rozpoznanie pustki egzystencjalnej — rozmowa kierowana
Wybór wartości centralnych (ćwiczenie z kartami)
Praca z metaforą (np. “życie jako rzeka”)
Pusty fotel — rozmowa z Ja przeszłym lub przyszłym
Ćwiczenia z obecności i uważności (świadomość zmysłów, oddechu)
Pisanie listów do siebie z przyszłości
Zwieńczenie — odnalezienie sensu działania i własnej roli
Terapia ACT — Fobia społeczna (dorosły, pracownik IT)
Diagnoza:
ICD-11: 6B03 Zaburzenie lękowe społecznie
DSM-5: 300.23 Social Anxiety Disorder
Narzędzia: Liebowitz Social Anxiety Scale (LSAS), kwestionariusz defuzj
Metodyka:
Model hexaflex: sześć procesów ACT (defuzja, wartości, JA jako kontekst, itp.
Techniki: defuzja poznawcza, akceptacja, działania wartościowe, ekspozycja
Plan terapeutyczny punktowy:
Zdefiniowanie problemu i unikania
Zastosowanie defuzji — metafory: Liść na rzece, Radio Lęk
Praca z JA jako kontekst — obserwator myśli
Rozpoznanie i wybór wartości
Planowanie działań zgodnych z wartościami (np. wystąpienie publiczne)
Uważność i obecność w trudnych emocjach
Ekspozycja społeczna (realne mikro-celowe działania)
Utrwalanie nawyków i elastyczności psychologicznej
Terapia schematów — Borderline (kobieta 25 lat)
Diagnoza:
ICD-11: 6D11 Borderline Personality Disorder
Narzędzia: Young Schema Questionnaire (YSQ), wywiad schematowy
Metodyka:
Jeffrey Young: integracja CBT i teorii przywiązania
Tryby schematów: Dziecko zranione, Krytyk, Zdrowy Dorosły
Techniki: dialog schematów, obrazowanie, ograniczone rodzicielstwo
Plan terapeutyczny punktowy:
Identyfikacja schematów dominujących i trybów (mapowanie)
Edukacja o pochodzeniu schematów z dzieciństwa
Praca z Trybem Dziecka i Krytyka — dialog z wewnętrznym JA
Budowanie trybu Zdrowego Dorosłego — ćwiczenia i wizualizacje
Obrazowanie i zmiana relacji z postaciami z przeszłości
Modelowanie ograniczonego rodzicielstwa (empatyczne korekty)
Zmiana codziennych strategii (np. relacji, samoregulacji)
Konsolidacja — mapa wsparcia i plan na przyszłość
EMDR — PTSD po przemocy domowej (kobieta 40 lat)
Diagnoza:
ICD-11: 6B40 Zaburzenie stresowe pourazowe (PTSD)
DSM-5: 309.81 PTSD
Narzędzia: PCL-5, skale SUD i VOC
Metodyka:
Protokół EMDR — 8 faz (Shapiro)
Technika: stymulacja bilateralna (wzrokowa, dotykowa, dźwiękowa)
Cel: przetworzenie traumy i reintegracja emocjonalna
Plan terapeutyczny punktowy:
Wywiad diagnostyczny, pomiar SUD i VOC
Przygotowanie pacjentki — zasoby, bezpieczne miejsce
Wybór głównego wspomnienia do przetworzenia
Stymulacja bilateralna podczas koncentracji na traumie
Praca z negatywnym przekonaniem i jego zamiana (np. „Jestem bezsilna” → „Jestem silna”)
Reocena — obniżenie skali SUD i podniesienie VOC
Ugruntowanie pozytywnych przekonań
Ewaluacja objawów PTSD
Terapia integracyjna (dziecko z ASD + SLI)
Diagnoza:
ICD-11: 6A02 Zaburzenia ze spektrum autyzmu, 6A01.1 SLI (dysfazja)
Narzędzia: ADOS-2, PEP-3, Skala PRK, Profil SI, wywiad logopedyczny
Metodyka:
Integracja SI + logopedia + terapia behawioralna + elementy TEACCH
Techniki: ćwiczenia ruchowe SI, wizualizacje, AAC, PECS, trening ABA
Plan terapeutyczny punktowy:
Pełna diagnoza SI, logopedyczna, rozwojowa
Stworzenie indywidualnego planu terapeutycznego (IPET)
Stymulacja propriocepcji i integracji przedsionkowej
Wprowadzenie systemu wizualnego PECS lub AAC
Trening komunikacji funkcjonalnej (podążanie, naprzemienność)
Logopedia — ćwiczenia planowania językowego i artykulacji
Praca z emocjami i schematami dnia (TEACCH)
Koordynacja z rodziną i szkołą (zestaw ćwiczeń domowych)
🔍 Schemat wsparcia systemowego — od wczesnej interwencji do dorosłości.
🧠 Emocje dziecka w kryzysie — jak wygląda smutek, lęk, złość u różnych grup wiekowych
Porównanie form wsparcia na różnych etapach rozwoju
więcej..
