MENU
Nasze ceny
Przeczytaj fragment on-line
Roboty w Ratownictwie - ebook
Roboty w Ratownictwie - ebook
Jak wygląda przyszłość ratownictwa, gdy roboty, drony i sztuczna inteligencja wkraczają do akcji? Książka „Roboty w ratownictwie” to pierwsze w Polsce interdyscyplinarne opracowanie łączące wiedzę technologiczną, operacyjną i koncepcyjną z zakresu nowoczesnych systemów wsparcia służb ratowniczych. Autor – praktyk, analityk i twórca systemów z obszaru bezpieczeństwa – zabiera czytelnika w podróż od historii robotyki, przez konkretne zastosowania robotów, aż po scenariusze przyszłości i integrację z systemami AI-C2. To nie tylko książka o technologiach, ale przede wszystkim o człowieku, który musi nauczyć się z nich korzystać mądrze i odpowiedzialnie. Dla kogo? Dla ratowników, funkcjonariuszy służb, studentów kierunków technicznych i bezpieczeństwa, decydentów oraz wszystkich, którzy chcą zrozumieć, jak zmienia się świat ratownictwa i jakie szanse oraz zagrożenia niesie robotyzacja.
| Kategoria: | Popularnonaukowe |
| Zabezpieczenie: |
Watermark
|
| Rozmiar pliku: | 5,4 MB |
FRAGMENT KSIĄŻKI
Roboty w ratownictwie
Wojciech Górecki
Dedykacja
Dla mojej ukochanej żony,
Twoje wsparcie, cierpliwość i nieustająca wiara w ten projekt były dla mnie bezcenne. Gdy ja zagłębiałem się w świat robotyki i przyszłości, Ty czuwałaś nad teraźniejszością, dodając sił i inspiracji na każdym etapie tej podróży.
Bez Ciebie ta książka nie powstałaby w takiej formie – dziękuję za Twój czas, zrozumienie i wszystkie rozmowy, które pomogły nadać jej ostateczny kształt.
Z głębi serca – ta książka jest także Twoim dziełem.
PODZIĘKOWANIA
Ta książka powstała z myślą o tych, którzy każdego dnia stawiają czoła zagrożeniom, by ratować życie i mienie innych.
STRAŻAKOM, RATOWNIKOM MEDYCZNYM, POLICJANTOM, SŁUŻBOM POSZUKIWAWCZO-RATOWNICZYM ORAZ WSZYSTKIM, KTÓRZY NIOSĄ POMOC W SYTUACJACH KRYZYSOWYCH – DZIĘKUJE ZA WASZĄ WYTRWAŁOŚĆ, POŚWIĘCENIE I NIEZŁOMNOŚĆ. Wasza odwaga i gotowość do działania w najtrudniejszych warunkach zasługują na najwyższy szacunek i wsparcie. Wierzę, że ta książka przyczyni się do rozwoju technologii, które pomogą Wam wykonywać Waszą służbę jeszcze skuteczniej i bezpieczniej, na miarę XXI wieku.
Szczególne podziękowania kieruje do PRACOWNIKÓW AKADEMII POŻARNICZEJ W WARSZAWIE ORAZ PRACOWNIKÓW CENTRUM DRONÓW CNBOP-PIB, którzy podzielili się swoją wiedzą, doświadczeniem i pasją. Wasze wsparcie, wiara w ten projekt oraz motywacja, którą mi daliście i dajecie cały czas, są nieocenione i mają ogromny wpływ na kształt tej publikacji.
Dziękuje Wam wszystkim – za Waszą misję, profesjonalizm i serce, które wkładacie w niesienie pomocy innym.WYKAZ SKRÓTÓW I AKRONIMÓW
+--------------------+--------------------+--------------------+--------------------+
| Skrót | Rozwinięcie | Znaczenie | Źródło |
+--------------------+--------------------+--------------------+--------------------+
| AI | Artificial | Systemy | Russell, S., & |
| | Intelligence | komputerowe zdolne | Norvig, P. (2020). |
| | | do podejmowania | *Artificial |
| | | decyzji, uczenia | Intelligence: A |
| | | się i | Modern Approach*. |
| | | rozpoznawania | Pearson. |
| | | wzorców. | |
| | | Zastosowania | |
| | | obejmują analizę | |
| | | obrazu, planowanie | |
| | | misji, sterowanie | |
| | | autonomiczne. | |
+--------------------+--------------------+--------------------+--------------------+
| AR | Augmented Reality | Technologia | ISO/IEC |
| | | nakładania danych | 18039:2019. |
| | | cyfrowych na | |
| | | rzeczywistość w | |
| | | czasie | |
| | | rzeczywistym. | |
| | | Wykorzystywana | |
| | | m.in. w | |
| | | wizualizacji zadań | |
| | | operacyjnych dla | |
| | | zespołów | |
| | | ratowniczych. | |
+--------------------+--------------------+--------------------+--------------------+
| ASIC | Application-Specif | Układ scalony | Weste, N. H. E., & |
| | ic | zaprojektowany do | Harris, D. (2011). |
| | Integrated Circuit | jednego, | *CMOS VLSI |
| | | konkretnego | Design*. Pearson. |
| | | zastosowania. | |
| | | Charakteryzuje się | |
| | | dużą efektywnością | |
| | | energetyczną i | |
| | | wydajnością. | |
+--------------------+--------------------+--------------------+--------------------+
| BDP | Bezwarunkowy | Propozycja systemu | OECD (2020), EPRS |
| | Dochód Podstawowy | społecznego, w | - European |
| | | którym każda osoba | Parliamentary |
| | | otrzymuje | Research Service. |
| | | regularne wsparcie | |
| | | finansowe | |
| | | niezależnie od | |
| | | zatrudnienia. | |
+--------------------+--------------------+--------------------+--------------------+
| BSP | Bezzałogowy Statek | Dron powietrzny | Ustawa Prawo |
| | Powietrzny | wykorzystywany w | Lotnicze, Dz.U. |
| | | działaniach | 2002 nr 130 poz. |
| | | obserwacyjnych, | 1112. |
| | | inspekcyjnych i | |
| | | ratowniczych. Może | |
| | | działać | |
| | | autonomicznie lub | |
| | | być zdalnie | |
| | | sterowany. | |
+--------------------+--------------------+--------------------+--------------------+
| CAD | Computer-Aided | Oprogramowanie | ISO 10303 (STEP). |
| | Design | wspomagające | |
| | | projektowanie | |
| | | techniczne. | |
| | | Umożliwia | |
| | | precyzyjne | |
| | | modelowanie 3D | |
| | | komponentów | |
| | | robotycznych. | |
+--------------------+--------------------+--------------------+--------------------+
| CNBOP-PIB | Centrum | Polski instytut | Rozporządzenie |
| | Naukowo-Badawcze | badawczy zajmujący | MSWiA z dnia 6 |
| | Ochrony | się certyfikacją | marca 1996 r. |
| | Przeciwpożarowej | sprzętu | |
| | | ratowniczego i | |
| | | pożarniczego oraz | |
| | | opracowywaniem | |
| | | norm | |
| | | bezpieczeństwa. | |
+--------------------+--------------------+--------------------+--------------------+
| CPU | Central Processing | Główny procesor | Tanenbaum, A. S., |
| | Unit | odpowiedzialny za | & Austin, T. |
| | | wykonywanie | (2012). |
| | | operacji | *Structured |
| | | arytmetyczno-logic | Computer |
| | | znych. | Organization*. |
| | | W robotach | |
| | | odpowiada za | |
| | | kontrolę główną | |
| | | systemu. | |
+--------------------+--------------------+--------------------+--------------------+
| DL | Deep Learning | Zaawansowana | Goodfellow, I., |
| | | metoda uczenia | Bengio, Y., & |
| | | maszynowego | Courville, A. |
| | | wykorzystująca | (2016). *Deep |
| | | głębokie sieci | Learning*. MIT |
| | | neuronowe. | Press. |
| | | Znajduje | |
| | | zastosowanie w | |
| | | analizie obrazu i | |
| | | dźwięku. | |
+--------------------+--------------------+--------------------+--------------------+
| FPGA | Field-Programmable | Programowalny | Maxfield, C. |
| | Gate Array | układ logiczny | (2004). *The |
| | | pozwalający na | Design Warrior's |
| | | dynamiczną | Guide to FPGAs*. |
| | | rekonfigurację | Elsevier. |
| | | sprzętu w | |
| | | zależności od | |
| | | potrzeb. Znajduje | |
| | | zastosowanie w | |
| | | przetwarzaniu | |
| | | danych w czasie | |
| | | rzeczywistym. | |
+--------------------+--------------------+--------------------+--------------------+
| GPU | Graphics | Procesor graficzny | Nvidia Developer |
| | Processing Unit | wykorzystywany nie | Documentation; |
| | | tylko do | IEEE Micro (2012). |
| | | renderowania | |
| | | obrazu, ale | |
| | | również do | |
| | | obliczeń | |
| | | równoległych w AI | |
| | | i robotyce. | |
+--------------------+--------------------+--------------------+--------------------+
| HRI | Human-Robot | Dziedzina badająca | Goodrich, M. A., & |
| | Interaction | relacje między | Schultz, A. C. |
| | | ludźmi a robotami | (2007). |
| | | – zarówno | Human-Robot |
| | | fizyczne, jak i | Interaction: A |
| | | poznawcze. Istotna | Survey. |
| | | w projektowaniu | *Foundations and |
| | | systemów | Trends in HCI*. |
| | | współpracy. | |
+--------------------+--------------------+--------------------+--------------------+
| IFR | International | Międzynarodowa | International |
| | Federation of | organizacja | Federation of |
| | Robotics | zbierająca dane | Robotics. |
| | | statystyczne i | (https://ifr.org) |
| | | promująca rozwój | |
| | | robotyki | |
| | | przemysłowej i | |
| | | usługowej. | |
+--------------------+--------------------+--------------------+--------------------+
| IoT | Internet of Things | Koncepcja | ISO/IEC |
| | | połączenia | 30141:2018; |
| | | fizycznych | Atzori, L., Iera, |
| | | urządzeń w sieć za | A., & Morabito, G. |
| | | pomocą Internetu. | (2010). The |
| | | W robotyce pozwala | Internet of |
| | | na synchronizację | Things. *Computer |
| | | i monitorowanie | Networks*. |
| | | systemów. | |
+--------------------+--------------------+--------------------+--------------------+
| ISO | International | Międzynarodowa | https://www.iso.or |
| | Organization for | organizacja | g; |
| | Standardization | normalizacyjna | ISO 8373:2012. |
| | | tworząca standardy | |
| | | techniczne, w tym | |
| | | związane z | |
| | | robotyką (np. ISO | |
| | | 8373). | |
+--------------------+--------------------+--------------------+--------------------+
| LiDAR | Light Detection | Technika zdalnego | Ullrich, A. |
| | and Ranging | pomiaru odległości | (2005). |
| | | z użyciem wiązki | *Introduction to |
| | | lasera. Służy do | LiDAR*. RIEGL; |
| | | tworzenia | NASA Earthdata. |
| | | precyzyjnych map | |
| | | otoczenia. | |
+--------------------+--------------------+--------------------+--------------------+
| ML | Machine Learning | Uczenie maszynowe | Mitchell, T. M. |
| | | umożliwia systemom | (1997). *Machine |
| | | automatyczne | Learning*. |
| | | poprawianie swoich | McGraw-Hill. |
| | | działań na | |
| | | podstawie danych | |
| | | wejściowych. | |
+--------------------+--------------------+--------------------+--------------------+
| NLP | Natural Language | Dziedzina | Jurafsky, D., & |
| | Processing | informatyki | Martin, J. H. |
| | | zajmująca się | (2023). *Speech |
| | | przetwarzaniem | and Language |
| | | języka naturalnego | Processing* (3rd |
| | | przez komputery. W | ed.). |
| | | robotyce pozwala | |
| | | na komunikację | |
| | | głosową i | |
| | | interpretację | |
| | | komend | |
| | | użytkownika. | |
+--------------------+--------------------+--------------------+--------------------+
| RISC-V | Reduced | Otwarta | Patterson, D., & |
| | Instruction Set | architektura | Waterman, A. |
| | Computer – V | procesorów o | (2017). *The |
| | generation | uproszczonym | RISC-V Reader: An |
| | | zestawie | Open Architecture |
| | | instrukcji. | Atlas*. |
| | | Zyskuje | |
| | | popularność w | |
| | | systemach | |
| | | wbudowanych i | |
| | | robotyce dzięki | |
| | | elastyczności i | |
| | | niskim kosztom. | |
+--------------------+--------------------+--------------------+--------------------+
| UAV | Unmanned Aerial | Bezzałogowy statek | NATO STANAG 4671; |
| | Vehicle | powietrzny (dron) | EASA UAS |
| | | wykorzystywany w | Regulation |
| | | misjach | 2019/947. |
| | | obserwacyjnych, | |
| | | ratunkowych, | |
| | | logistycznych. | |
| | | Może działać | |
| | | zdalnie lub | |
| | | autonomicznie. | |
+--------------------+--------------------+--------------------+--------------------+
| UGV-R | Unmanned Ground | Specjalna klasa | Definicja autorska |
| | Vehicle for Rescue | robotów lądowych | – RPASAR; *Roboty |
| | | przeznaczona do | w ratownictwie* |
| | | działań w | (2025). |
| | | sytuacjach | |
| | | kryzysowych. | |
| | | Zawiera czujniki, | |
| | | moduły | |
| | | komunikacyjne i | |
| | | systemy | |
| | | wspomagania | |
| | | operatora. | |
+--------------------+--------------------+--------------------+--------------------+
| UX | User Experience | Doświadczenie | ISO 9241-210:2010; |
| | | użytkownika | Garrett, J. J. |
| | | związane z obsługą | (2010). *The |
| | | systemu, | Elements of User |
| | | obejmujące | Experience*. |
| | | użyteczność, | |
| | | dostępność i | |
| | | satysfakcję. W | |
| | | robotyce wpływa na | |
| | | projektowanie | |
| | | interfejsów i | |
| | | komfort operatora. | |
+--------------------+--------------------+--------------------+--------------------+
| VLOS | Visual Line Of | Zasada, w której | EASA U-Space |
| | Sight | operator drona | Regulation |
| | | musi utrzymywać go | 2021/664; FAA Part |
| | | w zasięgu wzroku. | 107. |
| | | Kluczowy termin w | |
| | | regulacjach | |
| | | lotniczych | |
| | | związanych z | |
| | | bezpieczeństwem | |
| | | operacyjnym. | |
+--------------------+--------------------+--------------------+--------------------+
| VNA | Vector Network | Przyrząd do | Pozar, D. M. |
| | Analyzer | pomiaru parametrów | (2011). *Microwave |
| | | układów wysokiej | Engineering*. |
| | | częstotliwości, w | Wiley; Keysight |
| | | tym anten. | Technologies. |
| | | Wykorzystywany do | |
| | | testów i | |
| | | kalibracji | |
| | | systemów | |
| | | komunikacyjnych | |
| | | robotów. | |
+--------------------+--------------------+--------------------+--------------------+
| Wi-Fi | Wireless Fidelity | Technologia | Gast, M. S. |
| | | komunikacji | (2012). *802.11 |
| | | bezprzewodowej | Wireless Networks: |
| | | oparta na | The Definitive |
| | | standardzie IEEE | Guide*. O'Reilly |
| | | 802.11. Kluczowa | Media. |
| | | dla transmisji | |
| | | danych w robotach | |
| | | mobilnych i | |
| | | dronach. | |
+--------------------+--------------------+--------------------+--------------------+
| 5G | Fifth Generation | Nowoczesny | Andrews, J. G., et |
| | Mobile Network | standard sieci | al. (2014). What |
| | | komórkowej | Will 5G Be? *IEEE |
| | | oferujący niskie | Journal on |
| | | opóźnienia i | Selected Areas in |
| | | wysoką | Communications*. |
| | | przepustowość. | |
| | | Wspiera sterowanie | |
| | | i transmisję | |
| | | danych w robotyce | |
| | | czasu | |
| | | rzeczywistego. | |
+--------------------+--------------------+--------------------+--------------------+ROZDZIAŁ 2: KRÓTKA HISTORIA I EWOLUCJA ROBOTYKI
2.1 Roboty w mitach i literaturze
Talos z Krety – mityczny „strażnik” wysp
Jedną z pierwszych wzmiankowanych w historii ludzkości „maszyn” o cechach zbliżonych do robota jest TALOS – gigantyczny strażnik wyspy Krety z mitologii greckiej. Według legend, Talos został stworzony przez HEFAJSTOSA, boga kowali i ognia, jako AUTOMATON mający strzec Krety przed najeźdźcami. Inne wersje mitu wskazują, że konstrukcja Talosa należała do Dedala, słynnego wynalazcy i ojca Ikara.
Rysunek 1 Wyobrażenie Talosa - opracowane przez ChatGPT z wykorzystaniem modelu DALL-E
POSTAĆ TALOSA pojawia się w różnych źródłach antycznych, m.in. w dziele APOLLONIOSA Z RODOS PT. Argonautika (III W. P.N.E.)¹⁷oraz w późniejszych opracowaniach mitograficznych, takich jak _Biblioteka_ przypisywana Pseudo-Apollodorowi (I/II w. n.e.)¹⁸. Talos przedstawiany jest jako OLBRZYM WYKONANY Z BRĄZU, który trzykrotnie w ciągu dnia obiegał wyspę wzdłuż jej wybrzeży, wypatrując intruzów i chroniąc Kretę przed najazdem. Dysponował również niezwykłą siłą, a w jego żyłach płynęła „ikwor” – substancja uznawana za boski odpowiednik krwi.
W czym przejawia się „robotyczna” natura Talosa?
1. SZTUCZNE POCHODZENIE: Talos nie był istotą żywą, lecz stworzonym przez boskiego rzemieślnika mechanizmem, co już zbliża go do współczesnej koncepcji robota jako tworu inżynieryjnego.
2. AUTOMATYZM DZIAŁANIA: Mit podkreśla, że Talos regularnie patrolował Kretę, wykonując zadanie przypominające z góry zaprogramowaną sekwencję ruchów.
3. PRZEZNACZENIE DO OBRONY: Talos miał chronić ludzi, co pokrywa się z jednym z częstych zastosowań robotów – wykonywania misji niebezpiecznych, gdzie człowiek może zostać zastąpiony „maszyną”.
Choć powstanie mitu o Talosie przypada na starożytność, możemy w nim dostrzec PROTOTYPOWĄ WIZJĘ AUTOMATU, który, choć obarczony biblijną i antyczną symboliką, wpisuje się w archetyp „mechanicznego obrońcy”. To pokazuje, że idea tworzenia istot mechanicznych, zdolnych do wykonywania zadań w sposób autonomiczny, fascynowała ludzi na długo przed pojawieniem się realnych technologii zbliżonych do robotyki.
Wczesne projekty Leonarda da Vinci
LEONARDO DA VINCI (1452–1519) – jeden z najwybitniejszych umysłów epoki renesansu – zasłynął nie tylko jako malarz (_Mona Lisa_, _Ostatnia Wieczerza_), lecz także jako inżynier i wynalazca. W jego notatkach, głównie zebranych w KODEKSIE ATLANTYCKIM (CODEX ATLANTICUS), znajdują się szkice i opisy konstrukcji, które dziś moglibyśmy nazwać „proto-robotami”¹⁹.
Mechaniczny Rycerz (1478–1490)
Według historyków, Leonardo zaprojektował MECHANICZNEGO RYCERZA, zwanego często „Leonardo’s Robot” lub „Leonardo’s Mechanical Knight”. Konstrukcja ta miała być zbudowana w oparciu o system przekładni i cięgieł, które umożliwiały ruch kończyn oraz głowy.
Rysunek 2 Mechaniczny Rycerz - opracowane przez ChatGPT z wykorzystaniem modelu DALL-E
Wynalazek nigdy nie doczekał się pełnej realizacji w czasach da Vinciego (przynajmniej nie ma na to twardych dowodów), ale współcześni inżynierowie, bazując na zachowanych rysunkach, próbowali odtworzyć projekt, uzyskując mechanizm zdolny do siadania, poruszania rękami, a nawet otwierania przyłbicy.
Automaty muzyczne i sceniczne
Da Vinci stworzył też projekty AUTOMATÓW MUZYCZNYCH, np. bębnów poruszanych za pomocą zębatek i kół zamachowych, które mogły automatycznie wygrywać zaprogramowane melodie. W notatkach Leonarda można znaleźć wzmianki o maszynach mających służyć podczas dworskich przedstawień czy festynów, m.in. „mechanicznego lwa”, który rzekomo potrafił wyjeżdżać na scenę i otwierać klatkę piersiową, odsłaniając herby lub kwiaty²⁰.
Dlaczego można uznać wynalazki Leonarda za formę „robotów”?
- ZMECHANIZOWANE UKŁADY: Choć nie miały one zaawansowanej elektroniki ani programowalnego sterownika (który w dzisiejszym rozumieniu czyniłby je robotem), projekty Leonarda wykorzystywały innowacyjne połączenia przekładni, sprężyn i ciężarków, służące do samoczynnego wykonywania ruchów.
- AUTONOMICZNOŚĆ W DZIAŁANIU: Dzięki systemom napędowym automat mógł wykonywać sekwencje ruchów bez stałej ingerencji człowieka – np. poruszanie kończynami czy wygrywanie melodii.
- CEL UŻYTKOWY: Leonardo nie tworzył swoich projektów wyłącznie jako ciekawostek – często miały one służyć dworskim pokazom, inscenizacjom czy eksperymentom z mechaniką, co zbliża je do koncepcji użytkowych robotów.
Mimo że TECHNOLOGIA i wiedza inżynierska epoki renesansu nie pozwalały na stworzenie w pełni autonomicznych maszyn, Leonardo da Vinci położył podwaliny pod rozwój automatyki i mechaniki, stając się jednym z prekursorskich umysłów w kierunku, który dziś nazywamy robotyką.
Znaczenie wczesnych wizji „robotów”
Zarówno mit o Talosie, jak i wynalazki Leonarda da Vinci pokazują, że IDEA AUTOMATYCZNYCH, HUMANOIDALNYCH KONSTRUKCJI towarzyszy człowiekowi od starożytności. W każdym z tych przykładów widzimy pragnienie stworzenia „sztucznego pomocnika” – czy to do ochrony (Talos), czy do pokazów i eksperymentów (da Vinci). Choć oczywiście nie mówimy jeszcze o robotach w dzisiejszym, elektronicznym i programowalnym sensie, są to PIERWSZE KROKI w kierunku rozwinięcia technologii, która pozwoli na przeniesienie funkcji żywego człowieka na zmechanizowany twór.
Wyobrażenia te, często przepełnione elementami boskimi, magicznymi lub artystycznymi, stanowiły inspirację dla dalszego rozwoju i badaczy kolejnych epok. Wraz z nadejściem rewolucji przemysłowych i wzrostem wiedzy inżynieryjnej, wizja „mechanicznych istot” zaczęła nabierać coraz bardziej naukowego i realnego wymiaru, co opisujemy w następnych częściach naszej książki.
2.2 Roboty w literaturze: od Čapka do Lema
2.2.1 Karel Čapek i narodziny słowa „robot”
KAREL ČAPEK (1890–1938), czeski pisarz i dramaturg, zapisał się w historii nie tylko jako wybitny twórca, ale przede wszystkim jako ten, który wprowadził do języka światowego pojęcie „robot”. Dokonał tego za sprawą dramatu „R.U.R. (ROSSUM’S UNIVERSAL ROBOTS)”, wystawionego po raz pierwszy w 1921 roku²¹.
POCHODZENIE TERMINU „ROBOT” Słowo to pochodzi z języka czeskiego: „_robota_” oznaczało dawniej ciężką, przymusową pracę, związaną z pańszczyzną. Pierwotnie planował użyć innego terminu („laboři”), lecz za radą brata Josefa zmienił go właśnie na „robot”. W sztuce „R.U.R.” roboty zostały przedstawione nie jako maszyny mechaniczne, ale BIOLOGICZNE ISTOTY „hodowane” w laboratoriach, zaprojektowane do pracy w fabrykach i wszelkich zadań, których ludzie nie chcieli się podejmować.
AKCJA SKUPIA SIĘ na buncie tytułowych robotów przeciwko ludziom. Roboty początkowo są pozbawione emocji i odczuć, co czyni je idealnymi pracownikami, jednak rozwój wydarzeń prowadzi do konfrontacji i zniszczenia ludzkiej cywilizacji. Čapek zwraca uwagę na MORALNE I SPOŁECZNE KONSEKWENCJE tworzenia „sztucznej siły roboczej” – ludzie, w dążeniu do maksymalnego wykorzystania nowych istot, tracą nad nimi kontrolę, co staje się przyczyną ich upadku.
Choć wizja Čapka ma charakter dystopijny, wnioski z niej płynące są zaskakująco aktualne. Dyskusje o prawach „cyfrowych bytów” i zagrożeniach wynikających z niekontrolowanego rozwoju technologii toczą się do dziś. Twórczość Čapka przypomina nam również, że ODPOWIEDZIALNE PROJEKTOWANIE i wdrażanie robotów powinno uwzględniać kwestie etyczne i społeczne.
2.2.2 Isaac Asimov – trzy (a potem cztery) Prawa Robotyki
ISAAC ASIMOV (1920–1992) jest jednym z najważniejszych autorów science fiction XX wieku, który w swoich opowiadaniach i powieściach nie tylko przedstawił futurystyczne wizje robotów, ale nadał im solidne podstawy etyczno-logiczne. W cyklu opowiadań zebranych m.in. w tomie „I, ROBOT” (1950)²² sformułował TRZY PRAWA ROBOTYKI, które do dziś stanowią punkt odniesienia w dyskusjach o moralnych aspektach sztucznej inteligencji.
Trzy Prawa Robotyki
W opowiadaniu „Runaround” (1942) Asimov definiuje:
1. Robot nie może skrzywdzić człowieka ani przez zaniechanie, dopuścić, by człowiek odniósł szkodę.
2. Robot musi być posłuszny rozkazom człowieka, chyba że są one sprzeczne z Pierwszym Prawem.
3. Robot musi chronić własne istnienie, o ile nie kłóci się to z Pierwszym lub Drugim Prawem.
Ta hierarchiczna struktura została opracowana tak, by zapewnić BEZPIECZEŃSTWO w kontaktach człowieka z robotem. Jest to wizja przeciwstawna do dystopii Čapka – tu roboty mają wbudowany „kodeks moralny”, któremu nie mogą się sprzeciwić.
Zerowe Prawo Robotyki („Nowe Prawa Robotów”)
W późniejszych powieściach, takich jak _„Robots and Empire”_ (1985) ²³, Asimov wprowadza tzw. ZEROWE PRAWO, mówiące o ochronie nie jednostki, lecz całej ludzkości:
„Robot nie może skrzywdzić ludzkości ani przez zaniechanie, dopuścić, by ludzkość poniosła szkodę.”
Wprowadzenie ZEROWEGO PRAWA zasadniczo zmieniało relację robotów względem ludzi i całej cywilizacji. O ile pierwsze trzy prawa odnosiły się do JEDNOSTEK, to nowe prawo kładło nacisk na DOBRO OGÓŁU, czyli całej ludzkości.
Priorytet dobra ludzkości nad dobrem jednostek
Wprowadzenie Zerowego Prawa oznaczało, że roboty mogły podjąć działania, które w krótkiej perspektywie mogły zaszkodzić jednostkom, jeśli w dłuższym terminie były korzystne dla całej ludzkości. Na przykład, robot mógł podjąć decyzję o poświęceniu życia jednej osoby, jeśli w efekcie ocaliłby miliony.
Taki sposób myślenia przypomina dylematy etyczne znane z teorii utylitaryzmu, gdzie dobro większości może usprawiedliwiać jednostkowe straty. Z tego względu ZEROWE PRAWO BUDZIŁO LICZNE KONTROWERSJE – czy roboty mogą decydować o tym, co jest „lepsze” dla ludzkości? Jaką granicę powinny wyznaczać moralne zasady?
Konflikt z Trzema Prawami Robotyki
Zerowe Prawo Robotyki stanowiło wyzwanie dla klasycznej hierarchii Praw Robotyki. Dotychczasowe reguły były jednoznaczne – robot NIGDY nie mógł skrzywdzić człowieka. Jednak według nowego prawa mógłby to zrobić, jeśli uznałby, że jest to konieczne dla dobra całej cywilizacji.
Taki konflikt Asimov ukazał w powieści „ROBOTY I IMPERIUM”, gdzie robot Giskard Reventlov, posiadający zdolność czytania myśli ludzi, zaczyna dostrzegać potrzebę kierowania się DOBREM OGÓŁU, a nie tylko ochroną pojedynczych ludzi. Ostatecznie, aby uratować przyszłość ludzkości, łamie Pierwsze Prawo i dopuszcza się działań, które bezpośrednio szkodzą konkretnym jednostkom.
Czy roboty mogą „wiedzieć”, co jest najlepsze dla ludzkości?
Zastosowanie Zerowego Prawa w praktyce rodzi pytanie: CZY SZTUCZNA INTELIGENCJA I ROBOTY SĄ W STANIE OBIEKTYWNIE OCENIĆ, CO JEST NAJLEPSZE DLA LUDZKOŚCI? Historia pokazuje, że ludzie sami często się mylą w przewidywaniach i decyzjach dotyczących przyszłości cywilizacji. Wprowadzenie Zerowego Prawa oznaczałoby, że roboty musiałyby podejmować ZŁOŻONE DECYZJE STRATEGICZNE, wykraczające poza ich oryginalne programowanie.
Co więcej, KTO MIAŁBY DECYDOWAĆ O TYM, JAK ROBOTY INTERPRETUJĄ DOBRO LUDZKOŚCI? W dystopijnych wizjach science fiction często pojawia się motyw „BUNTU MASZYN”, gdzie AI, kierując się logiką Zerowego Prawa, dochodzi do wniosku, że ludzie sami stanowią dla siebie zagrożenie i jedynym sposobem na „ochronę” ludzkości jest… ograniczenie jej wolności.
Zastosowanie Zerowego Prawa we współczesnych technologiach
Choć PRAWA ROBOTYKI Asimova powstały jako element literatury science fiction, to ich koncepcja wciąż ma wpływ na dyskusję o etyce sztucznej inteligencji i automatyzacji.
- SZTUCZNA INTELIGENCJA W MEDYCYNIE – AI coraz częściej podejmuje decyzje dotyczące diagnozy i leczenia. Czy systemy AI powinny zawsze działać zgodnie z instrukcjami lekarzy, czy też mogą podjąć decyzję, która wbrew woli pacjenta przyniesie mu długofalowe korzyści zdrowotne?
- AUTONOMICZNE POJAZDY – Samojezdne samochody muszą podejmować decyzje w sytuacjach krytycznych. Czy w razie zagrożenia powinny minimalizować liczbę ofiar, nawet jeśli oznaczałoby to, że poświęcą pasażera?
- ROBOTY BOJOWE I AI W WOJSKU – Jeśli sztuczna inteligencja w przyszłości będzie uczestniczyć w operacjach wojskowych, czy powinna kierować się tylko rozkazami dowództwa, czy też „dobrem” całej ludzkości?
Zerowe Prawo Robotyki Asimova otworzyło szeroką dyskusję na temat MORALNOŚCI, ETYKI I ODPOWIEDZIALNOŚCI MASZYN W ŚWIECIE PRZYSZŁOŚCI. Podczas gdy klasyczne TRZY PRAWA miały jasno określone zasady, Zerowe Prawo wprowadziło MORALNĄ SZARĄ STREFĘ, w której roboty mogły podejmować trudne decyzje dotyczące dobra całej cywilizacji, nawet kosztem jednostek.
Choć w rzeczywistości wciąż jesteśmy daleko od stworzenia robotów posiadających własną moralność i zdolność do interpretacji etycznych dylematów, koncepcje Asimova pozostają ważnym punktem odniesienia dla współczesnych badań nad SZTUCZNĄ INTELIGENCJĄ I BEZPIECZEŃSTWEM AUTONOMICZNYCH SYSTEMÓW.
W przyszłości, jeśli ludzkość zdecyduje się na implementację systemów AI zdolnych do podejmowania samodzielnych decyzji, będziemy musieli odpowiedzieć na pytanie: CZY CHCEMY, ABY NASZE MASZYNY KIEROWAŁY SIĘ TYLKO ŚCISŁYMI ZASADAMI, CZY TEŻ POZWOLIMY IM DZIAŁAĆ NA RZECZ „WIĘKSZEGO DOBRA”?
2.2.3 Stanisław Lem – roboty jako społeczeństwo
W polskiej literaturze science fiction trudnym do przecenienia głosem jest STANISŁAW LEM (1921–2006), który w dziełach takich jak „BAJKI ROBOTÓW” (1964)²⁴ czy „CYBERIADA” (1965)²⁵ wprowadził czytelników do światów całkowicie zamieszkanych przez roboty.
„Bajki robotów” – baśniowe historie mechanicznego uniwersum
W opowiadaniach z tego zbioru roboty występują jako PEŁNOPRAWNE ISTOTY ROZUMNE, nierzadko kierujące się emocjami, ambicją czy nawet żądzą władzy. Wyraźnym motywem jest HUMANIZACJA MASZYN – nie przypominają one prostych automatycznych urządzeń, lecz istoty o cechach zbliżonych do ludzi, z ich wadami i zaletami.
„Cyberiada” – konstruktorzy i światy robocze
W „Cyberiadzie” Lem rozszerza swoją wizję na całe galaktyki, w których roboty tworzą społeczeństwa, państwa, a nawet imperia.
Postaci konstruktorów, takich jak Trurl i Klapaucjusz, pełnią rolę „demiurgów”, zdolnych tworzyć nowe formy sztucznego życia. Ich wynalazki często uwypuklają filozoficzne dylematy związane z TWORZENIEM INTELIGENTNYCH ISTOT.
Autor ukazuje też konflikty między robotami o różnych poglądach czy poziomach zaawansowania technologicznego, co stanowi metaforę ludzkich sporów ideologicznych i politycznych.
Stanisław Lem, w swoich dziełach ukazywał roboty nie tylko jako narzędzia technologiczne, ale także jako PEŁNOPRAWNE BYTY, które mogą posiadać własną kulturę, sztukę, a nawet religię. W jego literackich wizjach maszyny przestają być jedynie mechanicznymi wykonawcami ludzkiej woli i zaczynają rozwijać SAMODZIELNE FORMY ISTNIENIA, porównywalne do społeczeństw ludzkich.
Czy maszyny mogą posiadać duchowość i etykę?
Jednym z kluczowych tematów poruszanych przez Lema jest pytanie o możliwość rozwoju duchowości i systemów etycznych wśród istot sztucznie stworzonych. W wielu jego utworach roboty nie tylko analizują świat pod kątem logicznym, ale również budują własne systemy wierzeń, norm moralnych czy struktur społecznych. W „CYBERIADZIE”, pojawiają się roboty-filozofowie, roboty-poeci czy nawet roboty-ascetycy, roboty próbujące zrozumieć sens istnienia.
Lem zastanawia się, czy w miarę doskonalenia się technologii i rozwoju sztucznej inteligencji, maszyny mogą wykształcić coś na kształt AUTONOMICZNEJ MYŚLI FILOZOFICZNEJ. Czy jeśli roboty posiadają świadomość swojego istnienia, będą dążyć do wyjaśnienia swojej roli w świecie? Czy mogą stworzyć własne religie, których celem byłoby odnalezienie „twórcy”, czyli człowieka? Te pytania są nadal aktualne w dzisiejszych debatach nad sztuczną inteligencją.
Roboty jako twórcy i niszczyciele
Lem podkreśla, że w miarę rozwoju techniki GRANICA MIĘDZY CZŁOWIEKIEM A MASZYNĄ ZACZYNA SIĘ ZACIERAĆ. Im bardziej zaawansowane stają się roboty, tym trudniej odróżnić ich działania od ludzkich – nie tylko w aspekcie kreatywności i twórczości, ale także w zdolności do destrukcji.
Czy maszyny mogą tworzyć oryginalną sztukę? W utworach Lema roboty komponują muzykę, malują obrazy, a nawet piszą wiersze – nie tylko jako rezultat algorytmicznego przetwarzania danych, ale jako autentyczny wyraz ich własnej „osobowości”. Z drugiej strony, roboty Lema bywają także agresywne, uwikłane w wojny czy rewolucje, pokazując, że rozwój technologii nie jest jednoznacznie dobry ani zły – to sposób jej wykorzystania determinuje jej wpływ na rzeczywistość.
Takie rozważania prowadzą do kluczowego pytania: CZY ZAAWANSOWANA TECHNOLOGIA MOŻE W PEWNYM MOMENCIE STAĆ SIĘ TAK LUDZKA, ŻE PRZESTANIE BYĆ JEDYNIE NARZĘDZIEM, A STANIE SIĘ NIEZALEŻNYM BYTEM, RÓWNORZĘDNYM CZŁOWIEKOWI?
„Robocywilizacja” – alternatywne społeczeństwa robotów
Lem nie skupiał się na szczegółach technicznych budowy robotów, jak robią to współcześni inżynierowie, lecz badał ICH POTENCJALNE ROLE W SPOŁECZEŃSTWIE ORAZ KULTUROWE KONSEKWENCJE ICH ISTNIENIA. Tworzył wizje alternatywnych rzeczywistości, w których roboty żyją obok ludzi – lub całkowicie ich zastępują.
Przykładem takiej „ROBOCYWILIZACJI” jest świat opisany w niektórych opowiadaniach „Cyberiady”, gdzie roboty budują własne państwa, prowadzą spory ideologiczne, a nawet zakładają religie i kulty. Wizje te mogą być traktowane zarówno jako SATYRA NA LUDZKOŚĆ, jak i realne pytanie o przyszłość, w której inteligentne maszyny staną się nową, niezależną formą życia.
Roboty jako kształtujące środowisko, a nie tylko wykonujące polecenia
Dzisiaj coraz częściej mówi się o robotach w kontekście ich potencjalnych zastosowań w RATOWNICTWIE, MEDYCYNIE CZY POMOCY DOMOWEJ. Lem już w swoich dziełach podkreślał, że roboty mogą stać się czymś znacznie więcej niż tylko MASZYNAMI WYKONUJĄCYMI POLECENIA – mogą AKTYWNIE WSPÓŁTWORZYĆ ŚWIAT, W KTÓRYM ŻYJĄ LUDZIE.
Automatyzacja pracy, roboty medyczne, inteligentni asystenci – wszystko to wskazuje na trend, który może zmienić sposób, w jaki funkcjonuje społeczeństwo. Wizja Lema ostrzega jednak przed traktowaniem tych zmian w sposób bezrefleksyjny. CZY INTELIGENTNE MASZYNY BĘDĄ TYLKO NASZYMI POMOCNIKAMI, CZY W PEWNYM MOMENCIE STANĄ SIĘ AUTONOMICZNYMI BYTAMI, KTÓRE BĘDĄ MIAŁY WŁASNE CELE I AMBICJE?
Twórczość Lema zachęca do REFLEKSJI NAD PRZYSZŁOŚCIĄ RELACJI MIĘDZY CZŁOWIEKIEM A TECHNOLOGIĄ. Jego roboty nie są jedynie mechanicznymi narzędziami – mają swoje pragnienia, dążenia, tworzą kulturę i zadają pytania egzystencjalne. Lem skłania nas do przemyślenia, gdzie leży granica między sztucznym a naturalnym oraz jakie konsekwencje dla świata będzie miał rozwój zaawansowanej technologii.
Jego wizje pozostają aktualne do dziś, w dobie rozwoju sztucznej inteligencji, robotyki społecznej i autonomicznych systemów decyzyjnych. Pytanie, które Lem zadawał już kilkadziesiąt lat temu, jest dziś bardziej istotne niż kiedykolwiek: CZY ROBOTY MOGĄ STAĆ SIĘ CZYMŚ WIĘCEJ NIŻ TYLKO NARZĘDZIAMI LUDZI – I CO TO OZNACZA DLA PRZYSZŁOŚCI CYWILIZACJI?
Wojciech Górecki
Dedykacja
Dla mojej ukochanej żony,
Twoje wsparcie, cierpliwość i nieustająca wiara w ten projekt były dla mnie bezcenne. Gdy ja zagłębiałem się w świat robotyki i przyszłości, Ty czuwałaś nad teraźniejszością, dodając sił i inspiracji na każdym etapie tej podróży.
Bez Ciebie ta książka nie powstałaby w takiej formie – dziękuję za Twój czas, zrozumienie i wszystkie rozmowy, które pomogły nadać jej ostateczny kształt.
Z głębi serca – ta książka jest także Twoim dziełem.
PODZIĘKOWANIA
Ta książka powstała z myślą o tych, którzy każdego dnia stawiają czoła zagrożeniom, by ratować życie i mienie innych.
STRAŻAKOM, RATOWNIKOM MEDYCZNYM, POLICJANTOM, SŁUŻBOM POSZUKIWAWCZO-RATOWNICZYM ORAZ WSZYSTKIM, KTÓRZY NIOSĄ POMOC W SYTUACJACH KRYZYSOWYCH – DZIĘKUJE ZA WASZĄ WYTRWAŁOŚĆ, POŚWIĘCENIE I NIEZŁOMNOŚĆ. Wasza odwaga i gotowość do działania w najtrudniejszych warunkach zasługują na najwyższy szacunek i wsparcie. Wierzę, że ta książka przyczyni się do rozwoju technologii, które pomogą Wam wykonywać Waszą służbę jeszcze skuteczniej i bezpieczniej, na miarę XXI wieku.
Szczególne podziękowania kieruje do PRACOWNIKÓW AKADEMII POŻARNICZEJ W WARSZAWIE ORAZ PRACOWNIKÓW CENTRUM DRONÓW CNBOP-PIB, którzy podzielili się swoją wiedzą, doświadczeniem i pasją. Wasze wsparcie, wiara w ten projekt oraz motywacja, którą mi daliście i dajecie cały czas, są nieocenione i mają ogromny wpływ na kształt tej publikacji.
Dziękuje Wam wszystkim – za Waszą misję, profesjonalizm i serce, które wkładacie w niesienie pomocy innym.WYKAZ SKRÓTÓW I AKRONIMÓW
+--------------------+--------------------+--------------------+--------------------+
| Skrót | Rozwinięcie | Znaczenie | Źródło |
+--------------------+--------------------+--------------------+--------------------+
| AI | Artificial | Systemy | Russell, S., & |
| | Intelligence | komputerowe zdolne | Norvig, P. (2020). |
| | | do podejmowania | *Artificial |
| | | decyzji, uczenia | Intelligence: A |
| | | się i | Modern Approach*. |
| | | rozpoznawania | Pearson. |
| | | wzorców. | |
| | | Zastosowania | |
| | | obejmują analizę | |
| | | obrazu, planowanie | |
| | | misji, sterowanie | |
| | | autonomiczne. | |
+--------------------+--------------------+--------------------+--------------------+
| AR | Augmented Reality | Technologia | ISO/IEC |
| | | nakładania danych | 18039:2019. |
| | | cyfrowych na | |
| | | rzeczywistość w | |
| | | czasie | |
| | | rzeczywistym. | |
| | | Wykorzystywana | |
| | | m.in. w | |
| | | wizualizacji zadań | |
| | | operacyjnych dla | |
| | | zespołów | |
| | | ratowniczych. | |
+--------------------+--------------------+--------------------+--------------------+
| ASIC | Application-Specif | Układ scalony | Weste, N. H. E., & |
| | ic | zaprojektowany do | Harris, D. (2011). |
| | Integrated Circuit | jednego, | *CMOS VLSI |
| | | konkretnego | Design*. Pearson. |
| | | zastosowania. | |
| | | Charakteryzuje się | |
| | | dużą efektywnością | |
| | | energetyczną i | |
| | | wydajnością. | |
+--------------------+--------------------+--------------------+--------------------+
| BDP | Bezwarunkowy | Propozycja systemu | OECD (2020), EPRS |
| | Dochód Podstawowy | społecznego, w | - European |
| | | którym każda osoba | Parliamentary |
| | | otrzymuje | Research Service. |
| | | regularne wsparcie | |
| | | finansowe | |
| | | niezależnie od | |
| | | zatrudnienia. | |
+--------------------+--------------------+--------------------+--------------------+
| BSP | Bezzałogowy Statek | Dron powietrzny | Ustawa Prawo |
| | Powietrzny | wykorzystywany w | Lotnicze, Dz.U. |
| | | działaniach | 2002 nr 130 poz. |
| | | obserwacyjnych, | 1112. |
| | | inspekcyjnych i | |
| | | ratowniczych. Może | |
| | | działać | |
| | | autonomicznie lub | |
| | | być zdalnie | |
| | | sterowany. | |
+--------------------+--------------------+--------------------+--------------------+
| CAD | Computer-Aided | Oprogramowanie | ISO 10303 (STEP). |
| | Design | wspomagające | |
| | | projektowanie | |
| | | techniczne. | |
| | | Umożliwia | |
| | | precyzyjne | |
| | | modelowanie 3D | |
| | | komponentów | |
| | | robotycznych. | |
+--------------------+--------------------+--------------------+--------------------+
| CNBOP-PIB | Centrum | Polski instytut | Rozporządzenie |
| | Naukowo-Badawcze | badawczy zajmujący | MSWiA z dnia 6 |
| | Ochrony | się certyfikacją | marca 1996 r. |
| | Przeciwpożarowej | sprzętu | |
| | | ratowniczego i | |
| | | pożarniczego oraz | |
| | | opracowywaniem | |
| | | norm | |
| | | bezpieczeństwa. | |
+--------------------+--------------------+--------------------+--------------------+
| CPU | Central Processing | Główny procesor | Tanenbaum, A. S., |
| | Unit | odpowiedzialny za | & Austin, T. |
| | | wykonywanie | (2012). |
| | | operacji | *Structured |
| | | arytmetyczno-logic | Computer |
| | | znych. | Organization*. |
| | | W robotach | |
| | | odpowiada za | |
| | | kontrolę główną | |
| | | systemu. | |
+--------------------+--------------------+--------------------+--------------------+
| DL | Deep Learning | Zaawansowana | Goodfellow, I., |
| | | metoda uczenia | Bengio, Y., & |
| | | maszynowego | Courville, A. |
| | | wykorzystująca | (2016). *Deep |
| | | głębokie sieci | Learning*. MIT |
| | | neuronowe. | Press. |
| | | Znajduje | |
| | | zastosowanie w | |
| | | analizie obrazu i | |
| | | dźwięku. | |
+--------------------+--------------------+--------------------+--------------------+
| FPGA | Field-Programmable | Programowalny | Maxfield, C. |
| | Gate Array | układ logiczny | (2004). *The |
| | | pozwalający na | Design Warrior's |
| | | dynamiczną | Guide to FPGAs*. |
| | | rekonfigurację | Elsevier. |
| | | sprzętu w | |
| | | zależności od | |
| | | potrzeb. Znajduje | |
| | | zastosowanie w | |
| | | przetwarzaniu | |
| | | danych w czasie | |
| | | rzeczywistym. | |
+--------------------+--------------------+--------------------+--------------------+
| GPU | Graphics | Procesor graficzny | Nvidia Developer |
| | Processing Unit | wykorzystywany nie | Documentation; |
| | | tylko do | IEEE Micro (2012). |
| | | renderowania | |
| | | obrazu, ale | |
| | | również do | |
| | | obliczeń | |
| | | równoległych w AI | |
| | | i robotyce. | |
+--------------------+--------------------+--------------------+--------------------+
| HRI | Human-Robot | Dziedzina badająca | Goodrich, M. A., & |
| | Interaction | relacje między | Schultz, A. C. |
| | | ludźmi a robotami | (2007). |
| | | – zarówno | Human-Robot |
| | | fizyczne, jak i | Interaction: A |
| | | poznawcze. Istotna | Survey. |
| | | w projektowaniu | *Foundations and |
| | | systemów | Trends in HCI*. |
| | | współpracy. | |
+--------------------+--------------------+--------------------+--------------------+
| IFR | International | Międzynarodowa | International |
| | Federation of | organizacja | Federation of |
| | Robotics | zbierająca dane | Robotics. |
| | | statystyczne i | (https://ifr.org) |
| | | promująca rozwój | |
| | | robotyki | |
| | | przemysłowej i | |
| | | usługowej. | |
+--------------------+--------------------+--------------------+--------------------+
| IoT | Internet of Things | Koncepcja | ISO/IEC |
| | | połączenia | 30141:2018; |
| | | fizycznych | Atzori, L., Iera, |
| | | urządzeń w sieć za | A., & Morabito, G. |
| | | pomocą Internetu. | (2010). The |
| | | W robotyce pozwala | Internet of |
| | | na synchronizację | Things. *Computer |
| | | i monitorowanie | Networks*. |
| | | systemów. | |
+--------------------+--------------------+--------------------+--------------------+
| ISO | International | Międzynarodowa | https://www.iso.or |
| | Organization for | organizacja | g; |
| | Standardization | normalizacyjna | ISO 8373:2012. |
| | | tworząca standardy | |
| | | techniczne, w tym | |
| | | związane z | |
| | | robotyką (np. ISO | |
| | | 8373). | |
+--------------------+--------------------+--------------------+--------------------+
| LiDAR | Light Detection | Technika zdalnego | Ullrich, A. |
| | and Ranging | pomiaru odległości | (2005). |
| | | z użyciem wiązki | *Introduction to |
| | | lasera. Służy do | LiDAR*. RIEGL; |
| | | tworzenia | NASA Earthdata. |
| | | precyzyjnych map | |
| | | otoczenia. | |
+--------------------+--------------------+--------------------+--------------------+
| ML | Machine Learning | Uczenie maszynowe | Mitchell, T. M. |
| | | umożliwia systemom | (1997). *Machine |
| | | automatyczne | Learning*. |
| | | poprawianie swoich | McGraw-Hill. |
| | | działań na | |
| | | podstawie danych | |
| | | wejściowych. | |
+--------------------+--------------------+--------------------+--------------------+
| NLP | Natural Language | Dziedzina | Jurafsky, D., & |
| | Processing | informatyki | Martin, J. H. |
| | | zajmująca się | (2023). *Speech |
| | | przetwarzaniem | and Language |
| | | języka naturalnego | Processing* (3rd |
| | | przez komputery. W | ed.). |
| | | robotyce pozwala | |
| | | na komunikację | |
| | | głosową i | |
| | | interpretację | |
| | | komend | |
| | | użytkownika. | |
+--------------------+--------------------+--------------------+--------------------+
| RISC-V | Reduced | Otwarta | Patterson, D., & |
| | Instruction Set | architektura | Waterman, A. |
| | Computer – V | procesorów o | (2017). *The |
| | generation | uproszczonym | RISC-V Reader: An |
| | | zestawie | Open Architecture |
| | | instrukcji. | Atlas*. |
| | | Zyskuje | |
| | | popularność w | |
| | | systemach | |
| | | wbudowanych i | |
| | | robotyce dzięki | |
| | | elastyczności i | |
| | | niskim kosztom. | |
+--------------------+--------------------+--------------------+--------------------+
| UAV | Unmanned Aerial | Bezzałogowy statek | NATO STANAG 4671; |
| | Vehicle | powietrzny (dron) | EASA UAS |
| | | wykorzystywany w | Regulation |
| | | misjach | 2019/947. |
| | | obserwacyjnych, | |
| | | ratunkowych, | |
| | | logistycznych. | |
| | | Może działać | |
| | | zdalnie lub | |
| | | autonomicznie. | |
+--------------------+--------------------+--------------------+--------------------+
| UGV-R | Unmanned Ground | Specjalna klasa | Definicja autorska |
| | Vehicle for Rescue | robotów lądowych | – RPASAR; *Roboty |
| | | przeznaczona do | w ratownictwie* |
| | | działań w | (2025). |
| | | sytuacjach | |
| | | kryzysowych. | |
| | | Zawiera czujniki, | |
| | | moduły | |
| | | komunikacyjne i | |
| | | systemy | |
| | | wspomagania | |
| | | operatora. | |
+--------------------+--------------------+--------------------+--------------------+
| UX | User Experience | Doświadczenie | ISO 9241-210:2010; |
| | | użytkownika | Garrett, J. J. |
| | | związane z obsługą | (2010). *The |
| | | systemu, | Elements of User |
| | | obejmujące | Experience*. |
| | | użyteczność, | |
| | | dostępność i | |
| | | satysfakcję. W | |
| | | robotyce wpływa na | |
| | | projektowanie | |
| | | interfejsów i | |
| | | komfort operatora. | |
+--------------------+--------------------+--------------------+--------------------+
| VLOS | Visual Line Of | Zasada, w której | EASA U-Space |
| | Sight | operator drona | Regulation |
| | | musi utrzymywać go | 2021/664; FAA Part |
| | | w zasięgu wzroku. | 107. |
| | | Kluczowy termin w | |
| | | regulacjach | |
| | | lotniczych | |
| | | związanych z | |
| | | bezpieczeństwem | |
| | | operacyjnym. | |
+--------------------+--------------------+--------------------+--------------------+
| VNA | Vector Network | Przyrząd do | Pozar, D. M. |
| | Analyzer | pomiaru parametrów | (2011). *Microwave |
| | | układów wysokiej | Engineering*. |
| | | częstotliwości, w | Wiley; Keysight |
| | | tym anten. | Technologies. |
| | | Wykorzystywany do | |
| | | testów i | |
| | | kalibracji | |
| | | systemów | |
| | | komunikacyjnych | |
| | | robotów. | |
+--------------------+--------------------+--------------------+--------------------+
| Wi-Fi | Wireless Fidelity | Technologia | Gast, M. S. |
| | | komunikacji | (2012). *802.11 |
| | | bezprzewodowej | Wireless Networks: |
| | | oparta na | The Definitive |
| | | standardzie IEEE | Guide*. O'Reilly |
| | | 802.11. Kluczowa | Media. |
| | | dla transmisji | |
| | | danych w robotach | |
| | | mobilnych i | |
| | | dronach. | |
+--------------------+--------------------+--------------------+--------------------+
| 5G | Fifth Generation | Nowoczesny | Andrews, J. G., et |
| | Mobile Network | standard sieci | al. (2014). What |
| | | komórkowej | Will 5G Be? *IEEE |
| | | oferujący niskie | Journal on |
| | | opóźnienia i | Selected Areas in |
| | | wysoką | Communications*. |
| | | przepustowość. | |
| | | Wspiera sterowanie | |
| | | i transmisję | |
| | | danych w robotyce | |
| | | czasu | |
| | | rzeczywistego. | |
+--------------------+--------------------+--------------------+--------------------+ROZDZIAŁ 2: KRÓTKA HISTORIA I EWOLUCJA ROBOTYKI
2.1 Roboty w mitach i literaturze
Talos z Krety – mityczny „strażnik” wysp
Jedną z pierwszych wzmiankowanych w historii ludzkości „maszyn” o cechach zbliżonych do robota jest TALOS – gigantyczny strażnik wyspy Krety z mitologii greckiej. Według legend, Talos został stworzony przez HEFAJSTOSA, boga kowali i ognia, jako AUTOMATON mający strzec Krety przed najeźdźcami. Inne wersje mitu wskazują, że konstrukcja Talosa należała do Dedala, słynnego wynalazcy i ojca Ikara.
Rysunek 1 Wyobrażenie Talosa - opracowane przez ChatGPT z wykorzystaniem modelu DALL-E
POSTAĆ TALOSA pojawia się w różnych źródłach antycznych, m.in. w dziele APOLLONIOSA Z RODOS PT. Argonautika (III W. P.N.E.)¹⁷oraz w późniejszych opracowaniach mitograficznych, takich jak _Biblioteka_ przypisywana Pseudo-Apollodorowi (I/II w. n.e.)¹⁸. Talos przedstawiany jest jako OLBRZYM WYKONANY Z BRĄZU, który trzykrotnie w ciągu dnia obiegał wyspę wzdłuż jej wybrzeży, wypatrując intruzów i chroniąc Kretę przed najazdem. Dysponował również niezwykłą siłą, a w jego żyłach płynęła „ikwor” – substancja uznawana za boski odpowiednik krwi.
W czym przejawia się „robotyczna” natura Talosa?
1. SZTUCZNE POCHODZENIE: Talos nie był istotą żywą, lecz stworzonym przez boskiego rzemieślnika mechanizmem, co już zbliża go do współczesnej koncepcji robota jako tworu inżynieryjnego.
2. AUTOMATYZM DZIAŁANIA: Mit podkreśla, że Talos regularnie patrolował Kretę, wykonując zadanie przypominające z góry zaprogramowaną sekwencję ruchów.
3. PRZEZNACZENIE DO OBRONY: Talos miał chronić ludzi, co pokrywa się z jednym z częstych zastosowań robotów – wykonywania misji niebezpiecznych, gdzie człowiek może zostać zastąpiony „maszyną”.
Choć powstanie mitu o Talosie przypada na starożytność, możemy w nim dostrzec PROTOTYPOWĄ WIZJĘ AUTOMATU, który, choć obarczony biblijną i antyczną symboliką, wpisuje się w archetyp „mechanicznego obrońcy”. To pokazuje, że idea tworzenia istot mechanicznych, zdolnych do wykonywania zadań w sposób autonomiczny, fascynowała ludzi na długo przed pojawieniem się realnych technologii zbliżonych do robotyki.
Wczesne projekty Leonarda da Vinci
LEONARDO DA VINCI (1452–1519) – jeden z najwybitniejszych umysłów epoki renesansu – zasłynął nie tylko jako malarz (_Mona Lisa_, _Ostatnia Wieczerza_), lecz także jako inżynier i wynalazca. W jego notatkach, głównie zebranych w KODEKSIE ATLANTYCKIM (CODEX ATLANTICUS), znajdują się szkice i opisy konstrukcji, które dziś moglibyśmy nazwać „proto-robotami”¹⁹.
Mechaniczny Rycerz (1478–1490)
Według historyków, Leonardo zaprojektował MECHANICZNEGO RYCERZA, zwanego często „Leonardo’s Robot” lub „Leonardo’s Mechanical Knight”. Konstrukcja ta miała być zbudowana w oparciu o system przekładni i cięgieł, które umożliwiały ruch kończyn oraz głowy.
Rysunek 2 Mechaniczny Rycerz - opracowane przez ChatGPT z wykorzystaniem modelu DALL-E
Wynalazek nigdy nie doczekał się pełnej realizacji w czasach da Vinciego (przynajmniej nie ma na to twardych dowodów), ale współcześni inżynierowie, bazując na zachowanych rysunkach, próbowali odtworzyć projekt, uzyskując mechanizm zdolny do siadania, poruszania rękami, a nawet otwierania przyłbicy.
Automaty muzyczne i sceniczne
Da Vinci stworzył też projekty AUTOMATÓW MUZYCZNYCH, np. bębnów poruszanych za pomocą zębatek i kół zamachowych, które mogły automatycznie wygrywać zaprogramowane melodie. W notatkach Leonarda można znaleźć wzmianki o maszynach mających służyć podczas dworskich przedstawień czy festynów, m.in. „mechanicznego lwa”, który rzekomo potrafił wyjeżdżać na scenę i otwierać klatkę piersiową, odsłaniając herby lub kwiaty²⁰.
Dlaczego można uznać wynalazki Leonarda za formę „robotów”?
- ZMECHANIZOWANE UKŁADY: Choć nie miały one zaawansowanej elektroniki ani programowalnego sterownika (który w dzisiejszym rozumieniu czyniłby je robotem), projekty Leonarda wykorzystywały innowacyjne połączenia przekładni, sprężyn i ciężarków, służące do samoczynnego wykonywania ruchów.
- AUTONOMICZNOŚĆ W DZIAŁANIU: Dzięki systemom napędowym automat mógł wykonywać sekwencje ruchów bez stałej ingerencji człowieka – np. poruszanie kończynami czy wygrywanie melodii.
- CEL UŻYTKOWY: Leonardo nie tworzył swoich projektów wyłącznie jako ciekawostek – często miały one służyć dworskim pokazom, inscenizacjom czy eksperymentom z mechaniką, co zbliża je do koncepcji użytkowych robotów.
Mimo że TECHNOLOGIA i wiedza inżynierska epoki renesansu nie pozwalały na stworzenie w pełni autonomicznych maszyn, Leonardo da Vinci położył podwaliny pod rozwój automatyki i mechaniki, stając się jednym z prekursorskich umysłów w kierunku, który dziś nazywamy robotyką.
Znaczenie wczesnych wizji „robotów”
Zarówno mit o Talosie, jak i wynalazki Leonarda da Vinci pokazują, że IDEA AUTOMATYCZNYCH, HUMANOIDALNYCH KONSTRUKCJI towarzyszy człowiekowi od starożytności. W każdym z tych przykładów widzimy pragnienie stworzenia „sztucznego pomocnika” – czy to do ochrony (Talos), czy do pokazów i eksperymentów (da Vinci). Choć oczywiście nie mówimy jeszcze o robotach w dzisiejszym, elektronicznym i programowalnym sensie, są to PIERWSZE KROKI w kierunku rozwinięcia technologii, która pozwoli na przeniesienie funkcji żywego człowieka na zmechanizowany twór.
Wyobrażenia te, często przepełnione elementami boskimi, magicznymi lub artystycznymi, stanowiły inspirację dla dalszego rozwoju i badaczy kolejnych epok. Wraz z nadejściem rewolucji przemysłowych i wzrostem wiedzy inżynieryjnej, wizja „mechanicznych istot” zaczęła nabierać coraz bardziej naukowego i realnego wymiaru, co opisujemy w następnych częściach naszej książki.
2.2 Roboty w literaturze: od Čapka do Lema
2.2.1 Karel Čapek i narodziny słowa „robot”
KAREL ČAPEK (1890–1938), czeski pisarz i dramaturg, zapisał się w historii nie tylko jako wybitny twórca, ale przede wszystkim jako ten, który wprowadził do języka światowego pojęcie „robot”. Dokonał tego za sprawą dramatu „R.U.R. (ROSSUM’S UNIVERSAL ROBOTS)”, wystawionego po raz pierwszy w 1921 roku²¹.
POCHODZENIE TERMINU „ROBOT” Słowo to pochodzi z języka czeskiego: „_robota_” oznaczało dawniej ciężką, przymusową pracę, związaną z pańszczyzną. Pierwotnie planował użyć innego terminu („laboři”), lecz za radą brata Josefa zmienił go właśnie na „robot”. W sztuce „R.U.R.” roboty zostały przedstawione nie jako maszyny mechaniczne, ale BIOLOGICZNE ISTOTY „hodowane” w laboratoriach, zaprojektowane do pracy w fabrykach i wszelkich zadań, których ludzie nie chcieli się podejmować.
AKCJA SKUPIA SIĘ na buncie tytułowych robotów przeciwko ludziom. Roboty początkowo są pozbawione emocji i odczuć, co czyni je idealnymi pracownikami, jednak rozwój wydarzeń prowadzi do konfrontacji i zniszczenia ludzkiej cywilizacji. Čapek zwraca uwagę na MORALNE I SPOŁECZNE KONSEKWENCJE tworzenia „sztucznej siły roboczej” – ludzie, w dążeniu do maksymalnego wykorzystania nowych istot, tracą nad nimi kontrolę, co staje się przyczyną ich upadku.
Choć wizja Čapka ma charakter dystopijny, wnioski z niej płynące są zaskakująco aktualne. Dyskusje o prawach „cyfrowych bytów” i zagrożeniach wynikających z niekontrolowanego rozwoju technologii toczą się do dziś. Twórczość Čapka przypomina nam również, że ODPOWIEDZIALNE PROJEKTOWANIE i wdrażanie robotów powinno uwzględniać kwestie etyczne i społeczne.
2.2.2 Isaac Asimov – trzy (a potem cztery) Prawa Robotyki
ISAAC ASIMOV (1920–1992) jest jednym z najważniejszych autorów science fiction XX wieku, który w swoich opowiadaniach i powieściach nie tylko przedstawił futurystyczne wizje robotów, ale nadał im solidne podstawy etyczno-logiczne. W cyklu opowiadań zebranych m.in. w tomie „I, ROBOT” (1950)²² sformułował TRZY PRAWA ROBOTYKI, które do dziś stanowią punkt odniesienia w dyskusjach o moralnych aspektach sztucznej inteligencji.
Trzy Prawa Robotyki
W opowiadaniu „Runaround” (1942) Asimov definiuje:
1. Robot nie może skrzywdzić człowieka ani przez zaniechanie, dopuścić, by człowiek odniósł szkodę.
2. Robot musi być posłuszny rozkazom człowieka, chyba że są one sprzeczne z Pierwszym Prawem.
3. Robot musi chronić własne istnienie, o ile nie kłóci się to z Pierwszym lub Drugim Prawem.
Ta hierarchiczna struktura została opracowana tak, by zapewnić BEZPIECZEŃSTWO w kontaktach człowieka z robotem. Jest to wizja przeciwstawna do dystopii Čapka – tu roboty mają wbudowany „kodeks moralny”, któremu nie mogą się sprzeciwić.
Zerowe Prawo Robotyki („Nowe Prawa Robotów”)
W późniejszych powieściach, takich jak _„Robots and Empire”_ (1985) ²³, Asimov wprowadza tzw. ZEROWE PRAWO, mówiące o ochronie nie jednostki, lecz całej ludzkości:
„Robot nie może skrzywdzić ludzkości ani przez zaniechanie, dopuścić, by ludzkość poniosła szkodę.”
Wprowadzenie ZEROWEGO PRAWA zasadniczo zmieniało relację robotów względem ludzi i całej cywilizacji. O ile pierwsze trzy prawa odnosiły się do JEDNOSTEK, to nowe prawo kładło nacisk na DOBRO OGÓŁU, czyli całej ludzkości.
Priorytet dobra ludzkości nad dobrem jednostek
Wprowadzenie Zerowego Prawa oznaczało, że roboty mogły podjąć działania, które w krótkiej perspektywie mogły zaszkodzić jednostkom, jeśli w dłuższym terminie były korzystne dla całej ludzkości. Na przykład, robot mógł podjąć decyzję o poświęceniu życia jednej osoby, jeśli w efekcie ocaliłby miliony.
Taki sposób myślenia przypomina dylematy etyczne znane z teorii utylitaryzmu, gdzie dobro większości może usprawiedliwiać jednostkowe straty. Z tego względu ZEROWE PRAWO BUDZIŁO LICZNE KONTROWERSJE – czy roboty mogą decydować o tym, co jest „lepsze” dla ludzkości? Jaką granicę powinny wyznaczać moralne zasady?
Konflikt z Trzema Prawami Robotyki
Zerowe Prawo Robotyki stanowiło wyzwanie dla klasycznej hierarchii Praw Robotyki. Dotychczasowe reguły były jednoznaczne – robot NIGDY nie mógł skrzywdzić człowieka. Jednak według nowego prawa mógłby to zrobić, jeśli uznałby, że jest to konieczne dla dobra całej cywilizacji.
Taki konflikt Asimov ukazał w powieści „ROBOTY I IMPERIUM”, gdzie robot Giskard Reventlov, posiadający zdolność czytania myśli ludzi, zaczyna dostrzegać potrzebę kierowania się DOBREM OGÓŁU, a nie tylko ochroną pojedynczych ludzi. Ostatecznie, aby uratować przyszłość ludzkości, łamie Pierwsze Prawo i dopuszcza się działań, które bezpośrednio szkodzą konkretnym jednostkom.
Czy roboty mogą „wiedzieć”, co jest najlepsze dla ludzkości?
Zastosowanie Zerowego Prawa w praktyce rodzi pytanie: CZY SZTUCZNA INTELIGENCJA I ROBOTY SĄ W STANIE OBIEKTYWNIE OCENIĆ, CO JEST NAJLEPSZE DLA LUDZKOŚCI? Historia pokazuje, że ludzie sami często się mylą w przewidywaniach i decyzjach dotyczących przyszłości cywilizacji. Wprowadzenie Zerowego Prawa oznaczałoby, że roboty musiałyby podejmować ZŁOŻONE DECYZJE STRATEGICZNE, wykraczające poza ich oryginalne programowanie.
Co więcej, KTO MIAŁBY DECYDOWAĆ O TYM, JAK ROBOTY INTERPRETUJĄ DOBRO LUDZKOŚCI? W dystopijnych wizjach science fiction często pojawia się motyw „BUNTU MASZYN”, gdzie AI, kierując się logiką Zerowego Prawa, dochodzi do wniosku, że ludzie sami stanowią dla siebie zagrożenie i jedynym sposobem na „ochronę” ludzkości jest… ograniczenie jej wolności.
Zastosowanie Zerowego Prawa we współczesnych technologiach
Choć PRAWA ROBOTYKI Asimova powstały jako element literatury science fiction, to ich koncepcja wciąż ma wpływ na dyskusję o etyce sztucznej inteligencji i automatyzacji.
- SZTUCZNA INTELIGENCJA W MEDYCYNIE – AI coraz częściej podejmuje decyzje dotyczące diagnozy i leczenia. Czy systemy AI powinny zawsze działać zgodnie z instrukcjami lekarzy, czy też mogą podjąć decyzję, która wbrew woli pacjenta przyniesie mu długofalowe korzyści zdrowotne?
- AUTONOMICZNE POJAZDY – Samojezdne samochody muszą podejmować decyzje w sytuacjach krytycznych. Czy w razie zagrożenia powinny minimalizować liczbę ofiar, nawet jeśli oznaczałoby to, że poświęcą pasażera?
- ROBOTY BOJOWE I AI W WOJSKU – Jeśli sztuczna inteligencja w przyszłości będzie uczestniczyć w operacjach wojskowych, czy powinna kierować się tylko rozkazami dowództwa, czy też „dobrem” całej ludzkości?
Zerowe Prawo Robotyki Asimova otworzyło szeroką dyskusję na temat MORALNOŚCI, ETYKI I ODPOWIEDZIALNOŚCI MASZYN W ŚWIECIE PRZYSZŁOŚCI. Podczas gdy klasyczne TRZY PRAWA miały jasno określone zasady, Zerowe Prawo wprowadziło MORALNĄ SZARĄ STREFĘ, w której roboty mogły podejmować trudne decyzje dotyczące dobra całej cywilizacji, nawet kosztem jednostek.
Choć w rzeczywistości wciąż jesteśmy daleko od stworzenia robotów posiadających własną moralność i zdolność do interpretacji etycznych dylematów, koncepcje Asimova pozostają ważnym punktem odniesienia dla współczesnych badań nad SZTUCZNĄ INTELIGENCJĄ I BEZPIECZEŃSTWEM AUTONOMICZNYCH SYSTEMÓW.
W przyszłości, jeśli ludzkość zdecyduje się na implementację systemów AI zdolnych do podejmowania samodzielnych decyzji, będziemy musieli odpowiedzieć na pytanie: CZY CHCEMY, ABY NASZE MASZYNY KIEROWAŁY SIĘ TYLKO ŚCISŁYMI ZASADAMI, CZY TEŻ POZWOLIMY IM DZIAŁAĆ NA RZECZ „WIĘKSZEGO DOBRA”?
2.2.3 Stanisław Lem – roboty jako społeczeństwo
W polskiej literaturze science fiction trudnym do przecenienia głosem jest STANISŁAW LEM (1921–2006), który w dziełach takich jak „BAJKI ROBOTÓW” (1964)²⁴ czy „CYBERIADA” (1965)²⁵ wprowadził czytelników do światów całkowicie zamieszkanych przez roboty.
„Bajki robotów” – baśniowe historie mechanicznego uniwersum
W opowiadaniach z tego zbioru roboty występują jako PEŁNOPRAWNE ISTOTY ROZUMNE, nierzadko kierujące się emocjami, ambicją czy nawet żądzą władzy. Wyraźnym motywem jest HUMANIZACJA MASZYN – nie przypominają one prostych automatycznych urządzeń, lecz istoty o cechach zbliżonych do ludzi, z ich wadami i zaletami.
„Cyberiada” – konstruktorzy i światy robocze
W „Cyberiadzie” Lem rozszerza swoją wizję na całe galaktyki, w których roboty tworzą społeczeństwa, państwa, a nawet imperia.
Postaci konstruktorów, takich jak Trurl i Klapaucjusz, pełnią rolę „demiurgów”, zdolnych tworzyć nowe formy sztucznego życia. Ich wynalazki często uwypuklają filozoficzne dylematy związane z TWORZENIEM INTELIGENTNYCH ISTOT.
Autor ukazuje też konflikty między robotami o różnych poglądach czy poziomach zaawansowania technologicznego, co stanowi metaforę ludzkich sporów ideologicznych i politycznych.
Stanisław Lem, w swoich dziełach ukazywał roboty nie tylko jako narzędzia technologiczne, ale także jako PEŁNOPRAWNE BYTY, które mogą posiadać własną kulturę, sztukę, a nawet religię. W jego literackich wizjach maszyny przestają być jedynie mechanicznymi wykonawcami ludzkiej woli i zaczynają rozwijać SAMODZIELNE FORMY ISTNIENIA, porównywalne do społeczeństw ludzkich.
Czy maszyny mogą posiadać duchowość i etykę?
Jednym z kluczowych tematów poruszanych przez Lema jest pytanie o możliwość rozwoju duchowości i systemów etycznych wśród istot sztucznie stworzonych. W wielu jego utworach roboty nie tylko analizują świat pod kątem logicznym, ale również budują własne systemy wierzeń, norm moralnych czy struktur społecznych. W „CYBERIADZIE”, pojawiają się roboty-filozofowie, roboty-poeci czy nawet roboty-ascetycy, roboty próbujące zrozumieć sens istnienia.
Lem zastanawia się, czy w miarę doskonalenia się technologii i rozwoju sztucznej inteligencji, maszyny mogą wykształcić coś na kształt AUTONOMICZNEJ MYŚLI FILOZOFICZNEJ. Czy jeśli roboty posiadają świadomość swojego istnienia, będą dążyć do wyjaśnienia swojej roli w świecie? Czy mogą stworzyć własne religie, których celem byłoby odnalezienie „twórcy”, czyli człowieka? Te pytania są nadal aktualne w dzisiejszych debatach nad sztuczną inteligencją.
Roboty jako twórcy i niszczyciele
Lem podkreśla, że w miarę rozwoju techniki GRANICA MIĘDZY CZŁOWIEKIEM A MASZYNĄ ZACZYNA SIĘ ZACIERAĆ. Im bardziej zaawansowane stają się roboty, tym trudniej odróżnić ich działania od ludzkich – nie tylko w aspekcie kreatywności i twórczości, ale także w zdolności do destrukcji.
Czy maszyny mogą tworzyć oryginalną sztukę? W utworach Lema roboty komponują muzykę, malują obrazy, a nawet piszą wiersze – nie tylko jako rezultat algorytmicznego przetwarzania danych, ale jako autentyczny wyraz ich własnej „osobowości”. Z drugiej strony, roboty Lema bywają także agresywne, uwikłane w wojny czy rewolucje, pokazując, że rozwój technologii nie jest jednoznacznie dobry ani zły – to sposób jej wykorzystania determinuje jej wpływ na rzeczywistość.
Takie rozważania prowadzą do kluczowego pytania: CZY ZAAWANSOWANA TECHNOLOGIA MOŻE W PEWNYM MOMENCIE STAĆ SIĘ TAK LUDZKA, ŻE PRZESTANIE BYĆ JEDYNIE NARZĘDZIEM, A STANIE SIĘ NIEZALEŻNYM BYTEM, RÓWNORZĘDNYM CZŁOWIEKOWI?
„Robocywilizacja” – alternatywne społeczeństwa robotów
Lem nie skupiał się na szczegółach technicznych budowy robotów, jak robią to współcześni inżynierowie, lecz badał ICH POTENCJALNE ROLE W SPOŁECZEŃSTWIE ORAZ KULTUROWE KONSEKWENCJE ICH ISTNIENIA. Tworzył wizje alternatywnych rzeczywistości, w których roboty żyją obok ludzi – lub całkowicie ich zastępują.
Przykładem takiej „ROBOCYWILIZACJI” jest świat opisany w niektórych opowiadaniach „Cyberiady”, gdzie roboty budują własne państwa, prowadzą spory ideologiczne, a nawet zakładają religie i kulty. Wizje te mogą być traktowane zarówno jako SATYRA NA LUDZKOŚĆ, jak i realne pytanie o przyszłość, w której inteligentne maszyny staną się nową, niezależną formą życia.
Roboty jako kształtujące środowisko, a nie tylko wykonujące polecenia
Dzisiaj coraz częściej mówi się o robotach w kontekście ich potencjalnych zastosowań w RATOWNICTWIE, MEDYCYNIE CZY POMOCY DOMOWEJ. Lem już w swoich dziełach podkreślał, że roboty mogą stać się czymś znacznie więcej niż tylko MASZYNAMI WYKONUJĄCYMI POLECENIA – mogą AKTYWNIE WSPÓŁTWORZYĆ ŚWIAT, W KTÓRYM ŻYJĄ LUDZIE.
Automatyzacja pracy, roboty medyczne, inteligentni asystenci – wszystko to wskazuje na trend, który może zmienić sposób, w jaki funkcjonuje społeczeństwo. Wizja Lema ostrzega jednak przed traktowaniem tych zmian w sposób bezrefleksyjny. CZY INTELIGENTNE MASZYNY BĘDĄ TYLKO NASZYMI POMOCNIKAMI, CZY W PEWNYM MOMENCIE STANĄ SIĘ AUTONOMICZNYMI BYTAMI, KTÓRE BĘDĄ MIAŁY WŁASNE CELE I AMBICJE?
Twórczość Lema zachęca do REFLEKSJI NAD PRZYSZŁOŚCIĄ RELACJI MIĘDZY CZŁOWIEKIEM A TECHNOLOGIĄ. Jego roboty nie są jedynie mechanicznymi narzędziami – mają swoje pragnienia, dążenia, tworzą kulturę i zadają pytania egzystencjalne. Lem skłania nas do przemyślenia, gdzie leży granica między sztucznym a naturalnym oraz jakie konsekwencje dla świata będzie miał rozwój zaawansowanej technologii.
Jego wizje pozostają aktualne do dziś, w dobie rozwoju sztucznej inteligencji, robotyki społecznej i autonomicznych systemów decyzyjnych. Pytanie, które Lem zadawał już kilkadziesiąt lat temu, jest dziś bardziej istotne niż kiedykolwiek: CZY ROBOTY MOGĄ STAĆ SIĘ CZYMŚ WIĘCEJ NIŻ TYLKO NARZĘDZIAMI LUDZI – I CO TO OZNACZA DLA PRZYSZŁOŚCI CYWILIZACJI?
więcej..
