Raija ze śnieżnej krainy. Obcy ptak. Tom 1 - ebook

Pro­log

Był rok 1718.

Od osiem­na­stu lat trwała wielka wojna pół­nocna. Kró­le­stwo duń­sko-nor­we­skie zdą­żyło już raz ska­pi­tu­lo­wać i w dzie­więć lat póź­niej, w roku 1709, po­now­nie rzu­ciło się w wir walki. Fry­de­ryka IV za­chę­ciła klę­ska, którą Szwe­dzi po­nie­śli w tym roku pod Po­łtawą, a pew­nie także chciał się ze­mścić za to, że w po­cząt­ko­wej fa­zie wojny Ka­rol XII zmu­sił go do ule­gło­ści.

Nor­we­gia rów­nież zo­stała uwi­kłana w kon­flikt. Ka­rol XII usi­ło­wał ją pod­bić już w 1716 roku, a te­raz wła­śnie po­no­wił próbę.

Zre­zy­gno­wał z pod­po­rząd­ko­wa­nia so­bie Eu­ropy, ale Nor­we­gia miała być re­kom­pen­satą za po­nie­sione klę­ski. W 1716 roku Ka­rol XII wkro­czył do Chri­stia­nii¹, twier­dzy Aker­shus jed­nak nie udało mu się zdo­być. Nor­we­go­wie za­jęli po­zy­cje na za­chód od mia­sta i sku­tecz­nie od­pie­rali ataki wojsk szwedz­kich usi­łu­ją­cych ich oto­czyć szczel­nym pier­ście­niem. Wkrótce uzy­skali wspar­cie ze strony Da­nii.

Sy­tu­acja Ka­rola XII sta­wała się co­raz trud­niej­sza, w końcu mu­siał pod­jąć de­cy­zję od­wrotu, żeby unik­nąć za­mknię­cia w Chri­stia­nii. Król nie za­mie­rzał jed­nak wra­cać jak nie­pyszny do domu, chciał wy­co­fać się je­dy­nie do gra­nicy szwedzko-nor­we­skiej, po dro­dze za­jąć Hal­den wraz z twier­dzą Fre­drik­sten i stam­tąd pod­jąć ko­lejne na­tar­cie.

Tym­cza­sem miesz­kańcy Hal­den spa­lili swoje mia­sto, by nie wpa­dło Szwe­dom w ręce, zaś Pe­ter We­ssel Tor­den­skiold, ka­pi­tan duń­skiej floty, z po­cho­dze­nia Nor­weg, zdo­był i znisz­czył szwedz­kie okręty w Dy­ne­kil, cho­ciaż sam dys­po­no­wał za­le­d­wie kil­koma stat­kami. Ów chwa­lebny czyn, za który uho­no­ro­wano Tor­den­skiolda stop­niem ko­man­dora, na za­wsze po­zo­stał w pa­mięci po­tom­nych.

Ka­rol XII zbie­rał siły do ko­lej­nej wy­prawy. Mą­dry po szko­dzie, tym ra­zem za­mie­rzał roz­po­cząć dzia­ła­nia wo­jenne od Fre­drik­sten i do­piero stam­tąd ru­szyć na pod­bój Nor­we­gii. Był to z pew­no­ścią roz­sądny za­miar, tyle tylko że po­zo­stał je­dy­nie za­mia­rem. Król szwedzki ni­gdy nie do­tarł da­lej niż do Fre­drik­sten, tam bo­wiem, gdy ob­ser­wo­wał ob­lę­że­nie mia­sta, tra­fiła go kula.

Nie wia­domo, kim był za­bójca, być może tak pre­cy­zyj­nie wy­ce­lo­wał ja­kiś Nor­weg, ale rów­nie do­brze mógł to zro­bić któ­ryś z lu­dzi króla.

Ka­rol XII nie cie­szył się mi­ło­ścią pod­da­nych. Rzą­dził kra­jem że­la­zną ręką i wda­wał się w wojny, które były ta­kim sa­mym nie­szczę­ściem dla Szwe­dów, jak dla ich wro­gów.

Trwa­jąca od dwóch dzie­się­cio­leci wielka wojna na pół­nocy po­chło­nęła wiele ludz­kich ist­nień i kosz­to­wała mnó­stwo pie­nię­dzy. Na­ród mu­siał pła­cić bar­dzo wy­so­kie po­datki, wsie cier­piały z po­wodu utraty rąk do pracy. Chło­pów siłą wcie­lano do woj­ska, król bo­wiem dla po­ko­na­nia wroga i roz­sze­rze­nia swego im­pe­rium po­trze­bo­wał co­raz wię­cej żoł­nie­rzy.

Luty 1718, Tor­ne­da­len

Fin­lan­dia rów­nież na­le­żała do Ka­rola XII i ona także zo­stała za­mie­szana w pro­wa­dzoną przez niego wojnę. Pod ko­niec XVII wieku kraj wy­czer­pany był wie­loma la­tami ka­ta­stro­fal­nego nie­uro­dzaju. Na sku­tek głodu zmarła wtedy nie­mal jedna czwarta lud­no­ści. Le­dwo na­ród zdo­łał otrzą­snąć się z tra­ge­dii, a już po­now­nie zo­stał zmu­szony do ule­gło­ści. Także Fi­no­wie mieli pła­cić po­datki na nową wojnę, mieli też w niej wal­czyć…

Erkki Ala­talo skoń­czył do­piero trzy­dzie­ści dwa lata, lecz wy­glą­dał na dużo wię­cej. Na ra­zie unik­nął przy­mu­so­wego wcie­le­nia do ar­mii króla Ka­rola XII, ale to w każ­dej chwili mo­gło się zmie­nić.

Erkki miał żonę i dwoje dzieci. Spła­che­tek ziemi, który upra­wiał, mu­siał wy­ży­wić ich czworo. Na po­ora­nej bruz­dami twa­rzy udrę­czo­nego męż­czy­zny od­ci­snęły swe piętno liczne nie prze­spane noce. W piw­nych oczach za­sty­gła nie­jedna łza.

Do­świad­czył w ży­ciu wielu już nie­szczęść i oba­wiał się, że przy­szłość nie bę­dzie lep­sza. Ubogi chłop z Tor­ne­da­len bał się co­raz bar­dziej. Nie o sie­bie, ale o żonę i dzieci.

------------------------------------------------------------------------

1 – Chri­stia­nia – dawna na­zwa Oslo (wszyst­kie przy­pisy po­cho­dzą od tłu­maczki.).Roz­dział 1

– Jeść! Je­stem głodna, mamo! Jeść!

Cienki gło­sik dziecka prze­szedł w ża­ło­sne za­wo­dze­nie. Dwoje du­żych ciem­nych oczu na wpół z wy­rzu­tem, na wpół z bła­ga­niem wpa­try­wało się w sie­dzącą przy ka­mien­nym pa­le­ni­sku wy­chu­dzoną ko­bietę, która trzy­mała w ra­mio­nach nie­mowlę. Przy­naj­mniej mały Matti mógł za­spo­koić głód, na ra­zie Marja miała jesz­cze w pier­siach tro­chę po­karmu.

Nikt w ro­dzi­nie nie naja­dał się do syta. Od dawna kła­dli się spać o gło­dzie.

– Jeść! ó po­chli­py­wała dziew­czynka, wkła­da­jąc do buzi brudny kciuk.

– Bę­dziesz ty ci­cho! – za­grzmiał oj­ciec, su­rowo mie­rząc wzro­kiem córkę. Od jego głosu za­trzę­sła się ni­ska chata.

– Ra­iju, ko­cha­nie! – wtrą­ciła po­śpiesz­nie Marja, obej­mu­jąc moc­niej nie­mowlę. – Wszy­scy je­ste­śmy głodni i nic na to nie po­ra­dzimy. Po­patrz, mały Matti po­wi­nien za­snąć, nie ma­rudź tak okrop­nie! Je­steś już prze­cież dużą i mą­drą dziew­czynką, opo­wiedz le­piej ja­kąś hi­sto­ryjkę! Tak ład­nie opo­wia­dasz!

Ra­ija po­słusz­nie usia­dła, w mil­cze­niu smut­nym wzro­kiem po­pa­trzyła na mamę i bra­ciszka.

Opo­wiedz hi­sto­ryjkę! Ła­two po­wie­dzieć!

Ra­ija nie mo­gła nie­ustan­nie fan­ta­zjo­wać, nie za­wsze zresztą miała na to ochotę. Nie od­kryła jesz­cze, że ucieczka do świata ma­rzeń po­zwala za­po­mnieć o smut­nej co­dzien­no­ści.

Matka, do­strze­gł­szy pełne wy­rzutu spoj­rze­nie dziecka, po­czuła się jesz­cze bar­dziej zmę­czona. Miała do­piero trzy­dzie­ści lat, ale wy­chu­dzona i spra­co­wana, nie przy­po­mi­nała do­rod­nej panny o ru­mia­nych po­licz­kach, którą była w mło­do­ści. Jej sa­mej zresztą wy­da­wało się, że od tam­tego czasu mi­nęły wieki. Wciąż jesz­cze można było po­wie­dzieć, że jest ładna, ale dawna olśnie­wa­jąca uroda przy­bla­kła. Włosy, które nie­gdyś mie­niły się ni­czym doj­rzałe zboże w po­godny letni dzień, za­cze­sy­wała te­raz gładko i upi­nała na karku w kok. O lo­kach dawno już za­po­mniała.

Marja pra­co­wała po­nad siły. Upra­wiali wraz z mę­żem ka­wa­łek pola, zie­mia jed­nak była ja­łowa, a w je­sienne noce czę­sto zja­wiał się pod­stępny mróz, który nie za­wsze za­po­wia­dał swe przy­by­cie.

Erkki i Marja do­brze pa­mię­tali nie­uro­dzajne lata z końca po­przed­niego stu­le­cia. ży­wili na­dzieję, że uchro­nią swoje po­cie­chy od ta­kich wspo­mnień i dzie­ciń­stwo nie bę­dzie im się ko­ja­rzyć ze sma­kiem chleba pie­czo­nego z kory drzew.

Tyle że na­dzieja i ma­rze­nia by­wają złudne, zwłasz­cza gdy jest się bied­nym.

Lato i je­sień 1716 roku przy­nio­sły nie­uro­dzaj, a gdy nie­szczę­ście po­wtó­rzyło się rok póź­niej, ozna­czało to dla nich cał­ko­witą ka­ta­strofę.

Dwa lata głodu wy­star­czyły, by zła­mać każ­dego. Erkki i Marja zdo­łali ze­brać tro­chę zboża, ale ziarno nie nada­wało się na sprze­daż. Nie wy­star­czyło go też, by wy­ży­wić ro­dzinę pod­czas dłu­giej zimy.

Naj­cięż­sze jarzmo sta­no­wiły po­datki. Chłopi po­pa­dali w co­raz więk­sze długi i co­raz więk­szą nę­dzę. Erkki i Marja mu­sieli sprze­dać je­dyną krowę i obórka stała pu­sta, a nędzne gro­sze, ja­kie do­stali, nie wy­star­czyły na długo. Marja do­da­wała co­raz mniej mąki do chleba, który pie­kła, i te­raz, w końcu lu­tego 1718 roku, było w nim już wię­cej kory brzo­zo­wej niż mąki.

Erkki z bó­lem pa­trzył na to, jak oczy jego żony i dzieci tracą blask, jak wszy­scy troje mar­nieją z dnia na dzień, a on nie po­trafi temu za­ra­dzić.

Dla tego dum­nego męż­czy­zny bez­rad­ność, jaką od­czu­wał, była nie do znie­sie­nia. Tyle miał pla­nów, tyle na­dziei. Drę­czyło go, że nie po­trafi uchro­nić naj­bliż­szych przed gło­dem. Za­słu­gi­wali na lep­szy los.

Serce mu krwa­wiło, kiedy spo­glą­dał na smutną, drobną bu­zię uko­cha­nej córki. Dziew­czynka roz­pacz­li­wie pró­bo­wała po­ko­nać głód, po­twora gry­zą­cego jej trze­wia, lecz nie uda­wało się go oszu­kać chle­bem z kory. Erkki za­drę­czał się my­ślą, że jego dzieci wy­cho­wują się w domu, w któ­rym pa­nuje taka straszna nę­dza. Po tylu chu­dych la­tach tkwił po uszy w dłu­gach. Po­trze­bo­wał do­brych plo­nów, żeby je spła­cić. Prze­stał już wie­rzyć, że kie­dy­kol­wiek mu się to uda.

Przy­szłość ja­wiła się Erk­kiemu w po­nu­rych bar­wach. Gdyby te­raz wcie­lono go do woj­ska i zmu­szono do udziału w woj­nie… Nie wia­domo, jak długo po­trwa wojna ani jak się skoń­czy. Kró­lo­wie nie wta­jem­ni­czali ma­lucz­kich w swoje plany, choć to wła­śnie zwy­kli lu­dzie naj­bar­dziej cier­pieli z po­wodu cho­ro­bli­wych am­bi­cji mo­nar­chów, któ­rym ma­rzyły się wiel­kie zwy­cię­stwa.

Marja wstała i uło­żyła Mat­tiego w ko­ły­sce. Erkki sam ją zro­bił. Mąż miał zręczne ręce, wszyst­kie me­ble w izbie były jego dzie­łem. Ko­ły­skę wy­rzeź­bił przed laty dla Ra­iji, dumny, że żona uro­dziła mu taką piękną córkę. Dziew­czynka zaj­mo­wała w sercu ojca szcze­gólne miej­sce. Erkki oczy­wi­ście ko­chał także Mat­tiego. Za­wsze ma­rzył o synu, dzie­dzicu, te­raz jed­nak ża­ło­wał skry­cie, że chło­piec przy­szedł na świat w tak cięż­kich cza­sach.

Matti tym­cza­sem, nie­świa­dom ni­czego, le­żał w ko­ły­sce i ga­wo­rzył ra­do­śnie. Ra­ija uwiel­biała bra­ciszka, uwa­żała, że jest naj­ślicz­niej­szy na świe­cie. Go­towa mu była ofia­ro­wać wszystko.

Te­raz sie­działa przy nim i ko­ły­sała go do snu. Matti wy­cią­gnął rączkę i zła­pał sio­strę za pa­lec. Cie­pło wy­peł­niło po brzegi serce dziew­czynki, gdy do­strze­gła na ma­leń­kiej buzi coś na kształt uśmie­chu, a po­tem bra­ci­szek za­mknął swoje brą­zowe oczka i za­snął.

Erkki po­rwał ku­brak i czapkę i z po­nurą miną wy­mknął się z chaty. Mi­ja­jąc po dro­dze po­letka są­sia­dów, po­my­ślał przy­gnę­biony, że wszy­scy cier­pią jed­na­kową nę­dzę. Po raz ko­lejny za­dał so­bie py­ta­nie, ja­kie też będą zbiory w tym roku. Czy znów ta­kie marne jak w ubie­głych la­tach? Nie­chęt­nie się nad tym za­sta­na­wiał, ale miał prze­cież ro­dzinę na utrzy­ma­niu. Do tego jesz­cze ta wojna…

W gło­wie mu hu­czało.

Już od ja­kie­goś czasu roz­wa­żał pe­wien plan, który te­raz po­sta­no­wił urze­czy­wist­nić.

Wie­dział, że Marja bę­dzie się temu sprze­ci­wiać i z pła­czem bła­gać go, by od­stą­pił od swych za­mia­rów. Lę­kał się, że po tym, co uczyni, żona od­su­nie się od niego.

Pod­jął jed­nak de­cy­zję, naj­trud­niej­szą chyba i naj­gor­szą w ży­ciu, ale kie­ro­wała nim prze­cież mi­łość do naj­bliż­szych. Bywa, że oj­ciec wła­śnie z mi­ło­ści do dzieci musi do­ko­nać tak dra­ma­tycz­nego wy­boru…

Do­szedł do obozu La­poń­czy­ków. Sły­szał wcze­śniej od ja­kiejś chłopki, że po­noć pewna ro­dzina la­poń­ska z Ru­iji, kra­iny nad mo­rzem, szy­kuje się do wy­prawy na swoje wio­senne i let­nie pa­stwi­ska. Do­wie­dział się, że cho­dzi o Pehra, który oże­nił się z Ra­vną, córką sta­rego Matte, co to nie­dawno umarł. Ra­vna wy­wo­dziła się z La­poń­czy­ków, któ­rzy wę­dro­wali w ob­rę­bie Fin­lan­dii, ale jej mąż wy­pa­sał re­ni­fery na pa­stwi­skach bli­żej mo­rza.

Erkki skie­ro­wał się więc wprost do jurty La­poń­czyka z pół­nocy.

– Dzień do­bry, jak się ma­cie? – po­zdro­wił go­spo­da­rzy.

– Dzię­ku­jemy, do­brze! – od­po­wie­dział mu Pehr, jak na­ka­zy­wał zwy­czaj.

W jur­cie pa­no­wał mrok, ale mimo to Erkki po­czuł na so­bie prze­ni­kliwe spoj­rze­nie trzech par oczu. Oprócz Pehra w środku znaj­do­wała się także jego żona i syn.

Erkki usiadł i za­gad­nął:

– Po­do­bno ru­szasz na pół­noc.

W głębi du­szy czuł się jak ostatni nędz­nik.

Pehr, ubrany w dork² i sa­mo­dzia­łowy ka­ftan, po­ki­wał głową. Miał po­krytą zmarszcz­kami, ogo­rzałą od słońca i wia­tru twarz, zwi­chrzone włosy, czarne jak smoła, i oczy w ko­lo­rze miodu. Nie był stary, ale pełne trudu ży­cie do­dało mu lat.

– Naj­pierw wstą­pimy na jar­mark do Lyn­gen.

Erkki sły­szał o Lyngs­botn, osa­dzie po­ło­żo­nej w głębi fiordu Lyn­gen, do któ­rej za­mie­rzał wstą­pić Pehr. Tu w oko­licy krą­żyło wiele opo­wie­ści o Ru­iji.

– Och, nie po­wi­nie­nem był w ogóle wy­ru­szyć na zi­mowe leże – wes­tchnął Pehr, któ­rego miesz­kańcy Tor­ne­da­len na­zy­wali Pe­eri La­poń­czyk, i po­trzą­snął ze smut­kiem głową. – Spo­tkały nas same nie­szczę­ścia.

Erkki za­uwa­żył ką­tem oka, że Ra­vna spo­chmur­niała gwał­tow­nie, a że sły­szał o śmierci jej ojca, wy­mam­ro­tał słowa współ­czu­cia. Na twa­rzach mał­żon­ków za­go­ściło przy­gnę­bie­nie.

– Matte był już stary, prze­żył swoje – rzekł Pehr, a po chwili do­dał: – Pod­czas wy­prawy stra­ci­łem córkę! Ode­szła od nas na­sza mała La­ila… po pro­stu zga­sła. By­li­śmy zu­peł­nie bez­radni wo­bec tej cho­roby, która drą­żyła ją od środka. Biedne dziecko ka­słało i pluło krwią, wresz­cie umarło! Moja mała có­reczka!

– Ile miała lat? – za­py­tał Erkki, do­sko­nale poj­mu­jąc cier­pie­nie tych lu­dzi.

– Sie­dem… Na­sza La­ila prze­żyła za­le­d­wie sie­dem lat.

Pehr, opo­wia­da­jąc o nie­szczę­ściu, ja­kie ich do­tknęło, w jed­nej chwili się po­sta­rzał.

– Ale mamy jesz­cze syna Mik­kala, dzięki niemu lżej nam zno­sić ża­łobę. Chło­pak li­czy so­bie czter­na­ście lat. To już do­ro­sły męż­czy­zna!

Pehr po­kle­pał syna po ra­mie­niu. Erkki do­piero te­raz przyj­rzał się mło­dzień­cowi.

Pehr się nie my­lił, to był na­prawdę krzepki chło­pak. W oczach Mik­kala, nieco ja­śniej­szych niż oczy ojca, bra­ko­wało tego bły­sku wy­ra­cho­wa­nia, tak cha­rak­te­ry­stycz­nego dla Pe­eri La­poń­czyka. Sze­roka, nieco kan­cia­sta twarz mło­dzieńca nie była by­naj­mniej po­zba­wiona urody. Jak na tak nie­doj­rza­łego chłopca, miał wy­jąt­kowo wy­ra­zi­ste rysy twa­rzy.

– Stra­ci­łem trzy córki – cią­gnął da­lej Pehr. – Mik­kal jest moim je­dy­nym sy­nem.

– Ja mam córkę – ode­zwał się Erkki, a jego słowa jakby za­wi­sły w po­wie­trzu. – I syna. Ra­ija ma osiem lat. Matti uro­dził się w grud­niu…

– Bieda tu w oko­licy – za­uwa­żył Pehr. – U cie­bie zdaje się nie le­piej, Erkki?

Oj­ciec Ra­iji zro­zu­miał, że La­poń­czyk go przej­rzał. Pehr zmie­nił te­mat nie­przy­pad­kowo, choć tak się z po­zoru mo­gło zda­wać. Nie do końca jed­nak za­pa­no­wał nad swym gło­sem i wy­ra­zem twa­rzy i to go zdra­dziło.

Erkki po­twier­dził do­my­sły La­poń­czyka. Zresztą, co tu ukry­wać, zbiory były marne, a zima długa. Na szczę­ście miała się ku koń­cowi i Erkki tę­sk­nie wy­glą­dał wio­sny. Uznał jed­nak, że nie może po­kła­dać ca­łej na­dziei wy­łącz­nie w Bogu.

Do tej pory tak po­stę­po­wał, ale im wię­cej było brzo­zo­wej kory w chle­bie, tym czę­ściej na­cho­dziły go chwile zwąt­pie­nia. Erkki nie pa­mię­tał już, jak sma­kuje chleb upie­czony z mąki. Słowo „chleb” ko­ja­rzyło mu się ze sma­kiem drewna.

– W Ru­iji nie ma biedy – opo­wia­dał Pehr. – Nikt tam nie gło­duje, ani do­ro­śli, ani dzieci.

– Tu pew­nie też na­staną w końcu lep­sze czasy – od­parł Erkki bez prze­ko­na­nia.

– Wielu Fi­nów po­sta­no­wiło przy­łą­czyć się do nas. Ra­zem z nami ru­szają na wy­brzeże – mó­wił Pehr, a jego żółte oczy świe­ciły w mroku jak ko­cie śle­pia. – Lu­dzie mają już dość zma­ga­nia się z biedą w tym kraju. A ty, Erkki, nie my­śla­łeś o tym? Nad mo­rzem czeka na pra­co­wi­tych chło­pów dużo upraw­nej ziemi.

Erkki po­krę­cił głową.

– To nie dla mnie – od­parł ze smut­kiem. – Zbyt głę­boko za­pu­ści­łem tu­taj ko­rze­nie.

– To zna­czy, że głód nie do­ku­czył ci jesz­cze tak na­prawdę – stwier­dził Pehr, uśmie­cha­jąc się z przy­mu­sem.

– Bar­dziej niż ci się zdaje – wes­tchnął chłop z Tor­ne­da­len. – Po­wia­dasz więc, że tam nad mo­rzem jest tak do­brze?

– Lu­dzie mu­szą tam pra­co­wać tak samo jak tu­taj – od­rzekł Pehr i wzru­szył ra­mio­nami. – Nie wszy­scy opły­wają w do­sta­tek, ale też nikt nie cho­dzi spać głodny…

– Mó­wisz, że wielu Fi­nów wy­ru­sza na pół­noc… – Erkki spu­ścił głowę i po­pa­trzył na swe spra­co­wane dło­nie.

– Nie bez po­wodu – po­twier­dził Pehr.

– Chciał­bym cię pro­sić o przy­sługę – rzu­cił po­śpiesz­nie Erkki, umy­ka­jąc spoj­rze­niem przed prze­ni­kli­wymi oczami La­poń­czyka.

Pehr jed­nak do­my­ślił się, o co mu cho­dzi, i prze­rwał mu w pół słowa.

– Ro­zu­miem. Ja­koś to się da urzą­dzić. Jedna osoba wię­cej, jedna mniej, nie robi róż­nicy. Ale co z tobą, Erkki? Ty nie dasz się na­mó­wić?

Erkki ze smut­kiem po­krę­cił głową.

– O co mu cho­dzi? – nie­ocze­ki­wa­nie wtrą­cił się Mik­kal. Erkki drgnął, usły­szaw­szy bez­po­śred­nie py­ta­nie chłopca.

Znowu ode­zwały się wy­rzuty su­mie­nia. Po­czuł na so­bie py­ta­jące spoj­rze­nie mło­dego La­poń­czyka i po­pa­trzył mu w oczy. Te­raz ude­rzyła go ła­god­ność ma­lu­jąca się na twa­rzy tego mło­dzieńca. Ema­no­wało zeń tyle cie­pła i do­bra, że chło­pak w jed­nej chwili wzbu­dził jego za­ufa­nie. Z pew­no­ścią nie odzie­dzi­czył tych cech po ojcu, bo Pehr był szczwany jak lis. Erkki ni­gdy by mu nie za­ufał, gdyby nie zmu­siły go do tego oko­licz­no­ści.

– Mik­kal za dużo pyta. – Pehr po­śpiesz­nie uspra­wie­dli­wił syna i uśmie­cha­jąc się, wy­ja­śnił mu: – Zdaje się, że Erkki za­mie­rza wy­słać do Ru­iji swoje dzieci…

– Tylko jedno – prze­rwał mu Erkki. – Tylko Ra­iję. Chło­piec jest jesz­cze mały…

Erkki doj­rzał we wzroku Mik­kala nieme oskar­że­nie. Nie za­sko­czyło go to, sam czuł się podle. Ale cóż po­cząć, skoro ży­cie zmu­sza go, by sta­wił czoło bru­tal­nej rze­czy­wi­sto­ści. Nie pa­trząc już w mio­dowe oczy mło­dzieńca, znowu zwró­cił się do Pehra.

– Sły­sza­łem, że i inni wy­sy­łają dzieci do Ru­iji – rzekł głu­cho. – Po­noć im tam do­brze, lu­dzie, któ­rzy przyj­mują je pod swój dach, trak­tują je jak swoje… Jedni nie mogą mieć dzieci, a inni mają, ale nie są w sta­nie ich wy­kar­mić… – Mik­kal na te słowa spu­ścił głowę, a Erkki z go­ry­czą mó­wił da­lej: – Nie mogę pa­trzeć, jak moja có­reczka gło­duje. Chyba w tej Ru­iji nie jest znowu tak źle… pew­nie bę­dzie jej tam le­piej niż tu. Mam długi… je­śli w tym roku znów zda­rzy się nie­uro­dzaj, nie wiem, co nas czeka. Matti uro­dził się tuż przed No­wym Ro­kiem…

– Znaj­dziemy dla two­jej córki do­brych ro­dzi­ców! – usły­szał zde­cy­do­wany głos Ra­vny. Oczy La­ponki za­pło­nęły dziw­nym bla­skiem. Erk­kiemu Ala­talo zda­wało się, że ta ko­bieta za­gląda wprost w naj­głęb­sze za­ka­marki jego du­szy.

– Przy­rze­kam ci, Erkki Ala­talo, że two­jej córce bę­dzie do­brze w Ru­iji – prze­mó­wiła, ak­cen­tu­jąc każdą sy­labę. – Wy­bie­rzemy dla niej naj­lep­szych ro­dzi­ców.

Erkki po­czuł, że spływa nań spo­kój. Obiet­nica zo­stała zło­żona z ta­kim ża­rem, że chłop na­brał pew­no­ści, iż La­ponka uczyni wszystko, by zna­leźć dla Ra­iji do­bry dom.

– Nie mam wam czym za­pła­cić…

Pehr po­ma­chał lek­ce­wa­żąco po­marsz­czoną dło­nią.

– Nie warto o tym mó­wić! To nic wiel­kiego! – po­wie­dział. – Chęt­nie od­dam ci przy­sługę. Wi­dzę prze­cież, jaką biedę cier­pi­cie. Za­biorę dziew­czynkę do Ru­iji, tam czeka ją lep­sze ży­cie. Jakże mógł­bym żą­dać za to za­płaty? – ro­ze­śmiał się. – Zresztą bez trudu znajdę dla niej dom. Do Lyngs­botn zjeż­dżają na jar­mark tłumy lu­dzi z oko­lic nad fior­dem Lyn­gen, ba, na­wet miesz­kańcy Da­le­kiej Pół­nocy i ca­łej La­po­nii. Nie po­ża­łu­jesz, że zwró­ci­łeś się z tym do mnie, Erkki! Uwierz mi, twoja córka bę­dzie w Ru­iji żyć jak księż­niczka.

– Kiedy ru­szasz w drogę? – Ju­tro – od­rzekł Pehr.

Od­po­wiedź La­poń­czyka po­ra­ziła Erk­kiego ni­czym grom z ja­snego nieba. Li­czył, że bę­dzie miał wię­cej czasu na to, żeby przy­go­to­wać Ra­iję i żonę, a także sa­mego sie­bie, na roz­sta­nie. Po­śpiesz­nie ze­brał się do wyj­ścia i za­pew­nił na od­chod­nym, że na­za­jutrz przy­pro­wa­dzi małą.

Wy­mie­nili jesz­cze zwy­kłe uprzej­mo­ści, ale Erkki od­po­wia­dał jak nie­obecny du­chem. Wy­szedł z jurty La­poń­czy­ków, uni­ka­jąc wzroku czter­na­sto­let­niego Mik­kala, który z po­wagą do­ro­słego męż­czy­zny od­pro­wa­dzał go spoj­rze­niem. Erk­kiemu zda­wało się, że z jego wą­skich oczu pły­nie stru­mień oskar­żeń. W chwilę póź­niej także Mik­kal opu­ścił jurtę. Bez trudu od­gadł, ja­kimi mo­ty­wami kie­ro­wał się jego oj­ciec. Nie miał złu­dzeń, wie­dział, że na tej drob­nej przy­słu­dze Pehr za­mie­rza ubić in­te­res. Odda Ra­iję lu­dziom, któ­rzy za­płacą za nią naj­wię­cej, nie przej­mu­jąc się wcale, do kogo dziew­czynka trafi.

Mik­kal przej­rzał także za­miary matki. Nie­szczę­sna, nie otrzą­snęła się jesz­cze z żalu po śmierci La­ili. Cią­gle nie mo­gła się oswoić z prawdą, że có­reczki nie ma wśród ży­wych.

Nie zwa­ża­jąc na silny wiatr, mło­dzie­niec stał bez ru­chu i od­pro­wa­dzał wzro­kiem nik­nącą w od­dali zgar­bioną syl­we­tkę Erk­kiego Ala­talo. Czuł głę­bo­kie współ­czu­cie dla tego czło­wieka, który po­wo­do­wany skrajną roz­pa­czą pod­jął tak dra­ma­tyczną de­cy­zję, ale nie mógł go zro­zu­mieć…

Po po­wro­cie do domu Erkki nie­wiele mó­wił. Burk­nął tylko, że był w obo­zie u La­poń­czy­ków i roz­ma­wiał z tymi, któ­rzy wy­ru­szają do Ru­iji, a po­tem przez cały wie­czór sie­dział w ką­cie i nie spusz­czał wzroku z córki. Po­chła­niał ją spoj­rze­niem, pra­gnąc na za­wsze utrwa­lić w pa­mięci każdy naj­drob­niej­szy szcze­gół jej wy­glądu.

Ra­ija za­uwa­żyła, że oj­ciec za­cho­wuje się ina­czej niż zwy­kle, ale szybko prze­stała zwra­cać na to uwagę. Na­uczyła się przyj­mo­wać fakty bez za­da­wa­nia zbęd­nych py­tań.

Marja także do­strze­gła zmianę w za­cho­wa­niu męża i nie­po­jęta trwoga chwy­ciła ją za serce. Szybko jed­nak od­rzu­ciła po­dej­rze­nie. Nie­moż­liwe, tłu­ma­czyła so­bie. Erkki ni­gdy nie zro­biłby cze­goś ta­kiego swo­jej córce. Prze­cież ją ubó­stwia! Mimo to tego wie­czoru Marja zer­kała co rusz na swego męża i nie prze­sta­wała się za­sta­na­wiać…

Ro­dzice ode­słali Ra­iję do łóżka, ale dziew­czynka nie mo­gła za­snąć.

Ru­ija… Tata miał dziś ta­kie dziwne, nie­spo­kojne oczy, kiedy wspo­mniał o Ru­iji. Nie wia­domo dla­czego. Za­to­piła się w my­ślach, które tak ją po­chło­nęły, że za­po­mniała o gło­dzie szar­pią­cym wnętrz­no­ści.

Ru­ija, ba­śniowa kra­ina na pół­nocy da­leko nad wiel­kim mo­rzem… Dziew­czynka za­pra­gnęła, by oj­ciec po­wtó­rzył jej tro­chę wię­cej z tego, co usły­szał. Ni­gdy nie by­wał taki mil­czący, kiedy do­wie­dział się cze­goś no­wego. Chyba że przy­no­sił złe no­winy…

Nie, to nie­moż­liwe. Złe wie­ści o Ru­iji? Prze­cież tam nikt nie cierpi głodu, nikt nie do­daje kory do mąki, żeby upiec chleb! W mo­rzu roi się od ryb, wy­star­czy tylko za­rzu­cić sieci, by je wy­cią­gnąć. Tam lu­dzie są szczę­śliwi. Głuszce prze­la­tują ca­łymi sta­dami i nie­mal się pro­szą, by je zło­wić w si­dła. W la­sach i na roz­le­głych rów­ni­nach jest mnó­stwo dzi­kiej zwie­rzyny. W rze­kach zaś po­do­bno pły­wają ryby tak duże i tłu­ste, że wprost nie można uwie­rzyć wła­snym oczom.

Ru­ija to kra­ina speł­nio­nych ma­rzeń!

Ra­ija wes­tchnęła, po­zwa­la­jąc się po­nieść fan­ta­zji. Jej my­śli po­szy­bo­wały w górę rzeki Torne, do nad­mor­skiej kra­iny.

Po­my­śleć tylko, naja­dać się co­dzien­nie do syta! To by do­piero było coś!

Ra­ija za­pra­gnęła uj­rzeć znowu ra­do­sną twarz mamy, usły­szeć jej we­soły śmiech, który tak bar­dzo lubi, a któ­rego od dawna nie sły­szała! Gdyby tak tata do­stał w Ru­iji chatę, oborę i łódź, a także wła­sną zie­mię… żeby zbożu nie za­gra­żało ani słońce, ani mróz, żeby mama ubie­rała się w naj­ład­niej­sze suk­nie, a mały Matti miał okrą­głe ru­miane po­liczki i pulchne rączki z doł­kami na łok­ciach!

To by­łoby cał­kiem inne ży­cie! Nie to, co te­raz, gdy w po­cie czoła ha­rują na co­dzienny chleb, a mróz w ciągu jed­nej nocy ni­we­czy cały wy­si­łek ro­dzi­ców.

Brzmi to jak bajka! I za­pewne tylko bajką zo­sta­nie. Ośmio­let­nia Ra­ija uśmiech­nęła się z go­ry­czą, w tej jed­nej chwili nad wiek doj­rzała.

Ma­rząc o kra­inie, w któ­rej dzieci ba­wią się, śmieją i naja­dają do syta, ciem­no­oka có­reczka Erk­kiego Ala­talo wresz­cie za­snęła. Nikt nie mógł ode­brać jej tych ma­rzeń o wiel­kim mo­rzu i Ru­iji, do któ­rej droga była dłuż­sza, niż dziew­czynka przy­pusz­czała. Ni­gdy pew­nie tam nie do­trze, bę­dzie żyć w gło­dzie i nę­dzy w Tor­ne­da­len, ale prze­cież nikt nie za­broni jej ma­rzyć. Erkki pu­stym wzro­kiem wpa­try­wał się w mrok. Marja le­żała wsparta na ra­mie­niu męża.

– Ra­iję ode­ślemy do Ru­iji, już wszystko uzgod­ni­łem. – Erkki po­wie­dział to tak ci­cho, że le­d­wie było go sły­chać. Nie chciał, żeby có­reczka wie­działa, o czym mó­wią.

Marja ze­rwała się i ści­snąw­szy ra­mię męża, ode­zwała się ze zło­wróżb­nym spo­ko­jem:

– Erkki Ala­talo, sprze­da­jesz wła­sne dziecko?

– Milcz, ko­bieto!

Od­wró­cił się do żony ple­cami, ale ona rzu­ciła się ku niemu ni­czym gro­no­staj i zmu­siła, by spoj­rzał jej pro­sto w oczy.

– Ni­gdy byś so­bie tego nie wy­ba­czył! Nie wie­rzę ci, Erkki!

Na­wet nie chcę my­śleć, że coś ta­kiego przy­szło ci do głowy! – To już po­sta­no­wione!

– Nie zga­dzam się! – Marja, blada jak kreda, usia­dła na łóżku. – Nie mo­żesz mi tego zro­bić! Prze­cież to także moje dziecko! – Ze szlo­chem ukryła twarz w dło­niach, a jej wy­chu­dłe, drobne ra­miona za­drżały.

Erkki nie mógł słu­chać jej pła­czu. Rę­kami sztyw­nymi jak kłody przy­gar­nął żonę.

– My­ślisz, że mnie jest to miłe? – ode­zwał się z cięż­kim ser­cem. – Są­dzisz, że bez żalu od­daję na­sze dziecko? Czy nie wiesz, Marjo, jak bar­dzo ją ko­cham?

– Wy­da­wało mi się, że wiem – od­po­wie­działa bez­barw­nie. – Ale te­raz w to zwąt­pi­łam.

Erkki za­ci­snął po­wieki, by po­wstrzy­mać łzy pa­lące jak ogień. Ra­ija, jego oczko w gło­wie! Cudny kwia­tu­szek, który po nim odzie­dzi­czył cha­rak­ter. Na­tura ob­da­rzyła ją urodą matki, miała jej rysy twa­rzy i zgrabną syl­we­tkę, ale oczy, które ci­skały gromy, kiedy się zło­ściła, mie­niły się tą samą barwą co oczy ojca. Mała Ra­ija była jego ra­do­ścią i naj­droż­szym skar­bem. Ona nie po­winna cier­pieć!

Tra­fiała jej się szansa – szansa na ży­cie, ja­kiego on sam nie może jej za­pew­nić, ży­cie bez biedy cza­ją­cej się pod po­wałą ni­czym mroczny, zło­wiesz­czy cień. Wła­śnie ta­kie ży­cie so­bie dla niej wy­ma­rzył, dla niej i dla ca­łej ro­dziny, bo naj­bliżsi byli dla niego wszyst­kim. Wie­dział jed­nak, że to ma­rze­nie ni­gdy się nie spełni.

A może jesz­cze na­dejdą lep­sze czasy? Bo czy przez trzy ko­lejne lata mogą być ta­kie marne plony? Uznał jed­nak, że i to jest moż­liwe. Nie umiał już wie­rzyć w na­dej­ście lep­szych dni.

– Nie tego pra­gną­łem dla cie­bie – mruk­nął Erkki i po­gła­dził żonę po ple­cach.

Marja po­chli­py­wała ci­cho, po­ły­ka­jąc łzy.

Erkki wy­czuł pod pal­cami wy­sta­jące ko­ści. W mło­do­ści Marja była uro­dziwą panną. Naj­młod­szą córką chłopa, który, choć miał ośmioro dzieci, ra­dził so­bie do­sko­nale. Marja przy­wy­kła do lep­szego ży­cia niż to, które ofia­ro­wał jej Erkki. Serce mu pę­kało, bo prze­cież ko­chał ją tak mocno, a stał się przy­czyną jej nie­szczę­ścia. A te­raz jesz­cze od­biera jej dziecko…

– Nie tylko nam jest ciężko – wy­ją­kała Marja za­ła­mu­ją­cym się gło­sem. – Inni mają wię­cej dzieci niż my…

Po wy­chu­dzo­nych po­licz­kach Erk­kiego Ala­talo po­pły­nęły łzy. Jego po­sta­no­wie­nia nic już nie mo­gło zmie­nić. Być może kie­dyś znie­na­wi­dzi sie­bie za to, że tak wła­śnie po­stą­pił, ale gdyby nie wy­ko­rzy­stał oka­zji, by po­pra­wić los dziecka, po­gar­dzałby sobą do końca swych dni. Nie mógł ska­zy­wać córki na głód i cier­pie­nie, to byłby ego­izm z jego strony. W Ru­iji nikt nie cier­piał biedy, Pe­eri La­poń­czyk nie je­dyny tak twier­dził. Nad mo­rzem miesz­kają do­brzy lu­dzie, za­opie­kują się jego có­reczką, jego kwia­tusz­kiem. Wy­cho­wają ją jak swoją. Ra­iji bę­dzie tam do­brze…

Od­czuł swego ro­dzaju ulgę, gdy pod­jął wresz­cie tę trudną de­cy­zję – miał na­dzieję, że i Marja ja­koś się z tym oswoi – ale rów­no­cze­śnie cier­piał tak, jakby ktoś ugo­dził go no­żem pro­sto w serce. Bał się, że jego przy­szłość bez ra­do­snego śmie­chu có­reczki i jej ła­god­nego głosu za­mieni się w pie­kło.

Ale za to Ra­ija bę­dzie szczę­śliwa!

– Marjo, spójrz praw­dzie w oczy! Tu nie zdo­łamy za­cho­wać jej przy ży­ciu. Le­d­wie nam star­czy je­dze­nia dla niej na ju­tro. Mamy więc ją za­trzy­my­wać, skoro tam może jej być le­piej?

Ode­tchnął głę­boko. Jak na niego była to długa prze­mowa, ale bar­dzo mu za­le­żało, by Marja zro­zu­miała jego in­ten­cje.

Stracą córkę. Erkki nie chciał jed­no­cze­śnie stra­cić także żony. Te­raz naj­waż­niej­sze, by wza­jem­nie się wspie­rali, bo w nad­cho­dzą­cym cza­sie będą sie­bie bar­dzo po­trze­bo­wać.

– A więc to prawda! – wy­szep­tała Marja po­zba­wio­nym wy­razu gło­sem, jakby na­gle uszło z niej ży­cie.

Erkki nie od­po­wie­dział, je­dy­nie moc­niej ją przy­tu­lił. Zro­zu­miała.

De­li­kat­nie gła­skał żonę po wło­sach, ale czy co­kol­wiek mo­gło ją te­raz po­cie­szyć?

– Kiedy? – Marja nie była w sta­nie wy­do­być z sie­bie nic po­nad to jedno słowo.

Cze­ka­jąc na od­po­wiedź, za­mknęła oczy, pró­bo­wała się uspo­koić. Matti ci­cho po­chli­py­wał w ko­ły­sce, miała na­dzieję, że nie za­cznie pła­kać i nie zbu­dzi Ra­iji…

– Ju­tro…

– Nie! – krzyk­nęła z roz­pa­czą.

Erkki po­ki­wał głową. Usiadł, do­ty­ka­jąc sto­pami zim­nej pod­łogi, i ugiął kark jakby pod brze­mie­niem pod­ję­tej de­cy­zji.

Do­piero te­raz Marja do­strze­gła w jego oczach łzy. Od­ru­chowo wy­cią­gnęła rękę i wy­tarła słone strużki pły­nące po po­ora­nej zmarszcz­kami twa­rzy.

Na­gle po­czuła, jak ogar­nia ją bez­mierna czu­łość. Nie, Erkki nie robi tego ze względu na sie­bie, po to tylko, by mieć do wy­kar­mie­nia o jedną gębę mniej, jak przez chwilę skłonna była przy­pusz­czać.

Marja zro­zu­miała jego in­ten­cje, ale wcale nie zro­biło jej się lżej, gdy po­my­ślała, że na­za­jutrz ma po­że­gnać je­dyną córkę. – Ju­tro – wy­mam­ro­tała i opa­dła ciężko na po­sła­nie. Wpa­trzona w po­wałę, czuła, jak łzy, któ­rych nie mo­gła za­trzy­mać, płyną jej z oczu.

Erkki przy­tu­lił moc­niej wy­chu­dzone ciało Marji. Le­żeli w mil­cze­niu wpa­trzeni w mrok, sta­ra­jąc się oswoić z prawdą, że nie ma in­nego wyj­ścia.

Przed świ­tem Erkki z ulgą usły­szał spo­kojny od­dech żony. Ucie­szył się, że przy­naj­mniej Marja tro­chę wy­pocz­nie, bo sam nie miał na­dziei, że uda mu się za­snąć. Wresz­cie jed­nak i jego zmo­gło zmę­cze­nie. Ostat­nie, co po­my­ślał, nim za­padł w sen, to jak bar­dzo po­do­bne jest imię jego uko­cha­nej có­reczki do na­zwy kra­iny nad mo­rzem. Ra­ija i Ru­ija…

Może Opatrz­ność zde­cy­do­wała już dawno, że Ra­ija nie bę­dzie do­ra­stać w Tor­ne­da­len?

Ra­iję obu­dził gło­śny płacz Mat­tiego. Za­spana, usia­dła na łóżku. Słońce. To zna­czy, że jest już późny po­ra­nek, po­my­ślała. Usły­szaw­szy krzą­ta­ninę mamy, wstała zdzi­wiona, dla­czego jej nie obu­dzono. Nie lu­biła za­nie­dby­wać swo­ich obo­wiąz­ków. Boso po­de­szła do ko­ły­ski i wzięła na ręce za­pła­ka­nego bra­ciszka. Za­uwa­żyła, że oj­ciec jesz­cze nie wy­szedł. Sie­dział na­chmu­rzony, na jego po­ora­nej bruz­dami twa­rzy czaił się smu­tek. Mama miała pod­puch­nięte i za­czer­wie­nione oczy. Czy to znowu coś z wojną? Ra­ija sły­szała kie­dyś sporo na ten te­mat.

– Co się stało? – za­py­tała, cho­ciaż wie­działa do­brze, że nie wolno mie­szać się w sprawy do­ro­słych.

– Ubierz się, dziecko! – po­pro­siła mama i wzięła na ręce Mat­tiego.

Ra­ija po­słusz­nie za­ło­żyła ubra­nie. Smutne spoj­rze­nia ro­dzi­ców na­peł­niły ją na­gle nie­wy­tłu­ma­czal­nym lę­kiem.

– Wy­ru­szasz do Ru­iji, moje dziecko – ode­zwał się oj­ciec. Córka po­pa­trzyła na niego z nie­do­wie­rza­niem, ale za­raz roz­pro­mie­niła się, uszczę­śli­wiona. Czyżby jej skryte ma­rze­nia miały się speł­nić?

– Do Ru­iji! – po­wtó­rzyła z na­bo­żeń­stwem. – Kiedy? W cha­cie za­pa­no­wała nie­mal na­ma­calna ci­sza.

– Dziś – od­po­wie­działa w końcu Marja.

Dziew­czynka ob­rzu­ciła ro­dzi­ców uważ­nym spoj­rze­niem i do­strze­gła w ich oczach dziwny żal. Oboje za­cho­wy­wali się ja­koś nie­na­tu­ral­nie. Wresz­cie we­wnętrzny głos pod­po­wie­dział jej, że coś się mu­siało stać i że jej ma­rze­nia jed­nak się nie speł­nią.

Pa­trzyła i po­woli do­cie­rała do niej strasz­liwa prawda, tłu­miąc w za­rodku le­d­wie co po­wstałą ra­dość.

– Wy zo­sta­je­cie! – za­wo­łała zdru­zgo­tana.

Marja z pła­czem odło­żyła synka do ko­ły­ski i przy­tu­liła mocno Ra­iję, któ­rej drobne ciałko ze­sztyw­niało.

– Zo­ba­czysz, w Ru­iji bę­dzie ci do­brze, o wiele le­piej niż w domu! – prze­ko­ny­wała matka. – Za­opie­kują się tobą mili lu­dzie. Wszystko bę­dzie jak w bajce!

Ra­ija wy­czu­wała jed­nak, że matka sama nie wie­rzy w to, co mówi, i jej słowa wcale nie pod­nio­sły dziew­czynki na du­chu.

– Nie chcę! – za­wo­łała zroz­pa­czona, ale ro­dzice od­po­wie­dzieli jej mil­cze­niem. Zro­zu­miała wów­czas, że co­kol­wiek po­wie czy uczyni, to i tak nie zdoła zmie­nić ich po­sta­no­wie­nia. Ten dzień za­mie­nił się w kosz­mar, go­dziny wlo­kły się nie­mi­ło­sier­nie. Ra­ija do­stała wszystko, co było w domu naj­lep­szego do je­dze­nia, ale le­d­wie to tknęła. Nie chciała jeść, wo­la­łaby umrzeć. Je­śli nie może zo­stać z naj­bliż­szymi, to nie ma po co dłu­żej żyć. Co zrobi bez nich w Ru­iji?

Marja i Erkki mocno tu­lili có­reczkę, jakby chcieli prze­lać na nią całą swoją mi­łość. Pra­gnęli, by za­pa­mię­tała, jak bar­dzo ją ko­chają. Wy­sy­ła­jąc ją do ob­cych, kie­ro­wali się mi­ło­ścią. Nie sprze­da­wali wła­snego dziecka…

Na­de­szła chwila roz­sta­nia. Ra­ija, ubrana w długą czarną spód­nicę i ku­magi³, za­ło­żyła płaszcz, a matka otu­liła ją brą­zową chu­stą. Pod stertą ubrań chude ciałko ma­łej zda­wało się jesz­cze drob­niej­sze. Dziew­czynka wzięła na ręce Mat­tiego i przez chwilę, trwa­jącą wiecz­ność całą, tu­liła mocno bra­ciszka. Czy jesz­cze kie­dyś go zo­ba­czy? Le­piej o tym nie my­śleć!

Po­tem ostroż­nie uło­żyła nie­mowlę w ko­ły­sce. Che­ru­bi­nek ze zło­tymi locz­kami na główce pa­trzył na nią jakby ze zdzi­wie­niem swymi du­żymi brą­zo­wymi oczami.

– Że­gnaj! – szep­nęła, mru­ga­jąc po­wie­kami, by po­wstrzy­mać na­pły­wa­jące łzy. Po­tem mocno przy­ci­snęła usta do pulch­nego po­liczka bra­ciszka.

Zmu­szono ją do wy­jazdu do Ru­iji. Och, uda­łaby się tam z ra­do­ścią, gdyby to­wa­rzy­szyli jej Matti, mama i tata, ale te­raz sama myśl o wy­pra­wie wzbu­dzała w niej tylko smu­tek i lęk. Marja pa­trzyła na dwoje swo­ich dzieci, z tru­dem po­wstrzy­mu­jąc łzy. Erkki oto­czył żonę ra­mie­niem, ale ten gest nie zdo­łał jej po­cie­szyć. Kiedy już w ża­den spo­sób nie dało się od­wlec roz­sta­nia, Marja za­ła­mała się. Przy­tu­liła mocno có­reczkę i z pła­czem bła­gała ją, by zro­zu­miała, że ro­bią to z mi­ło­ści.

– Bar­dzo cię ko­chamy, dzie­cinko! – po­wta­rzała, ca­łu­jąc ją w po­liczki.

Ra­ija po­śpiesz­nie po­gła­skała matkę po wy­chu­dzo­nej twa­rzy. Przez chwilę jej oczy wy­ra­żały ogromną mi­łość, ale za­raz przy­ga­sły.

Ra­ija ujęła dłoń ojca i wy­ru­szyli.

Nie po­tra­fiła dłu­żej po­wstrzy­mać się od pła­czu. łzy zię­biły jej po­liczki, ale ona nie prze­sta­wała szlo­chać. Jej mała rączka spo­czy­wała w du­żej, sil­nej ręce ojca, dziew­czynka jed­nak nie czuła się bez­pieczna. Naj­chęt­niej wy­rwa­łaby mu się i ucie­kła. Bie­głaby z ca­łych sił i gdzieś ukryła…

Może wtedy po­zwo­li­liby jej zo­stać w domu?

Ale Erkki Ala­talo nie dał córce naj­mniej­szej szansy ucieczki.

Małe nóżki nie­ustan­nie po­su­wały się na­przód.

Zbli­żali się do miej­sca, gdzie mieli się po­że­gnać, do miej­sca, w któ­rym miała zo­stać prze­rwana ostat­nia nić łą­cząca Ra­iję z ro­dzin­nym do­mem. Tam dziew­czynka do­łą­czy do Pehra i to­wa­rzy­szą­cych mu lu­dzi.

Nie chcę! Nie chcę opusz­czać naj­bliż­szych! ko­ła­tało jej w gło­wie. Niech so­bie bę­dzie na­wet naj­cu­dow­niej w tej Ru­iji, wcale nie chcę tam je­chać! Wszyst­kie te ma­rze­nia były na niby, tak na­prawdę wcale nie pra­gnę­łam, żeby się speł­niły…

Prze­cież nie o tym ma­rzy­łam, by je­chać sama do tej pół­noc­nej kra­iny nad mo­rzem! Nie chcę być sama, na­leżę do nich, do Mat­tiego, mamy i taty. Czy tata tego nie poj­muje?

Bez­ładne my­śli ukła­dały się w py­ta­nia, ale choć dziew­czynka po­ru­szała ustami, nie mo­gła wy­do­być z sie­bie głosu, pła­kała tylko.

Erkki czuł się jak mor­derca. Ja­kie zna­cze­nie miało to, że wie­dział, iż ra­tuje córce ży­cie, skoro ona sama nie zda­wała so­bie z tego sprawy? Może go na­wet nie­na­wi­dziła? Lę­kał się jej za­py­tać o co­kol­wiek, bał się od­po­wie­dzi. Ra­iją za­wsze tar­gały skrajne uczu­cia, kie­ro­wała się ra­czej gło­sem serca niż roz­sąd­kiem.

Erkki wes­tchnął ciężko.

– Ra­iju, ma­leńka – wy­krztu­sił wresz­cie. Tak bar­dzo pra­gnął, by jego głos za­brzmiał czule i z mi­ło­ścią, a tym­cza­sem z jego ust wy­do­był się je­dy­nie smutny szept. – Ro­bię to, po­nie­waż bar­dzo cię ko­cham!

Prze­ma­wiał do córki, choć do­sko­nale wie­dział, że i tak go nie zro­zu­mie, ale samo to, że słu­cha, sta­no­wiło dla niego pewną po­cie­chę. Ten dzień wryje się Ra­iji w pa­mięć. Jego słowa za­padną w jej serce na za­wsze. Kie­dyś być może zro­zu­mie, że mi­łość można wy­ra­żać na różne spo­soby! Erkki ży­wił na­dzieję, że tak się sta­nie.

– Chcę, żeby ci było do­brze, có­reczko! Dla­tego wy­sy­łam cię z Peh­rem do Ru­iji. Tam bę­dzie ci le­piej niż tu z nami, ko­cha­nie!

Ra­ija mil­czała. Ani nie po­tra­fiła, ani nie chciała od­po­wie­dzieć. Oczy­wi­ście sły­szała, co tata mówi, ale sens jego słów do niej nie do­cie­rał. Była za mała, by zro­zu­mieć.

Oj­ciec ści­snął ją mocno za rękę. Dziew­czynka mimo to czuła, że ją za­wiódł.

– Prze­cież tak ma­rzy­łaś, có­reczko, żeby zo­ba­czyć Ru­iję! – Erkki za wszelką cenę pró­bo­wał do niej do­trzeć. – Pa­mię­tasz, roz­ma­wia­li­śmy o ry­bach i o mo­rzu, o gó­rach…

Ra­ija z za­ci­śnię­tymi ustami wpa­try­wała się w dal. Niech nie pró­buje jej wmó­wić, że chciała je­chać do Ru­iji, bo to nie­prawda! Jej dom jest tu­taj, w Tor­ne­da­len! Ma­rze­nia o Ru­iji snuła so­bie dla za­bawy! Czy on, jej wła­sny oj­ciec, nie po­trafi tego zro­zu­mieć?

Do­cho­dzili do obozu. La­poń­czycy i fiń­skie ro­dziny, które przy­łą­czyły się do ko­czow­ni­ków, żeby wraz z nimi od­być wę­drówkę ku mo­rzu, ku lep­szemu ju­tru, wła­śnie zbie­rali się do wy­mar­szu.

Ra­ija szła co­raz wol­niej, co­raz nie­chęt­niej. Wszystko wo­kół niej było obce i nowe: lu­dzie, re­ni­fery, la­poń­skie sa­nie. Obce twa­rze, same obce twa­rze!

Nie­któ­rzy przy­glą­dali się dwojgu Fi­nom z cie­ka­wo­ścią, inni w ogóle na nich nie zwra­cali uwagi, po­chło­nięci swoją pracą. Ra­ija była prze­ra­żona. Bez­wied­nie przy­tu­liła się do ojca, który ści­snął moc­niej jej dłoń, pró­bu­jąc do­dać córce od­wagi. Ale wtedy dziew­czynce przy­po­mniało się, dla­czego się w tym miej­scu zna­leźli. Oj­ciec miał ją tu­taj zo­sta­wić, samą wśród tych ob­cych lu­dzi. Oni za­biorą ją do Ru­iji.

Przez chwilę pra­wie o tym za­po­mniała. Nowe oto­cze­nie roz­pa­liło jej cie­ka­wość, na­pa­wało ją lę­kiem, ale za­ra­zem prze­dziw­nie wa­biło.

Szybko jed­nak stłu­miła w so­bie kieł­ku­jące za­in­te­re­so­wa­nie. Prze­cież tu, w tym miej­scu, miała zo­stać po­zba­wiona wszyst­kiego, co ko­cha.

Pehr za­uwa­żył, że nad­cho­dzą, i na swych wy­krzy­wio­nych jak pa­łąki no­gach wy­szedł im ro­ze­śmiany na spo­tka­nie.

– Już są­dzi­łem, że się roz­my­śli­łeś – ode­zwał się na przy­wi­ta­nie.

W od­po­wie­dzi na te nie naj­sta­ran­niej do­brane słowa na twa­rzy Erk­kiego Ala­talo prze­mknął je­dy­nie cień uśmie­chu.

– Ładna dziew­czynka – mruk­nął Pehr.

Ra­ija ob­rzu­ciła go har­dym, prze­peł­nio­nym nie­na­wi­ścią spoj­rze­niem. Nikt ni­gdy jej nie zmusi, by po­lu­biła tego czło­wieka! Pehr aż się wzdry­gnął, uj­rzaw­szy ema­nu­jącą z oczu dziecka nie­na­wiść. Wiele można było za­rzu­cić temu męż­czyź­nie o po­ora­nej bruz­dami twa­rzy, który pod­jął się prze­pro­wa­dzić Ra­iję do Nor­we­gii, jed­nak z pew­no­ścią po­tra­fił do­sko­nale od­czy­ty­wać uczu­cia i na­stroje. Miał to po pro­stu we krwi, wie­lo­krot­nie jego prze­czu­cia się po­twier­dzały.

– Tak, tak… Po­że­gnaj się z małą. Ru­szamy… – burk­nął, umy­ka­jąc wzro­kiem przed parą dzie­cię­cych oczu, które ci­skały iskry. Na­de­szła chwila, któ­rej Erkki naj­bar­dziej się lę­kał – roz­sta­nie.

Po­woli przy­kuc­nął i przy­tu­lił Ra­iję. Nie mógł jed­nak znieść peł­nego wy­rzutu spoj­rze­nia du­żych brą­zo­wych oczu. Nieme po­tę­pie­nie, które od­ma­lo­wało się na twa­rzy ośmio­let­niego dziecka, miało go prze­śla­do­wać przez resztę ży­cia. Płacz ści­skał mu gar­dło, więc tylko bez słowa moc­niej przy­gar­nął córkę.

– To dla two­jego do­bra, Ra­iju! – wy­szep­tał raz jesz­cze. Było mu ogrom­nie ciężko, bo wie­dział, że ona, ni­czego nie poj­mu­jąc, wła­śnie jego obar­cza od­po­wie­dzial­no­ścią za to, co się stało.

Wstał, po­kle­pał có­reczkę po po­liczku i od­szedł, za­ta­cza­jąc się jak pi­jany.

Ra­ija nie wy­rze­kła ani jed­nego słowa.

Do­piero gdy przy­gar­biona syl­we­tka ojca zgi­nęła w od­dali, z oczu dziew­czynki po­pły­nęły łzy, a jej cia­łem wstrzą­snęły dresz­cze, jakby do­ku­czał jej chłód.

Sama. Zo­stała zu­peł­nie sama. Nic by nie dało, gdyby po­bie­gła za oj­cem. I tak przy­pro­wa­dziłby ją z po­wro­tem. Ogar­nięta pa­niką od­wró­ciła się do ob­cych lu­dzi. Przez łzy nie mo­gła ich roz­róż­nić – zle­wali się w roz­ma­zane plamy. Na­gle jedna po­stać od­dzie­liła się od po­zo­sta­łych. Do za­pła­ka­nej dziew­czynki pod­szedł star­szy od niej chło­pak i oto­czył ra­mie­niem jej drobne ciało wstrzą­sane szlo­chem. Ra­ija przy­tu­liła się do tego ob­cego, który oka­zał jej cie­pło i czu­łość. Ukryła twarz na piersi syna Pehra i pła­kała, pła­kała.

Mik­kal nie poj­mo­wał, skąd się w nim bie­rze taka czu­łość dla ma­łej Ra­iji. Zwy­kle spo­glą­dał na dziew­czyny z po­gardą. Ale to sa­motne dziecko o du­żych, wy­ra­ża­ją­cych roz­pacz oczach po­ru­szyło w nim ja­kąś strunę. Dziew­czynka była taka mała i bez­radna. Chłodny wiatr tar­gał wy­sta­jące spod chu­sty czarne pu­kle, które wy­glą­dały jak skrzy­dła zma­ga­ją­cego się z wi­churą kruka.

Mik­kal, trzy­ma­jąc Ra­iję w ra­mio­nach, usły­szał swój wła­sny głos:

– Płacz, płacz, ma­leńki kruku! Jest ci te­raz bar­dzo ciężko, ale ja się o cie­bie za­trosz­czę, za­wsze będę się trosz­czyć…

------------------------------------------------------------------------

2 – Dork (lap.) – fu­trzana bluza na­kła­dana na gołe ciało wło­sem do we­wnątrz.

3 – Ku­magi – buty z gar­bo­wa­nej skóry z cha­rak­te­ry­stycz­nym za­wi­nię­tym no­skiem.